Oʻzbekistonda uchraydigan inula l. Turkumi turlarining tarqalishi

CC BY f
289-291
52
14
Поделиться
Каршибоев, З., & Уралов, А. (2022). Oʻzbekistonda uchraydigan inula l. Turkumi turlarining tarqalishi. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 289–291. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5341
Зуфар Каршибоев, Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filliali Biotexnologiya yoʻnalishi

talabasi

Абдуманнон Уралов, Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filliali Biotexnologiya kafedrasi

katta oʻqituvchisi

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Hozirgi vaqtda respublikamizda 112 tur dorivor oʻ simliklar rasmiy tabobatda foydalanishga ruxsat berilgan boʻ lib, shu dorivor oʻsimliklarning 80 % ni tabiiy holda oʻ suvchi oʻ simliklar tashkil etadi. Ana shunday dorivor o‗simliklarni oʻ zida mujassam etgan istiqbolli vakillari (Asteraceae) murakkabguldoshlar oilasiga mansub Inula L. turkumi vakillarining O‘zbekiston hududida tarqalishi o‘rganildi.

Похожие статьи


background image

289

1-rasm. Gidropereeterifikatlarning asosiy hossalari

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1.

Hodjaev S.F., Abdurahimov S.A., Akramova R.R., Hamidova M.O. [The study of

quality indicators of the fat base of margarine when replacing traditional cottonseed oil with
safflower].

Universum: Khimiyaibiologiya

, 2018, vol.2, no.10, pp.15-18.(In Russ.) Available

at:

http://7universum.com/ru/nature/archive/item/ 6421;

2.

Ruzibayev A.T., Salijanova Sh.D., Rakhimov D.P. Cottonseed oil as a valuable raw

material to obtain trans-free margarine.

Journal of Critical Reviews

,2020, vol.7, no.9, pp.572-

577.

doi.:10.31838/jcr.07.09.114;

3.

Handa. C. Performance and fatty acid profiling of interesterified trans free bakery

shortening in short dough biscuit/C. Handa. S. Goomer. A. Sidahu.

International Journal of

Food Science & Technology

.2010.Vol. 45, no. 5, pp.1002-1008.


O‗ZBEKISTONDA UCHRAYDIGAN

INULA

L. TURKUMI TURLARINING

TARQALISHI

Qarshiboyev Zufar Zafar o‗g‗li

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filliali

―Biotexnologiya‖ yoʻnalishi talabasi

O‗ralov Abdumannon Iskandarovich

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filliali

―Biotexnologiya‖ kafedrasi katta o‗qituvchisi

Annotatsiya:

Hozirgi vaqtda respublikamizda 112 tur dorivor o‗simliklar rasmiy

tabobatda foydalanishga ruxsat berilgan bo‗lib, shu dorivor o‗simliklarning 80 % ni tabiiy holda
o‗suvchi o‗simliklar tashkil etadi. Ana shunday dorivor o‗simliklarni o‗zida mujassam etgan
istiqbolli vakillari (Asteraceae) murakkabguldoshlar oilasiga mansub Inula L. turkumi
vakillarining O‘zbekiston hududida tarqalishi o‘rganildi.

Kalit soʻzlar:

Dorivor, inula, andiz, Toshkent, Samarqand, turkum.


O‗zbekiston (Eron-Turon) florasi shifobaxsh o‗simliklarning xilma-xilligi bo‗yicha yer

yuzidagi floristik hududlar qatorida Sharqiy Osiyo (Tibet) florasidan keyin ikkinchi o‗rinni
egallaydi [1,2] Tabobatda ishlatiladigan dori vositalarning 70-80 % o‗simliklardan olinadi.
O‗zbekiston tabiiy va geografik jihatdan dorivor o‗simliklarga boy hududdir. Bu hududda tabiiy


background image

290

holda 4350 turdan ortiq yuksak gulli o‗simliklar uchraydi [3,4,5]. Shulardan 1200 ga yaqin
o‗simlik turlari dorivorlik xususiyatiga ega bo‗lib, O‗zbekiston Respublikasi o‗simliklar
dunyosining boyligidan dalolat beradi [6].

