75
IOT (INTERNET OF THINGS) ORQALI SANOAT ENERGIYA
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Qodirov Farrux Ergash o
ְ
‘g‘li
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi mudiri, Ilmiy rahbar
Turayeva Sabrina Kamoliddin qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Pedagogika fakulteti Biologiya yoʻnalishi 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15180256
Annotatsiya:
Hozirgi kunda sanoat sohasida energiya samaradorligini oshirish dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi. Ushbu muammoni hal etishda zamonaviy texnologiyalar,
xususan, Internet of Things (IoT) texnologiyalari muhim rol o‘ynaydi. IoT sanoat jarayonlarida
nafaqat resurslardan samarali foydalanishni ta'minlash, balki xarajatlarni kamaytirish va
ishlab chiqarish sifatini oshirish imkonini beradi. Quyida IoT texnologiyalari yordamida
energiya samaradorligini oshirish usullari va bu boradagi yutuqlar tahlil qilinadi.
Kalit soʻzlar:
potensial, tajovuzkorlarni aniqlash, General Electric, Smart Grid,
Prognozlash, Industrial IoT, Schneider Electric, "Digital Twin" texnologiyasi, optimallashtirish,
Smart Manufacturing
Аннотация:
В настоящее время повышение энергоэффективности в
промышленном секторе является одной из актуальных проблем. Современные
технологии, в частности технологии Интернета вещей (IoT), играют важную роль в
решении этой проблемы. Интернет вещей позволяет не только обеспечить
эффективное использование ресурсов в производственных процессах, но и снизить
затраты и повысить качество продукции. Ниже представлен анализ путей повышения
энергоэффективности с помощью технологий Интернета вещей и прогресса в этом
направлении.
Ключевые слова:
потенциал, обнаружение злоумышленников, General Electric,
Smart Grid, прогнозирование, промышленный Интернет вещей, Schneider Electric,
технология «Цифровой двойник», оптимизация, умное производство.
Abstract:
Nowadays, increasing energy efficiency in the industrial sector is one of the
urgent issues. Modern technologies, in particular Internet of Things (IoT) technologies, play
an important role in solving this problem. IoT allows not only to ensure efficient use of
resources in industrial processes, but also to reduce costs and increase production quality.
Below is an analysis of ways to improve energy efficiency using IoT technologies and progress
in this regard.
Keywords:
potential, intruder detection, General Electric, Smart Grid, Forecasting,
Industrial IoT, Schneider Electric, "Digital Twin" technology, optimization, Smart
Manufacturing
Kirish:
Narsalar Interneti (inglicha IoT- internet of things) Internet orqali boshqa
qurilmalar va tizimlar bilan ma'lumotlarni ulash va almashish uchun sensorlar, dasturiy
ta'minot va boshqa texnologiyalar bilan o'rnatilgan jismoniy ob'ektlar tarmog'ini - "narsalar"
ni tavsiflaydi. Ushbu qurilmalar oddiy uy-ro'zg'or buyumlaridan tortib, murakkab sanoat
asboblarigacha. Bugungi kunda 10 milliarddan ortiq qurilmalar IoT texnologiyasiga ulangan
bo'lsa ekspertlar bu raqam 2025 yilga kelib 22 milliardga yetishini kutmoqda.
Narsalar interneti (IoT) tez rivojlanayotgan texnologiya bo‘lib, atrofimizdagi dunyo bilan
76
o‘zaro munosabatimizni tez o‘zgartiradi. Bu dasturiy ta'minot bilan o'rnatilgan va internetga
ulangan, ma'lumotlarni to'plash va almashish imkonini beruvchi jismoniy ob'ektlar tarmog'i,
masalan, sensorlar, mashinalar va boshqa qurilmalar. Keyinchalik bu ma'lumotlar jarayonlar
samaradorligini oshirish, yangi mahsulot va xizmatlarni yaratish va atrof-muhit haqida
qimmatli tushunchalarni taqdim etish uchun ishlatilishi mumkin.IoT potentsiali juda katta,
aqlli uylar va shaharlardan tortib sanoatni avtomatlashtirish va sog'liqni saqlashgacha bo'lgan
ilovalar. Misol uchun, aqlli uy energiya sarfini kuzatish, tajovuzkorlarni aniqlash va asboblarni
boshqarish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan sensorlar va ulangan qurilmalar bilan
jihozlanishi mumkin. Sanoat sharoitida IoT-ni qo'llab-quvvatlaydigan mashinalar jarayonlarni
avtomatlashtirish, ishlab chiqarishni kuzatish va xavfsizlikni yaxshilash uchun ishlatilishi
mumkin. Sog'liqni saqlash sohasida IoT-ni qo'llab-quvvatlaydigan qurilmalar bemorlarning
hayotiy belgilarini kuzatish va shifokorlarga real vaqtda fikr-mulohazalarni taqdim etish
uchun ishlatilishi mumkin.IoT ning o'sishiga sensorlar va boshqa ulangan qurilmalarning
narxining pasayishi, yuqori ma'lumotlar tezligi va ko'proq qurilmalarni qo'llab-
quvvatlaydigan 5G tarmoqlarining paydo bo'lishi va kuchli tahlil vositalarining mavjudligi
kabi bir qator omillar sabab bo'ladi.
