www.e-itt.uz
II SON. 2024
94
KICHIK BIZNESDA MOLIYAVIY BOSHQARUV TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH
TEXNOLOGIYALARI
PhD
Jo‘rayev Farrux Do‘stmirzayevich
Iqtisodiyot va pedogogika universiteti
ORCID-0009-0000-5657-9734
Jamilova Nargiza Xurramovna
Iqtisodiyot va pedogogika universiteti talabasi
Annotasiya
.
Bulutli texnologiyalar, sun’iy intellekt va analitik dasturlari kichik biznes
boshqaruvida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular kichik biznes subyektlarining faoliyatini
rivojalantirishda, samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va qaror qabul qilish jarayonini
optimallashtirishda yordam bermoqda. Maqolada kichik biznes subyektlari uchun moliyaviy
boshqaruvni soddalashtirish va faoliyat samaradorligini oshirishda innovatsion raqamli
texnologiyalarning ahamiyati, mohiyati, tadbiq etish mexanizmlari bayon qilingan. Innovatsion
texnologiyalarni kichik biznes jarayonlariga joriy etish orqali tizimli boshqaruvga ega bo’lish
shartlarining sintezi amalga oshirilgan. Kichik biznes subyektlarining innovatsion rivojlanishi,
innovatsion muxiti, innovatsiyalarni qabul qilish salohiyati muxim omil sifatida ko’rib chiqilgan va
asoslangan. Biznes jarayonlarini tezlashtirish, xarajatlarni kamaytirish va moliyaviy munosabatlarda
aniqlik va shaffoflik darajalarini oshirish imkoniyatlari tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar
.
kichik biznes, innovatsiya, innovatsion faoliyat, innovatsion texnologoyalar,
moliyaviy boshqaruv, bulutli texnologiya, sun’iy intellekt, analitika, hisob jarayonlarini
avtomatlashtirish
ТЕХНОЛОГИИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ СИСТЕМЫ ФИНАНСОВОГО
УПРАВЛЕНИЯ В МАЛОМ БИЗНЕСЕ
К.э.н.
Жураев Фаррух Дустмирзаевич
Университет экономики и педагогики
Джамилова Наргиза Хуррамовна
Университет экономики и педагогики, студент
Аннотация.
Облачные технологии, искусственный интеллект и аналитические
программы приобретают все большее значение в управлении малым бизнесом. Они помогают
субъектам малого бизнеса развивать свою деятельность, повышать эффективность,
снижать затраты и оптимизировать процесс принятия решений. В статье описаны
значение, сущность и механизмы внедрения инновационных цифровых технологий в
упрощении управления финансами и повышении эффективности деятельности субъектов
малого предпринимательства. Путем внедрения инновационных технологий в процессы
малого бизнеса осуществлен синтез условий для системного управления. Инновационное
развитие субъектов малого предпринимательства, инновационная среда и потенциал
внедрения инноваций рассматриваются и исходя из этого являются важным фактором.
Анализируются возможности ускорения бизнес-процессов, снижения затрат и повышения
уровня точности и прозрачности финансовых отношений.
UOʻK: 007(338.2)
94-104
www.e-itt.uz
II SON. 2024
95
Ключевые слова
.
малый бизнес, инновации, инновационная деятельность,
инновационные
технологии,
финансовый
менеджмент,
облачные
технологии,
искусственный интеллект, аналитика, автоматизация учетных процессов.
TECHNOLOGIES FOR IMPROVING THE FINANCIAL MANAGEMENT
SYSTEM IN SMALL BUSINESS
PhD
Juraev Farrukh Dustmirzayevich
University of Economics and Pedagogy
Jamilova Nargiza Khurramovna
University of Economics and Pedagogy, student
Abstract.
Cloud technologies, artificial intelligence and analytical programs are becoming
increasingly important in small business management. They help small businesses develop their
activities, increase efficiency, reduce costs and optimize the decision-making process. The article
describes the meaning, essence and mechanisms for the implementation of innovative digital
technologies in simplifying financial management and increasing the efficiency of small
businesses. By introducing innovative technologies into small business processes, a synthesis of
conditions for systemic management was carried out. Innovative development of small businesses,
the innovative environment and the potential for innovation are considered and, based on this,
are an important factor. The possibilities of accelerating business processes, reducing costs and
increasing the level of accuracy and transparency of financial relations are analyzed.
Key words:
small business, innovation, innovative activity, innovative technologies,
financial management, cloud technologies, artificial intelligence, analytics, automation of
accounting processes
Kirish.
Bugungi kunda innovatsion texnologiyalar kichik bizneslar uchun ko‘plab imkoniyatlar
yaratmoqda. Ular samaradorlikni oshirish, mijozlar bilan aloqalarni yaxshilash, moliyaviy
boshqaruvni osonlashtirish va raqobatbardoshlikni oshirishga yordam beradi.
Texnologiyalarni muvaffaqiyatli qo‘llagan kichik bizneslar bozor sharoitlariga tez moslashishi
va o‘z o‘rnini mustahkamlashi mumkin.(Kumar va Ranjeet, 2024). Ko’pgina ilmiy manbalarda
yangi texnologiyalar kichik bizneslar uchun moliyaviy boshqaruvni soddalashtirishda katta
yordam beruvchi asosiy omil sifatida baholanmoqda (Al-Haimi va boshqalar, 2024). Ushbu
jarayonda foydalanilishi mumkin bo‘lgan yangi texnologik vositalar va usullar ilmiy tavsiflarga
ega bo’lib, mohiyatan ma’lum bir ustuvorliklari farqlanadi.
Kichik biznes boshqaruvi ko
‘
pincha turli xil aloqa kanallaridan foydalanishni boshlashi
kerak, masalan, video konferentsiya uchun bitta vosita va xabar almashish uchun boshqa vosita.
Biroq, Ringflow kabi yagona aloqa yechimi bu kanallarning barchasini bitta ilovada boshqarishi
mumkin, bu esa korxonalarning vaqtini va pulini tejaydi. Birlashtirilgan aloqa imkoniyatlaridan
tashqari, Ringflow ikkita noyob xususiyatga ega. Birinchidan, u agentlar va nazoratchilarga
imkon beradigan integratsiyalashgan aloqa markazi platformasiga ega
mijozlar
qo
‘
ng
‘
iroqlari va qo
‘
llab-quvvatlash yoki savdo guruhlari bir joyda. Ikkinchidan, Ringflowning
xususiy mulki bor
Ringflow Ai deb ataladi, u real vaqt rejimida qo
‘
ng
‘
iroqlarni
aniq transkripsiya qiladi va qo
‘
ng
‘
iroqlarda aytilgan muayyan kalit so'zlar yoki iboralar
chastotasini kuzatishi mumkin. Ijtimoiy tarmoqlarni boshqarish vositasi taniqli onlayn
mavjudlikka muhtoj bo
‘
lgan elektron tijorat yoki bizneslari uchun foydali bo
‘
lishi mumkin. Bu,
ayniqsa, kompaniyaning turli platformalarda tarqalgan ko'plab akkauntlari bo'lsa, to'g'ri
bo'ladi, ularni mustaqil boshqarish, ayniqsa startaplar uchun ko
‘
p vaqt talab qilishi mumkin.
