www.e-itt.uz
I SON. 2025
146
OʻZBEKISTON SUG‘
URTA BOZORIDAGI MUAMMOLAR VA KAMCHILIKLAR TAHLILI
Sindarov Fazliddin Qaxramonivich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti huzuridagi
“Oʻzbekiston iqtisodiyotini
rivojlantirishning
ilmiy asoslari va muammolari” ilmiy
-tadqiqot markazi
ORCID: 0009-0003-7254-4584
Annotatsiya.
O‘zbekiston sug‘urta
bozorida bir qator muammolar va kamchiliklar borki, bu
omillar iqtisodiyotning bu sektori samaradorligini pasaytirayotgan asosiy sabablardan biridir.
Mazkur maqola sug‘urta xizmatlari tizimidagi mavjud kamchiliklarni o‘
rganib, ular yechimi
uchun tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan. Su
g‘
urta xizmatlarining yetarlicha
rivojlanmaganligi, xalqaro standartlarga mos b
o‘lmagan me’yoriy
-huquqiy baza va boshqa bir
qancha muammolar tahlil qilingan. Shu bilan birga, aholining su
g‘
urtaga b
o‘
lgan ishonchini
oshirish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va xorijiy tajribalarni q
o‘
llash b
o‘
yicha amaliy
takliflar keltirilgan. Maqola su
g‘
urta sohasini rivojlantirishga qaratilgan dolzarb muammolarni
yoritgan.
Kalit s
o‘
zlar:
su
g‘
urta bozori, su
g‘
urta xizmatlari, moliyaviy savodxonlik, su
g‘
urta turlari.
АНАЛИЗ ПРОБЛЕМ И НЕДОСТАТКОВ НА РЫНКЕ СТРАХОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА
Синдаров Фазлиддин Кахрамонивич
Научно
-
исследовательский центр
«Научные основы и проблемы развития экономики Узбекистана»
при Ташкентском государственном экономическом университете
Аннотация
.
В страховом рынке Узбекистана существует ряд проблем и
недостатков, которые являются одними из основных причин снижения эффективности
этого сектора экономики. Данная статья посвящена изучению существующих
недостатков в системе страховых услуг и разработке рекомендаций по их решению. В
статье анализируются такие проблемы, как недостаточное развитие страховых услуг,
нормативно
-
правовая база, не соответствующая международным стандартам, и
другие важные аспекты. Кроме того, предложены практические меры по повышению
доверия населения к страхованию, внедрению инновационных технологий и применению
зарубежного опыта. Статья
освещает актуальные проблемы, направленные на
развитие страховой сферы.
Ключевые слова
:
страховой рынок, страховые услуги, финансовая грамотность, виды
страхования.
UOʻK:
368.075.8
146-153
www.e-itt.uz
I SON. 2025
147
ANALYSIS OF PROBLEMS AND SHORTCOMINGS IN UZBEKISTAN'S
INSURANCE MARKET
Sindarov Fazliddin
К
axramonivich
Scientific Research Center "Scientific Foundations and Problems
of the Development of the Economy of Uzbekistan"
under the Tashkent State University of Economics
Abstract.
The insurance market of Uzbekistan faces several problems and shortcomings
that are among the main reasons for the reduced efficiency of this sector of the economy. This
article is aimed at studying the existing deficiencies in the insurance services system and
developing recommendations for their resolution. It analyzes issues such as the underdevelopment
of insurance services, a regulatory and legal framework that does not meet international
standards, and several other challenges. Additionally, practical proposals are presented to
increase public trust in insurance, implement innovative technologies, and adopt foreign
experience. The article highlights pressing issues aimed at developing the insurance sector.
Keywords:
insurance market, insurance services, financial literacy, types of insurance.
Kirish.
O‘
zbekiston su
g‘
urta bozori moliya bozorining muhim tarkibiy qismi sifatida
iqtisodiyotda moliyaviy risklarni boshqarish va diversifikatsiya qilishda muhim rol
o‘
ynaydi.
