ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
85
Албатта
,
ушбу
конституциявий
қоида
жамоат
экологик
назорати
учун
ҳам
муҳим
ҳуқуқий
асосларни
яратди
ва
уларнинг
янада
ривожланиши
учун
шарт
-
шароит
ҳозирлади
.
Мазкур
босқичдаги
энг
сўнгги
ва
муҳим
янгиликлардан
бири
бу
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
экологик
назорат
,
шу
жумладан
жамоат
экологик
назоратига
оид
“
Экологик
назорат
тўғрисида
”
ги
Қонун
нормаларини
амалга
оширишга
қаратилган
қарорлари
қабул
қилинганлигини
қайд
этиш
мақсадга
мувофиқ
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2015
йил
8
октябрдаги
286-
сонли
“
Экологик
назорат
соҳасидаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
тасдиқлаш
ҳақида
”
ги
Қарори
асосида
“
Идоравий
экологик
назоратини
амалга
ошириш
тартиби
тўғрисида
”
ги
, “
Ишлаб
чиқариш
экологик
назоратини
амалга
ошириш
тартиби
тўғрисида
”
ги
,
“
Экологик
хизмат
тўғрисида
”
ги
намунавий
низомлар
ва
“
Экологик
аудит
тўғрисида
”
ги
низом
тасдиқланди
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2015
йил
8
октябрдаги
287-
сонли
“
Жамоатчилик
экологик
назоратини
амалга
оширишга
доир
намунавий
низомларни
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
Қарори
билан
“
Жамоатчилик
экологик
назоратини
амалга
ошириш
тартиби
тўғрисида
”
ги
ҳамда
“
Экологик
назоратнинг
жамоатчи
инспектори
тўғрисида
”
ги
намунавий
низомлар
тасдиқланди
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
юқоридаги
қонун
ҳужжатларида
жамоат
экологик
назоратини
амалга
оширишга
оид
умумий
тусдаги
қоидалар
белгиланган
бўлиб
,
ҳаракатдаги
қонунчилигимизда
жамоат
экологик
назоратини
амалга
ошириш
юридик
механизмини
белгилаб
берувчи
нормалар
мавжуд
эмас
.
Шу
боис
,
бу
борада
жамоат
экологик
назоратини
амалга
ошириш
тартиби
ва
шартларини
аниқ
белгилаб
берувчи
алоҳида
қонунчилик
ҳужжати
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
.
–
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2015. –
Б
.13.
2.
Усова
Е
.
В
.
Общественная
экологическая
экспертиза
как
одна
из
форм
реализации
демократических
прав
граждан
//
Правовые
,
социальные
и
политические
проблемы
современной
России
:
теория
и
практика
:
сборник
научных
статей
. -
Астрахань
:
Изд
-
во
Астрахан
.
гос
.
ун
-
та
,
ИД
"
Астраханский
университет
", 2011. –
С
. 209.
3.
Избасарова
А
.
Правовые
проблемы
охраны
окружающей
среды
от
радиационного
загрязнения
на
примере
Республики
Казахстан
,
Российской
Федерации
и
Соединенных
Штатов
Америки
:
Дис
. …
доктора
философии
(PhD). 6D030100-
Юриспруденция
.
–
Алматы
, 2014. –
С
. 97.
М
.
Нурматов
,
ТДЮУ
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
,
ю
.
ф
.
н
,
доцент
ЕР
УЧУН
ҲАҚ
ТЎЛАШНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
ер
учун
ҳақ
тўлашга
оид
Ўзбекистон
ва
хорижий
давлатларнинг
ер
,
солиқ
,
фуқаролик
қонунчилиги
таҳлил
этилган
.
Ўрганишлар
натижасида
Ўзбекистон
Республикаси
ер
қонунчилигини
такомиллаштиришнинг
устувор
йўналишлари
кўрсатиб
берилган
.
Калит
сўзлар
:
ер
,
ҳақ
тўлаш
,
ер
солиғи
,
ижара
,
мулк
,
иқтисодий
механизм
.
