301
-По ведомственной принадлежности.
Знание основ гигиены необходимо аптечным работникам для
выполнения следующих задач:
-классификационные , на высоком профессиональном уровне осуществлять
лекарственное обслуживание населения;
-создавать благоприятные условия для изготовления, хранения и выдачи лекарств;
-предупреждать внутриаптечные инфекции;
-создавать оптимальные условия для трудовой деятельности работающих;
-повышать культуру населения, обслуживаемого аптекой, так как аптека является
своего рода школой привития гигиенических навыков. [4]
Вывод:
Стоит соблюдать все правила гигиены аптечных учреждений. Обеспечить
горячее водоснабжение всех помещений аптеки. Обеспечить спец.одежды всех
сотрудников. Держать в чистоте аптечные учреждения, склады.
Используемая литература:
1. Общая гигиена - М.Большаков
2. Линова Р.А., Новикова И.М. Руководство к практическим занятиям по гигиене.
М.: Медицина, 1977. 184с.
3. Минх А.А. Справочник по санитарно-гигиеническим исследованиям. М.:
Медицина, 1973. 400с.
4. Румянцев Г.И., Вишневская Е.П., Козлова Т.А. Общая гигиена. М.: Медицина,
1985. 432с.
BO‗YIMADARON (
ACHILLEA MILLEFOLIUM
L.) O‗SIMLIGINI SHIFOBAXSH
XUSUSIYATLARI VA GENETIK TAHLILI
Xo‗rozova Zarifa Ulug‘bek qizi
O‗zMU Jizzax filiali ―Biotexnologiya‖ yoʻnalishi talabasi
O‗ralov Abdumannon Iskandarovich
O‗zMU Jizzax filiali ―Biotexnologiya‖ kafedrasi katta o‗qituvchisi
Annotatsiya:
O‗simlik Asteraceae oilasiga tegishli bo‗lib, inson hayoti uchun turli xil
shifobaxsh xususiyatlarga ega. An‘anaga ko‗ra, uning gullari, barglari va poyalari kabi turli
qismlari yallig‗lanishga qarshi, antidizenterik, antiallergik, trombotsitlarni biriktiruvchi,
isitmani tushiruvchi, antibakterial, spazmolitik, diuretik, siydik antiseptik, antimutagen va
terining giperpigmentatsiyasini davolashda qo‗llaniladi. Bo‗yimadaron (Achillea millefolium L.)
dunyodagi eng ko‗p qo‗llaniladigan dorivor o‗simliklardan biri bo‗lib, birinchi navbatda
yaralar, ovqat hazm qilish muammolari, nafas olish yo‗llari infektsiyalari va teri kasalliklarida
ishlatiladi.
Kalit so‘zlar:
RAPD, germplazma, gemostatik, farmakologik, gepatit, pistameva
nukleotid.
Oddiy bo‗ymodaron (
Achillea Millefolium
L.) Qoqio‗tkabilar (Asteridae) kenja sinfi,
Qoqio‗tnamolar (Asterales) qabilasi, Qoqio‗tdoshlar (Asteraceae Dumort.) oilasi, Bo‗ymodaron
(Achillea L.) turkumiga mansub [7, 31-32 b].
Oddiy bo‗ymodaron (
Achillea millefolium
) Shimoliy yarim sharning Osiyo va Yevropa
va Shimoliy Amerikadagi mo‗tadil iqlimli hududlari va O‗zbekistonning cho‗l va tog‗li
hududlarida keng tarqalgan. Balandligi 0,2-1 m va bir tekisda o‗sadigan ko‗p yillik o‗simlik.
Barglari poyasi bo‗ylab bir tekisda ketma-ket taqsimlanib ikki karra patsimon tuzilgan bo‗lib,
uzunligi 5-20 sm deyarli tukli va tarkibida kaulin bo‗lib, yopishish xususiyatiga ega. Gullari
poyaning yuqori qismida katta, ixcham qalqonsimon to‗pgulda joylashgan, har bir to‗plam 1
302
yoki undan ortiq gul boshlaridan iborat. Gulpoyada 20-25 sarg‗ish-oq (kamdan-kam pushti) nurli
gullarga ega. Mevasi yassi, tuxumsimon, kulrang pistameva.
