57
YASHIL ENERGETIKA VA AQLLI TARMOQLARNI BOSHQARISHDA SUN’IY
INTELLEKT ROLI
Qodirov Farrux Ergash o
ְ
‘g‘li
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi mudiri, Ilmiy rahbar
Turayeva Sabrina Kamoliddin qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Pedagogika fakulteti Biologiya yoʻnalishi 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15180224
Annotatsiya:
Hozirgi davrda iqlim o'zgarishlari va energiya resurslarini tejash
masalalari global muammolar qatoriga kiradi. Shu boisdan yashil energetika va aqlli
tarmoqlar (smart grids) rivojlanishi zamonaviy texnologiyalar, xususan, sun’iy intellekt (SI)
yordamida yanada samarali amalga oshirilmoqda. Ushbu maqolada sun’iy intellektning yashil
energetika va aqlli tarmoqlarni boshqarishda tutgan o‘rni, afzalliklari va imkoniyatlari yoritib
beriladi.
Kalit soʻzlar:
Tesla Powerwall va Powerpack, Google DeepMind, Quyosh panellari,
Elektr transport, General Electric sun’iy intellekt, Dekarbonizatsiya, Smart Grid Management,
Aqlli termostatlar
Аннотация:
В настоящее время изменение климата и экономия энергоресурсов
являются глобальными проблемами. Поэтому развитие зеленой энергетики и
интеллектуальных сетей осуществляется более эффективно с помощью современных
технологий, в частности искусственного интеллекта (ИИ). В этой статье освещаются
роль, преимущества и возможности искусственного интеллекта в управлении зеленой
энергетикой и интеллектуальными сетями.
Ключевые слова:
Tesla Powerwall и Powerpack, Google DeepMind, солнечные
панели, электрический транспорт, искусственный интеллект General Electric,
декарбонизация,
интеллектуальное
управление
сетями,
интеллектуальные
термостаты.
Abstract:
Currently, climate change and saving energy resources are global problems.
Therefore, the development of green energy and smart grids is being implemented more
efficiently with the help of modern technologies, in particular, artificial intelligence (SI). This
article highlights the role, advantages and opportunities of artificial intelligence in the
management of green energy and smart grids.
Keywords:
Tesla Powerwall and Powerpack, Google DeepMind, Solar Panels, Electric
Transport, General Electric Artificial Intelligence, Decarbonization, Smart Grid Management,
Smart Thermostats
Kirish:
Yashil energetika qayta tiklanadigan manbalardan (quyosh, shamol, suv va
boshqalar) olinadigan energiyani nazarda tutadi. Bu energiya manbalari tabiatga zarar
yetkazmaydi, karbon chiqindilarini kamaytiradi va energiya xavfsizligini ta’minlashga xizmat
qiladi. Ammo yashil energetika tizimlarining boshqaruvi murakkab bo‘lib, tarmoqlar
o‘zgaruvchan energiya ishlab chiqarish sharoitida samaradorlikni ta’minlashi kerak.
Aqlli tarmoqlar va ularning afzalliklari.Aqlli tarmoqlar energiya ishlab chiqarish,
taqsimlash va iste'mol jarayonlarini avtomatlashtirish uchun zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llash orqali an'anaviy elektr tarmoqlarini modernizatsiya qiladi. Ular quyidagi afzalliklarga
ega:
58
Energiya resurslaridan samarali foydalanish;
Energiya iste'molini optimallashtirish;
Qayta tiklanadigan energiya manbalarini oson integratsiya qilish;
Tizimdagi nosozliklarni tezda aniqlash va bartaraf etish.
Sun’iy intellektning roli
Sun’iy intellekt texnologiyalari yashil energetika va aqlli tarmoqlarda quyidagi asosiy
vazifalarni bajaradi.Energiya talabini prognoz qilish: SI algoritmlari turli omillarni (ob-havo,
kunning vaqti, iqtisodiy faoliyat) tahlil qilib, energiya iste’molini oldindan bashorat
qiladi.Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishni optimallashtirish: Quyosh va shamol
energiyasining o‘zgaruvchanligi sababli, SI yordamida energiya ishlab chiqarish va taqsimlash
jarayoni muvozanatga keltiriladi.Tarmoqni boshqarish: Aqlli tarmoqlarda SI algoritmlari
orqali real vaqt rejimida ma’lumotlar tahlil qilinadi, avariyalar aniqlanadi va ularga qarshi
choralar ko‘riladi.Energiyani tejash va chiqindilarni kamaytirish: SI texnologiyalari tarmoq
samaradorligini oshirish va energiya isrofini kamaytirishga yordam beradi.