Biroq, ushbu sektor hali t
o‘
liq rivojlanmagan b
o‘
lib, mavjud muammolar va bir qator
kamchiliklar uning samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘
rsatmoqda. Su
g‘
urta xizmatlarining xalqaro
standartlarga mos kelmasligi, aholi va tadbirkorlar orasida ishonchning pastligi, moliyaviy
savodxonlik darajasining yetarlicha emasligi kabi muammolar sektorni yanada rivojlantirish
zaruratini k
o‘
rsatadi. Ushbu maqola, mavjud muammolarni tahlil qilish orqali, innovatsion
texnologiyalarni joriy etish, xorijiy tajribalarni q
o‘
llash va aholining su
g‘
urtaga b
o‘
lgan
ishonchini oshirishga oid takliflarni ishlab chiqishga ba
g‘
ishlangan. Maqolada, shuningdek,
moliya bozorining boshqa sohalari bilan bo
g‘
liq dolzarb masalalar ham k
o‘
rib chiqiladi.
Adabiyotlar sharhi.
Su
g‘
urta bozori va su
g‘
urta xizmatlari moliya bozorining eng asosiy tarkibiy qismlaridan
biri hisoblanib, iqtisodiy faol aholi va biznes yuritish subyektlari uchun moliyaviy risklarni
diversifikatsiya qilishning eng optimal intrumenti biri hisoblanadi. Shu sababli bu mavzuda
juda k
o‘
plab xorijiy va mahalliy olimlar taqdidotlar olib borishgan. Jumladan,
Abduraxmonovning (2021) su
g‘
urta b
o‘
yicha olib brogan ilmiy izlanishlarida moliyaviy
risklarning su
g‘
urtalanishi boshlan
g‘
ich bosqichda b
o‘
lib, xorijiy tajribaga nisbatan orqada
qolayotganligi qayt etib
o‘
tilgan. Qonunchilikdagi b
o‘
shliqlar, xususan, moliyaviy risklar
b
o‘yicha aniq me’yor va tasniflarning yo‘
qligi su
g‘
urta faoliyatini cheklaydi. Su
g‘
urta
kompaniyalarining marketing strategiyalari va mijozlarni jalb qilishdagi samaradorligi past
b
o‘
lib, raqobatbardoshlikni susaytiradi. Shuningdek, risklarni boshqarish va su
g‘
urta fondlarini
samarali boshqarish tizimlarining rivojlanmagani kuzatilmoqda. Aholi va biznes subyektlari
su
g‘
urta xizmatlarining foydasini yetarlicha anglamasligi qamrovni kengaytirishda t
o‘
sqinlik
qilmoqda.
Kenjayev,
Abduraimova,
Abdullaeyalarning
(2019)
ta’kidlashicha,
sug‘
urta
kompaniyalarining marketing va mijozlarni jalb qilish strategiyalarida cheklovlar mavjud
b
o‘
lib, bu raqobatbardoshlikni pasaytiradi. Su
g‘
urta mahsulotlarining sifati va ularning bozorga
moslashuvi past darajada. Qonunchilikdagi b
o‘
shliqlar, xususan, majburiy su
g‘
urtaning
huquqiy tartiblarini yagona me’yoriy hujjatga mujassamlashtirishga ehtiyoj mavjud. Sug‘
urta
vositachilarining roli cheklangan va ular faoliyatini tartibga soluvchi mexanizmlar
takomillashmagan. Su
g‘
urta xizmatlarini onlayn rivojlantirish va innovatsion texnologiyalarni
www.e-itt.uz
I SON. 2025
148
joriy etish sust amalga oshirilmoqda. Ushbu masalalar bozorning barqaror rivojlanishiga
t
o‘
sqinlik qilmoqda.