Bo‗ymadaronning xalq va rasmiy tibbiyotda keng qo‗llanilishi o‗simlik tarkibidagi turli xil
biologik faol moddalar majmuasi bilan bog‗liq. Hozirgi vaqtda oddiy bo‗ymadaronning
kimyoviy tarkibi juda yaxshi o‗rganilgan. Bo‗ymadaron tarkibida azulen, tujol, sineol, kofur,
karyofilin, chumoli, valerik kislota o‗z ichiga olgan ko‗p miqdorda efir moyi mavjud.
Maysalarida qatronlar, taninlar, fitonsidlar, axilein alkaloidi, akonitik va askorbin kislotalar, K,
P, B1 vitaminlari bor, [2, 3, 4]. O‗simlik tarkibida flavanoidlar mavjud, ular orasida artemetin
[4]. Dorivor xom ashyo tarkibida ko‗plab mikro va makro elementlar mavjud: K, Ca, B, Mg, Si,
Cl, Co, P [1, 4].
An'anaviy tibbiyot, Evropa, Markaziy Osiyo va Uzoq Sharq mamlakatlari bu o‗simlikni
uzoq vaqt davomida bachadon va ichakdan qon ketish uchun yarani davolash va gemostatik
vosita sifatida ishlatgan; dizenteriya, diareya, siydik pufagi, tuxumdonlarning yallig‗lanish
kasalliklari; gastrit, oshqozon va o‗n ikki barmoqli ichakning oshqozon yarasi, davolashda
foydalaniladi.[2, 3]
Bo‗ymadaronning infuzioni va ekstrakti bachadondan qon ketishida gemostatik vosita
sifatida, ishtahani qo‗zg‗atuvchi sifatida ishlatiladi. Bu o‗simlik tavsiya etiladi; gipertenziya,
stenokardiya, ateroskleroz, astenik holatlar, metabolik kasalliklarni kompleks davolashda dori-
darmonlar to‗plamlarida qo‗llaniladi [5].
Hozirgi vaqtda hayvonlarda o‗tkazilgan tajribalarda ham, klinik sinovlarda ham gemostatik
vosita. Qon ivishining ortishi tromboz bilan birga kelmaydi. Bo‗ymadaron o‗ti infuzioni,
gemostatik ta'sirga qo‗shimcha ravishda, turli xil farmakologik ta'sirga ega; yallig‗lanishga
qarshi, o‗smaga qarshi, tonik, tinchlantiruvchi, diuretik, gepatoprotektiv, antipsoriatik,
antispazmodik, gipotenziv, yurak qisqarishining chastotasi va kuchini pasaytiradi, safro
sekretsiyasini oshiradi va antioksidant ta'sirga ega [2, 3, 6, 7, 9].
Tehron olimlari (M. Akbari, M. Farajpour, M. Ebrohimi) tomonidan bo‗yimadaron
o‗simligining genomikasini o‗rganishgan. Ya‘ni Ribosomal DNK genlari takrorlanuvchi
birliklarning klasterlarida tashkil etilgan bo‗lib, ularning har biri kodlash mintaqalaridan iborat.
Bitta va ikkita ichki transkripsiyalangan ajratgichlar (ITS), intergenik spacer (IGS) hududiga
qo‗shimcha ravishda. Shunga ko‗ra, Asteraceae oilasining to‗rtta yovvoyi va endemik turlari
orasida ITS va IGS mintaqalarining ko‗p DNK ketma-ketligini aniqlashga qaratilgan. Natijalar
shuni ko‗rsatdiki, ITS va IGS ketma-ketliklari uchun yakuniy ma'lumotlar to‗plamida mos
ravishda jami 754 va 667 pozitsiya mavjud. IGS hududlari nukleotidlar xilma-xilligi darajasi (T
= 0,60), o‗tish 3% tion/transversiya tezligi nisbatlarining taxminiy qiymatlari (kl = 38,28, 12,58,
pirimidinlar) va purinlar kabi bir qancha parametrlar bo‗yicha ITS mintaqasidan ustun edi. (K
2
umumiy oʻtish/transversiya tarafkashligi (R 3%! 12.10), mos ravishda. Bu IGS belgilari boʻyicha
Asteraceae germplazmasida transversiyadan koʻra 3% oʻtishlari dominant ekanligini koʻrsatadi.
Shunday qilib, IGS hududi koʻproq boʻlishi mumkin degan xulosaga keldi. Asteraceaening turli
kenja turlarida genetik munosabatlarni o‗lchash uchun mos keladi, ITS ketma-ketliklariga
qaraganda ko‗proq ma'lumotga ega. Umuman olganda, ribosomali DNK, ayniqsa rDNK
klasterining intergenik ajratuvchisi tez rivojlanadi va yuqori polimorfik bo‗lib, genetikni
baholash uchun foydali vositadir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Лавренова, В. К. & Лавренова, Г. В. Современная энциклопедия лекарственных
растений. Москва: (2009).