Tabiiy holda o‗suvchi dorivor o‗simliklarning xom-ashyo zahirasi chegaralangan bo‗lib,

ularni muhofaza qilish, bioekologik xususiyatlarini o‗rganish, xom-ashyo zahirasidan to‗g‗ri
foydalanish va ko‗paytirishning ilmiy asoslangan usullarini ishlab chiqish dolzarb
muammolardan biridir [7,8]. So‗nggi yillarda dorivor o‗simliklarga talab oshib bormoqda. Ana
shunday dorivor o‗simliklarni o‗zida mujassam etgan istiqbolli vakillari (Asteraceae)
murakkabguldoshlar oilasiga mansub o‗simlik turlaridir. Murakkabguldoshlar oilasi ikki
urug‗pallali o‗simliklar ichida eng katta oilalardan sanaladi, ularning yer yuzida 1150 dan 1300
ga yaqin turkumi hamda 20000 dan ortiq turi mavjud. Ushbu oilaga mansub

Inula

turkumiga

mansub o‗simliklarning 100 ga yaqin turlari Yevro Osiyo (Kanar orollaridan to Yaponiyagacha)
hamda Afrika va Madakaskarda uchraydi, MDH davlatlari hududida esa 32 turi tarqalgan
[9,10,11].

Mamlakatimiz hududida Inula turkumiga mansub turlarning quyida keltirilgan 10 turi

aniqlangan jumladan:

Inula helenium

L.–Baland bo‗yli andiz,

Inula grandis

Schrenk – Sariq

andiz,

Inula salicina

L. – Tolbarg andiz,

Inula glauca

C.Winkl. – Kulrang andiz,

Inula caspica

Blume – Kaspiy andiz,

Inula britannica

L.– Britaniya andizi,

Inula macrolepis

Bunge –

Yirikbarg andiz,

Inula rhizocephala

Schrenk – Asosiy ildizli andiz,

Inula multicaulis

Fisch. &

C.A.Mey. – Ko‗p poyali andiz,

Inula rhizocephaliformis

Kamelin & Turak. – Ildizbosh kabi

andiz turkumi turlari mavjud [8,9,10, 12,13].

Inula grandis

Schrenk – Sariq andiz Andijon, Farg‗ona, Toshkent viloyatining

Bo‗stonliq, Parkent, Angren, Samarqand viloyatining Urgut, Jizzax viloyatining Baxmal, Zomin,
Qashqadaryo viloyatining Kitob, Yakkabog‗, Dehqonobod, Qamashi, Shahrisabz, Surxondaryo
viloyatining Boysun va Uzun tumanlarining mayin tuproqli tog‗ yonbag‗rlarida, tog‗larning o‗rta
va pastki hududlarida yuksak o‗simliklar dominant bo‗lgan joylarda tarqalgan. Dunyo miqyosida
esa O‗rta Osiyo, Eron, Afg‗oniston hududlarida uchraydi [12,13,14]

Inula glauca

C.Winkl. – Kulrang andiz tog‗larning o‗rta qismlaridagi qoya yoriqlarida

respublikamizning Surxondaryo viloyatida tarqalgan. Umumiy tarqalish areali O‗rta Osiyo,
(Pomir-Oloy) tog‗ tizmalarida uchraydi [8,9,10,12,13]

Inula caspica

Blume - Kaspiy andiz Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg‗ona, Toshkent,

Andijon va Surxondaryo viloyatlari hududida tarqalgan bo‗lib, quyoshli qirg‗oq bo‗ylarida,
daryo va ko‗llar atrofida hamda kamdan kam sug‗oriladigan yerlarda, ariqlar bo‗ylarida
uchraydi. Umumiy tarqalish areallari O‗rta Osiyo, Kavkaz, Gʻarbiy Sibir, Eron, Sinszyan
hududlarida tarqalgan [8,9,10,]

Inula britannica

L. – Britaniya andizi mamlakatimizning Toshkent, Samarqand,

Farg‗ona, Andijon va Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan bo‗lib, o‗tloqlarda, butazorlar orasida,
daryo qirg‗oq bo‗ylarida, yo‗l bo‗ylarida, aholi yashash joylarida tashlandiq joylarda o‗sadi.
Umumiy tarqalish areali O‗rta Osiyo, Sibir, Uzoq Sharq, Kavkaz, Yevropa, Malayziya, Eron,
Mongoliya, Xitoy, Yaponiya hududlarida keng tarqalgan [8,9,10,12,13]