Аннотация
:
в
статье
проанализировано
земель
-
ное
,
налоговое
,
гражданское
законодательство
Рес
-
публики
Узбекистан
и
зарубежных
стран
в
сфере
пла
-
ты
за
землю
.
На
основе
изучения
выработаны
приори
-
тетные
направления
совершенствования
земельного
законодательства
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
земля
,
плата
,
земельный
налог
,
аренда
,
собственность
,
экономический
механизм
.
Аннотация
:
in article land, tax, civil legislation of Re-
public Uzbekistan and foreign countries in sphere of pay-
ment for the land is studied. On the basis of studying prior-
ity directions of developing land legislation of the Republic
of Uzbekistan are developed.
Key words:
land, payment, land tax, rent, property,
economic mechanism.
Сайёралар
кўп
.
Бироқ
фақат
Ерда
ҳаёт
бор
.
Сиз
-
у
бизнинг
фаолиятимиз
айнан
унда
кечади
.
Яшашимиз
,
ҳаракатимиз
бир
сўз
билан
айтганда
тириклигимиз
курраи
замин
билан
боғлиқ
.
Аксар
эҳтиёжларимизни
қондиргувчи
ҳам
Ер
.
Шу
боис
инсон
азалдан
ерга
меҳр
берган
:
юмшатган
,
суғорган
,
уруғ
қадаб
,
имкон
қадар
обод
қилишга
интилган
.
Аммо
бу
интилишларнинг
замирида
асли
ер
учун
эмас
,
ер
орқали
ўзи
учун
келадиган
манфаатлар
туриши
гоҳида
кишини
ўйлантириб
қўяди
... .
Қизиғи
,
она
заминнинг
бағри
кенг
:
экканингни
ундиради
,
қазиган
жойингдан
сув
чиқаради
,
ташланган
чиқиндини
“
индамайин
бағрига
сингдиради
”.
Эҳтимол
шунинг
учун
ҳам
Ерга
“
она
”
деган
сифатлашни
қўшишар
?!
Сайёрамизни
“
Она
Ер
”
деб
атадикми
,
демак
уни
ардоқлашимиз
,
уни
кўз
қорачиғимиздек
асрашимиз
лозим
.
Зотан
,
Ер
табиий
тизимдаги
энг
асосий
бойлик
ҳисобланади
.
Курраи
заминдаги
барча
тирик
мавжудотнинг
яшаши
ва
фаолияти
бевосита
ер
билан
чамбарчас
боғлиқдир
.
Шунингдек
,
ер
саноат
,
турар
-
жой
объектларини
жойлаштиришда
базис
,
қишлоқ
хўжалиги
ишлаб
чиқаришини
ташкил
этишда
асосий
восита
ролини
ўйнайди
.
Шу
сабабдан
,
ер
бойликларидан
фойдаланишни
илм
-
фан
тавсиялари
асосида
тўғри
ташкил
этиш
,
уни
тўғри
тақсимлаш
,
ер
унумдорлигини
доимо
ошириб
бориш
,
ундан
оқилона
фойдаланиш
,
уни
муҳофаза
қилиш
жамият
тараққиёти
ва
барқарор
ривожланиши
,
фуқароларнинг
фаровон
ҳаёт
тарзини
ва
мамлакат
бугуни
ва
келажаги
барқарорлигини
таъминлашда
ниҳоятда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаб
ўтганидек
,
“
Марказий
Осиё
шароитида
ер
Аллоҳ
таолонинг
бебаҳо
инъомидир
.
У
том
маънода
одамларни
боқади
,
кийинти
-
ради
.
Бевосита
деҳқончилик
билан
боғланган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
86
оилаларнигина
эмас
,
балки
маълум
бир
тарзда
қишлоқ
хўжалиги
билан
алоқадор
барча
тармоқлар
ва
унинг
неъматларидан
баҳраманд
бўлаётган
республиканинг
барча
аҳолиси
фаровон
турмуш
кечириши
учун
моддий
негиз
яратади
.