Amaliy misollar
Google DeepMind: Google o‘zining ma’lumot markazlarida energiya
samaradorligini oshirish uchun sun’iy intellektdan foydalanadi. Bu orqali elektr sarfi 30% ga
qisqargan. Tesla Powerwall va Powerpack: Tesla o‘zining aqlli energiya saqlash tizimlarini SI
orqali boshqarib, elektr ta’minotidagi o‘zgarishlarga javob beradi.Shamol turbinasi
boshqaruvi: Siemens va General Electric sun’iy intellekt algoritmlarini qo‘llab, shamol
turbinalari samaradorligini oshirmoqda.
Sun’iy intellekt (SI) texnologiyalari yashil energetika va aqlli tarmoqlarda nafaqat
energiya samaradorligini oshirish, balki yangi energiya boshqaruv tizimlarini yaratishda ham
muhim rol o‘ynamoqda. Bu texnologiyalarning integratsiyasi energiya ishlab chiqarish va
iste'mol tizimlarini ancha samarali va barqaror qilish imkonini beradi. Quyida sun’iy
intellektning bu sohalardagi qo‘shimcha imkoniyatlari keltirilgan.Energiya taqsimoti va
balansni ta'minlash:Aqlli tarmoqlar sun'iy intellekt yordamida tarmoqdagi energiya
taqsimotini optimallashtirishni va qayta tiklanadigan manbalardan olingan energiyaning
ortiqcha ishlab chiqarilishini aniqlashni osonlashtiradi. Masalan, shamol va quyoshdan
olinadigan energiya mavjud bo‘lganidan ko‘proq ishlab chiqarilsa, ortiqcha energiyani saqlash
yoki boshqa tizimlarga taqsimlash kerak bo‘ladi. Sun’iy intellekt bu jarayonni avtomatik
tarzda boshqaradi, shunda energiya tizimi barqaror ishlaydi.Real vaqt rejimida tarmoqni
boshqarish:Aqlli tarmoqlarda tarmoqning har bir nuqtasida energiya oqimi doimiy ravishda
monitoring qilinadi. Sun’iy intellekt bu ma’lumotlarni tahlil qilib, tarmoqni real vaqt rejimida
boshqaradi. Tarmoqning holatiga qarab, energiya taqsimoti o‘zgartiriladi, energiya zaxiralari
boshqariladi va foydalanuvchilarga zarur energiya miqdori taqdim etiladi. Shu tarzda,
tarmoqdagi qator muammolar (masalan, tarmoqdagi kuchlanishning ko‘tarilishi) bartaraf
etiladi. Dastlabki nosozliklarni aniqlash va ularni oldini olish:Sun’iy intellekt tizimlari
energiya tarmoqlaridagi nosozliklarni aniqlashda ham muhim yordam beradi. Nosozliklarning
oldini olish uchun tarmoqqa kiruvchi barcha ma'lumotlar tahlil qilinadi. Sun’iy intellekt tizimi,
tarixiy ma'lumotlarga tayanib, nosozlikni oldindan prognoz qilish va tezda bartaraf etishga
yordam beradi. Masalan, termal tizimlarda ortiqcha yukni aniqlash, o‘ta yuqori yoki past
kuchlanishlarni boshqarish uchun foydalaniladi. Energiyani taqsimlash va ta’minlashda yangi
strategiyalar:Sun’iy intellekt yordamida energiya iste’moli va ta’minot o‘rtasidagi aloqalar
yanada samarali bo‘ladi. Tarmoqdagi foydalanuvchilar tomonidan energiya iste’moli prognoz
59
qilinadi, va tegishli energiya manbalari taqdim etiladi. Shu bilan birga, sun’iy intellekt
energiya ta’minoti bo‘yicha strategik qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Masalan,
energiya manbalarining o‘zgaruvchanligi sababli, ularni ta’minlash va iste’molni
muvozanatlashda yangi usullar ishlab chiqiladi.Elektr transport vositalarining
integratsiyasi:Aqlli tarmoqlar elektr transport vositalarining (masalan, elektr avtomobillari)
energiya taqsimotiga qo‘shilishi uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Elektr avtomobillari
energiya tizimlariga integratsiya qilinganida, ular akkumulyator sifatida ishlashi mumkin,
ya'ni tarmoqqa ortiqcha energiya qaytarilishi mumkin. Sun’iy intellekt bu jarayonni
boshqaradi, energiya saqlash va taqsimlash jarayonlarini optimallashtiradi. Bu esa energiya
tarmoqlarining samaradorligini yanada oshiradi. Energiyani tejash va resurslardan samarali
foydalanish:Sun’iy intellekt energiya tizimlarida energiya tejash va samarali foydalanish
masalalarini hal qilishda yordam beradi. Masalan, aqlli termostatlar va energiya menejment
tizimlari yordamida binalarda energiya sarfi optimallashtiriladi. Sun’iy intellekt foydalanuvchi
odatlarini tahlil qilib, energiya ta’minotini va haroratni avtomatik ravishda sozlaydi, shunda
energiya sarfi kamayadi va xarajatlar qisqaradi. Davosdagi aqlli tarmoqlar
eksperimentlari:Aqlli tarmoqlar va sun’iy intellektni integratsiyalashgan yangi loyihalardan
biri – Davosdagi aqlli tarmoq eksperimentidir. Bu loyiha energiya taqsimoti, saqlash va
iste’molni optimallashtirish uchun sun’iy intellektdan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Tarmoqda energiya balansini ta’minlash uchun sun’iy intellekt tizimlari energiya
manbalarining o‘zgarishiga tezda javob beradi va foydalanuvchilarga eng samarali energiya
resurslarini taqdim etadi.Yashil energiya iqlim o'zgarishiga qarshi kurashda muhim
ahamiyatga ega. Dunyo kamroq quvvat ishlatishi va kamroq zararli manbalarga o'tishi kerak,
ammo bu dastlab tuyulganidan ko'ra murakkabroq. AI jumboqning etishmayotgan qismi
bo'lishi mumkin.Mutaxassislar bor 50 dan ortiq foydalanish holatlari aniqlangan energetika
sohasida AI uchun. Ushbu ilovalarning aksariyati barqaror energiya infratuzilmasiga o'tishni
qo'llab-quvvatlaydi. Mana, sun'iy intellekt nima uchun yashil energiya kelajagi ekanligini
ta'kidlab, eng muhim foydalanishning ayrimlarini ko'rib chiqamiz.