Ushbu platformalar yordamida korxonalar o
‘
z xabarlarini tashkil qilishlari, ishtirok etish
va tahlillarni tahlil qilishlari va e’lonlarni oldindan rejalashtirishlari mumkin. Bu firmalarning
www.e-itt.uz
II SON. 2024
96
ijtimoiy tarmoqlardagi faoliyatini soddalashtirish va vaqtni tejash imkonini beradi. Ishonchli
fayl almashish vositasi korxonalar uchun shartnomalar va takliflar kabi muhim hujjatlarni oson
va xavfsiz almashish uchun juda muhimdir. Hujjatlarni chop etish va jismoniy yetkazib berish
o
‘
rniga, fayl almashish platformalari tez va samarali almashish va saqlash imkonini beradi.
Bulutga asoslangan fayllarni boshqarish dasturini tanlashda turli fayl formatlarini
almashish, keng saqlash maydoni va siz allaqachon foydalanayotgan boshqa vositalar bilan
integratsiya kabi xususiyatlarni izlash muhimdir. Misol uchun, Ringflow saxiy saqlash joyini va
qo
‘
ng
‘
iroq yozuvlarini to
‘
g
‘
ridan-to
‘
g
‘
ri platformada saqlash imkoniyatini taklif qiladi, bu
alohida vositaga bo
‘
lgan ehtiyojni kamaytiradi (Soluk va boshqalar, 2023). Loyihani boshqarish
dasturiy ta’minoti kichik korxonalarga o
‘
z vazifalari va loyihalarini tartibga solishda va yo
‘
lda
qolishda yordam beradi. Ushbu kanban uslubidagi vositalar foydalanuvchilarga bir vaqtning
o
‘
zida bir nechta loyihalarning borishini ko
‘
rish imkonini beradi va barcha davom etayotgan
ishlarning yaxlit ko'rinishini ta’minlaydi. Marketing guruhlari orasida mashhur bo
‘
lsada,
loyihalarni boshqarish dasturi ko
‘
plab komponentlar bilan bir nechta loyihalarni o
‘
ynaydigan
har qanday jamoaga foyda keltirishi mumkin (Furqon, 2024). Loyiha ma’lumotlarini
markazlashtirish, vazifalarni belgilash va taraqqiyotni kuzatish orqali loyiha boshqaruvi
dasturiy ta’minoti ish jarayonlarini tartibga solishga va jamoaviy hamkorlikni yaxshilashga
yordam beradi.
Adabiyotlar sharhi.
Kichik biznesni rivojlantirish, biznes faoliyati big’inlarida boshqaruvni tizimlashtirish
jarayonlariga innovatsion texnologiyalaridan samarali foydalanish, ularni tadbiq etish shart-
sharoitlarini baholash, moliyaviy boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish kabi masalalari
va ularning optimal yechimlarini aniqlash bilan bir qator tadqiqotchilar ilmiy izlanishlar olib
borishgan va ilmiy taklif-tavsiyalarni ilgari surishgan. Jumladan, Dayton universiteti
tadqiqotchisi Emma Su ilmiy ishlarida tadbirkorlarning biznes faoliyatida innovatsiyalarga
munosabatni ularning kasbiy tajribasiga bog’liq holatda tadqiq etadi. Resurs taqchilligida
innovatsiyalarni joriy etishning intensivlik xususiyatlarini asosiy omil sifatida ko’rib chiqadi
(Emma Su va boshqalar, 2024).
Aberdindagi Robert Gordon universitetining tadbirkorlik bo'yicha ilmiy mutaxassisi
Jeyms Kanningem kichik biznesda moliyaviy boshqaruvni soddalashtirish tamoili sifatida
axborotlashgan muxitning ahamiyatini yoritib beruvchi va asoslovchi tadqiqotlar olib borgan
(Kanningem va boshqalar, 2024).
Avstraliyalik iqtisodchi olim Maykl Odei Erdiaw-Kvasie “Kichik va o'rta korxonalar
o'rtasida barqaror energiya strategiyalari: biznes birlashmalarining vositachilik roli” asarida
innovatsiyalarning istiqboldagi roli va uning boshqaruv tizimlarini optimallashtirishdagi
imkoniyatlariga to’xtalib o’tadi (Erdiaw-Kvasie va boshqalar, 2024).
Misrlik olim, Arish universiteti professori Assem Abu Hatab Misrdagi kichik va o'rta
qishloq-oziq-ovqat qiymat zanjiri korxonalari o'rtasida Rossiya-Ukraina urushining sezilgan
biznes xatarlari va kuzatilgan ta'sirini minimallashtirishda biznes boshqaruvini, hususan
moliyaviy boshqaruv tizimini isloh qilish, tizimda innovatsiyalardan foydalanish
samaradorligini oshirish masalalarini tadqiq etadi. Uning fikricha, kichik biznes subyektlari
istiqbolida innovatsion texnologiyalardan foydalanish samaradorligi ularni joriy qilish
mexanizmlarining sifatib va mukammalligi bilan bog’liq bo’lib qoladi (Abu Hatab, 2024).
Florida Atlantika universiteti professiori, AQShlik iqtisodchi olim Rebel A. Cole “Garov
ta'minotining kichik biznesning muddatli kreditlar va kredit liniyalarini me'yorlashiga ta'siri”
nomli asarida kichik biznes korxonalarining iqtisodiy qudratini oshiruvchi investetsiyalar
tarkibiy ulushida innovatsion faoliyatga, jumladan axborot ta’minoti, tezkor almashinuv
vositalariga xarajatlarning salmog’I ortsada, biroq ularning samaradorlikga sinergetik ta’sirini
juda yuqori darajalarda bo’lishi prognoz qilinadi (Cole va boshqalar, 2024).