Айни
вақтда
ер
улкан
бойлик
бўлибгина
қолмай
,
мамлакатнинг
келажагини
белгилаб
берадиган
омил
ҳамдир
.
Бу
ҳол
Ўзбекистонда
айниқса
яққол
намоён
бўлмоқда
,
чунки
ернинг
иқтисодий
ва
демографик
вазифаси
йилдан
-
йилга
кучайиб
бормоқда
” [1].
Зеро
,
ҳар
бир
давлатда
ер
бойлиги
ва
унга
боғлиқ
муносабатлар
барча
ижтимоий
-
иқтисодий
ва
сиёсий
воқеликларнинг
марказида
турувчи
масаладир
.
Янгидан
барпо
этилаётган
жамият
ўзининг
иқтисодий
ривожини
дастлаб
ерга
нисбатан
муносабатни
ўрнатишдан
бошлайди
.
2015
йил
1
январ
ҳолатига
Ўзбекистон
Республикасининг
маъмурий
чегарасидаги
умумий
ер
майдони
44896,9
минг
гектарни
ташкил
қилади
.
Республика
бўйича
корхона
,
ташкилот
,
муассасалар
,
фермер
хўжаликлари
ва
фуқароларнинг
фойдаланишидаги
жами
ерлар
44892,4
минг
гектарни
,
шундан
суғориладиган
ерлар
эса
4308,1
минг
гектарни
ёки
умумий
ер
майдонининг
9,6
фоизини
ташкил
қилади
.
[2]
Ушбу
ерлардан
оқилона
ва
иқтисодий
самарали
фойдаланишни
таъминлаш
эса
,
давлатнинг
ер
соҳасидаги
сиёсатининг
устувор
вазифаларидан
бири
ҳисобланади
.
Мазкур
жараёнда
,
ўз
навбатида
иқтисодий
-
ҳуқуқий
механизм
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Шу
маънода
,
ер
учун
ҳақ
тўлашга
оид
масалалар
Ўзбекистон
Республикасининг
Ер
,
Солиқ
,
Фуқаролик
кодекслари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1994
йил
24
ноябрдаги
ПФ
-1009-
сон
“
Ердан
фойдаланиш
самарадорлигини
ошириш
тўғрисида
”
ги
Фармони
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
29
ноябрдаги
575-
сон
“
Ердан
фойдаланиш
самарадорлигини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
, 1995
йил
11
апрелдаги
126-
сон
“
Савдо
ва
хизмат
кўрсатиш
соҳаси
объектларини
улар
жойлашган
ер
майдонлари
билан
биргаликда
ҳамда
ер
майдонларини
мерос
қилиб
қолдириш
шарти
билан
умрбод
эгалик
қилиш
учун
хусусий
мулк
сифатида
реализация
қилиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
,
2014
йил
4
декабрдги
ПҚ
-2270-
сонли
“
Ўзбекистон
Республикасининг
2015
йилги
асосий
макроиқтисодий
кўрсаткичлари
прогнози
ва
давлат
бюджети
параметрлари
тўғрисида
”
ги
қарорлари
ва
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
мустаҳкамланган
.
Хусусан
,
Ер
кодексига
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикасида
ердан
фойдаланганлик
учун
ҳақ
тўланади
.
Бунда
Ер
кодекси
ер
учун
ҳақ
тўлаш
шакли
сифатида
ҳар
йили
тўланадиган
ер
солиғи
ҳамда
ижарага
берилган
ер
участкаларига
нисбатан
ижара
ҳақини
белгилайди
.
Ер
учун
ҳақ
миқдори
ер
участкасининг
сифатига
,
жойлашишига
ва
сув
билан
таъминланиш
даражасига
қараб
белгиланади
.
Ер
солиғининг
ставкалари
,
уни
ҳисоблаш
ва
тўлаш
тартиби
Солиқ
кодексининг
XII
бўлимида
белгиланган
бўлиб
,
унга
асосан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2014
йил
4
декабрдаги
ПҚ
-2270-
сон
Қарори
билан
юридик
ва
жисмоний
шахслардан
олинадиган
ер
солиғи
ставкалари
,
ягона
ер
солиғи
ставкаси
тасдиқланган
.