Aqlli tarmoqlar
Ikki tomonlama elektr oqimlarini qo'llab-quvvatlaydigan va keng qamrovli ma'lumotlar
texnologiyalaridan foydalanadigan aqlli tarmoqlar sun'iy intellektning energiya sohasidagi
eng mashhur qo'llanilishi hisoblanadi. AI tahlil qiladi minglab ma'lumotlar nuqtalari bu
tarmoqlar real vaqt rejimida sozlash imkonini beradi. Ushbu davom etayotgan o'zgarishlar
qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng katta muammolaridan biri - uzilishlarni hal
qilish uchun kalit hisoblanadi.Quyosh panellari va shamol turbinalari o'zgaruvchan tabiiy
hodisalarga tayanganligi sababli talabga binoan quvvat yarata olmaydi. Ularning eng yuqori
avlod davri ko'pincha eng yuqori iste'mol bilan mos kelmaydi. Qishda, odamlar ertalab
ko'proq energiya sarflang va kechqurun qorong'i tushganda, lekin quyosh panellari
qorong'uda quvvat ishlab chiqarmaydi.Sun'iy intellekt yordamida ishlaydigan aqlli tarmoqlar
energiyani istalgan vaqtda eng kerakli joyga yuborishga yordam beradi. Ishlab chiqarish
yuqori va iste'mol kam bo'lsa, ular saqlashga ko'proq elektr energiyasini yuboradilar.
Foydalanish ortib, ishlab chiqarish pasayganda ular saqlangan quvvatni taqsimlaydilar.
Natijada qayta tiklanadigan energiya yanada ishonchli bo'ladi.
Axborotlangan qayta tiklanadigan manbalarni kengaytirish
Xuddi shunday, har bir hudud qayta tiklanadigan energiya uchun bir xil darajada mos
60
emas. Quyosh panellari quyosh nuri ko'p bo'lgan hududlarda ko'proq quvvat ishlab chiqaradi
va chunki balandroq joylarda shamol kuchayadi, shamol turbinalari tog'li hududlar uchun eng
yaxshisidir. Biroq, erga egalik qilishning murakkabligi va qurilishning yaqin atrofdagi yovvoyi
tabiatga ta'siri bu masalani murakkablashtiradi.Mashinani o'rganish modellari barcha
murakkab omillarni bir vaqtning o'zida tahlil qilish orqali yordam berishi mumkin. AI yangi
qayta tiklanadigan infratuzilmani odamlardan ko'ra tezroq va aniqroq qurish uchun ideal
joylarni ajratib ko'rsatishi mumkin. Ushbu qarorlar qanchalik murakkab bo'lsa, AI shunchalik
foydali bo'ladi.AI tushunchalariga tayanib, energiya kompaniyalari qayta tiklanadigan tizimlar
qayerda eng kam xarajat va ekologik ta'sir bilan eng ko'p energiya ishlab chiqarishini
topishlari mumkin. Olingan qarorlar emissiyasiz elektr energiyasiga yanada yumshoq va
xavfsiz o‘tish imkonini beradi.