Varmia va Mazuri universiteti professori, Polsha olimi Waldemar Dzwolak Polshaning
www.e-itt.uz
II SON. 2024
97
kichik oziq-ovqat korxonalarida standartlashtirilgan HACCP asosidagi oziq-ovqat xavfsizligini
boshqarish tizimlarini saqlashga to'sqinlik qiluvchi to'siqlar sifatida yuqori texnologiyalarga
asoslangan klasterli axborotlashgan tizimning joriy qilinishidagi talabga javob bermaydigan
infratuzilma omillarining mavjudligi bilan izohlaydi. Olim ilmiy qarashlarida innovatsion
texnologiyalarning biznes subyektlari faoliyatining vertical integratsiyasini ta’minlashdagi
ahamiyatiga qaratadi (Dzwolak va boshqalar, 2024).
Indoneziyalik iqtisodchi olim Yoga Affandi Indoneziyadagi ultra-mikro, mikro va kichik
korxonalarda moliyaviy boshqaruv tizimining samaradorligini qaror qabul qilish muxitining
raqamlashganlik darajasi, moliyaviy savodxonlik darajasi ko’rsatkichlari bilan uyg’un holatda
tadqiq etadi (Affandi va boshqalar, 2024).
Otago universiteti professori, Yangi Zelandiyalik iqtisodchi Masoud Karami “Barqaror
biznes modellari: Kichik biznes uchun fikrlashning o'zgarishi” nomli asarida barqaror biznes
modellarini innovatsion texnologiyalar asosida shakllantiradi. Uning taklif etgan rivojlanish
modellari yadrosida innovatsion loyihalarni rag’batlantirishning kuchli moyilligi joylashadi
(Karami, 2024).
Dshang universiteti tadqiqotchisi Prince Hikouatcha “kichik biznes boshqaruvida
innovatsion vositalardan foydalanish moliyaviy qudratni kuchaytiradimi, moliyaviy boshqaruv
biznes subyektlari faoliyati samaradorligida nechog’liq ahamiyatga ega?” rukni ostida
Kamerundagi kichik biznes subyektlari faoliyati bo'yicha keng ko’lamli empirik tadqiqotlar olib
boradi (Hikouatcha va boshqalar, 2024).
O‘zbekistonda biznisni rivojlantirish va moliyaviy boshqarish xususida M.P. Boltabayev,
M.S. Qosimova, B.K. G‘Oyibnazarov, Sh.J. Ergashxodjayeva, A.N. Samadov, Sh.I. Otajonov va
boshqalarning ilmiy asarlarida ilmiy mulohazalar, takliflar mujassamdir. Ushbu asarlar kichik
biznesni boshqaruv, tizimli takomillashtirish masalalarida olib borilayotgan tadqiqot ishlarida
fundamental manbalar sifatida alohida ahamiyatga ega (Boltabayev va boshqalar, 2011).
Shuningdek, iqtisodchi olimlar, soha mutaxassislari – professorlar bilan bir qatorda
xalqaro miqyosida taniqli shaxslar, tadbirkorlik faoliyatining eng yuqori bosqichlarini zabt
etgan bir qator biznesni boshqarish iqtidorlari, xususan,
Ilon Mask, Stiv Jobs, Bill Geyts, Mark
Sukerberg, Jon Rokfeller, Genri Ford kabilarning hayotiy tajribasi jamlangan asarlarda
moliyaviy boshqaruv va innovatsiyalar juftligi ko’p bora muammolarni hal etishning zamonaviy
quroli sifatida talqin etiladi (Treysi, 2021)
.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqotimiz jarayonida innovatsion texnilogiyalar, jumladan hisob jarayonlarini
avtomatlashtirish, qaror qabul qilish tizimini takomillashtirish, moliyaviy samaradorlikni
ta’minlash dasturlarining imkoniyatlari va samaradorligini baholashning taqqoslama usulidan,
yangi texnologiyalarni joriy etishda subyektlar salohiyatini umumlashtirib o’rganuvchi sintez
usulidan, innovatsiyalar yaratadigan sinergiyani tushuntiruvchi tizimli tahlil usullaridan
foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Bugungi kunda biznes boshqaruvi tizimida bir qancha moliyaviy dasturlardan keng
ko’lamli foydalanib kelinmoqda. Jumladan, QuickBooks, Xero yoki Zoho Books kabi dasturlar
kichik bizneslarga oson va samarali moliya hisobini yuritishga yordam beradi. Bu dasturlar
invoislar yaratish, xarajatlarni kuzatish va moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda qulay
hisoblanishadi (Ochilov va boshqalar, 2020). Mazkur tadqiqotimizda biznesda moliyaviy
boshqaruv tamoillariga mos ravishda soddalashtirish imkoniyatini yaratib beruvchi
innovatsiyalarni quyidagi funksionallikda ustuvorlikga tadqiq etdik:
- bulutli saqlash texnologiyalari: moliyaviy ma’lumotlarni bulutli sektorda saqlash, har
doim va har joyda ularga tezkor kirish imkonini beradi. Bu, shuningdek, ma’lumotlar
xavfsizligini oshiradi va zaxira nusxalarini avtomatik yaratadi;
www.e-itt.uz
II SON. 2024
98
- avtomatlashtirish: texnologiya yordamida avtomatlashtirilgan hisob-kitob tizimlari
xarajatlarni kamaytiradi va vaqtni tejaydi. Masalan, invoislarni avtomatik ravishda yuborish
yoki to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirish imkoniyatlari mavjud;
- ma’lumot tahlili: kichik bizneslar uchun analitik vositalar (masalan, Google Analytics
yoki Power BI) yordamida moliyaviy ma’lumotlarni tahlil qilish, xarajatlar va daromadlarni
kuzatish, va kelajakdagi tendentsiyalarni aniqlash osonlashadi;
- mobil ilovalar: Moliyaviy boshqaruv ilovalari yordamida kichik biznes egalariga
harakatda bo‘lish imkonini beradi. Bu, masalan, xarajatlarni tezda kiritish yoki to‘lovlarni
amalga oshirish imkonini beradi;
- kredit va investitsiya platformalari: onlayn kredit berish va investitsiya platformalari,
kichik bizneslar uchun moliyaviy resurslarni topishni osonlashtiradi. Bunday platformalar
orqali tezda moliyaviy yordam olish mumkin;
- kriptovalyuta va blokcheyn: ba’zi kichik bizneslar kriptovalyuta va blokcheyn
texnologiyalaridan foydalangan holda to‘lovlarni amalga oshirishda va moliyaviy
operatsiyalarni boshqarishda innovatsion usullarni qo‘llashmoqda (Verner Kristyanpoller va
boshqalar, 2024).