IoT kamchiliklari
:
Imkoniyatiga qaramay, IoT o'zining kamchiliklaridan holi emas. Xavfsizlik muhim
masala, chunki ulangan qurilmalar xakerlar va zararli dasturlardan himoyasiz bo'lishi
mumkin. Maxfiylik ham muammo hisoblanadi, chunki IoT qurilmalari tomonidan to'plangan
ma'lumotlardan shaxslarning faoliyati va xatti-harakatlarini kuzatish uchun foydalanish
mumkin. Bundan tashqari, IoT qurilmalarining ishonchliligi haqida xavotirlar mavjud, chunki
ular noto'g'ri ishlashi yoki ishdan chiqishi mumkin.Ushbu qiyinchiliklarga qaramay, IoT
hayotimizning ajralmas bir qismi bo'lib qoladi va bizning yashash, ishlash va turmush
tarzimizni o'zgartirishda davom etadi. Texnologiya rivojlangan sari, bu bizga dunyo
muammolariga yanada samarali va barqaror echimlarni yaratishga imkon beradi.
IoT bo'yicha qiziqarli statistikalar:
IoT sanoati 2024 yilga kelib 1 trillion dollardan oshadi .
2027 yilga kelib IoT ishlab chiqarish daromadi ikki baravar oshishi kutilmoqda.
Sog'liqni saqlash va ijtimoiy yordam sohasida IoT daromadi 2030 yilga borib 23,4
milliard dollarga etadi .
2030 yilga kelib elektr va gaz IoT daromadi 35 milliard dollardan oshadi .
Qishloq xo'jaligining IoT dronlari bozori 2030 yilga borib 1,75 milliard dollarga etadi
IoT iste'molchilar segmenti 2024 yilga kelib barcha IoT daromadlarining 27 foizini
tashkil qiladi .
AQShda uy xo'jaliklarining 57 foizi 2025 yilga kelib aqlli uy qurilmalariga ega bo'ladi.
IoT orqali sanoat energiya samaradorligini oshirish
IoT texnologiyalarining mohiyati
IoT – bu turli qurilmalar va tizimlarning internet orqali o‘zaro bog‘lanishi va ma’lumot
almashishi tizimi. Sanoat IoT (Industrial IoT yoki IIoT) bu texnologiyaning sanoat sohasi
uchun moslashtirilgan shaklidir. IIoT yordamida ishlab chiqarish jarayonlari real vaqt
rejimida kuzatilib, boshqarilishi mumkin. Bu esa energiya iste'molini optimallashtirish uchun
imkoniyat yaratadi.
77
IoT orqali energiya samaradorligini oshirish usullari
Energiya monitoringi va tahlili:IoT qurilmalari yordamida ishlab chiqarish jarayonida
energiya iste’moli real vaqt rejimida kuzatiladi. Masalan, maxsus datchiklar elektr energiyasi,
gaz, suv yoki boshqa resurslarning iste’molini o‘lchaydi va ma’lumotlarni tahlil qilish
markaziga yuboradi. Bu orqali energiyani isrof qiladigan jarayonlar aniqlanadi va ular uchun
optimal yechimlar taklif etiladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari:IoT yordamida ishlab
chiqarish jarayonlaridagi qurilmalar avtomatik ravishda boshqarilishi mumkin. Misol uchun,
mashinalar faqat zarur bo‘lganda ishlashini ta’minlash yoki quvvat sarfini kamaytirish uchun
rejimlarni sozlash mumkin.Prognozlash va texnik xizmat ko‘rsatish:IoT texnologiyalari ishlab
chiqarish qurilmalarining holatini kuzatib, ularning buzilish xavfini oldindan bashorat qiladi.