Abdurasulov (2023) su
g‘
urta kompaniyalari zaxiralarining yetarli darajada
shakllantirilmasligi, marketing va SEO strategiyalarining rentabellikni oshirishda yetarli
samara bermasligi, tannarx va davriy xarajatlarni optimallashtirishdagi qiyinchiliklar
o‘
zining
ilmiy ishlarida ta’kidlab o‘
tgan. Shuningdek, kompaniyalar tomonidan regulyator talablariga
rioya etish darajasi pastligi ham muhim muammo sifatida k
o‘
rsatilgan. Foyda rentabelligini
oshirish uchun su
g‘
urta xizmatlari va marketing faoliyatining samaradorligi sustligi
ta'kidlangan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu maqolada yozish jarayonida su
g‘
urta bozoridagi mavjud muammolarni aniqlashda
moliyaviy tahlil, statistik va taqqoslama tahlil, shuningdek, induksiya, deduksiya, sintez kabi bir
qator usullardan foydalanildi.
O‘
zbekiston su
g‘
urta kompaniyalarining moliyaviy hisoboti
(2023) Istiqbolli loyihalar milliy agentligi korporativ axborot yagona portalining ochiq
ma’lumotlaridan foydalanilgan holda ushbu maqola yozildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Oʻzbekiston moliya bozorida bank sektori bilan bir qatorda sugʻurta bozorida ham hal
qilinishi zarur boʻlgan koʻplab muammolarni topish mumkin. 2024
-
yilning yakunlari boʻyicha
Oʻzbekistonda jami 37 ta sugʻurta kompaniyalari mavjud boʻlib, shundan 6 tasi hayot sugʻurtasi
(ILMA, 2024)
faoliyati bilan shugʻullanadi. Sugʻurta kompaniyalarining 2024
-yilning ikkinchi
yarmida jami ustav kapitali
–
2.327 trln soʻmga yetdi. Shuningdek, bugungi kunda sugʻurta
brokerlari soni bir yil oldingiga nisbatan 2 taga koʻpayib, ularning soni 9 taga yetdi.
Oʻzbekistonda sugʻurta bozorining hajmi 2024
-yilda 3.68 mlrd AQSh dollariga yetishi
boʻlishi prognoz qilingan
(Statista, 2024)
. Taqqoslash uchun bu Qozogʻistonda bu davrda 6,42
milliard AQSh dollariga yetishi kutilmoqda (Statista, 2024). Fitch rating agentligining
Oʻzbekiston sugʻurta bozori haqidagi hisobotida qayt etilishicha
(Fitchratings.com. 2024),
pandemiyadan keyingi davrda Oʻzbekiston sugʻurta bozorida jonlanish kuzatilayotgan boʻlsa
-
da, sugʻurta bozorining hajmi juda past va sugʻurta
mukofotlari hajmining YaIM ga nisbati
shaklida ifodalanadigan sugʻurta penetratsiyasi darajasi
yilda sugʻurta bozorining
umumiy sugʻurta segmentida –
0.55%, hayot sugʻurtasi segmentida bu koʻrsatgichi –
0.17% ga
teng boʻlgan. Bu koʻrsatgich dunyo boʻyicha umumiy sugʻurta segmentida oʻrtacha –
3.9%, hayot
sugʻurta segmentida –
3% ga teng (www.atlas-mag.net., n.d.).
Sugʻurta bozorida bank sektoridagi muammolarga qaraganda ancha jiddiyroq
muammolar mavjud. Eng asosiy muammo aholi va tadbirkorlarning sugʻurta kompaniyalarni
va ularning koʻrsatayotgan xizmatlariga nisbatan ishonchning pastligida. Albatta, buni bir qator
sabablari mavjud.
Birinchidan, aholining aksariyat qismi sugʻurta xizmatlaridan faqat avtomobil uchun
majburiy sugʻurta xizmatlaridan foydalanadi. 2024
-
yil dekabr holatiga koʻra majburiy sugʻurta
polisi narxi
–
168 000 soʻm. Baxtsiz hodisa sababli sugʻurta hodisasi roʻy ber
gandan boshlab
sugʻurta qoplamasini olguncha ancha vaqt oʻtadi. Sugʻurta qoplamasini olish uchun
jabrlanuvchi koʻrilgan zarur baholangandan keyin koʻplab buyrakratik toʻsiqlardan oʻtib, sud
qarori asosida olishi mumkin. Sugʻurta qoplamasini olish jarayonin
ing yuqori darajadagi
buyrakratiyalashganligi va bu jarayonga uzoq vaqt sarflanishi aksariyat aholida sugʻurta
kompaniyalariga nisbatan ishonchni pasayishiga olib kelmoqda.