1-jadval
Kichik biznes boshqaruvida innovatsion texnologiyalarning turlari va
samaradorligi tavsifi
Manba:
https://doi.org/10.1016/j.iot.2024.101401
ma’lumotlari asosida muallifllar tomonidan
tuzilgan.
Texnologiya moliyaviy jarayonlarni soddalashtirgan muhim sohalardan biri
tranzaktsiyalarni boshqarishdir. Onlayn to‘lov tizimlari va elektron hisob-fakturalar paydo
bo‘lishi bilan korxonalar endi to‘lovlarni tez va xavfsiz tarzda jo‘natishlari va qabul qilishlari
mumkin. Bu qo‘lda tekshirish zaruriyatini yo‘q qiladi, qog‘ozbozlikni kamaytiradi va umumiy
to‘lov aylanishini tezlashtiradi. Bundan tashqari, texnologiya moliyaviy hisobotlarni yuritishni
yanada qulayroq va samaraliroq qildi. Bulutli buxgalteriya dasturi korxonalarga moliyaviy
ma’lumotlarini xavfsiz saqlash va boshqarish imkonini beradi (Jo’rayev, 2023). Bu real vaqt
rejimida hamkorlik qilish va istalgan joydan moliyaviy ma’lumotlarga kirish imkonini beradi,
Texnologiya turlari
Nomlanishi va tavsifi
Imkoniyatlar
Moliyaviy dasturlar
QuickBooks, Xero, yoki
FreshBooks
Avtomatlashtirilgan hisob-kitob va
hisobotlar, vaqtni tejash
Bulutli hisob-kitob
Ma'lumotlarga bulutdan kirish
va boshqarish
Ma'lumotlar xavfsizligi va har joydan
kirish imkoniyati
Mobil ilovalar
Moliyaviy ma'lumotlarni
boshqarish uchun ilovalar
Harakatda boshqarish va tezkor qarorlar
qabul qilish
AI va tahlil dasturlari
Ma'lumotlarni tahlil qilish va
prognozlash
O'zgarishlarga tezda moslashish va
strategiyalarni optimallashtirish
Blockchain texnologiyasi
Moliyaviy operatsiyalarni
xavfsiz va shaffof bajarish
Xavfsizlik va ishonchlilikni oshirish
CRM tizimlari
Mijozlar bilan aloqalarni
boshqarish dasturlari
Mijozlarning moliyaviy xarajatlarini va
xulq-atvorini tahlil qilish
Onlayn to'lov tizimlari
PayPal, Stripe kabi tizimlar
Tez va oson to'lov qabul qilish imkoniyati
Avtomatik hisob-faktura
Hisob-faktura va to'lovlarni
avtomatik yaratish
Vaqtni tejash va xatoliklarni kamaytirish
Moliyaviy xodimlar uchun
o'quv platformalari
Onlayn kurslar va seminarlar
Moliyaviy bilimlarni oshirish va
xodimlarni rivojlantirish
www.e-itt.uz
II SON. 2024
99
bu esa xarajatlarni kuzatish, hisobotlarni yaratish va tartibga solish talablariga rioya qilishni
osonlashtiradi.
Texnologiya, shuningdek, moliyaviy tahlilda sezilarli yutuqlarga erishdi va korxonalarga
ko‘proq ongli qarorlar qabul qilish imkoniyatini berdi. Ilg‘or dasturiy ta’minot va tahliliy
vositalar mavjudligi bilan korxonalar o‘zlarining moliyaviy ko‘rsatkichlari haqida chuqurroq
tushunchaga ega bo‘lishlari, tendentsiyalarni aniqlashlari va kelajakdagi natijalarni bashorat
qilishlari mumkin.Texnologiyaning moliyaviy tahlilini yaxshilash usullaridan biri
ma’lumotlarni vizualizatsiya qilishdir. Murakkab moliyaviy ma’lumotlarni grafik va grafiklar
kabi vizual jozibador va oson tushunarli formatlarda taqdim etish orqali korxonalar asosiy
tushunchalar va tendentsiyalarni tezda tushunishlari mumkin. Ma’lumotlarning vizual
ko‘rinishi samarali qarorlar qabul qilish va manfaatdor tomonlar bilan muloqot qilishda
yordam beradi. Bundan tashqari, texnologiya moliyaviy tahlilda murakkab algoritmlar va sun’iy
intellektdan (AL) foydalanish imkonini berdi (Jo’rayev va boshqalar, 2023). Ushbu vositalar
katta hajmdagi moliyaviy ma’lumotlarni tahlil qilishi, naqshlarni aniqlashi va bashoratli
modellarni yaratishi mumkin. AIdan foydalanish orqali korxonalar aniqroq moliyaviy
prognozlar qilishlari, xavflarni baholashlari va moliyavi texnologiyaning biznes moliyasiga
ta’sirini chuqurroq o‘rganar ekanmiz, texnologiya moliyaviy jarayonlar va tahlillarni
o‘zgartirgan turli usullarni o‘rganamiz (Nikseresht va boshqalar, 2024). Texnologiya moliyaviy
jarayonlarni soddalashtirgan muhim sohalardan biri tranzaktsiyalarni boshqarishdir. Onlayn
to‘lov tizimlari va elektron hisob-fakturalar paydo bo‘lishi bilan korxonalar endi to‘lovlarni tez
va xavfsiz tarzda jo‘natishlari va qabul qilishlari mumkin. Bu qo‘lda tekshirish zaruriyatini yo‘q
qiladi, qog‘ozbozlikni kamaytiradi va umumiy to‘lov aylanishini tezlashtiradi. Bu real vaqt
rejimida hamkorlik qilish va istalgan joydan moliyaviy ma’lumotlarga kirish imkonini beradi,
bu esa xarajatlarni kuzatish, hisobotlarni yaratish va tartibga solish talablariga rioya qilishni
osonlashtiradi. Moliya sohasida avtomatlashtirish texnologiya taraqqiyotda davom etar ekan,
avtomatlashtirish biznesni moliyalashtirish sohasida o‘yinni o‘zgartiruvchi omilga aylandi.