Бу
борада
хорижий
мамлакатларда
ер
солиғи
турларини
ўрганиш
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Масалан
,
Германияда
ер
солиғи
юридик
ва
жисмоний
шахслар
мулкидаги
ер
участкаларидан
ундирилади
.
Солиқ
ундириш
маҳаллий
бошқарув
органлари
томонидан
амалга
оширилади
.
Солиқ
ставкаси
икки
қисмдан
иборат
бўлиб
,
унинг
биринчи
қисми
марказлаштирилган
тартибда
белгиланса
,
бошқаси
маҳаллий
бошқарув
органи
бюджетига
қўшимча
сифатида
белгиланади
.
Марказлашган
ставка
миқдори
ердан
фойдаланувчилар
ҳуқуқий
ҳолатига
қараб
,
дифференциациялашган
,
яъни
,
қишлоқ
ва
ўрмон
хўжалиги
корхоналари
учун
(
А
тур
)
ҳамда
уларнинг
мансублигидан
қатъий
назар
,
ер
участкалари
(
В
тур
)
учун
ставкалардан
иборат
.
Давлат
бюджетидан
молиялаштириладиган
муассасалар
,
черковлар
,
нотижорат
ташкилотлар
,
шунингдек
,
илмий
ва
жамоат
мақсадлари
учун
ишлатилаётган
ер
участкалари
солиқдан
озод
этилади
.
Солиқ
ҳажми
ер
қиймати
ва
ставка
миқдорига
боғлиқ
.
Жумладан
,
А
тур
солиқ
бўйича
ставка
0,246%
ни
,
В
тур
солиқ
бўйича
эса
,
0,423%
ни
ташкил
қилади
.
Францияда
эса
,
маҳаллий
солиққа
тортишни
маҳаллий
ҳокимият
органлари
эҳтиёжларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
шунингдек
,
марказсизлаштириш
давлат
дастурига
асосан
,
кўпайтириш
тенденцияси
кузатилмоқда
.
Ер
солиғи
кўчмас
мулкнинг
барча
турлри
–
бино
,
иншоот
,
резервуар
,
маёқлар
ва
шу
кабилар
,
шунингдек
,
саноат
ёки
тижоратда
фойдаланиш
учун
мўлжалланган
ер
участкаларини
қамраб
олади
.
Солиқ
ҳажми
ер
участкаси
кадастр
баҳосининг
ярмига
тенг
.
Ушбу
солиқ
туридан
давлат
мулкидаги
ерлар
,
бинолар
,
қишлоқ
хўжалиги
учун
мўлжалланган
ерлар
,
шунингдек
, 75
ёшдан
ошган
жисмоний
шахслар
ҳамда
жамоат
фондларидан
махсус
нафақа
олувчи
ёхуд
ногиронлигига
кўра
,
нафақа
олувчилар
озод
этиладилар
.
Шунингдек
,
Нидерландия
,
Канада
,
Дания
,
Чехия
каби
давлатларда
кўчмас
мулк
солиғи
таркибида
ундирилади
[3].
Жумладан
,
Нидерландия
кўчмас
мулкни
,
шу
жумладан
,
ерни
солиққа
тортиш
мақсадида
баҳолаш
муниципал
даражага
берилган
Европанинг
ягона
мамлакати
ҳисобланади
.
Кўчмас
мулк
объектларини
қайта
баҳолаш
ҳар
тўрт
йилда
амалга
оширилади
.
Солиққа
тортиш
субъектлари
–
кўчмас
мулк
мулкдорлари
ва
фойдаланувчилари
–
турли
ставкалар
бўйича
солиққа
тортиладилар
.
Яъни
,
ер
мулкдорлари
учун
солиқ
ставкаси
3,5%,
фойдаланувчилар
учун
эса
,
2,8%
миқдорида
белгиланган
.