Ikkinchidan, moliyaviy xizmatlardan foydalanishda, xususan, sugʻurta xizmatlaridan
foydalanishda aholining moliyaviy savodxonligi juda sayoz. Sugʻurta nima, uni qanday turlari
mavjud, sugʻurta xizmatlaridan qanday foydalanish mumkin degan elementar savolla
rga javob
1
Izoh: Sugʻurta penetratsiyasi darajasi=Jami sugʻurta mukofoti
hajmi/YaIM*100%
www.e-itt.uz
I SON. 2025
149
berolmaydi. Aholining katta qismida sugʻurta xizmatlaridan foydalanish bilan bogʻliq boʻlgan
fundamental bilim va koʻnikmalarni shakllantirmay turib sugʻurta bozorini rivojlantirib
boʻlmaydi.
Uchinchidan, sugʻurta kompaniyalari orasidagi raqobat darajasi sust boʻlib, bu
koʻrsatilayotgan xizmatlar sifatining oshishiga yoki yangi, zamonaviy sugʻurta mahsulotlarining
paydo boʻlishiga turtki bermaydi. Aksariyat kompaniyalar faqatgina majburiy sugʻu
rta
xizmatlariga eʼtibor qaratib, ixtiyoriy sugʻurta mahsulotlari yoki innovatsion xizmatlarni
rivojlantirishga unchalik intilmaydi. Shuningdek, raqobat muhitining pastligi sababli bozorda
yangi mijozlar jalb qilish uchun koʻp harakat qilmaydi.
Oʻzbekiston sugʻurta bozorida faoliyat yuritayotgan tashkilotlar ustidan nazorat qiladigan
tashkilot Istiqbolli loyihalar milliy agentligi hisoblanadi. Ushbu agentlik korporativ axborot
yagona portali hisoblangan openinfo.uz saytining yangilangan versiyasi new.openinfo.uz
saytiga Oʻzbekistonda mavjud barcha AJ larning, xususan, sugʻurta kompaniyalarining
maʼlumotlarini ommaga oshkor qilish uchun joylashtirib borishiga masʼul hisoblanadi.
Tadqiqotimiz davomida Oʻzbekistonda mavjud barcha sugʻurta kompaniyala
rining moliyaviy
maʼlumotlarini yigʻish davomida maʼlum boʻldiki, baʼzi sugʻurta kompaniyalarining moliyaviy
koʻrsatgichlari bu portalga ham AJ saytiga ham qoʻyilmagan. Maʼlumotlarni oʻz vaqtida berib
borilmasligi ham aslida moliya bozorlarida uchun jiddiy muammo hisoblanadi. Ammo shunday
boʻlsada 30 ga yaqin sugʻurta kompaniyalarining moliyaviy holati asosida butun bozor boʻyicha
xulosa chiqarish mumkin. Toʻplangan maʼlumotlarni tahliliga asoslanib sugʻurta
kompaniyalarining umumiy aktivlari 2023-
yil boʻyi
cha
–
10 trlnga, umumiy daromadi
–
4.8 trln
va sof foydasi
–
500 mlrd.
atrofida boʻlgan. Soʻngi yillarda sugʻurta bozoridagi eng asosiy
ijobiy oʻzgarishlar sifatida barcha sugʻurta kompaniyalari davlat tasarrufidan chiqarilib
xususiylashtirildi.
3-jadval
2020-2023-
yillarda Oʻzbekiston sugʻurta kompaniyalarining
asosiy koʻrsat
kichlari
Koʻrsatgichlar
2020
2021
2022
2023
Ustav kapitali, trln soʻmda
1.439
1.59
1.884
2.299
Jami sugʻurta mukofoti hajmi, trln soʻmda
2.2
3.7
6.2
8.1
Jami sugʻurta toʻlovlari hajmi, trln soʻmda
0.7
1.2
2.6
2
Sugʻurta shartnomalari soni, mln dona
7
8.4
8.4
9.74
Jami investitsiyalar, trln soʻmda
3,38
3,74
4,75
6,15
Manba:
muallif tominidan ILMA maʼlumotlari asosida shakllantirildi.