Shu tariqa, ortiqcha energiya sarfiga sabab bo‘ladigan texnik nosozliklarning oldi olinadi.
"Aqlli" energiya tarmoqlari (Smart Grid):IoT asosidagi "aqlli" tarmoqlar energiya iste’molini
optimallashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular energiya manbalari va iste’molchilari o‘rtasidagi
aloqani samarali boshqarib, energiyani isrof qilinmasdan taqsimlash imkonini beradi.
IoT ning sanoat energiya samaradorligiga ta’sirining misollari
General Electric (GE) kompaniyasi IoT texnologiyalaridan foydalanib, energiya
samaradorligini 20 foizga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Kompaniya ishlab chiqarish
uskunalarini real vaqt rejimida kuzatib, ularning ishlash ko‘rsatkichlarini optimallashtirdi.
Siemens kompaniyasining "MindSphere" platformasi ishlab chiqarish jarayonlaridagi
ma’lumotlarni tahlil qilib, energiya tejash bo‘yicha yechimlar taklif qiladi. Honeywell
kompaniyasi IoT yordamida energiya iste’molini 10-15 foizga kamaytirishga erishdi.
Kompaniya tomonidan joriy qilingan texnologiyalar ishlab chiqarish liniyalarini samarali
boshqarish imkonini berdi.
IoT texnologiyalarining afzalliklari
Real vaqt rejimida kuzatuv: Jarayonlarni kuzatish va boshqarish imkoniyati.Xarajatlarni
kamaytirish: Resurslarni samarali taqsimlash hisobiga xarajatlarni qisqartirish.Barqaror
rivojlanish: Tabiiy resurslarni tejash va ekologik barqarorlikni ta’minlash.Ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish: Nosozliklar va isrofgarchiliklarni oldini olish.
IoT orqali sanoat energiya samaradorligini oshirish
Hozirgi raqamli inqilob davrida Internet of Things (IoT) texnologiyalari sanoatni
modernizatsiya qilishda muhim omilga aylanmoqda. Energiya resurslari taqchilligi va
ularning narxlarining oshishi sanoat korxonalarini energiya samaradorligini oshirishga
undamoqda. IoT texnologiyalari yordamida ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish
va optimallashtirish orqali ushbu maqsadga erishish mumkin.
IoT texnologiyalarining qo‘shimcha imkoniyatlari
Energiyani tahlil qilishda sun’iy intellektdan foydalanish:IoT tizimlari sun’iy intellekt
(AI) bilan integratsiya qilinsa, energiya iste’moli bo‘yicha oldindan chuqur tahlil qilish va
prognozlash mumkin. Masalan, ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishlariga mos ravishda energiya
sarfini boshqarish orqali ortiqcha energiya yo‘qotilishini oldini olish mumkin.Qo‘shimcha
qurilmalar bilan integratsiya:IoT tizimlari quyosh panellari, shamol turbinalari va boshqa
qayta tiklanadigan energiya manbalari bilan birlashtirilib, sanoat uchun barqaror va iqtisodiy
jihatdan samarali energiya yetkazib berishi mumkin. IoT bilan ekotizimni yaxshilash:Energiya
tejash nafaqat sanoatni rivojlantiradi, balki ekologik muammolarni hal etishga ham xizmat
qiladi. IoT tizimlari chiqindilarni kamaytirish va zararli emissiyalarni nazorat qilishda
78
samaradorlikni ta’minlaydi. Aqlli texnologiyalar bilan uyushgan tizim:"Smart Manufacturing"
deb ataluvchi yondashuvda IoT qurilmalari bir butun tizim sifatida ishlaydi. Ushbu tizimda
har bir qurilma o‘z vazifasini real vaqt rejimida bajarib, energiya samaradorligini oshirishga
xizmat qiladi. Bosch kompaniyasi:Bosch kompaniyasi o‘z IoT platformasini ishlab chiqib,
sanoatda energiya samaradorligini 30 foizgacha oshirishga erishdi. Ularning platformasi turli
xil ishlab chiqarish liniyalaridan olingan ma’lumotlarni tahlil qilib, resurslarni optimal
taqsimlash imkonini beradi. Hitachi:Hitachi kompaniyasi IoT tizimlari yordamida ishlab
chiqarishda ortiqcha energiya sarfini kamaytirish bo‘yicha ilg‘or dasturlarni joriy qildi.