Tarmoqqa texnik xizmat ko'rsatish
Yashil energiya talab bo'yicha alternativlardan ko'ra ko'proq o'zgaruvchan bo'lganligi
sababli, texnik xizmat ko'rsatish muhimroqdir. Har qanday buzilishlar keng tarqalgan elektr
uzilishlariga olib kelishi mumkin va yuqori ta'mirlash xarajatlari bu tizimlarning allaqachon
keskin narxlarini oshiradi. AI bashoratli parvarishlash orqali yordam berishi
mumkin.Bashoratli texnik xizmat ko'rsatish erta ogohlantirish belgilarini aniqlashni o'rganish
orqali uskunaning ishdan chiqishini taxmin qiladi. Ushbu tizimlar texnik xodimlarni
muammolar haqida ogohlantiradi, ular hali ham kichik, oson va hal qilish uchun arzon.
Natijada, bashoratli parvarishlash ishlamay qolish vaqtini qisqartiradi va samaradorlikni
oshiradi an'anaviy ta'mirlash amaliyoti erisha olmaydigan darajada.Ushbu sun'iy intellektga
asoslangan texnik xizmat ko'rsatish strategiyasi mavjud qayta tiklanmaydigan tarmoqlar
uchun ham foydalidir. Kommunal xizmatlar elektr tarmoqlarini yaxshi holatda saqlash orqali
energiya isrofgarchiligi va uzilishlarni minimallashtirishi mumkin. Natijada, ular kamroq
emissiya bilan bir xil miqdordagi elektr energiyasini ta'minlaydi.
Energiya samaradorligini oshirish
Samaradorlik yashil energiyaga o'tishning yana bir muhim qismidir. Qazib olinadigan
yoqilg'ida ishlaydigan muhitlarda iste'molni kamaytirish hududlar qayta tiklanadigan
manbalarga o'tishdan oldin chiqindilarni kamaytiradi. Qayta tiklanadigan manbalardan
foydalanayotgan hududlarda yuqori samaradorlik shuni anglatadiki, bu uzluksiz quvvat
manbalari odamlarning ehtiyojlarini qondirish uchun shunchalik ko'p elektr energiyasi ishlab
chiqarishi shart emas.AIning bu sohadagi roli aqlli tarmoqlar qanday ishlashiga o'xshaydi.
Uylar, korxonalar va elektr stansiyalaridagi sun’iy intellekt asosidagi “Internet of Things”
(IoT) qurilmalari real vaqt sharoitlarini tahlil qilishi va bunga javoban energiya yetkazib
berishni sozlashi mumkin. Shunday qilib, ular bir xil jarayonlarni qo'llab-quvvatlagan holda
imkon qadar kamroq elektr energiyasidan foydalanishlari mumkin.Aqlli termostatlar ushbu
kontseptsiyaning amaldagi ajoyib namunasidir. Ushbu qurilmalar qanchalik sodda bo'lsa ham,
ular isitish va sovutishdan foydalanishni kamaytiradi yiliga 8% ga o'rtacha. Kattaroq muhitga
bir xil moslashish texnologiyasini qo'llash sezilarli energiya tejash imkonini beradi.
Ta'minot zanjirini optimallashtirish
Xuddi shunday, sun'iy intellekt kattaroq energiya ta'minoti zanjirining uglerod izini
kamaytirishi mumkin. Mashinani o'rganish modellari nozik o'zgarishlar chiqindilarni
kamaytirishi mumkin bo'lgan joylarni topish uchun elektr tarmoqlarini tahlil qilishi mumkin.
Ushbu imkoniyatlarning ko'pchiligi inson ko'zlari uchun osonlikcha o'tkazib yuborilishi
61
mumkin, ammo AI bunday tahlilda juda samarali.Masalan, qayta tiklangan quvvat
transformatorlari chiqindilar va chiqindilarni yo'q qilish yangisini ishlab chiqarishdan. Ushbu
muqobil soddaligi tufayli e'tibordan chetda qolishi oson, lekin elektr tarmog'iga sezilarli ta'sir
ko'rsatishi mumkin. AI qayerda qayta ishlash yaxshiroq yo'l ekanligini aniqlay oladi va uni
kommunal kompaniyalarga tavsiya qiladi.Emissiyalarning qisqarishi, shuningdek, yaqinroq
yetkazib beruvchidan foydalanish, jo'natish oralig'ini boshqacha ajratish yoki qayta ishlangan
materiallar manbalarini topish natijasida yuzaga kelishi mumkin. AI tahlillari energiya
ta'minoti zanjirlarining iloji boricha samarali bo'lishini ta'minlash uchun ushbu murakkab
omillarning eng yaxshi kombinatsiyasini topishi mumkin.
Ob-havoni modellashtirish
Ob-havoni bashorat qilish va tahlil qilish tobora muhim ahamiyat kasb etadi, chunki
dunyo qayta tiklanadigan energiyaga ko'proq tayanadi. AIning bashoratli vazifalarda
tasdiqlangan samaradorligi uni ish uchun ideal vositaga aylantiradi.Ba'zi tashkilotlar
allaqachon chuqur o'rganish modellaridan turli ob-havo sharoitida keng farq qiluvchi quyosh
ishlab chiqarish darajasini bashorat qilish uchun foydalanadilar. Ushbu AI yondashuvi
an'anaviy prognozga qaraganda ushbu bashoratda aniqroqdir. Yashil energiyadan samarali
o'tishni rejalashtirish, natijada osonroq bo'ladi.Shunga o'xshash echimlar, shuningdek,
kommunal kompaniyalarni yaqinlashib kelayotgan jiddiy ob-havo hodisalariga tayyorlashi
mumkin. AI modellari hokimiyatni yashil quvvat manbalarini buzishi mumkin bo'lgan holatlar
haqida ogohlantirishi mumkin. Ushbu erta ogohlantirishlar bilan elektr kompaniyalari etarli
energiya zaxiralarini ta'minlashi va shikastlanish va uzilishlarning oldini olish uchun o'z
infratuzilmasini himoya qilishi mumkin.Yashil energiya uchun sun'iy intellektning yana bir
afzalligi shundaki, u tezroq va foydali energiya savdosini ta'minlaydi. An'anaviy energiya
manbalaridan farqli o'laroq, qayta tiklanadigan energiya odamlarga quyosh panellari yoki o'z
mulkidagi kichik turbinalar orqali o'z elektr energiyasini ishlab chiqarish imkonini beradi.
Sun'iy intellektga asoslangan energiya savdosi ushbu tizimlarga investitsiyalarini tezroq
qaytarishga imkon beradi va kengroq qabul qilishni rag'batlantiradi.O'rtacha turar-joy quyosh
panelini o'rnatish narxi 16,000 XNUMX dollardan oshadi, hatto soliq imtiyozlaridan keyin
ham. Biroq, egalari elektr energiyasini o'zlari ishlab chiqarganligi sababli, ular elektr
to'lovlarini kamroq to'lash orqali pulni tejashadi. Sun'iy intellekt ushbu tizimlardan ortiqcha
energiyani tarmoqqa sotish orqali bu tejashni oshiradi. Qayta tiklanadigan manbalar vaqti-
vaqti bilan bo'lgani uchun ular uy egalariga kerak bo'lganidan ko'proq ishlab chiqaradi. Sun’iy
intellekt bu qachon sodir bo‘lishini taniy oladi va eng tejamkor bo‘lganda energiyani
avtomatik ravishda kommunal kompaniyalarga jo‘natadi. Shunday qilib, tarmoq qayta
tiklanadigan energiyani ko'proq tarqatishi mumkin, shu bilan birga bu qayta tiklanadigan
energiya egalari o'rnatish xarajatlarini qoplash uchun pul ishlashadi.
AI yashil kelajakka yo'l ochadi
Yashil energiyaga o'tish juda muhim, ammo murakkab jarayon. AI to'liq yechim
bo'lmasa-da, bu o'tishda kerakli yordamni beradi.Sun'iy intellekt tezlik, aniqlik va
tushunchaga ega kommunal kompaniyalar va ularning mijozlari keng ko'lamli qayta
tiklanadigan energiyani hayotga yaroqli qilishlari kerak. Shu bilan birga, an'anaviy, qazib
olinadigan yoqilg'iga asoslangan tizimlar chiqindilarini kamaytiradi. Iqlim o'zgarishi tahdidi
kuchaygan sari, bu afzalliklarni e'tiborsiz qoldirish qiyinroq bo'ladi. Natijada AI iqlim
zaruriyatiga aylanadi.Sun'iy intellekt (AI) qayta tiklanadigan energiyani ishlab chiqarish,
62
tarqatish va iste'mol qilishni optimallashtirish va aqlli tarmoqlar samaradorligini oshirish
orqali yashil energiya va aqlli tarmoqlarni boshqarishda o'zgaruvchan rol o'ynaydi. Sun'iy
intellektning katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash, naqshlarni tan olish, bashorat qilish
va murakkab tizimlarni avtomatlashtirish qobiliyati uni yanada barqaror va samarali energiya
tizimiga erishish uchun zarur qiladi. Quyida AI yashil energiyani boshqarish va aqlli
tarmoqlarga hissa qo'shishning asosiy usullari keltirilgan:
Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishni optimallashtirish
Quyosh, shamol va gidroenergetika kabi qayta tiklanadigan energiya manbalari
o'zgaruvchan va vaqti-vaqti bilan bo'ladi, ya'ni ularning energiya ishlab chiqarish ob-havo
sharoitlariga, kun vaqtiga va boshqa omillarga qarab o'zgarishi mumkin. AI barqaror energiya
ta'minotini ta'minlash uchun ushbu tebranishlarni boshqarishda yordam beradi. Qayta
tiklanadigan energiya ishlab chiqarish uchun bashoratli tahlillar: AI modellari ob-havo
sharoitlari, mavsumiy o'zgarishlar va tarixiy ma'lumotlar asosida qayta tiklanadigan energiya
mavjudligini bashorat qilishi mumkin. Masalan, mashinani o'rganish algoritmlari ob-havo
prognozlari va tarixiy quyosh nurlanishi ma'lumotlarini tahlil qilish orqali quyosh
energiyasini ishlab chiqarishni bashorat qilishi mumkin. Xuddi shunday, AI energiya ishlab
chiqarishni optimallashtirish uchun shamol turbinalari uchun shamol tezligini taxmin qilishi
mumkin. Qayta tiklanadigan tizimlar samaradorligini oshirish: AI algoritmlari quyosh
panellari va shamol turbinalari ish faoliyatini optimallashtirishga yordam beradi, ularning
orientatsiyasi, burchaklari va ish parametrlarini real vaqt rejimida o‘zgaruvchan atrof-muhit
sharoitlari asosida energiyani maksimal darajada ushlab turish uchun sozlash.