Yuqoridagi 3-jadvaldagi statistik ma
’
lumotlarni tahlil qiladigan b
o‘
lsak, su
g‘
urta
kompaniyalarining asosiy k
o‘
rsatgichlari
o‘
sish dinamikasiga ega b
o‘
lib, 4 yil ichida ba
’
zi
k
o‘
rsatgichlar 4 barobarga yaqin
o‘
sish k
o‘
rsatgichiga erishgan. Su
g‘
urta kompaniyalarining bu
davrdagi su
g‘
urta mukofotlari hajmiga
–
3.68 barobar oshgan b
o‘
lsa, su
g‘
urta t
o‘
lovlari hajmi
esa
–
2.85 barobar
o‘
sishga erishgan. Bu ikkala k
o‘
rsatgichni nomutanosib
o‘
sganligini va
su
g‘
urta mukofotlari hajmining su
g‘
urta t
o‘
lovlari hajmiga nisbatan 4.05 barobar katta ekanligi
su
g‘
urta hodisalari sonini yildan-yilga kamayib borayotganligini yoki bunday hodisa r
o‘
y
berganda su
g‘
urta t
o‘
lovlarini undirish bilan bo
g‘
liq muammolar borligini bildiradi. Mantiqan
qaraganda,
O‘
zbekistonning aholisi va iqtisodiyoti barqaror
o‘
sayotganligini birinchi versiya
inkor etadi. Buni kompaniyalarning boshqa raqamlari bilan ham isbotlash mumkin.
Hozirgi kunda 37 ta su
g‘
urta kompaniyasining borligi su
g‘
urta bozoridagi katta raqobat
borligini bildirsa-da, eng yirik 5 ta su
g‘
urta kompaniyasi
, “
Apex insurance
”
AJ
, “O‘
zbekinvest
”
EISK AJ
, “
Kafolat su
g‘
urta kompaniyasi
”
AJ
, “
My-insurance
”
AJ va
“
Gross su
g‘
urta kompaniyasi
”
2
new.openinfo.uz sayti maʼlumotlari asosida hisoblangan.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
150
AJ lari bu bozor umumiy daromadlarining 50 %, aktivlarining 55% dan ortiq qismiga egalik
qilmoqda.
Kompaniyalarning oʻrtacha rentabellik koʻrsatgichlari quyidagicha;
-
Aktivlar rentabelligi (ROA)
–
4.91%
-
Xususiy kapital rentabelligi (ROE)
–
20.05%
-
Sof foyda marjasi
–
18.96%
Taqqoslash bu koʻrsatgich Qozogʻistonda 2023
-yilda aktivlar rentabelligi (ROA)
–
8,0%,
p Xususiy kapital rentabelligi (ROE)
–
21,8% ga
teng boʻlgan.
Oʻrganilayotgan davrda sugʻurta kompaniyalar ichidan faqatgina “Semurg sugʻurta” AJ
moliya yilini zarar bilan yakunlagan va shunga mos ravishda bu kompaniyaning rentabellik
koʻrsatdilar salbiy boʻlgan. “Hamkor sugʻurta” AJ ning sof foyda marjasi eng yuqori
boʻlib, bu –
72.61% ni tashkil qilgan. Albatta, bu bir qarashda yaxshi koʻrsatgich boʻlib koʻrinishi mumkin,
ammo oʻylab qaralganda katta hajmda sugʻurta mukofotlarini jalb qilib, juda kichik miqdorda
sugʻurta toʻlovlarini amalga oshirgan.
4-r
asm. Sugʻurta shartnomalarini soni va sugʻurta turlari boʻyicha
jamiga nisbatan ulushi
Manba:
muallif tomonidan shakllantirildi.