Бундан
ташқари
,
муниципалитетлар
ҳар
йили
мол
-
мулк
баҳоси
солиқ
тарифларини
ҳам
белгилайдилар
.
Сув
остидаги
ерлар
солиқдан
озод
этилган
.
Канадада
эса
,
ягона
кўчмас
мулк
солиғи
барча
провинцияларда
ундирилади
.
Ставкалар
мулкий
ва
маъмурий
-
ҳудудий
бирлик
турига
қараб
фарқланади
.
Маҳаллий
ҳокимият
солиқ
ставкасини
бюджет
харажатлари
ва
солиқққа
тортиш
базаси
ҳажмидан
келиб
чиқиб
режалаштирилади
.
Данияда
эса
,
кўчмас
мулк
солиғи
мол
-
мулк
мулкдоридан
ундирилади
.
Шунингдек
солиққа
тортиш
базаси
мавжуд
бўлиб
,
ер
қиймати
ҳисобланади
.
Тижорат
мақсадларида
ишлатиладиган
кўчмас
мулк
солиғи
учун
солиққа
тортиш
базаси
бўлиб
,
бинонинг
нархи
ҳисобланади
.
Муниципал
солиқ
ставкаси
0,6%
дан
2,4%
гачани
ташкил
қилади
.
Округ
солиқ
ставкаси
эса
, 1%
дан
иборат
.
Швецияда
ҳам
мустақил
ер
солиғи
йўқ
,
у
мол
-
мулк
солиғи
таркибида
ундирилади
.
Бунда
солиқ
юки
мол
-
мулк
қийматига
қараб
ўсиб
боради
: 400
минг
кронга
қадар
мол
-
мулкка
эга
бўлган
ер
мулкдори
солиқдан
озод
этилади
, 400
дан
600
минггача
бўлганлар
2%, 600
дан
800
минггача
бўлганлар
4%, 800
мингдан
2
млн
.
га
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
87
қадарлар
6%, 2
млн
.
дан
ортиқ
мулк
8%
ни
ташкил
қилди
.
Кўчмас
мол
-
мулк
қиймати
ҳар
беш
йилда
бир
маротаба
аниқланади
ва
бунда
бозор
нархининг
75%
асос
қилиб
олинади
.
Испанияда
ҳам
ер
солиғи
кўчмас
мулк
солиғи
таркибига
киритилган
бўлиб
,
маҳаллий
бюджетга
келиб
тушади
.
Бунда
солиққа
тортиш
базаси
бўлиб
,
кўчма
мулк
объектининг
кадастр
баҳоси
ҳисобланади
.
Ставкалар
муниципалитетларга
қараб
0,3-1,22%
атрофида
дифференциацияланади
.
Ер
участкаси
иккиламчи
ижарага
берилганда
,
ер
участкасининг
ошиб
бориш
қиймати
солиғи
ундирилади
(
у
ҳам
кўчмас
мулк
солиғи
таркибига
киради
).
АҚШда
ҳам
ер
солиғи
кўчмас
мулк
солиғи
таркибига
киритилган
бўлиб
,
маҳаллий
ҳокимият
органлари
фойдасига
ундирилиб
,
ер
участкаси
ва
биноларнинг
бозор
қиймати
асосида
ҳисоблаб
чиқилади
.
Солиқ
у
ёки
бу
мулкка
эга
бўлган
юридик
ва
жисмоний
шахслардан
йилига
бир
маротаба
ундирилади
.
Солиққа
тортиш
базасига
кирувчи
мол
-
мулк
турлари
қонунчиликда
қатъий
таснифланган
.
Унда
икки
асосий
гуруҳ
ажратилади
:
кўчмас
мулк
ва
шахсий
мулк
.
Кўчмас
мулкка
ер
,
уни
яхшилаш
мақсадида
ўрнатилган
иншоот
ва
кўчмас
қурилмалар
,
шу
жумладан
,
бинолар
киради
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ушбу
объектлардан
ундириладиган
солиқ
маҳаллий
солиқ
даромадларининг
80%
атрофини
ташкил
қилади
[4].