Smart Grid Management
Aqlli tarmoqlar energiya taqsimotini yanada samarali nazorat qilish va boshqarish
uchun raqamli texnologiyalardan foydalanadi va AI ularning ish faoliyatini
optimallashtirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Talabni prognozlash va yukni boshqarish: AI
tarixiy iste'mol ma'lumotlarini, ob-havo sharoitlarini va maxsus hodisalarni tahlil qilish orqali
elektr energiyasiga bo'lgan talab modellarini bashorat qilishi mumkin. Ushbu bashoratlar
tarmoq operatorlariga energiya taqchilligi va ortiqcha ishlab chiqarishning oldini olish uchun
energiya ta'minotini talab bilan yaxshiroq moslashtirish imkonini beradi. AI, shuningdek,
talabga javob berish strategiyalari orqali talabni sozlash orqali eng yuqori yuklarni
boshqarishga yordam beradi, masalan, eng yuqori vaqtlarda asboblar yoki sanoat
tizimlarining energiya sarfini dinamik nazorat qilish. Tarmoq barqarorligi va nosozliklarni
aniqlash: AI tizimlari tarmoq ish faoliyatini doimiy ravishda kuzatib borishi, potentsial
nosozliklar yoki buzilishlarni muhim muammolarga olib kelishidan oldin aniqlashi mumkin.
Sun’iy intellektga asoslangan algoritmlar tarmoq bo‘ylab o‘rnatilgan sensorlardan real vaqt
rejimidagi ma’lumotlardagi anomaliyalarni aniqlaydi, bu esa uskunaning nosozliklari, elektr
ta’minotidagi uzilishlar yoki samarasizlik kabi muammolarni tezroq aniqlash imkonini beradi.
Nosozliklarni erta aniqlash tezroq ta'mirlash va xizmat ko'rsatishni minimal darajada buzish
imkonini beradi.Tarmoqni optimallashtirish: AI real vaqt rejimida energiya oqimi va saqlashni
boshqarish orqali tarmoq operatsiyalarini optimallashtirishga yordam beradi. Masalan, sun'iy
intellekt energiya ta'minoti barqaror va tejamkor bo'lishini ta'minlash uchun qayta
tiklanadigan manbalardan elektr energiyasini batareyalar yoki an'anaviy elektr
stantsiyalarida saqlanadigan energiya bilan muvozanatlashi mumkin.
Energiyani saqlash va batareyani boshqarish
63
AI qayta tiklanadigan energiya manbalarining uzilishlarini boshqarish uchun muhim
bo'lgan energiya saqlash tizimlaridan samarali foydalanishda asosiy rol o'ynaydi.Batareya
holati monitoringi: AI foydalanish tartibi, harorat va zaryadlash/zaryad qilish davrlarini tahlil
qilish orqali batareyani saqlash tizimlarining salomatligi va ishlashini kuzatishi mumkin. Bu
batareyaning ishlash muddatini bashorat qilish, to'g'ri parvarish qilishni ta'minlash va
zaryadlash davrlarini optimallashtirish, ortiqcha zaryadlash yoki chuqur zaryadsizlanishning
oldini olishga yordam beradi. Energiyani saqlashdan foydalanishni optimallashtirish: AI
energiya batareya tizimlaridan qachon va qanday saqlanishini yoki chiqarilishini
optimallashtiradi. Yuqori qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish yoki eng yuqori talab
davrlarini bashorat qilish orqali sun'iy intellekt saqlangan energiyadan samarali foydalanishni
ta'minlaydi, an'anaviy elektr stansiyalariga bo'lgan ishonchni kamaytiradi va tarmoq
barqarorligini oshiradi.