Avtomatlashtirish an’anaviy ravishda qo‘lda bajariladigan vazifalar va jarayonlarni bajarish
uchun texnologiyadan foydalanishni anglatadi. Moliya sohasida avtomatlashtirish ko‘plab
afzalliklarni ta’minlab, umumiy samaradorlikni oshirishga olib keldi. Moliya sohasida
avtomatlashtirilgan tizimlarni joriy etish korxonalar uchun bir qancha afzalliklarni keltirib
chiqarishi mumkin. Bu erda bir nechta asosiy afzalliklar mavjud:
-
Samaradorlikni oshirish
:
Avtomatlashtirish ma'lumotlarni qo‘lda kiritish va
takrorlanuvchi vazifalarni bartaraf qiladi, bu esa moliya mutaxassislariga ko‘proq strategik
faoliyatga e’tibor qaratish imkonini beradi. Bu yuqori mahsuldorlikka va tezroq ishlov berish
vaqtlariga olib keladi;
-
Aniqlikni oshirish
:
Avtomatlashtirilgan tizimlar inson xatolariga kamroq moyil bo‘lib,
moliyaviy hisob-kitoblar va hisobotlarda xatolik xavfini kamaytiradi. Bu moliyaviy
ma‘lumotlarning yaxlitligini saqlashga yordam beradi va moliyaviy operatsiyalarning umumiy
aniqligini oshiradi;
- Xarajatlarni tejash
:
Muntazam vazifalarni avtomatlashtirish orqali korxonalar qo‘l
mehnatiga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishi va resurslarni boshqa sohalarga qayta taqsimlashi
mumkin. Bu vaqt o‘tishi bilan sezilarli xarajatlarni tejashga olib kelishi mumkin;
-
Kengaytirilgan muvofiqlik
:
Avtomatlashtirilgan tizimlar standartlashtirilgan
jarayonlarni qo‘llash va aniq audit yo‘llarini taqdim etish orqali tartibga solish talablariga
muvofiqligini ta’minlashga yordam beradi. Bu muvofiqlik xatolari xavfini kamaytiradi.
Kichik biznesda kiberxavfsizlik va firibgarlikning oldini olish katta ahamiyatga ega
hisoblanadi. Kiberxavfsizlikning buzilishi yoki firibgarlik harakati moliyaviy yo‘qotishlarga,
yuridik javobgarlikka, mijozlar ishonchiga putur etkazishga va brend obro'siga putur etkazishi
mumkin. Kiberxavfsizlik boʻyicha qatʼiy choralar va firibgarlikning oldini olish strategiyalarini
amalga oshirish biznes aktivlari, mijozlar maʼlumotlari va intellektual mulkni himoya qilish
uchun juda muhimdir. Bu ruxsatsiz kirish, ma’lumotlar buzilishi, identifikatorni o‘g‘irlash,
www.e-itt.uz
II SON. 2024
100
to‘lov dasturi hujumlari va boshqa firibgarlik harakatlarining oldini olishga yordam beradi.
Kiberxavfsizlik va firibgarlikning oldini olishga ustuvor ahamiyat berish orqali kichik biznes
xavflarni kamaytirishi, mijozlar va hamkorlarning ishonchini saqlab qolishi hamda o‘z
faoliyatining uzoq muddatli barqarorligi va muvaffaqiyatini ta’minlashi mumkin (Banaeian Far
va boshqalar, 2023).
Kichik biznes uchun hisob-faktura dasturidan
tortib,
buxgalteriya hisobi va vaqtni
kuzatish uchun dasturiy vositalargacha, bozor moliyangizni osonlashtiradigan cheksiz
imkoniyatlar bilan to‘lib toshgan. Ushbu maqolada biz texnologiya bu o‘zgarishlarni qanday
boshqarayotganini o‘rganamiz va bir vaqtlar qiyin bo‘lgan vazifani yanada qulayroq va
samaraliroq qiladi.
Soddalashtirilgan moliyaviy operatsiyalar kichik biznes faoliyatini boshqarishda bir
qancha qulayliklar yaratadi.
Raqamli to‘lov yechimlarining paydo bo‘lishi korxonalarning
tranzaktsiyalarni boshqarishda tub burilish yasadi. PayPal, kvadrat va Stripe kabi vositalar
korxonalarga onlayn to‘lovlarni qabul qilish imkonini beradi, ishlov berish vaqtini qisqartiradi
va pul oqimini yaxshilaydi. Ushbu platformalar, shuningdek, qo‘shimcha afzalliklarga ega,
chunki ular sizning buxgalteriya dasturingiz bilan muammosiz integratsiyalasha oladi, bu
sizning daromad va xarajatlaringizni real vaqtda kuzatishni osonlashtiradi.Buxgalteriya
hisobi
va buxgalteriya hisobi yaxshilandi.Ushbu buxgalteriya yechimlari foydalanuvchilarga qulay
interfeyslarga ega bo‘lib, kichik biznes egalariga ularni o‘ziga xos ehtiyojlariga moslashtirishni
osonlashtiradi. Kichik biznes egasi sifatida siz ushbu vositalardan hech qachon xato
qilolmaysiz. Siz o‘zingizning biznesingizga istalgan vaqtda moliyaviy ahvolingiz haqida aniq
tasavvur berib, aniqlikka amin bo‘lasiz. Moliyalashtirishga kirish imkoniyatlarini
kengaytirish.Texnologiya, shuningdek, kichik biznesning moliyaga kirish usullarini o‘zgartirdi.
An’anaviy bank kreditlari, o‘zining uzun qog‘ozbozligi va uzun navbatlari bilan endi yagona
imkoniyat emas. FinTech kompaniyalari oddiyroq ariza berish jarayonlari va o‘z vaqtida
tasdiqlovga ega bo‘lgan tengdoshga kreditlash va savdogarlarga naqd pul olish kabi boshqa
variantlarni taklif qilishdi. Bu kichik biznes uchun hech qanday to‘siqlarsiz o‘sishni
moliyalashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochdi.
Xarajatlarni kuzatish va boshqarishni soddalashtirilgan. Xarajatlarni kuzatish va
boshqarish mobil ilovalar va bulutga asoslangan xizmatlar orqali ham osonlashtirildi. Receipt
Bank va Expensify kabi vositalar korxonalarga o‘z xarajatlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri mobil
telefonlarida toifalarga ajratish va kuzatish imkonini beradi. Qolaversa, bu vositalar toʻgʻri va
dolzarb moliyaviy hisobotlarni yuritadi, bu esa byudjet tuzish va umumiy qarorlar qabul qilish
uchun juda muhimdir. Kengaytirilgan xavfsizlik. Raqamli to‘lovlar va tranzaksiyalarning
ko‘payishi bilan biznes egalari kiber tahdidlarga qarshi ehtiyot choralarini ko‘rishlari kerak.
Texnik kompaniyalar o‘zlarining xavfsizlik choralarini takomillashtirdilar va boshqalar
qatorida uchdan uchiga shifrlash va ko‘p faktorli autentifikatsiya kabi kuchli xususiyatlarni
taklif qildilar. Ushbu yutuqlar sizning barcha nozik ma’lumotlaringiz uchun yuqori darajadagi
xavfsizlikni ta’minlaydi. Ishbilarmon odam sifatida siz o‘zingizning yoki mijozlaringizning
ma’lumotlari haqida qayg‘urishingiz shart emas. Esda tutingki, har qanday vositani sotib
olishdan oldin tegishli tekshiruvdan o‘tish juda muhim, shunda siz biznesingizni ma’lumotlar
buzilishidan himoyalanganligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin.