Inula macrolepis

Bunge – Yirikbarg andiz respublikamizning Samarqand viloyatida

endem tur sifatida Zarafshon daryosi qirg‗oqlarida to‗qayzorlar atrofida uchraydi [8,9,10, 12,13]

Inula rhizocephala

Schrenk – Asosiy ildizli andiz Toshkent, Samarqand, Andijon va

Farg‗ona viloyatlari hududlarida mayin tuproqli va toshli shag‗alli tog‗larning yuqori qismlarida
uchraydi. Umumiy tarqalish areallari O‗rta Osiyo, Eron, Afg‗oniston [8,9,10,12].

Inula multicaulis

Fisch. & C.A.Mey. – Ko‗p poyali andiz Qoraqalpog‗iston Respublikasi

(Ustyurt) hududlarida mayin tuproqli toshli joylarda tarqalgan. Umumiy tarqalish areali O‗rta
Osiyo (Kaspiy oldi cho‗llari) Qizilqum cho‗llarida tarqalgan [8,9,10,14,12,].

Hozirgi vaqtda respublikamizda 112 tur dorivor o‗simliklar rasmiy tabobatda

foydalanishga ruxsat berilgan bo‗lib, shu dorivor o‗simliklarning 80 % ni tabiiy holda o‗suvchi
o‗simliklar tashkil etadi. Ana shunday dorivor o‗simliklarni o‗zida mujassam etgan istiqbolli


background image

291

vakillari (Asteraceae) murakkabguldoshlar oilasiga mansub

Inula

L. turkumi vakillarining

O‘zbekiston hududida tarqalishi o‘rganildi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1.To‗xtayev B., Axmedov E., Yodgorov Z. Dorivor o‗simliklar: introduksiya va

plantasiyalar tashkil etish. O‗zbekiston Milliy universitetining 100 yilligi va biologiya fanlari
doktori, professor K.S. Safarovning ilmiy va pedagogik faoliyatiga bag‗ishlangan ―O‗simliklar
introduksiyasi: yutuqlari va istiqbollari‖ mavzusidagi ilmiy-amaliy anjuman Materiallari.
Toshkent, 2018.

2. Белолипов И.В. Краткие итоги первичной интродукции растений природной

флоры Средней Азии в Ботаническом саду АН УзССР // Интродукция и акклиматизация
растений: Сб. науч. тр. – Ташкент: БС АН УзССР, 1976.

3. М.Д. Тургунов, В.П. Печеницын, Н.Ю. Бешко, Д.А. Абдуллаев, Уралов А.И.

Биологические особенности редких видов семейства Iridaceae Juss. флоры Узбекистана в
условиях ex situ Acta Biologica Sibirica, 2019, 5(2), P.17-22.

4. Тамахина А.Я., Локьяева Ж.Р. Селекция и культивирование девясила высокого.

Аграрная наука – сельскохозяйственному производству Сибири, Казахстана, Монголии,
Беларуси и Болгарии Сборник научных докладов XX Международной научно-
практической конференции. – Новосибирск, 2017.

5. Акопов И.Э. Важнейших отечественных лекарственных растения и их

применение. – Москва: Медицина, 1986.

6. Ibragimov A.Yu. Shifobaxsh ne‘matlar. – Toshkent: Navro‗z nashriyoti, 2016.
7. To‗xtayev B.Yo., Mahkamov T.X., To‗laganov A.A. Dorivor va ozuqabop o‗simliklar

plantasiyalarini tashkil etish va xom-ashyosini tayyorlash bo‗yicha yo‗riqnoma. – Toshkent,
2015.

8. O‗zbekiston tabiati. O‗zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining 20 yilligiga

bag‗ishlanadi. – Toshkent: Chinor ENK ekologik-nashriyot kompaniyasi, 2011.

9. Тахтаджяна А.П. Жизнь растений. Москва: Просвещение, 1981.
10. Маевский, П.Ф. Флора средней полосы Европейской части России
11. Барыкина Р.П., Веселова Т.Д., Девятов А.Г. и др., Справочник по ботанической

микротехнике (основы и методы). – Москва

12. Горшкова С.Г. Девясил –

Inula L

. Флора СССР. – Т. 25. – Л.: АН СССР, 1959.