Binolar va sanoat tizimlarida energiya samaradorligi
AI aqlli qurilish texnologiyasi va sanoat avtomatizatsiyasi orqali binolar va sanoat
tizimlarining energiya samaradorligini oshiradi.Aqlli binolar: AI tijorat va turar-joy binolarida
isitish, sovutish va yoritishni optimallashtirishi mumkin. Yo'lovchilarning odatlari va
afzalliklarini o'rgangan holda, sun'iy intellektga asoslangan tizimlar energiya isrofgarligini
minimallashtirish uchun harorat, yorug'lik va ventilyatsiyani sozlashi mumkin. Misol uchun,
sun'iy intellekt tizimlari bo'sh xonalarda yorug'likni o'chirishi yoki yashash tartibi, kun vaqti
va tashqi ob-havo sharoitlariga qarab haroratni sozlashi mumkin. Sanoat energiyasini
optimallashtirish: AI ishlab chiqarish jarayonlari, mashinalar va uskunalarni optimallashtirish
orqali sanoatga energiya sarfini kamaytirishga yordam beradi. Misol uchun, sun'iy intellekt
sanoat mashinalarining eng yuqori samaradorlik bilan ishlashini ta'minlash uchun real vaqt
rejimida ma'lumotlarni kuzatib borishi, tezlik, harorat va bosim kabi parametrlarni ishlab
chiqarishni buzmasdan energiya sarfini minimallashtirish uchun kerak bo'lganda sozlashi
mumkin.
Qayta tiklanadigan energiya manbalarini tarmoqqa integratsiyalash
Qayta tiklanadigan energiyani mavjud tarmoqlarga integratsiya qilishdagi eng muhim
muammolardan biri uning o'zgaruvchanligidir. AI tebranishlarni samarali boshqarish va silliq
integratsiyani ta'minlash orqali ushbu qiyinchilikni engishga yordam beradi.Haqiqiy vaqtda
quvvat oqimini boshqarish: AI energiya ishlab chiqarishdagi tebranishlarni talab bilan
bashorat qilish va muvozanatlash orqali qayta tiklanadigan energiya manbalaridan (shamol
yoki quyosh kabi) tarmoqqa elektr energiyasi oqimini boshqarishga yordam beradi. Ushbu
dinamik muvozanat tarmoqning beqarorligini oldini olishga yordam beradi, elektr
energiyasini uzluksiz ta'minlaydi va qayta tiklanmaydigan energiya manbalariga bo'lgan
ishonchni kamaytiradi.Mikrotarmoqlar va taqsimlangan energiya resurslari (DERs): AI
mustaqil ravishda yoki asosiy tarmoq bilan birgalikda ishlashi mumkin bo'lgan kichik
o'lchamli elektr tarmoqlari bo'lgan mikrotarmoqlarni boshqarishda yordam beradi. Sun'iy
intellekt uyingizda quyosh panellari yoki kichik shamol turbinalari kabi DERlarni energiya
aralashmasiga qo'shgan hissasini optimallashtirish va ularning ishlab chiqarish talabiga mos
kelishini ta'minlash orqali tarmoqqa integratsiyalashuvini osonlashtiradi.
Aqlli o'lchash va energiya tahlili
Sun'iy intellekt asosida ishlaydigan aqlli hisoblagichlar energiya sarfini real vaqt
rejimida nazorat qilish uchun tobora ko'proq foydalanilmoqda, bu esa iste'molchilar va
64
energiya provayderlariga ko'proq asosli qarorlar qabul qilishda yordam beradigan donador
ma'lumotlarni taqdim etadi. Energiya iste'moli haqidagi ma'lumotlar: AI energiya iste'moli
naqshlarini aniqlash uchun aqlli hisoblagichlardan olingan ma'lumotlarni tahlil qilishi
mumkin, bu esa iste'molchilarga ham, kommunal xizmatlarga ham foydalanishni
optimallashtirishga yordam beradi. Iste'molchilar uchun sun'iy intellektga asoslangan
tizimlar energiya sarfini kamaytirish bo'yicha shaxsiy tavsiyalarni taqdim etishi mumkin,
kommunal xizmatlar esa dinamik narxlarni belgilash va talabga javob berish dasturlarini
taklif qilish uchun ma'lumotlardan foydalanishi mumkin.Avtomatlashtirilgan hisob-kitoblar
va xarajatlarni bashorat qilish: AI aqlli hisoblagichlardan real vaqt rejimidagi ma'lumotlarga
asoslangan hisob-kitob tizimlarini avtomatlashtirishi va foydalanish usullari asosida
kelajakdagi energiya xarajatlarini bashorat qilishi mumkin. Bu toʻgʻri, dolzarb hisob-kitob
maʼlumotlarini taqdim etish va isteʼmolchilarga energiya xarajatlarini yaxshiroq boshqarish
imkonini berish orqali mijozlar tajribasini yaxshilaydi.