Кўчмас
мулкни
солиққа
тортиш
базаси
бўлиб
,
объектнинг
бозор
қиймати
олинади
.
Аксарият
штатларда
солиққа
тортиш
базаси
бозор
қийматининг
маълум
қисмидан
олинади
.
Ўртача
турар
жойларни
солиққа
тортишда
уларнинг
бозор
нархининг
35%,
фойдаланилмаётган
,
қуриб
битирилмаган
ерлар
эса
,
улар
бозор
нархининг
24%
идан
белгиланади
.
Жанубий
Каролинада
эса
,
у
бозор
нархининг
4%
га
қадар
етади
[5].
Юқоридагилар
ва
хорижий
тажрибадан
келиб
чиқиб
,
шунингдек
,
миллий
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётини
ўрганиш
асосида
ер
учун
ҳақ
тўлашга
оид
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
кодекси
нормаларини
такомиллаштиришнинг
қуйидаги
устувор
йўналишларини
ажратиб
кўрсатишимиз
мумкин
:
Биринчидан
,
гарчанд
,
Ер
кодексининг
19-
моддасида
ер
участкаларига
мерос
қилиб
қолдириладиган
умрбод
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
субъекти
сифатида
бевосита
“
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролари
”
кўрсатилган
бўлсада
,
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлигида
2012
йил
13
январда
2314-
сон
билан
рўйхатга
олинган
Ўзбекистон
Республикаси
Давлат
мулкини
бошқариш
давлат
қўмитасининг
2011
йил
9
декабрдаги
01/09-18/13-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Якка
тартибда
уй
-
жой
қуриш
(
деҳқон
хўжалигини
юритиш
)
учун
ер
участкаларига
мерос
қилиб
қолдириладиган
умрбод
эгалик
қилиш
ҳуқуқини
реализация
қилиш
бўйича
очиқ
аукцион
савдоларини
ташкил
этиш
ва
ўтказиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомда
якка
тартибда
уй
-
жой
қуриш
(
деҳқон
хўжалигини
юритиш
)
учун
ер
участкаларига
мерос
қилиб
қолдириладиган
умрбод
эгалик
қилиш
ҳуқуқини
реализация
қилиш
бўйича
очиқ
аукцион
савдоларида
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларидан
ташқари
,
хорижий
юридик
ва
жисмоний
шахслар
–
дипломатик
корпус
ходимлари
,
Ўзбекистон
Республикасида
рўйхатга
олинган
матбуот
вакиллари
,
доимий
ваколатхоналар
,
фирмалар
,
компаниялар
ва
халқаро
ташкилотлар
ходимлари
,
қўшма
корхоналарда
доимий
асосда
ишловчи
шахслар
,
шунингдек
республикада
доимий
яшайдиган
ва
яшаш
гувоҳномасига
эга
бўлган
шахслар
қатнашишга
ҳақли
эканлиги
белгиланган
.
Гувоҳи
бўлганимиздек
,
ушбу
ҳолатда
Ер
кодекси
19-
моддаси
ва
юқоридаги
низом
ўртасида
жиддий
тафовут
мавжуд
.
Бизнингча
,
мазкур
ҳолатда
Ер
кодекси
қоидаси
қўлланилиши
ҳам
ҳуқуқий
,
ҳам
ижтимоий
-
сиёсий
нуқтаи
назардан
тўғри
бўларди
.
Чунки
,
биринчидан
,
2012
йил
24
декабрдаги
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
янги
таҳрирдаги
Қонуннинг
16-
моддасига
мувофиқ
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
ўзига
нисбатан
юқори
юридик
кучга
эга
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
мувофиқ
бўлиши
шарт
.
Шунга
кўра
,
юқоридаги
Низом
Ер
кодекси
19-
моддаси
талабидан
келиб
чиқиб
ўзгартирилиши
лозим
.