13. Ҳожиматов Қ., Оллоѐров М. Ўзбекистоннинг шифобахш ўсимликлари ва

уларни муҳофаза этиш. – Т.: Фан нашриѐти, 1988.

14. Закиров К.З. Растительный покров Узбекистана и пути его рационального

использования. – Ташкент: Фан УзССР, 1984. Том IV.


DORIVOR VALERIANA – VALERIANA OFFICINALIS NING DORIVORLIK

XUSUSIYATLARI

Qozoqboyev Nurbek Sherqoʻzi oʻgʻli

Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Biotexnologiya‖ yoʻnalishi talabasi

O‗ralov Abdumannon Iskandarovich

Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Biotexnologiya‖ kafedrasi katta – o‗qituvchisi

Annotatsiya:

Oʻsimlik tarkibida (ildizi va ildizpoyasi tarkibida 0.5-2 % efir moyi va sof

holda izovalerian kislotasi bo‘ladi. Valeriananing efir moyi asosan ingichka ildizlarida,
izovalerian kislota esa yo‘g‘on va qari ildizpoyalarda ko‘proq bo‘ladi. Terpeniol, pinen, kamfen,
azulen, kessil spirit (proazulen), limonen, sof holdagi barneol, izovalerian kislota va boshqa

Библиографические ссылки

To'xtayev В.. Axmedov E.. Yodgorov Z. Dorivor o'snnliklar introduksiya va plantasiyalar tashkil etish. O‘zbekiston Milhy xmiversitetining 100 yrilligi va biologiya fanlari doktori. professor KS. Safarovning ilmiy va pedagogik faoliyauga bag‘ishlangan “0‘simliklar introduksivasi: yutuqlari va istiqbollari" mavzusidasi ilmiv-amaliy anjuman Materiallari. Toshkent. 2018.

Белолипов ИВ. Краткие итоги первичной интродукции растений природной флоры Средней Азии в Ботаническом саду АН УзССР . Интродукция и акклиматизация растений: Сб. науч. тр. - Ташкент: БС АН УзССР. 1976.

М.Д. Тургунов. В.П Печеницын. Н.Ю. Бешко. ДА.. Абдуллаев. Уралов А.И. Биологические особенности редких видов семейства Iridaceae Juss. флоры Узбекистана в условиях ex situ Acta Biologica Sibirica. 2019, 5(2), P.17-22.

Тамахина АЛ., Локьяева Ж.Р. Селекция и культивирование девясила высокого. Аграрная наука - сельскохозяйственном}’ производству Сибири. Казахстана. Монголии. Беларуси и Болгарии Сборник научных докладов XX Международной научно-практической конференции. - Новосибирск. 2017.

Акопов И.Э. Важнейших отечественных лекарственных растения и их применение. - Москва: Медицина. 1986.

Ibragimov A.Yu. Shifobaxsh ne matlar. - Toshkent: Navro'z nashriyoti. 2016.

To'xtayev B.Yo.. Mahkamov T.X.. To‘laganov A.A. Dorivor va ozuqabop o'simliklar plantasiyalanni tashkil etish va xom-ashyosini tavyorlash bo'yicha yo'riqnoma. - Toshkent. 2015.

O‘zbekiston tabiati. 0‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining 20 yilligiga bag‘ishlanadi. - Toshkent: Chinor ENK ekologik-nashriyot kompaniyasi. 2011.

Тахтаджяна А.П. Жизнь растений. Москва: Просвещение. 1981.

Маевский. П.Ф Флора средней полосы Европейской части России

Барыкина Р.П.. Веселова Т.Д.. Девятов А.Г. и др.. Справочник по ботанической микротехнике (основы и методы). - Москва

Горшкова С.Г. Девясил-Inula L. Флора СССР. - Т. 25. - Л.: АН СССР. 1959.

Хожиматов К-. Оллоёров М. Узбекистоннинг шифобахш усимликлари ва уларни мухофаза этиш. - Т.: Фан нашриёти. 1988.

Закиров К.З. Растительный покров Узбекистана и пути его рационального использования. - Ташкент: Фан УзССР. 1984. Том IV.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов