ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
81
М
.
М
.
Нурматов
Юридик
фанлар
номзоди
Ғ
.
Т
.
Ялгашев
ТДЮИ
талабаси
ЕР
ҚОНУНЧИЛИГИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Инсоният
пайдо
булибдики
ер
унинг
тириклик
манбаи
булган
ва
ҳозирги
кунда
ҳам
у
узининг
ҳаётий
қимматини
йуқотгани
йуқ
.
Шунинг
учун
ер
азалдан
халқнинг
энг
асосий
ва
бебаҳо
бойлиги
,
чинаккам
умумхалқ
мулки
ҳисобланади
.
У
мамлакатимиз
миллий
бойлигининг
энг
муҳим
қисми
,
ишлаб
чиқаришни
юритишнинг
асосий
негизидир
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
керакки
,
республикамиз
иқтисодиёти
барқарорлигини
таъминлашда
,
қишлоқ
хўжалигининг
бундан
кейинги
тараққиётини
амалга
оширишда
,
аҳолини
озиқ
-
овқат
маҳсулотларига
бўлган
эҳтиёжларини
янада
тўлиқроқ
қондиришда
ер
бойликларидан
унумли
ва
оқилона
фойдаланиш
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Бу
борада
давлатимиз
раҳбари
И
.
А
.
Каримов
“
Марказий
Осиё
шароитида
ер
Оллоҳ
таолонинг
бебаҳо
инъомидир
.
У
том
маънода
одамларни
боқади
,
кийинтиради
.
Бевосита
деҳқончилик
билан
боғланган
оилаларнигина
эмас
,
балки
маълум
бир
тарзда
қишлоқ
хўжалиги
билан
алоқадор
барча
тармоқлар
ва
унинг
неъматларидан
баҳраманд
бўлаётган
республиканинг
барча
аҳолиси
фаровон
турмуш
кечириши
учун
моддий
негиз
яратади
.
Айни
вақтда
ер
улкан
бойлик
бўлибгина
қолмай
,
мамлакатнинг
келажагини
белгилаб
берадиган
омил
ҳамдир
”
1
,
деб
таъкидлаганида
мутлақо
ҳақ
эди
.
Республикамизда
ер
ресурсларидан
оқилона
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилишни
тартибга
солувчи
бир
қатор
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Ер
,
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
,
Фуқаролик
,
Жиноят
,
Солиқ
,
Меҳнат
,
Шаҳарсозлик
кодекслари
, “
Давлат
ер
кадастри
тўғрисида
”
ги
, “
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
,
“
Муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудлар
тўғрисида
”
ги
,
“
Ер
ости
бойликлари
тўғрисида
”
ги
, “
Ўрмон
тўғрисида
”
ги
қонунлари
ерларни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
оқилона
фойдаланиш
билан
боғлиқ
масалаларни
тартибга
солишга
қаратилган
.
Бундан
ташқари
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
фармонлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
ресурслари
,
геодезия
,
картография
ва
давлат
кадастри
давлат
қўмитаси
,
Ўзбекистон
Республикаси
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
,
Ўзбекистон
Республикаси
Қишлоқ
ва
сув
хўжалиги
вазирлиги
ҳамда
бошқа
давлат
бошқаруви
органлари
томонидан
бир
қатор
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинган
бўлиб
,
ушбу
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ерлардан
оқилона
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солишга
хизмат
қилади
.
Бугунги
кунда
ерга
бўлган
муносабат
тубдан
ўзгарди
.
Ердан
фойдаланиш
ва
уни
муҳофаза
ҳуқуқий
асоси
қайта
ишлаб
чиқилди
ва
такомиллаштирилмоқда
.
Шу
билан
бирга
ерга
оид
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
амалдаги
қонунчилигимизни
ривожлантириш
ва
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
буюк
келажак
сари
.
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1999. 509-
б
.
такомиллаштириш
мураккаб
ва
масуълиятли
жараён
эканлигини
инобатга
олсак
,
ер
оид
қонунчилигимизда
ўз
ечимини
кутаётган
масалалар
ҳам
йўқ
эмас
.