Иккинчидан
,
Ер
кодексининг
ушбу
моддаси
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
55-
моддасида
белгиланган
ернинг
умуммиллий
бойлик
эканлиги
талабидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
унга
нисбатан
мерос
қилиб
қолдириладиган
умрбод
эгалик
қилиш
ҳуқуқини
фақатгина
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
учун
кўзда
тутади
.
Шу
боис
ҳам
мазкур
ҳолатга
нисбатан
Ер
кодексида
белгиланган
қоида
тўғри
ҳисобланади
.
Иккинчидан
,
ҳозирги
конституциявий
ислоҳотлар
давлат
қурилиши
ва
бошқарувида
парламент
ролини
кучайтиришга
қаратилаётганлигини
ҳисобга
олган
ҳолда
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
78-
моддаси
9-
бандидаги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
жорий
қилиш
бўйича
ваколатини
тўлақонли
амалга
оширишни
таъминлаш
мақсадида
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
ставкаларини
белгилаш
ҳамда
ўзгартириш
ҳуқуқини
Олий
Мажлисга
ўтказиш
мақсадга
мувофиқ
.
Бунда
Вазирлар
Маҳкамаси
“
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисида
”
ги
Қонун
(
Янги
таҳрири
)
14-
моддасидан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
ставкаларини
белгилаш
ҳамда
ўзгартириш
тўғрисидаги
таклифни
Олий
Мажлисга
киритишини
белгилаб
қўйиш
мақсадга
мувофиқ
.
Учинчидан
,
Ер
кодексининг
17, 20, 33-
моддалари
мазмунидан
келиб
чиқиб
,
ер
участкаларига
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
турининг
ҳуқуқий
ҳолати
мунозарали
бўлиб
қолаётганлиги
тўғрисида
тўхтамга
келишимиз
мумкин
.
Хусусан
,
Ер
кодекси
17-
моддасида
ушбу
ҳуқуқ
тури
умуман
кўзда
тутилмаган
(
унда
доимий
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
кўзда
тутилган
).
Аксинча
,
Ер
кодекси
20-
моддасида
эса
, “
ер
участкаларига
доимий
ва
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилиш
”
тушунчаси
қўлланилмоқда
ва
унинг
мазмунида
ер
участкалари
юридик
ва
жисмоний
шахсларга
“
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилишга
”
берилиши
мумкинлиги
мустаҳкамланган
;
бироқ
,
кейинги
ўринларда
сўз
фақатгина
“
доимий
эгалик
қилиш
”
тўғрисида
боради
.
Шунингдек
,
Ер
кодекси
33-
моддасида
ер
участкасига
бўлган
ҳуқуқни
тасдиқловчи
ҳужжатлар
рўйхатида
“
ер
участкаларига
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
”
ни
тасдиқловчи
ҳужжат
тури
кўзда
тутилмаган
.
Ер
кодекси
17
ва
33-
моддаларидан
,
шунингдек
,
ер
беришга
оид
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётидан
келиб
чиқиб
,
Ер
кодекси
20-
моддасидаги
“
ер
участкаларига
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
”
ни
чиқариб
ташлаш
мақсадга
мувофиқ
.
Ўрганилган
давлатлар
,
шу
жумладан
,
МДҲ
давлатлари
ва
Болтиқбўйи
мамлакатлари
қонун
ҳужжатлари
(
Ер
ва
Фуқаролик
кодекслари
)
ушбу
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
88
давлатларда
ер
участкаларига
муддатли
(
вақтинча
)
эгалик
қилиш
ҳуқуқи
тури
мавжуд
эмаслигини
кўрсатмоқда
.
Тўртинчидан
,
Ер
кодекси
28-
моддасига
ер
участкалари
юридик
ва
жисмоний
шахсларга
мулк
этиб
сотилганда
ер
участкасининг
ҳақиқий
баҳосидан
ўн
фоиз
миқдорида
тегишли
табиатни
муҳофаза
қилиш
жамғармалари
ҳисобига
ўтказилиб
,
ерлардан
оқилона
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилиш
билан
боғлиқ
чора
-
тадбирларни
молиялаштиришга
йўналтирилиши
тўғрисидаги
қоидани
мустаҳкамлаш
мақсадга
мувофиқ
.