Moliyaviy menejment sektoridagi boshqa texnologiya evolyutsiyalari. AI va mashinani
o‘rganish. Sun’iy intellekt (AI) va Machine Learning kichik biznes moliyasida bashoratli
tahlillarga yo‘l ochmoqda. Ushbu vositalar tendentsiyalarni aniqlash va moliyaviy natijalar
kelajagini bashorat qilish uchun katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilishi mumkin. Ular
korxonalarga ongli qarorlar qabul qilish, strategiya ishlab chiqish va har qanday qiyinchilikni
oldindan bilish imkonini beradi. Bundan tashqari, sun’iy intellektga asoslangan chatbotlar va
virtual yordamchilar mijozlarga samarali xizmat ko'rsatish uchun qimmatli vositalar sifatida
paydo bo‘lmoqda.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
101
2-jadval
Kichik biznesda moliyaviy boshqaruv tizimini takomillashtirish (soddalashtirish)da
innovatsion texnologiyalarining xissasi
Innovatsion texnologiyalar
tomonidan taqdim etilgan
xizmatlardan foydalanish
Moliyaviy boshqaruvni
soddalashtirish tamoili va
darajasi
Kichik biznesda moliyaviy
boshqaruv jarayonlarida
vaqt intensivligi
Texnologiya
202
3
(%)
202
4
(%)
Ta’sir yo’nalishi
202
3
(%)
202
4
(%)
Jarayon
202
3(%
)
202
4
(%)
Bulutli
texnologiya
25
40
Vaqtni tejash
30
45
Sarmoyalash-
tirish
30
42
CAB
texnologiya
20
35
Xato va
noaniqliklarni
kamaytirish
25
35
Xarajatlarni
kuzatish
28
38
Mobil to‘lov
tizimlari
15
30
Mijozlar
qoniqishini
oshirish
20
30
Soliqlarni
hisoblash
22
30
Maxsus moliya
dasturlari
10
20
Moliyaviy
nazoratni
kuchaytirish
22
32
Sifatli
boshqaruv
27
36
Manba:
http://documents.worldbank.org/curated/en/933471650320792872/Toward-a-Prosperous-and-
Inclusive-Future-The-Second-Systematic-Country-Diagnostic-for-Uzbekistan
Moliya sohasida blokcheyn texnologiyasi - bu kichik biznesning moliyaviy boshqaruvida,
xususan, tranzaktsiyalar sohasida iz qoldirgan vositadir. Ushbu texnologiya to‘lovlarni qayta
ishlashning xavfsiz va samarali usulini taklif etadi. Bu xarajatlarni kamaytiradi, firibgarlikni
kamaytiradi va butun jarayonni tezlashtiradi. Shuningdek, u korxonalarning mijozlari va
yetkazib beruvchilari bilan o‘zaro munosabatlarini o‘zgartirish imkoniyatiga ega. Ta’lim
resurslari bilan farqni bartaraf etish. Texnologik landshaft barcha o‘lchamdagi korxonalar
uchun juda qiyin vazifa bo‘lishi mumkin. Shuning uchun texnologiya kompaniyalari va ta’lim
muassasalari ushbu bo'shliqni bartaraf etish uchun resurslar va treninglarni taklif qilmoqdalar.
Kichik biznes uchun veb-seminarlar va o‘quv qo‘llanmalaridan tortib onlayn kurslargacha
zamonaviy moliyaviy boshqaruv vositalari bilan tanishish uchun ko‘plab imkoniyatlar mavjud.
Sun’iy intellekt (AI) biznesni moliyalashtirishdagi yana bir o‘zgaruvchan tendentsiyadir.
Mashina o‘rganish va tabiiy tilni qayta ishlash kabi sun’iy intellekt texnologiyalari turli
moliyaviy jarayonlarni avtomatlashtirish va yaxshilash imkoniyatiga ega. AI sezilarli ta’sir
ko‘rsatadigan sohalardan biri moliyaviy tahlildir.
Sun’iy intellektga asoslangan algoritmlar katta miqdordagi moliyaviy ma’lumotlarni tahlil
qilishi va qaror qabul qilish uchun qimmatli tushunchalarni berishi mumkin. Ushbu algoritmlar
naqshlarni aniqlashi, tendentsiyalarni aniqlashi va kelajakdagi natijalarni bashorat qilishi
mumkin, bu esa korxonalarga ko‘proq ma’lumotli moliyaviy qarorlar qabul qilish imkonini
beradi. AI risklarni boshqarish va firibgarlikni aniqlashda ham qo‘llaniladi. Mashinani o‘rganish
algoritmlari potentsial xavflarni aniqlash va moliyaviy operatsiyalardagi anomaliyalarni
aniqlash uchun tarixiy ma’lumotlarni tahlil qilishi mumkin. Bu korxonalarga xavflarni
kamaytirishga va firibgarlik harakatlarining oldini olishga yordam beradi. Bundan tashqari,
sun'iy intellektga asoslangan chatbotlar va virtual yordamchilar mijozlarga xizmat ko'rsatish
va moliyaviy maslahat rollarida ishlamoqda. Ushbu aqlli tizimlar shaxsiy tavsiyalar berishi,
so'rovlarga javob berishi va mijozlarga o'z mablag'larini boshqarishda yordam berishi mumkin.
Biznesni moliyalashtirishda blokcheyn texnologiyasi va sun'iy intellektning integratsiyasi
moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish, tahlil qilish va himoya qilish usullarini o'zgartiradi.