2020-2023-
yillar davomida sugʻurta shartnomalari soni 28.13% ga oʻsib, 2020
-yildagi 7
mln donadan 2023-yilda 9.74 mln donaga
yetdi. Bu davrda eng yuqori oʻsish hayot sugʻurtasiga
toʻgʻri keldi va 4 yil 2023
-yilda 2020-
yilga nisbatan 61.18% ga oʻsgan. Majburiy va ixtiyoriy
sugʻurta shartnomalari bu davrda mos ravishda 27.69% va 27.27% ga oʻsgan. Sugʻurta turlari
boʻyicha tuzilgan
shartnomalar sonida majburiy sugʻurta shartnomalari mutlaq ustunlikka ega.
Bu avtotransport vositalarini majburiy sugʻurtalash boʻyicha tuzilayotgan shartnomalar soni
bilan bogʻliq. Koʻrib chiqilayotgan sugʻurta turlaridan hayot sugʻurtasi boʻyicha tuzila
yotgan
shartnomalar umumiy shartnomalarning 2023-
yilda atigi 0.9% tashkil qilgan. Bu esa sugʻurta
sohasida aholini hayot sugʻurtasiga qiziqmasligidan va sugʻurta kompaniyalarini bu borada
sezilarli natijalarga erisha olmayotganligidan dalolat bermoqda.
Oʻzbekiston sugʻurta kompaniyalarining sugʻurta mukofotlari va toʻlovlarini sugʻurta
turlari boʻyicha tahlil qiladigan boʻlsak, 2023
-
yilda asosiy sugʻurta mukofotlarining 88%
ixtiyoriy sugʻurta turiga toʻgʻri kelmoqda. Tuzilgan shartnomalar boʻyicha majburiy sugʻurta
turi dominant boʻlsada sugʻurta mukofotlarining 8 % bu sugʻurta turiga toʻgʻri kelmoqda. Bu
boʻyicha eng kam ulushi hayot sugʻurtasiga toʻgʻri kelib, bu 4 %ni tashkil qilmoqda. Sugʻurta
turlari boʻyicha sugʻurta toʻlovi va sugʻurta mukofotlari summalari oʻrtasida nomutanosiblik
juda katta. Shuningdek, Hayot sugʻurtasi boʻyicha sugʻurta sugʻurta toʻlovlari va sugʻurta
mukofotlari hajmi 2023-yilda bir yil oldingiga qaraganda mos ravishda 69.7% va 78.8% ga
kamaygan. Sugʻurta toʻlovlari va mukofotlari hajmi faqat umumiy sugʻurta hisobiga oshgan.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
151
5-r
asm. Sugʻurta mukofoti va toʻlovlari hajmining sugʻurta turlari boʻyicha ulushi
Manba:
muallif tominidan ILMA maʼlumotlari asosida shakllantirildi.
Oʻzbekiston Respublikasining
23.11.2021-
yildagi “Sugʻurta faoliyati toʻgʻrisida” gi OʻRQ
-
730-son qununining 14-
modasiga asosan sugʻurta kompaniyalari investitsiya faoliyatini
amalga oshirishga va qimmatli qogʻozlar bozorida investitsiya vositachisi sifatida professional
faoliyatni ama
lga oshirish huquqiga ega. Shuningdek, sugʻurta kompaniyalari “Sugʻurtalovchi
va qayta sugʻurtalovchining investitsiya faoliyati toʻgʻrisidagi nizomi”ga
(Buyruq, 2009) asosan
Oʻzbekiston Respublikasining davlat qimmatli qogʻozlariga, xorijiy
davlatlarning davlat
qimmatli qogʻozlariga, bank sertifikatlari (depozit sertifikatlari), kredit tashkilotlariga
qoʻyilgan omonatlar (depozitlar), koʻchar va koʻchmas mol
-mulk (binolar, inshootlar, uskunalar
va boshqa moddiy boyliklar) hamda ularga doir huquqlarga va yuridik shaxslarning ustav
kapitalida ishtirok etish, ipotekani qayta moliyalashtirish tashkilotlari ustav kapitalida ulushli
ishtirok etish, shuningdek ipoteka qimmatli qogʻozlarini sotib olish va korporativ
obligatsiyalarga investitsiya kiritish, shuningdek, investitsiyalarni qonunchilik hujjatlariga zid
boʻlmagan investitsiya faoliyatining boshqa obyektlariga ham amalga oshirishi huquqiga ega.