Бундай
амалиёт
бир
қатор
Ғарб
давлатларида
ернинг
фуқаровий
муомаласидан
тушган
даромадларнинг
бир
қисмини
табиатни
муҳофаза
қилиш
мақсадлари
учун
йўналтириш
амалиёти
жорий
этилган
бўлиб
,
бундай
давлатлар
сирасига
Австрия
,
Бельгия
,
Швейцария
ва
бошқаларни
киритишимиз
мумкин
.
Масалан
,
Австрияда
1989
йилда
махсус
“
Ифлосланган
ер
участкаларини
тозалаш
тўғрисида
”
ги
қонун
қабул
қилинган
бўлиб
,
у
тозалаш
бўйича
чора
-
тадбирларни
молиялаштиришни
кўзда
тутади
.
Швейцарияда
эса
,
1983
йилда
қабул
қилинган
“
Атроф
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонун
ҳамда
1998
йил
августдаги
ҳукумат
қарори
билан
юқоридаги
тартиб
жорий
этилган
.
Ушбу
қонун
ҳам
ер
ресурсларини
қайта
тикловчи
чора
-
тадбирларни
молиялаштиришни
юқоридагича
тартибини
кўзда
тутади
.
Бешинчидан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
кодекси
36-
моддаси
9-
бандига
кўра
,
ер
участкасига
бўлган
ҳуқуқ
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
муддатларда
ер
солиғи
,
шунингдек
ижарага
олиш
шартномасида
белгиланган
муддатларда
ижара
ҳақи
мунтазам
тўланмай
келинганда
бекор
қилинади
.
Бизнингча
,
ушбу
банддаги
“
мунтазам
”
сўзи
аниқ
муддатларни
билдирмай
,
қандайдир
мавҳумликни
келтириб
чиқаради
.
Агарда
ушбу
модданинг
юқорида
тилга
олинган
бандида
кўзда
тутилган
“
мунтазам
муддат
”
га
тушунча
берилиб
,
у
аниқ
қанча
вақтни
ва
неча
маротаба
тўланмай
келиниши
ўзининг
ифодасини
топган
бўлиши
лозим
.
Бу
эса
,
солиқларнинг
ўз
вақтида
тўланишини
ҳамда
ер
участкасига
бўлган
ҳуқуқни
сақлаб
қолинишининг
гарови
ҳисобланади
.
Шу
мақсадда
,
бизнингча
,
Ер
кодекси
36-
моддаси
9-
бандини
тегишли
таҳрирда
ўзгартириш
мақсадга
мувофиқ
.
Ушбу
тажриба
Беларусь
Республикаси
Ер
кодексининг
60-
моддасида
ҳам
кўзда
тутилган
.
Унга
кўра
,
ер
солиғини
икки
солиқ
йили
давомида
тўламаслик
ер
участкасига
бўлган
ҳуқуқнинг
бекор
бўлишига
асос
бўлади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
:
Т
. 6. –
Тошкент
: “
Ўзбекистон
”, 1998. –
Б
. 111.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Ер
ресурсларининг
ҳо
-
лати
тўғрисида
Миллий
ҳисобот
.
Бош
муҳаррир
:
С
.
А
.
Арабов
. –
Тошкент
: “
Ергеодезкадастр
”
давлат
қўмитаси
, 2015. –
Б
.88.
3.
Карсанов
Б
.
С
.
Особенности
государственного
ре
-
гулирования
земельных
отношений
в
зарубежных
стра
-
нах
//
Мировая
экономика
и
международные
экономиче
-
ские
отношения
. – 2014. –
№
5(114). –
С
.146-149.
4.
Кундиус
В
.
А
.,
Иванова
Ю
.
Н
.
Земельное
налого
-
обложение
США
и
стран
ЕС
//
Вестник
Алтайского
гос
-
ударственного
аграрного
университета
.
2008.
–
№
11(49). –
С
.58-61.