Kelajakdagi ushbu tendentsiyalar jarayonlarni soddalashtirish, samaradorlikni oshirish va
biznesni moliyalashtirish sohasida innovatsiyalarni rivojlantirish imkoniyatiga ega. Korxonalar
ushbu texnologiyalarni o'zlashtirar ekan, ular o'sish va muvaffaqiyat uchun yangi
www.e-itt.uz
II SON. 2024
102
imkoniyatlarni ochadilar yaxlitligini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Kiberxavfsizlik nima
uchun juda muhim ekanligining bir necha asosiy sabablari quyidagicha tavsiflash mumkin:
-
Ma'lumotlarni buzishdan himoya qilish: Moliyaviy institutlar, kompaniyalar va jismoniy
shaxslar shaxsiy va maxfiy ma'lumotlarni o'z ichiga olgan katta hajmdagi moliyaviy
ma'lumotlar bilan ishlaydi (Jo’rayev va boshqalar, 2023). Kiberxavfsizlik choralari moliyaviy
yo'qotish, nufuzga putur etkazish va huquqiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan
ma'lumotlar buzilishining oldini olish uchun juda muhimdir;
- Moliyaviy firibgarlikga qarshi texnologik immunitetni oshirish
:
Kiberxavfsizlik bank
hisob raqamlariga ruxsatsiz kirish, shaxsni o'g'irlash va firibgarlik operatsiyalari kabi
moliyaviy firibgarlikni aniqlash va oldini olishga yordam beradi. Kuchli xavfsizlik choralarini
qo'llash orqali korxonalar firibgarlik faoliyati tufayli moliyaviy yo'qotishlar xavfini
kamaytirishga xizmat qiladi;
-
Qoidalarga rioya qilish
:
Ko'pgina sohalar, shu jumladan moliya, moliyaviy ma'lumotlarni
himoya qilish bo'yicha qat'iy qoidalarga bo'ysunadi. Ushbu qoidalarga rioya qilmaslik jarimalar
va huquqiy oqibatlarga olib keladi. Kiberxavfsizlik tashkilotlarga ushbu tartibga soluvchi
talablarni bajarishga va ma'lumotlar maxfiyligini ta'minlashga yordam beradi.
Xulosa va takliflar.
Tadqiqotimiz jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanish moliyaviy
jarayonlarni soddalashtirish va moliyaviy tahlilni kuchaytirish orqali biznes boshqaruviga
chuqur ta'sir ko'rsatishi asoslangan jihatdir. Shundan, kelib chiqib quyidagi xulosalarni
keltirish imkoniyatiga egamiz. Xususan,
-avtomatlashtirish va raqamlashtirish orqali moliyaviy jarayonlar yanada samarali bo'lib,
xatolarni kamaytiradi va samaradorlikni oshiradi. Bundan tashqari, ilg'or tahliliy vositalar
korxonalarga moliyaviy ma'lumotlardan qimmatli tushunchalarni olish imkonini beradi, bu esa
yaxshiroq qarorlar qabul qilish va strategik rejalashtirish imkonini beradi;
- innovatsion texnologiyalar kichik biznes subyektlari uchun o'z mablag'larini boshqarish
usullarini takomillashtiradigan yetakchi omilga aylanadi. Ko’p funksiyali faoliyatda xarajatlarni
tizimli kuzatish, ularni nazorat qilish qulayligi va biznes reja eslatmalarining joriy qilinishi
shular jumlasidandir;
- yordamchi ilovalardan maʼlumotlarni tahlil qiluvchi sunʼiy intellektga asoslangan
ilovalargacha bo’lgan evolyutsiya ta’siri kichik biznes boshqaruvida yetakchi rolga ega bo’lishi
ta’minlanadi. Neyron tarmoq texnologiyalarining biznesni boshqaruv jarayonlariga joriy
qilinish sur’ati ortib boradi. Ayniqsa, biznes boshqaruvida pul oqimini nazorat qilish,
investetsiya samaradorligini ta’minlash, turli aloqa axborotlarini tayyorlash va tahlil qilish,
optimallik tamoillariga asoslangan qaror qabul qilish aynan mana shu texnologiyalar
xususiyatiga tayanadi;
- biznes boshqaruvida moliyaviy sektorining raqamli uzatish funksiyasi qayta aloqa
asosida moliyaviy xavflarni kamaytirishiga olib kelishini imitatsiya jarayonida oldindan
baholash imkoniyatini beradi;
- innovatsion texnologiyalar asosida
kichik biznes uchun murakkab va ko'p vaqt talab
qiladigan vazifa
sifatida baholanuvchi i
sh haqi fondini boshqarish tizimini yaratish mumkin.
Buxgalteriya
hisobining
integratsiyalashgan
dasturiy
ta’minoti
hisob-kitoblarni
avtomatlashtirish, soliq imtiyozlari va davlat me’yorlariga rioya qilish orqali ish haqini
boshqarishni soddalashtiradi. Xodimlarning ish vaqtini osongina kuzatib borish, ish haqi
varaqalarini yaratish va ish haqini qayta ishlash bu tizimning yaqqol namunasidir. Shuningdek,
ish haqi to'g'risidagi batafsil hisobotlarni taqdim etish, tegishli ma’lumotlar bazasi bilan
integratsiyasi darajasini oshiradi, mehnat xarajatlarini kuzatish amaliyotini osonlashtiradi.
- biznes faoliyatida innovatsiyalarni qabul qilish salohiyati kadrlar salohiyati bilan
bevosita bog’liq ekanligini e’tiborga olgan holda, sun’iy intellektdan foydalanish, IT vositalarini
qo’llash bo’yicha xodimlarda amaliy ko’nikmalarni shakllantirish, axborot xavfsizligi, moliyaviy
www.e-itt.uz
II SON. 2024
103
kiberjinoyatlarga qarshi ilmiy immunitetni oshirish malakasini oshirishni tizimli amalga
oshirish zarur;
- moliyaviy barqarorlik shartlarini chuqur tahlil etishda kichik biznes subyektlari
faoliyatinining asosiy ko’rsatkichlari tizimini takomillashtirish bo’yicha AL tizimida loyihalar
ishlab chiqilishi maqsadga muvofiqdir;
- kichik biznesning marketing faoliyati samaradorligini oshirishda analitik tahlil
dasturlaridan foydalanish, reklama xarajatlarini minimallashtirish, sotish ko’lamini
kengaytirish imkoniyatini oshiradi;
- kichik biznesni moliyaviy boshqaruv tizimini innovatsion texnologiyalar asosida
shakllantirish, turli iqtisodiy xavflarga nisbatan egiluvchan, rivojlanish modeliga ega bo’lish
garovidir. Shuningdek, istiqbolli rejalarni tuzishda, boshqaruv tizimini takomillashtirish va
markazlashtirishda, maqsadli ko’rsatkichlarni prognozlashtirishda avtomatlashtirilgan
jarayonni, ya’ni avtomatlashtirilgan modellashtirish, prognozlashtirish, optimallashtirish
dasturlaridan foydalanish amaliyotini qo’llab-quvvatlash kerak.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Affandi Yoga et al. (2024) Indoneziyadagi ultra-mikro, mikro va kichik korxonalarda
raqamli qabul qilish, biznes samaradorligi va moliyaviy savodxonlik. Research in International
Business
and
Finance
Volume
70,
Part
B,
2024,
102376
/
https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2024.102376
Ali Nikseresht et al. (2024) Applications and emerging trends of blockchain technology in
marketing to develop Industry 5.0 Businesses: A comprehensive survey and network analysis.