Kompaniya ma’lumotlarini tahlil qilish orqali energiya iste’molini 15 foizga qisqartirdi. Tesla
Gigafactory:Tesla kompaniyasining Gigafactory zavodida IoT texnologiyalari yordamida
energiya resurslarining to‘liq qayta tiklanadigan manbalardan foydalanilishi ta’minlangan.
Zavodda quyosh energiyasi va IoT asosida boshqariladigan avtomatlashtirilgan tizimlar
o‘rnatilgan.
IoT texnologiyalarini joriy etishdagi qiyinchiliklar
IoT texnologiyalarini joriy qilish jarayonida bir nechta qiyinchiliklar yuzaga kelishi
mumkin:Xavfsizlik masalalari: IoT qurilmalari internet orqali ma’lumot almashgani sababli,
kiberxavfsizlik muammolari yuzaga kelishi mumkin.O‘rnatish va texnik xizmat narxi: IoT
texnologiyalarini joriy qilish uchun dastlabki sarmoya talablari yuqori bo‘lishi
mumkin.Malakali mutaxassislarning yetishmasligi: IoT tizimlarini samarali boshqarish uchun
maxsus bilim va tajribaga ega mutaxassislar talab etiladi.IoT orqali sanoat energiya
samaradorligini oshirish.IoT asosida energiya boshqaruvining kengaytirilgan imkoniyatlari.
Energiya iste'molini aniq modellashtirish:IoT texnologiyalari katta hajmdagi
ma’lumotlarni yig‘ib, energiya sarfi modellarini ishlab chiqish imkonini beradi. Masalan, ishlab
chiqarishdagi turli jarayonlarning energiya iste'moli ma’lumotlari real vaqt rejimida yig‘ilib,
sun’iy intellekt yordamida tahlil qilinadi. Bu jarayonlar samaradorligini oshirish uchun
strategik rejalar ishlab chiqishga yordam beradi. Energiyani qayta ishlatish va
optimallashtirish:IoT qurilmalari ishlatilgan energiyaning qayerda isrof bo‘lganini aniqlash
imkonini beradi. Masalan, issiqlik energiyasini qayta ishlatish imkoniyatlarini belgilash uchun
maxsus datchiklardan foydalaniladi. Bu texnologiyalar energiya balansini ta'minlashda
samarali vositadir. Dynamic Demand Response (Dinamik talabga javob berish):IoT
qurilmalari sanoat korxonalariga energiya manbalaridan foydalanishni vaqtinchalik tartibga
solish imkonini beradi. Masalan, elektr quvvati iste'molining ko‘p bo‘lgan soatlarida energiya
sarfini kamaytirish va boshqa vaqtlarda kuchaytirish orqali xarajatlarni qisqartirish mumkin.
Avtonom IoT tizimlarida tarmoq orqali boshqaruv:Katta sanoat tizimlarida energiyani
boshqarish uchun IoT asosida avtonom tarmoq tizimlari joriy qilinmoqda. Bu tizimlar turli
obyektlar o‘rtasida energiyani muvozanatlashtirish va optimal resurs taqsimotini ta'minlaydi.
Masalan, aqlli tarmoqlar (Smart Grids) sanoatdagi energiya resurslarini avtomatik ravishda
boshqaradi.
IoT asosidagi yangi texnologiyalar
"Digital Twin" texnologiyasi:Digital Twin (raqamli egizak) texnologiyasi IoT
ma’lumotlarini ishlatib, ishlab chiqarish tizimlarining virtual modelini yaratadi. Bu model
yordamida tizimdagi energiya samaradorligini tahlil qilish va nosozliklarni oldindan aniqlash
mumkin.Misol: Rolls-Royce kompaniyasi o‘zining aviatsiya motorlarini kuzatish uchun Digital
Twin texnologiyasini joriy qildi va yoqilg‘i sarfini 10% ga qisqartirishga erishdi. Blockchain va
79
IoT integratsiyasi:IoT qurilmalaridan olingan ma’lumotlar blockchain texnologiyalari
yordamida xavfsiz tarzda boshqariladi. Bu, ayniqsa, energiya taqsimotida tranzaktsiyalarning
aniqligini ta'minlaydi va korxonalar o‘rtasidagi energiya almashinuvida samaradorlikni
oshiradi. Energiya iste'moli uchun aqlli sensorlar:Aqlli sensorlar nafaqat energiya iste’molini
kuzatadi, balki ma’lum bir qurilma yoki liniyaning samaradorligini pasaytirayotgan omillarni
aniqlaydi. Masalan, yuqori darajada energiya sarflaydigan uskunalar avtomatik ravishda
o‘chiriladi yoki kam quvvatli rejimga o‘tkaziladi.