Elektr avtomobil (EV) integratsiyasi va zaryadlashni optimallashtirish
AI zaryad stantsiyalarini optimallashtirish va energiya talabini boshqarish orqali elektr
transport vositalarini (EV) aqlli energiya tizimlariga integratsiyalashuvini qo'llab-
quvvatlaydi.Optimal EV zaryadlash: AI elektr tarmog'iga bo'lgan talab, qayta tiklanadigan
energiya mavjudligi va foydalanuvchi imtiyozlari asosida EV zaryadlash vaqti va tezligini
boshqarishi mumkin. Sun'iy intellekt bilan ta'minlangan tizimlar tarmoqqa talab kam bo'lgan
yoki qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish yuqori bo'lgan paytda zaryadlashni birinchi
o'ringa qo'yishi mumkin, bu energiya sarfini optimallashtirish va tarmoqdagi stressni
kamaytiradi.EV energiyani saqlash sifatida: AI Vehicle-to-Grid (V2G) texnologiyasini yoqishi
mumkin, bunda EVlar energiyani saqlaydi va eng yuqori talab paytida uni tarmoqqa
qaytaradi. AI EV va tarmoq o'rtasidagi o'zaro ta'sirni optimallashtiradi va saqlangan
energiyadan samarali foydalanishni ta'minlaydi.
Dekarbonizatsiya va Barqarorlik maqsadlari
Sun'iy intellekt ma'lumotlarni tahlil qilish va chiqindilarni kamaytirish uchun energiya
tizimlarini optimallashtirish orqali tashkilotlar va hukumatlarga dekarbonizatsiya
maqsadlariga erishishda yordam berishda muhim rol o'ynaydi.Uglerod izi monitoringi: sun'iy
intellektga asoslangan vositalar turli energiya manbalari va sanoat jarayonlaridan chiqadigan
uglerod chiqindilarini kuzatish va kuzatishi mumkin, bu esa tashkilotlarga ularning atrof-
muhitga ta'sirini boshqarish va kamaytirishga yordam beradi. Samarasiz jarayonlarni
aniqlash orqali AI emissiyalarni kamaytirish uchun o'zgarishlarni tavsiya qilishi
mumkin.Karbonsiz energiya tarqatish: AI quyosh, shamol va gidroenergetika kabi uglerodsiz
energiya manbalarini jo'natishga ustuvor ahamiyat berish, ularning energiya aralashmasiga
integratsiyalashuvini optimallashtirish va qazib olinadigan yoqilg'iga asoslangan ishlab
chiqarish ehtiyojini kamaytirish uchun ishlatilishi mumkin.
Energiya bozorini prognozlashda AI
AI energiya bozorining tendentsiyalari va narxlarini bashorat qilishga yordam beradi,
bu energiya ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar uchun juda muhimdir. Narxlarni bashorat
qilish: AI talab, ob-havo va geosiyosiy omillarga asoslangan narxlarning o'zgarishini bashorat
qilish uchun energiya bozorlaridan katta ma'lumotlar to'plamini tahlil qilishi mumkin. Bu
energiya provayderlari va iste'molchilarga energiya sotib olish va undan foydalanish bo'yicha
ko'proq ma'lumotli qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Energiya savdosini
65
optimallashtirish: AI modellari bozor tendentsiyalarini bashorat qilish, xavf omillarini tahlil
qilish va foydali savdo imkoniyatlarini aniqlash orqali energiya savdosida yordam berishi
mumkin. Bu energiya kompaniyalariga energiyaning samarali taqsimlanishini ta'minlagan
holda foydani maksimal darajada oshirishga yordam beradi.
Xulosa
Sun'iy intellekt (AI) yashil energiya va aqlli tarmoqlarni boshqarish, samaradorlik,
barqarorlik va chidamlilikni oshirish uchun kuchli vositadir. Qayta tiklanadigan energiya
ishlab chiqarish, aqlli tarmoqni boshqarish, energiya saqlashni optimallashtirish, binolar va
sanoat energiya samaradorligi va karbonsizlanish uchun sun'iy intellektdan foydalanish orqali
biz yanada barqaror va samarali energiya kelajagiga o'tishimiz mumkin. AI yanada oqilona
qarorlar qabul qilish, qayta tiklanadigan energiyani yaxshiroq integratsiyalash va energiya
tizimlarini optimallashtirish imkonini beradi, natijada kam uglerodli, yashil iqtisodiyotga
o'tishni qo'llab-quvvatlaydi. Sun’iy intellektning yashil energetika va aqlli tarmoqlarni
boshqarishda qo‘llanilishi nafaqat energiya resurslaridan samarali foydalanishni ta’minlaydi,
balki ekologik muammolarni kamaytirishga ham yordam beradi. Bu texnologiyalar yaqin
kelajakda energiya sohasida global innovatsiyalarni shakllantirishda asosiy rol o‘ynaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS." International scientific-online conference International scientific-
online conference.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT 3.2 (2025).
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric
modeling and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure
Your Paper As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1.
Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
28-31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
66
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5.
Страницы 642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук.
2023/3/4. Страницы 8-24.
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 74-84..