Шу
ўринда
ердан
фойдаланиш
ва
уни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
1998
йил
30
апрелда
қабул
қилинган
Ўзбекитон
Республикасининг
Ер
кодексига
2
айрим
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
бўйича
бир
қанча
ўз
фикр
ва
мулоҳазаларимизни
ҳамда
таклифларимизни
келтириб
ўтсак
:
Биринчидан
,
аввалом
бор
Ер
кодексида
ерга
оид
асосий
тушунчалар
ва
атамаларнинг
қисқача
ҳуқуқий
мазмуни
алоҳида
очиб
берилиши
лозим
.
Масалан
,
тупроқ
-
ернинг
унумдор
устки
қатлами
бўлиб
,
табиий
органик
ва
ноорганик
омилларнинг
узоқ
давом
этган
таъсирида
натижасида
шаклланади
ҳамда
қалинлиги
бир
неча
миллиметрлардан
2
метргача
бўлиши
мумкин
.
Чунки
,
тупроқнинг
ҳуқуқий
мазмунини
очиб
берадиган
асосий
тушунчаларни
биз
Ер
кодексида
қайд
этилмаганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Шу
билан
бир
қаторда
биз
Ер
кодексига
“
Асосий
тушунчалар
ва
атамаларнинг
ҳуқуқий
мазмуни
”
номли
боб
киритилса
ва
унда
ерга
оид
тушунчалар
ва
атамаларнинг
ҳуқуқий
мазмуни
акс
эттирилса
,
нафақат
ҳуқуқшунослар
учун
,
балки
кенг
жамоатчилик
учун
тушунарли
ҳамда
Ер
кодексини
қўллаш
жараёнида
самарали
бўлар
эди
.
Иккинчидан
,
Ер
кодекси
24
моддаси
7
қисмида
назарда
тутилган
“
Ижарачи
ер
участкалари
ижара
шартномасининг
амал
қилиш
муддати
тугагандан
кейин
шартномани
янгилашда
бошқа
тенг
шароитларда
устун
ҳуқуққа
эга
”
дейилган
қисмини
“
Ижарачи
ер
участкалари
ижара
шартномасининг
амал
қилиш
муддати
тугагандан
кейин
шартномани
янгилашда
ер
участкаларидан
оқилона
самарали
фойдаланган
бўлса
,
шартномани
янгилашда
ва
бошқа
тенг
шароитларда
устун
ҳуқуққа
эга
”
деган
мазмунда
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритилса
,
ижарачиларнинг
ер
участкаларига
бўлган
ҳуқуқларини
кафолатловчи
муҳим
мезонлардан
бири
бўлиб
хизмат
қилар
эди
.
Учинчидан
,
Ер
кодекси
6-
моддасида
туманлар
давлат
ҳокимияти
органларининг
ер
муносабатларини
тартибга
солиш
соҳасидаги
ваколатлари
белгиланган
бўлиб
,
ушбу
модда
биринчи
банди
3
қисмида
“
фуқароларга
,
юридик
шахсларга
эгалик
қилишга
,
фойдаланишга
ва
ижарага
ер
бериш
,
шунингдек
тубдан
яхшилаш
ишлари
амалга
оширилган
суғориладиган
ерлар
,
пичанзорлар
ва
яйловлардан
ташқари
ерларни
,
ўрмон
ўсимликлари
билан
қопланган
ерлардан
ташқари
ўрмон
фонди
ерларини
,
саноат
,
транспорт
,
алоқа
,
мудофаа
ва
бошқа
мақсадлар
учун
мўлжалланган
ерларни
,
сув
фонди
ерларини
олиб
қўйиш
-
ҳар
бир
ер
эгасига
ва
ердан
фойдаланувчига
ўн
гектаргача
ўлчамда
”
деган
ваколати
белгиланган
.
Бизнингча
,
“
ҳар
бир
ер
эгасига
ва
ердан
фойдаланувчига
ўн
гектаргача
ўлчамда
”
деб
белгиланган
қоида
ер
участкаларини
бериш
ёки
бўлмаса
олиб
қўйишга
тааллуқлилиги
аниқлаш
тушунарсиз
қилиб
белгиланган
.
Шунинг
учун
ҳам
ушбу
“
ҳар
бир
ер
эгасига
ва
ердан
фойдаланувчига
ўн
гектаргача
ўлчамда
”
деган
жумлалар
модда
қисмидан
чиқариб
ташланиши
лозим
.
2
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
кодекси
.
ЎзР
30.04.1998
й
. 598-
I-
сон
Қонуни
билан
тасдиқланган
.