Misollar va real tajribalar
ABB Group:ABB kompaniyasi IoT texnologiyalarini o‘z zavodlarida joriy etib, energiya
iste'molini 25% ga kamaytirishga erishdi. Ularning IoT asosidagi energiya boshqaruv tizimi
ishlab chiqarish liniyalarida resurslarning optimal taqsimlanishini ta’minlaydi. Samsung:
Samsung kompaniyasining IoT asosidagi texnologiyalari energiya iste’molini monitoring
qilish va real vaqt rejimida boshqarish imkonini berdi. Ularning texnologiyalari sanoatda 20
foizgacha energiya tejashga imkon yaratgan. Schneider Electric:Schneider Electric o‘zining
EcoStruxure platformasi orqali IoT qurilmalarini ishlatib, sanoat korxonalarida energiya
samaradorligini oshiradi. Bu platforma tahlil va monitoring funksiyalarini taklif qilib,
energiyani 30% gacha tejashga yordam beradi.
IoT texnologiyalarining sanoat uchun istiqbollari
Yashil energiyaga o‘tish:IoT texnologiyalari sanoatda qayta tiklanuvchi energiya
manbalaridan foydalanishni samarali boshqarish uchun imkoniyat yaratadi. Masalan, IoT
yordamida quyosh panellari va shamol turbinalaridan olingan energiya real vaqt rejimida
nazorat qilinadi. Katta ma'lumotlar bilan ishlash (Big Data):IoT qurilmalari tomonidan
yig‘ilgan katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish orqali energiya iste'moli strategiyasini
aniqlash va optimallashtirish mumkin.IoT texnologiyalarini kengaytirish:Yaqin kelajakda IoT
texnologiyalari sanoat tarmoqlarida kengroq qo‘llaniladi. Masalan, energetika, transport va
qishloq xo‘jaligi sohalarida IoT asosidagi tizimlar orqali resurslardan yanada samarali
foydalanish mumkin bo‘ladi.
Narsalar Interneti (IoT) orqali sanoat energiya samaradorligini oshirish sanoat sohasida
zamonaviy texnologiyalarning eng ta'sirli qo'llanilishidan biridir. IoT real vaqt rejimida ishlab
chiqarish jarayonlari, binolar, mashinalar va uskunalarda energiya sarfini kuzatish, nazorat
qilish va optimallashtirish imkonini beradi. Bir-biriga bog'langan qurilmalar va sensorlar
tarmog'idan foydalangan holda, sanoat energiya iste'moli haqida ko'proq ma'lumotga ega
bo'lgan qarorlar qabul qilish uchun ma'lumotlarni to'plashi va tahlil qilishi mumkin, bu esa
chiqindilarni kamaytirishga, xarajatlarni kamaytirishga va atrof-muhitning kamroq iziga olib
keladi.
Asosiy yo'llar IoT sanoat energiya samaradorligini oshiradi
Real vaqt rejimida monitoring va ma'lumotlarni yig'ish: IoT turli asbob-uskunalar,
jarayonlar va ob'ektlarda energiya sarfini doimiy, real vaqt rejimida kuzatish imkonini beradi.