Internet of Things Volume 28, 101401 /
https://doi.org/10.1016/j.iot.2024.101401
Ankit Kumar et al. (2024) Small Business. Reference Module in Social Sciences.
https://doi.org/10.1016/B978-0-443-13701-3.00087-6
Assem Abu Hatab et al. (2024) Perceived business risks and observed impacts of the Russian-
Ukraine war among small- and medium-sized agri-food value chain enterprises in Egypt. Food
https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2024.102712
Basheer Al-haimi et al. (2024) Lessons Learned From Small Business Policies in Malaysia
and Singapore. Reference Module in Social Sciences.
https://doi.org/10.1016/B978-0-443-13701-
Boltabayev, M.P. (2011) Kichik biznes va tadbirkorlik. «Noshir» Toshkent.
https://elektronkutubxona.nammqi.uz/uz/ebooks/kichik-biznes-va-tadbirkorlik
Emma Su et al. (2024) The impact of entrepreneurs’ military experience on small business
exit: A conservation of resources perspective. Journal of Business Research Volume 186, 115004
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S0148296324005083?via%3Dihub
Furqon (2024) Mistry. Hozir biznesingiz uchun kichik biznes boshqaruvidan foydalaning.
https://www.ringflow.com/uz/blog/small-business-management/
James Cunningham et al. (2024) Bridging the divides: A case study of collective action across
Scottish university business schools to support small business. Journal of Business Research
Volume
183,
114859
/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0148296324003631?via%3Dihub
Jo‘rayev Farrux Do‘stmirzayevich, Aralov G‘ayrat Muhammadiyevich, & Eshonqulov Javohir
Sobirovich. (2023). Problems of Management of Technological Systems Under Uncertainty: Models
and
Algorithms.
Global
Scientific
Review,
19,
39–48.
/
https://www.scienticreview.com/index.php/gsr/article/view/274
Jo‘rayev Farrux Do‘stmirzayevich. (2023). A MODEL APPROACH TO LONG-TERM
FORECASTING OF ELECTRICITY SUPPLY. Journal of Integrated Education and Research, 2(10),
41–45. Retrieved from
www.e-itt.uz
II SON. 2024
104
Jo‘rayev, F., & Aralov, G. (2024). MEHNAT BOZORINI SHAKLLANTIRISHNING HUDUDIY
MANBALARI TAHLILI. Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2(3), 39–48.
https://doi.org/10.60078/2992-
Jo’rayev F.D., et al. (2023) Algorithms for improving models of optimal control for multi-
parametric
technological
processes
based
on
artificial
intelligence
/
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202346004013
Jonas Soluk et al. (2023) Small steps for the big hit: A dynamic capabilities perspective on
business networks and non-disruptive digital technologies in SMEs. Technological Forecasting and
Social
Change.
/
https://www.sciencedirect.com/search?qs=digital%20technologies%20in%20small%20business
Juraev, A. K., Jurayev, F. D., Eshkobilov, S. B., Ibragimov, B. S., & Norboev, O. N. (2023). Nonlinear
control object identification problems: Methods and approaches. In E3S Web of Conferences (Vol. 392,
https://doi.org/10.1051/e3sconf/202339202043
Juraev, F. D. (2021). Problems Of Informatization Of Management Of Agricultural Industry And
Modeling Of Agriconomic System In A Market Economy. The American Journal of Applied Sciences,
3(02), 49–54.
https://doi.org/10.37547/tajas/Volume03Issue02-04
Masoud Karami et al. (2024) Sustainable Business Models: A Shift in Mindset for Small
Businesses. Reference Module in Social Sciences,/
https://doi.org/10.1016/B978-0-443-13701-
Maxmatqulov , G. . (2022) «A COMPLEX SYSTEMIC ISSUE OF THE DEVELOPMENT OF THE
NETWORK OF TRADE SERVICES»., Development and innovations in science, 1(16), сс. 10–13.
доступно на: https://econferences.ru/index.php/dis/article/view/2261 (просмотрено: 29
октябрь 2024).
Maxmatqulov, G. X. (2023). SAVDO XIZMATLARI TARMOG‘INI RIVOJLANTIRISH MASALALARIGA
TIZIMLI YONDOSHUV. Educational Research in Universal Sciences, 2(10), 175–182. Retrieved from
http://erus.uz/index.php/er/article/view/4170
Michael Odei Erdiaw-Kwasie et al. (2024) Sustainable energy strategies among small and
medium-scale enterprises: The mediating role of business associations. Journal of Cleaner Production
Volume
470,
143237
/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652624026866?via%3Dihub
Ochilov, M. A., et al. (2020) "Analysis of important factors in checking the optimality of an
indeterminate adjuster in a closed system." Journal of Critical Review 7.15: 1679-1684.
Prince Hikouatcha et al. (2024) Does culture empower inclusive finance? Empirical investigation
into small business in Cameroon. Heliyon. Volume 10, Issue 6, e27750
/
https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e27750
Rakhimov, A.N. and Joâ, F.D., (2022) A systematic approach to the methodology of agricultural
development and the strategy of econometric modeling. resmilitaris, 12(4), pp.2164-2174.
Rebel A. Cole et al. (2024) The effect of collateral on small business rationing of term loans and
lines
of
credit
Journal
of
Financial
Stability
Volume
74,
101320
/
https://doi.org/10.1016/j.jfs.2024.101320
Saeed Banaeian Far et al. (2023) Blockchain and its derived technologies shape the future
generation of digital businesses: a focus on decentralized finance and the Metaverse. Data Science and
Management. Volume 6, Issue 3, Pages 183-197 /
https://doi.org/10.1016/j.dsm.2023.06.002
Treysi B. (2021) The 21 succes secrets of self-made millionaires. (How To Achieve Financial
Independence Faster Than You Ever Thought Possible) by Brian Tracy. – S.F.: Berrett-Koehler
Publishers,Inc. P-52
Waldemar Dzwolak et al. (2024) Barriers hindering maintenance of standardised HACCP-based
food safety management systems in small Polish food businesses. Food Control Volume 168, /
https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2024.110849
Werner Kristjanpoller et al. (2024) Blockchain ETFs and the cryptocurrency and Nasdaq
markets: Multifractal and asymmetric cross-correlations. Physica A: Statistical Mechanics and its
Applications Volume 637, 129589 /
https://doi.org/10.1016/j.physa.2024.129589