Rasm -
6. Sugʻurtalovchilarining investitsion faoliyati
Manba:
Istiqbolli loyihalar milliy
agentligi, “Oʻzbekiston Respublikasi sugʻurta bozorining 2023
-yil yakunlari
boʻyicha umumiy koʻrsatkichlari”, 2024.
2020
2021
2022
2023
Depozitlar (omonatlar)
53.8%
58.9%
61.0%
65.6%
Qimmatli qog‘ozlar
28.3%
29.3%
27.1%
22.1%
Zaymlar
1.2%
1.3%
1.3%
0.8%
Ko‘chmas mulk
8.4%
6.6%
7.6%
8.8%
Tashkilotlar ustav fondidagi ishtiroki
8.0%
3.8%
2.5%
2.2%
Boshqa investitsiyalar
0.2%
0.1%
0.6%
0.6%
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
70.0%
Depozitlar (omonatlar)
Qimmatli qog‘ozlar
Zaymlar
Ko‘chmas mulk
Tashkilotlar ustav fondidagi ishtiroki
Boshqa investitsiyalar
www.e-itt.uz
I SON. 2025
152
Sugʻurta kompaniyalarining 2020
-2023-yillardagi investitsiya faoliyatini tahlil qilganda
kompaniyalarning asosiy moliyaviy resurslarini investitsiya sifatida bank depozitlariga
yoʻnaltirganligini koʻrishimiz mumkin va bu koʻrsatgich yildan
-
yilga oʻsib 2020
-yildagi 53.8%
dan 2024-
yili 65.6% ga yetgan. Qimmatli qogʻozlarga kiritilayotgan investitsiyalar hajmi har yili
pasayish tendensiyasiga ega boʻlib, 2020
-yilda 28.3% dan 2023-yilda 22.1% ga tushib ketgan.
Shuningdek, bu davrda kompaniyalarning ustav fondidagi ishtiroki ham deyarli 4 barobarga
koʻpayib ketgan. Koʻp jihatdan asosiy investitsiya resurslarining depozitga oʻylantirishi boshqa
investitsiya instrumentlarining riski balandligi bilan bogʻliq. Masalan, Oʻzbekiston qimmatli
qogʻozlar bozoridagi koʻpla
b aksiyalarning likvidligi past va bu riskni keltirib chiqaradi.
Koʻchmas mulk bozoridagi barqaror daromad sababli bu bozorga kiritilayotgan investitsiyalar
hajmi barqaror oʻsib bormoqda. Sugʻurta kompaniyalarining yirik investitsiya resurslarini
asosiy qi
smini depozitga yoʻnaltirilayotganligini ikkita sababini koʻrsatish mumkin.
Birinchidan, bank depozitlarni riski past va ishonchlilik darajasi yuqori
Ikkinchidan, qimmatli qogʻozlar bozoridagi investitsiya instrumentlarini likvidligi past va
rentabelligi ham yuqori emasligi asosiy muammo boʻlib, bu sugʻurta bozori sferasidagi
muammo hisoblanmaydi.
2024-
yilning birinchi choragi boʻyicha sugʻurta agentlari soni yuridik va jismoniy shaxslar
bilan qoʻshib hisoblaganda 4411 tani tashkil qilgan. Bu bir yil oldingiga nisbatan 20.1 % ga kam
demakdir. Sugʻurta agentlari sugʻurtalovchining vakili boʻlgan va u
ning nomidan ishlaydigan
jismoniy yoki yuridik shaxslar boʻlib, agentlarning asosiy maqsadi sugʻurta kompaniyasiga
mijozlarni jalb qilishdir. Agentlarning asosiy faoliyati sugʻurta kompaniyalar uchun mijozlarni
qidirish, potensial mijozlarga sugʻurta shartlari va sugʻurtalovchining tariflari boʻyicha
maslahat berish, mijoz uchun sugʻurta hujjatlarini tayyorlash va sugʻurta mahsuloti uchun
toʻlovlarni amalga oshirish boʻlib, sugʻurta kompaniyalarining, umuman, sugʻurta bozorlarini
rivojlantirishda ularning a
hamiyati yuqori hisoblanadi. Lekin, Oʻzbekistondagi koʻp sonli aholi
va tadbirkorlarni bu sondagi sugʻurta agentlari qamrab ololmaydi. Yaʼni ularning soni juda kam.