Mashina, yoritish, HVAC tizimlari va ishlab chiqarish liniyalarida o'rnatilgan sensorlar orqali
sanoat korxonalari energiya sarfi, unumdorligi va samarasizligi haqida ma'lumot to'plashi
mumkin. Energiya iste'molini kuzatish: IoT sensorlari energiya iste'molini mashina, ob'ekt
yoki ishlab chiqarish liniyasi darajasida kuzatishi mumkin, bu esa qancha energiya va qachon
iste'mol qilinishini ko'rish imkonini beradi. Haqiqiy vaqtda ogohlantirishlar: IoT tizimlari
noodatiy energiya iste'moli mavjud bo'lsa, ogohlantirishlarni yuborishi mumkin, bu
80
operatorlarga samarasizlik yoki uskunaning nosozliklarini tezda aniqlashga yordam
beradi.Prognozli texnik xizmat ko'rsatish va uskunani optimallashtirish: IoT-dan foydalanib,
sanoat mashinalar va uskunalarning samarali ishlashini va nosozliklar yoki optimal bo'lmagan
ishlash tufayli ortiqcha energiya iste'mol qilmasligini ta'minlash uchun bashoratli texnik
xizmat ko'rsatishni amalga oshirishi mumkin.Vaziyatga asoslangan monitoring: Sensorlar
eskirish yoki nosozlikning dastlabki belgilarini aniqlash uchun asosiy parametrlarni (masalan,
harorat, tebranish, bosim) kuzatishi mumkin. Muammolarni buzilishlarga olib kelishidan
oldin hal qilish orqali kompaniyalar noto'g'ri yoki samarasiz mexanizmlar tufayli kelib
chiqadigan energiya chiqindilarini kamaytirishi mumkin. Uskunaning kengaytirilgan muddati:
IoT-ga asoslangan tushunchalar texnik xizmat ko'rsatish jadvallarini optimallashtirishga va
keraksiz ta'mirlashning oldini olishga yordam beradi, jihozlarning umumiy samaradorligini
oshiradi va vaqt o'tishi bilan energiya sarfini kamaytiradi. Energiya boshqaruv tizimlari
(EMS):IoT sanoat operatsiyalari bo'ylab energiya ma'lumotlarini to'playdigan, tahlil qiladigan
va boshqaradigan energiya boshqaruv tizimlarini (EMS) ishlab chiqishga imkon beradi va
kompaniyalarga
energiyadan
foydalanishni
optimallashtirishga
yordam
beradi.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv: IoT-ga asoslangan EMS talabdan kelib chiqqan holda energiya
sarfini avtomatik sozlash imkonini beradi. Misol uchun, agar energiya talabi keskin oshsa,
tizim yukni muvozanatlash uchun avtomatik ravishda ma'lum operatsiyalarni eng yuqori
vaqtga o'tkazishi mumkin. Energiya talabiga javob: EMS sanoat ob'ektlarini tarmoqqa ulashi
mumkin, bu tarmoqdan kelgan signallarga javoban (masalan, eng yuqori talab davrida)
energiya sarfini dinamik ravishda sozlash imkonini beradi va energiya xarajatlarini va
tarmoqdagi kuchlanishni kamaytirishga yordam beradi.
Aqlli yoritish va HVAC tizimlari
IoT-ga asoslangan aqlli yoritish va HVAC (isitish, shamollatish va konditsionerlik)
tizimlari sanoat binolarida energiya sarfini kamaytirishning eng samarali usullaridan
biridir.Aqlli yoritish: IoT sensorlari, masalan, bandlik va kunduzgi yorug'lik datchiklari
yorug'likni mavjudligi va tabiiy yorug'lik darajasiga qarab avtomatik ravishda sozlashi
mumkin, bu esa energiya faqat kerak bo'lganda ishlatilishini ta'minlaydi. Bundan tashqari,
masofadan boshqarish funktsiyalari menejerlarga foydalanilmagan joylarda chiroqlarni
o'chirishga imkon beradi.HVAC optimallashtirish: IoT tizimlari harorat, namlik va havo
oqimini real vaqt sharoitlari va bandlik asosida sozlashi va HVAC samaradorligini oshirishi
mumkin. Masalan, HVAC tizimlari kunning vaqti, bandligi yoki tashqi ob-havo sharoitlariga
qarab sozlamalarni avtomatik sozlash uchun dasturlashtirilishi mumkin.
Sanoat jarayonlarini optimallashtirish
IoT ishlab chiqarish faoliyatida energiyadan samarali foydalanishni ta'minlash uchun
butun sanoat jarayonlarini optimallashtirishga yordam beradi, ishlab chiqarish ish jarayonida
energiya chiqindilarini kamaytiradi. Ishlab chiqarish liniyasining samaradorligi: IoT
qurilmalari ishlab chiqarishning turli jihatlari bo'yicha ma'lumotlarni to'plash uchun
ishlatilishi mumkin, masalan, aylanish vaqtlari, o'tkazuvchanlik va mashinaning ishlashi.