2. Гоменюк, Г. А., Даниленко, В. С., Гоменюк, И. Г. & Гоменюк, Т. Г. (2006).
Энциклопедия практичной фитотерапии (Практическое применение 4260 рецептов
лекарственных растений). Київ: ДСГ Лтд.
3. Рябинина, Е.И., Зотова, Е.Е., Пономарева, Н.И. (2011). Фитохимическое
исследование полифенольного комплекса из травы тысячелистника обыкновенного. Наука
и современность. (9), 65-69.
303
4. Кукес, В.Г. (ред.) (1999). Фитотерапия с основами клинической фармакологии.
Москва: Медицина.
5. Akram, M. (2013). Minireview on Achillea millefolium Linn. J. Membr. Biol.(9),
661-663.
6. Ali, S.I., Gopalakrishnan. B., Venkatesalu, V. (2017). Pharmacognosy, Phytochemistry
and Pharmacological Properties of Achillea millefolium L. A Review —Phytother.
7. Pratov.O‗.P, Nabiyev.M.M. O‗zbekiston yuksak o‗simliklarining zamonaviy tizimi.
Toshkent . O‗qituvchi- 2007. 31-32 b
8. de Souza, P., Gasparotto, A. Jr., Crestani, S., Stefanello, M.É., Marques, M.C., da
Silva-Santos, J.E. &Kassuya, C.A. (2011). Hypotensive mechanism of the extracts and
artemetin isolated from Achillea millefolium L. (Asteraceae) in rats. Phytomedicine.(10), 819-
825.
9.
https://www.researchgate.net/publication/279887810_Assessment_of_genetic_di
https://www.researchgate.net/publication/305083169_ASSESSMENT_OF_GE
NETIC_DIVERSITY_IN_SOME_WILD_PLANTS_OF_ASTERACEAE_FAMILY_BY
_RIBOSOMAL_DNA_SE-QUENCE.
GMO MAHSULOTLARI VA ULARNING ORGANIZIMGA TA‘SIRI
Yodgorova Mohigul Obidjon qizi
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
―Biotexnologiya‖ yoʻnalishi talabasi
Murodova Sayyora Sobirovna
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
―Biotexnologiya‖ kafedrasi professori
Annotatsiya:
GMO mahsulotlari, ularning sanoatdagi ahamiyati, GMO ning qo‗llashni
amaliyotdagi foydali va zararli tomonlari hamda organizimga ta‘siri to‗g‗risida hozirgi zamon
olimlarining fikrlari.
Kalit so‗zlar:
GMO, trasngen organizimlar, Glifosfat, allergiya, insulin, saraton,
mutagen bakteriyalar, yovvoyi va parazit o‗simliklar.
Asosiy qisim: GMO - bu genetik modifikasiyalangan organizm bo‗lib, bakteriya, o‗simlik
yoki hayvon organizmining qaysidir xususiyati genetik injeneriya usuli yordamida organizmga
begona genni kiritishga asoslangan. Bunday jarayonlar tabiatda tabiiy holda ham uchraydi, bu
holatga transformatsiya yoki genlarning gorizontal ko‗chishi deyiladi. GMO da esa ushbu
jarayon odam tomonidan ko‗zlangan maqsad asosida hosil qilinadi. Yer yuzida aholi soni ortgan
sari oziq-ovqat va dori-darmonlarga bo‗lgan ehtiyoj ortib boradi. Londondagi ―Institution of
Mechanical Engineers‖ da o‘tkazolgan tadqiqotlarga ko‗ra yer yuzida yiliga 4 mlrd tonna oziq-
ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladi va shundan 1,2-2 mlrd tonnasi turli sabablarga ko‗ra
yo‗qotiladi. Shuningdek qurg‗oqchilik, yovvoyi o‗simliklar va zararkunandalar tufayli ham
hosilning ko‗p qismi yo‗qotiladi. Natijada yer yuzidagi har 7 - odam ochlikdan qiynalayapti.
Yuqoridagi sabab va omillar kerakli o‗simlik navlari va hayvon zotlari yaratishga talab qo‗yadi.
Bugungi kunga qadar ko‗plab genetik o‗zgartirilgan organizimlar yaratilgan va ular orqali qator
oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda.