Aholi va tadbirkorlik subyektlarini sugʻurtaga oid moliyaviy savodxonligini oshirish,
pirov
ardida, sugʻurta bozorini hajmini oshirishida ularni faoliyat koʻrsatishi juda muhim.
Ammo, raqamlar bu sondagi agentlar umumiy sugʻurta bozori uchun kadrlar tanqisligini
koʻrsatmoqda.
Bundan tashqari, hozirgi kunda atigi 9 ta sugʻurta brokerlik kompaniyalar mavjud.
Sugʻurta brokerlari agentlardan farqli oʻlaroq, ular mijozlarning manfaatini himoya qiladi.
Professional broker nafaqat mijozning koʻrsatmalarini bajaradi, balki uning manfa
atlarini
himoya qiladi va ish beruvchi uchun maqbul sharoit va imtiyozlarga erishadi. Sugʻurta
brokerlarini soni ham sugʻurta qildirishi mumkin boʻlgan Oʻzbekistondagi potensional
mijozlarning qamrov darajasida emas.
Xulosa va takliflar.
O‘
zbekiston su
g‘
urta bozorini rivojlantirish uchun mavjud muammolarni tizimli ravishda
hal qilish, innovatsion yondashuvlarni q
o‘
llash va aholining su
g‘
urtaga b
o‘
lgan ishonchini
oshirish muhimdir. Moliyaviy savodxonlikni oshirish, xalqaro standartlarga mos huquqiy
bazani takomillashtirish va su
g‘
urta xizmatlarini diversifikatsiya qilish ushbu sektorning
yanada barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. Shuningdek, xorijiy tajribalardan foydalanish va
raqobat muhitini yaxshilash orqali yangi va zamonaviy su
g‘
urta mahsulotlarini joriy etish
lozim. Su
g‘
urta kompaniyalarining investitsion faoliyatini optimallashtirish va zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish orqali ularning samaradorligini oshirish mumkin. Natijada,
su
g‘urta bozori nafaqat iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlaydi, balki aholining moliyaviy
xavfsizligini oshirishda ham muhim vositaga aylanadi. Ushbu y
o‘
nalishdagi tizimli islohotlar
bozorni uzoq muddatli muvaffaqiyat sari olib boradi.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
153
Adabiyotlar/ Литература/ Reference
:
Abdurasulov B. (2023) “O‘
zbekiston su
g‘
urta tashkilotlarida roe, seo va rentabelik
o‘rtasidagi munosabatlar”, Iqtisodiy taraqqoyot va
tahlil, VI son, Avgust.
Abduraxmonov I. (2021) “Sug‘urta nazariyasi va amaliyoti”, Darslik, Toshkent, “Iqtisod
-
moliya”, 418 bet.
Buyruq (2009) Oʻzbekiston Respublikasi moliya vazirining buyrugʻi, 16.07.2009 yilda
roʻyxatdan oʻtgan, roʻyxat raqami 1982.
Fitchratings.com.
(2024).
Available
at:
https://www.fitchratings.com/research/insurance/uzbek-insurance-seeks-balanced-growth-01-
03-2024
ILMA (2024), “Oʻzbekiston Respublikasi sugʻurta bozorining 2024
-yil I chorak yakunlari
boʻyicha umumiy koʻrsatkichlari”.
Kenjayev I., Abduraimova M., Abdullaeyalarning N. (2019) “Sug‘urta biznesi”, Darslik,
Toshkent. “Iqtisod
-
moliya” 320 bet.
Statista. (2024). Insurances - Uzbekistan | Statista Market Forecast. [online] Available at:
https://www.statista.com/outlook/fmo/insurances/uzbekistan
www.atlas-mag.net. (n.d.). Global insurance penetration rate. [online] Available at:
https://www.atlas-mag.net/en/category/tags/pays/global-insurance-penetration-rate