Ushbu ma'lumotlarni tahlil qilish ishlab chiqarish jarayonidagi samarasizlikni aniqlashga
yordam beradi, bu erda ishlab chiqarish hajmini buzmasdan energiya sarfini
minimallashtirish mumkin.Jarayonni sozlash: IoT real vaqt rejimida sanoat jarayonlarini
dinamik sozlash imkonini beradi, masalan, tezlikni, haroratni yoki mashina yukini sozlash,
ortiqcha ortiqcha sarflanmasdan optimal energiya sarfini ta'minlaydi. IoT qurilmalari
81
energiya iste'moli bilan bog'liq naqsh va tushunchalarni aniqlash uchun tahlil qilinishi
mumkin bo'lgan katta hajmdagi ma'lumotlarni ishlab chiqaradi. IoT tizimlarini ma'lumotlar
tahlili platformalari bilan integratsiyalashgan holda, sanoat turli jarayonlar, mashinalar va
bo'limlarda energiyadan qanday foydalanilishi haqida qimmatli ma'lumotlarga ega bo'lishi
mumkin. Energiya samaradorligini taqqoslash: Energiya iste'moli ma'lumotlarini tahlil qilish
orqali korxonalar energiya iste'molini sanoat standartlari bilan taqqoslashlari, samarasiz
hududlarni aniqlashlari va yaxshilash maqsadlarini belgilashlari mumkin. Energiya iste'moli
naqshlari: Analitika qaysi mashinalar, jarayonlar yoki davrlar energiya sarfiga ko'proq hissa
qo'shishini aniqlashi mumkin. Ushbu bilimlar bilan qurollangan kompaniyalar energiyadan
foydalanishni optimallashtirish uchun maqsadli echimlarni amalga oshirishlari mumkin.
Energiya tejamkor ta'minot zanjirini boshqarish
IoT xom ashyo manbalaridan tortib tayyor mahsulotlarni yetkazib berishgacha bo‘lgan
barcha ta’minot zanjiri bo‘ylab energiya sarfini kuzatish va optimallashtirish uchun ishlatilishi
mumkin. Aqlli logistika: IoT-ni qo'llab-quvvatlaydigan tizimlar transport energiyasidan
foydalanishni kuzatishi, marshrutlarni optimallashtirishi va real vaqtda yoqilg'i sarfini
kuzatishi mumkin. Bu yoqilg'i xarajatlarini kamaytirish, marshrutlarni optimallashtirish va
bo'sh vaqtlarni kamaytirish orqali logistikada energiya sarfini minimallashtirishga yordam
beradi.Ombor samaradorligi: Sensorlar va IoT qurilmalari yorug'lik, isitish va sovutish
monitoringi orqali ombor operatsiyalarini optimallashtirishga yordam beradi, tovarlarning
energiya tejamkor saqlanishini ta'minlaydi. Avtomatlashtirilgan tizimlar, shuningdek,
inventar darajalari yoki harorat talablari asosida energiya iste'molini tartibga solishi mumkin.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalari bilan integratsiya
IoT qayta tiklanadigan energiya manbalarini, masalan, quyosh yoki shamol energiyasini
sanoat operatsiyalariga integratsiya qilishning kalitidir. Real vaqt rejimida energiya ishlab
chiqarish va ulardan foydalanish monitoringi orqali IoT tizimlari qayta tiklanadigan energiya
ta'minoti va energiya talabi o'rtasidagi muvozanatni boshqarishi mumkin. Energiyani
saqlashni boshqarish: IoT zaryad darajasini kuzatish va qayta tiklanadigan energiya ko'p
bo'lganda saqlanishini va kerak bo'lganda ishlatilishini ta'minlash orqali energiya saqlash
tizimlarini (masalan, batareyalar) boshqarishga yordam beradi.Qayta tiklanadigan energiya
manbalarini optimallashtirish: IoT qayta tiklanadigan energiya tizimlarini (masalan, quyosh
panellari yoki shamol turbinalari) tarmoq yoki sanoat ob'ektiga ulab, joriy talab va atrof-
muhit sharoitlari asosida ishlab chiqarishni optimallashtirishi mumkin.