ЎзР
30.04.1998
й
. 599-I-
сон
Қарори
билан
амалга
киритилган
//
АҲТ
«Norma».
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
82
Тўртинчидан
,
юқорида
билдирилган
фикрларимизни
давом
эттириб
,
Ер
кодекси
6-
моддаси
биринчи
қисм
5-
бандидаги
“
фуқароларга
,
юридик
шахсларга
захира
ерлардан
ер
участкасининг
ўлчамидан
қатъи
назар
,
эгалик
қилишга
,
фойдаланишга
ва
ижарага
ер
бериш
”
масаласидаги
туманлар
давлат
ҳокимияти
органларининг
захира
ерларини
эгалик
қилишга
,
фойдаланишга
ва
ижарага
ер
беришда
ер
учаскаларининг
ўлчамида
қатъий
чегара
белгиланмаган
.
Бизнингча
ер
участкаларининг
ўлчами
50
гадан
ошганда
туман
ҳокимининг
ер
участкасини
бериш
тўғрисидаги
қарори
вилоят
ҳокими
бошчилик
қиладиган
ер
участкалари
бериш
(
реализация
қилиш
)
масалаларини
кўриб
чиқувчи
вилоят
комиссияси
томонидан
тасдиқланиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Шунинг
учун
ушбу
модда
5-
банди
“
фуқароларга
,
юридик
шахсларга
захира
ерлардан
ер
участкасининг
эгалик
қилишга
,
фойдаланишга
ва
ижарага
ер
бериш
,
агар
ер
участкасининг
ўлчами
50
гадан
ошса
туман
ҳокимининг
ер
участкасини
бериш
тўғрисидаги
қарори
вилоят
ҳокими
бошчилик
қиладиган
ер
участкалари
бериш
(
реализация
қилиш
)
масалаларини
кўриб
чиқувчи
вилоят
комиссияси
томонидан
тасдиқланиши
лозим
”
деган
жумлалар
билан
тўлдирилиши
лозим
.
Бешинчидан
,
Ер
кодекси
39-
модда
.
Ер
эгаси
,
ердан
фойдаланувчи
,
ижарачи
ва
ер
участкаси
мулкдорининг
ҳуқуқлари
белгиланган
бўлиб
,
ушбу
модда
биринчи
қисми
4-
бандида
“
ерларни
суғориш
ва
уларнинг
захини
қочириш
,
агротехника
ва
бошқа
мелиорация
ишлари
ўтказиш
”
каби
мажбуриятлари
ҳуқуқ
сифатида
белгиланган
.
Бу
ҳолат
ерларни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
ишларни
бажарилиши
мажбурийлигини
таъминламайди
.
Шунинг
учун
ушбу
модда
биринчи
қисмидаги
4-
бандни
Ер
кодекси
40-
моддаси
биринчи
қисмига
10-
қўшимча
банд
сифатида
киритилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Хулоса
қилиб
айтишимиз
мумкинки
,
бизнинг
юқорида
Ер
кодексини
баъзи
моддаларига
қўшимча
ва
ўзгартиришлар
киритилиши
ҳақида
билдирган
фикр
-
мулоҳазаларимиз
,
таклифларимиз
амалдаги
ер
қонунчилигини
такомиллаштиришга
ҳамда
ер
участкалари
эгалари
,
фойдаланувчилар
ва
ижарачиларни
ердан
фойдаланиш
ва
уни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
чора
-
тадбирларни
бажаришга
ундайди
.
Бу
эса
ўз
навбатида
ер
ресурслариздан
оқилона
ва
самарали
фойдаланилишини
ҳуқуқий
кафолатлашга
хизмат
қилган
бўлар
эди
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
даётся
общая
характери
-
стика
действующего
земельного
законодательства
РУз
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
со
-
вершенствования
национального
земельного
законо
-
дательства
.
В
заключении
авторы
вносят
конкретные
предло
-
жения
по
дальнейшему
совершенствованию
земель
-
ного
законодательства
в
Республике
Узбекистан
.
Abstract
In the introductory part of the article the general
characteristic of operating ground legislation of the Repub-
lic of Uzbekistan are given.
In the basic part questions of perfection of the na-
tional ground legislation are considered.
In the conclusion authors bring specific proposals
on the further perfection of the ground legislation in the
Republic of Uzbekistan.