Uglerod izini kuzatish va barqaror rivojlanish hisoboti
IoT uglerod chiqindilari va umumiy energiya sarfini kuzatishga yordam beradi, bu
sanoatga barqarorlik maqsadlariga erishish va uglerod izlarini kamaytirish imkonini
beradi.Emissiya sensorlari: IoT sensorlari atrof-muhit qoidalari va barqarorlik maqsadlariga
muvofiqligini ta'minlash uchun real vaqt rejimida ma'lumotlarni taqdim etadigan mashinalar
yoki jarayonlardan issiqxona gazlari (GHG) emissiyasini kuzatishi mumkin. Barqarorlik
hisoboti: Real vaqt rejimida maʼlumotlarni yigʻish va tahlil qilish orqali korxonalar energiya
sarfi va emissiyasi boʻyicha batafsil hisobotlarni yaratishi, shaffof barqarorlik amaliyotini
qoʻllab-quvvatlashi va sanoat yoki davlat ekologik standartlariga javob berishga yordam
berishi mumkin.
Sanoat energiya samaradorligi uchun IoT ning afzalliklari
Energiya xarajatlarini kamaytirish: Operatsiyalar, ob'ektlar va jihozlar bo'ylab
82
energiyadan foydalanishni optimallashtirish orqali IoT kompaniyalarga energiya
chiqindilarini kamaytirishga va operatsion xarajatlarni kamaytirishga yordam
beradi.Yaxshilangan operatsion samaradorlik: IoT tizimlari sanoatga ishlab chiqarish
jadvallarini optimallashtirish, ishlamay qolish vaqtini qisqartirish va mashina ish faoliyatini
yaxshilash uchun ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishda yordam beradigan
qimmatli tushunchalarni taqdim etadi. Proaktiv texnik xizmat ko'rsatish: IoT tomonidan
yoqilgan bashoratli texnik xizmat ko'rsatish uskunaning kutilmagan nosozliklarini
kamaytiradi, bu esa kamroq uzilishlar va jihozlarning ishlash muddatini uzaytiradi, bularning
barchasi energiya tejashga hissa qo'shadi. Barqarorlik: Energiyadan foydalanishni
optimallashtirish va chiqindilarni monitoring qilish orqali IoT kompaniyalarga atrof-muhitga
ta'sirini kamaytirishga, qoidalarga rioya qilishga va barqarorlik maqsadlariga erishishga
yordam beradi.Masshtablilik: IoT yechimlari butun sanoat korxonalari, bir nechta ob'ektlar va
hatto ta'minot zanjirlari bo'ylab kengayishi mumkin, bu sanoat operatsiyalarining barcha
jabhalarida energiya samaradorligini oshirishga kompleks yondashuvni taklif qiladi.
Xulosa
Narsalar Interneti (IoT) real vaqtda monitoring, bashoratli tahlil va avtomatlashtirish
imkoniyatlarini taqdim etish orqali sanoat energiya samaradorligini oshirishda muhim rol
o'ynaydi. Uskunaning ishlashini optimallashtirishdan tortib butun ob'ektlar bo'ylab
energiyani boshqarish va qayta tiklanadigan energiya manbalarini integratsiya qilishgacha
IoT sanoatga energiya chiqindilarini minimallashtirish, operatsion xarajatlarni kamaytirish va
barqarorlikni yaxshilash imkonini beradi. Sanoat IoT yechimlarini qabul qilishda davom etar
ekan, ular energiyadan foydalanish haqida chuqurroq tushunchaga ega bo'ladilar va yanada
yashil, samaraliroq kelajakka hissa qo'shadigan ko'proq ma'lumotli qarorlar qabul
qiladilar.IoT texnologiyalari sanoatda energiya samaradorligini oshirishda katta imkoniyatlar
yaratmoqda. Ushbu texnologiyalarni keng joriy etish orqali sanoat korxonalari xarajatlarini
kamaytirib, ekologik muammolarni hal qilishga o‘z hissasini qo‘shadi. Shu bois, IoT
texnologiyalarini o‘rganish va ulardan foydalanish zamonaviy sanoatning asosiy vazifalaridan
biriga aylanmoqda. IoT texnologiyalari sanoatda energiya samaradorligini oshirish uchun
ulkan imkoniyatlar yaratadi. Ushbu texnologiyalarni to‘g‘ri joriy etish orqali korxonalar ishlab
chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, xarajatlarni kamaytirish va ekologik barqarorlikni
ta’minlashga erishishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS." International scientific-online conference International scientific-
online conference.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT 3.2 (2025).
83
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric
modeling and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure
Your Paper As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1.
Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
28-31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5.
Страницы 642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук.
2023/3/4. Страницы 8-24.
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 74-84..
