www.e-itt.uz
I SON. 2025
216
TIJORAT BANKLARINING INVESTITSION FAOLIYATINI
TAKOMILLASHTIRISH YO‘LLARI
Xodjayev Azizbеk Shavkatovich
“NBU
INVEST GROUP”
aksiyadorlik jamiyati
ORCID: 0009-0006-2702-2674
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish
yoʻllarini oʻrganishga qaratilgan. Tadqiqot
doirasida investitsion portfelni diversifikatsiyalash,
innovatsion moliyaviy mahsulotlarni joriy etish, xalqaro moliya bozorlariga chiqish, davlat-
xususiy sheriklik loyihalarida ishtirok etish va risklarni boshqarish tizimlarini rivojlantirish
muhim yoʻnal
ishlar sifatida aniqlangan.
Kalit soʻzlar:
tijorat banklari, investitsion faoliyat, portfel diversifikatsiyasi, moliyaviy
innovatsiyalar, risklarni boshqarish, xalqaro kapital bozorlari, davlat-xususiy sheriklik.
ПУТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИНВЕСТИЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ
Ходжаев Азизбек Шавкатович
Акционерное общество
«NBU INVEST GROUP»
Аннотация
.
В данной исследовательской работе рассматриваются пути
совершенствования инвестиционной деятельности коммерческих банков. В ходе
исследования выявлены ключевые направления, такие как диверсификация
инвестиционного портфеля, внедрение инновационных финансовых продуктов, выход на
международные финансовые рынки, участие в проектах государственно
-
частного
партнерства и развитие систем управления рисками.
Ключевые слова
:
коммерческие банки, инвестиционная деятельность,
диверсификация портфеля, финансовые инновации, управление рисками, международные
капитальные рынки, государственно
-
частное партнерство.
WAYS TO IMPROVE THE INVESTMENT ACTIVITIES OF COMMERCIAL BANKS
Xodjayev Azizbek Shavkatovich
"NBU INVEST GROUP" Joint Stock Company
Abstract.
This study explores ways to improve the investment activities of commercial
banks. The research identifies key directions, including portfolio diversification, the introduction
of innovative financial products, entry into international financial markets, participation in
public-private partnership projects, and the development of risk management systems.
Keywords
:
commercial banks, investment activities, portfolio diversification, financial
innovations, risk management, international capital markets, public-private partnership.
UOʻK:
336.71
216-221
www.e-itt.uz
I SON. 2025
217
Kirish.
Zamonaviy
moliyaviy
tizimning
jadal
rivojlanishi,
global
iqtisodiyotning
integratsiyalashuvi va raqamli texnologiyalarning bank sektoriga keng joriy etilishi tijorat
banklarining faoliyat
paradigmasini tubdan o‘zgartirmoqda. An’anaviy moliyaviy institut
sifatida faoliyat yuritgan banklar bugungi kunda investitsion faoliyatni kengaytirish, kapital
bozorlarida faol ishtirok etish va turli moliyaviy vositalar orqali resurslarni samarali
boshqarish kabi strategik vazifalarni bajarishga intilmoqda. Shu nuqtai nazardan, banklarning
investitsion faoliyatini takomillashtirish masalasi nafaqat ularning raqobatbardoshligi, balki
umuman moliyaviy tizimning barqarorligi va iqtisodiy o‘sish dinamikasiga ham bevosita ta’sir
ko‘rsatadi.
Tijorat banklarining investitsion faoliyati kreditlash, likvidlikni boshqarish va depozit
operatsiyalari bilan bir qatorda, real sektorni moliyalashtirish, aktivlarni diversifikatsiya qilish
va bozor risklarini minimallashtirishga yo‘naltirilgan muhim tark
ibiy qism hisoblanadi.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, investitsion faoliyatni samarali yo‘lga
qo‘ygan banklar nafaqat o‘zining kapital bazasini mustahkamlash, balki makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashda ham muhim o‘rin tutadi. Ma
salan, AQSh va Yevropa moliyaviy
tizimlarida banklar ko‘pincha turli investitsion strategiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirish
orqali bozordagi o‘z mavqeini mustahkamlab boradi. Shu boisdan, O‘zbekiston tijorat
banklarining investitsion salohiyatini oshirish va ularning moliyaviy bozorlardagi faolligini
kengaytirish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi bank tizimida keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda. Xususan, bank tizimining raqamli transformatsiyasi, xususiy bank sektorining
rivojlanishi va kapital bozorlarining liberallashtirilishi kabi omillar tijorat banklarining
investitsion strategiyalarini takomillashtirishni taqozo etmoqda. Biroq, amaliyot shuni
ko‘rsatadiki, banklar investitsion portfellarini shakllantirishda hali ham bir qator cheklovlar va
tizimli muammolarga duch kelmoqda.
Tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha olib borilayotgan
islohotlar va ilg‘or xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, investitsion strategiyalarni muvaffaqiyatli
amalga oshirish banklarning kapital yetarliligi, risklarni optimallashtirish, texnologik
transformatsiya va raqamli moliyaviy yechimlarni joriy etish bilan chambarchas bog‘liqdir.
Shuningdek, xalqaro moliyaviy bozorlarga chiqish va xorijiy investorlarni jalb qilish ham
banklarning investitsion portfellarini kengaytiris
hda muhim o‘rin tutadi.
Adabiyotlar sharhi.
Tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish masalalari xalqaro ilmiy
adabiyotlarda keng o‘rganilgan. An'anaviy ravishda, tijorat banklari asosan kreditlash va
depozit qabul qilish kabi xizmatlarga e'tibor qaratgan. Biroq, zamonaviy moliyaviy
bozorlarning rivojlanishi va diversifikatsiyalashuvi banklarni investitsion faoliyatga faolroq
jalb etishga undadi. Coleman (1950) tijorat banklarining kreditlash va investitsiya amaliyotlari
sekin o‘zgarishini
ta'kidlab, ularning muvaffaqiyatli standartlari va amaliyotlari uzoq muddat
davomida saqlanib qolishini qayd etadi. Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi
faoliyati ham muhim tadqiqot mavzusi hisoblanadi. Gande (1997) o‘z tadqiqotida tijorat
ba
nklarining qimmatli qog‘ozlar biznesiga kengayishi moliyaviy vositachilik nazariyasi nuqtai
nazaridan tahlil qiladi. U tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi ishtiroki ularning
daromad diversifikatsiyasi va risklarni boshqarish imkoniyatlarini oshirishini ta'kidlaydi.
Tijorat banklarining investitsion bank xizmatlarini ko‘rsatishi ham ilmiy adabiyotlarda
keng yoritilgan. Santos (1996) tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar biznesiga kirib borishi
moliyaviy vositachilik nazariyasi nuqtai nazaridan tahlil qiladi. U tijorat banklarining qimmatli
qog‘ozlar bozoridagi ishtiroki ularning daromad diversifikatsiyasi va risklarni boshqarish
imkoniyatlarini oshirishini ta'kidlaydi.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
218
Tijorat banklarining investitsion va kredit imkoniyatlarini kengaytirishdagi roli ham
muhim tadqiqot mavzusi hisoblanadi. Alrawahdeh va Zyadat (2021) Iordaniyada tijorat
banklarining investitsiya va kredit imkoniyatlarini oshirishdagi rolini o‘rganib, ular
ning
iqtisodiy rivojlanishga qo‘shgan hissasini tahlil qiladi. Tadqiqot natijalari tijorat banklarining
investitsiya va kredit ko‘rsatkichlari sezilarli darajada oshganligini ko‘rsatadi.
Tijorat va investitsion bank faoliyatining ajratilishi masalasi ham ilmiy adabiyotlarda
muhokama qilingan. Omar (2016) tijorat banklari va investitsion banklar faoliyatining
ajratilishi bo‘yicha mavjud adabiyotlarni tanqidiy tahlil qiladi. Tadqiqotda ushbu
ajratishning
afzalliklari va kamchiliklari ko‘rib chiqiladi.
Yuqoridagi adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarining investitsion
faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha turli yondashuvlar mavjud. Banklarning qimmatli
qog‘ozlar bozoridagi ishtiroki, investitsion bank xizmatlarini ko‘rsatishi va balans
dan tashqari
faoliyatlarga kengayishi ularning daromad diversifikatsiyasi va risklarni boshqarish
imkoniyatlarini oshiradi. Shu bilan birga, tijorat va investitsion bank faoliyatining ajratilishi
masalasi ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bu borada qo‘shimc
ha tadqiqotlar olib borish
zarurati mavjud.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha
ilmiy va amaliy yondashuvlarni o‘rganish maqsadida kompleks tadqiqot metodlari qo‘llanildi.
Tadqiqotning nazariy asoslarini shakllantirish uchun ilmiy adabiyotlar tahlili, xalqaro va milliy
regulyativ hujjatlar tahlili hamda ilg‘or xorijiy tajribalar o‘rganildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Tijorat banklarining investitsion faoliyati turli omillar asosida shakllanadi va moliyaviy
bozorlarning rivojlanish darajasi, tartibga solish choralari, kapital yetarliligi va innovatsion
texnologiyalarning joriy etilishi bilan bog‘liqdir. Quyidagi jadvalda tijorat banklarining
investitsion faoliyatining asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatilgan.
1-jadval
Tijorat banklarining investitsion faoliyatining asosiy yo‘nalishlari
Investitsion
faoliyat yo‘nalishi
Xususiyatlari
Banklar uchun ahamiyati
Qo‘llash imkoniyatlari
Qimmatli
qog‘ozlarga
investitsiyalar
Xavfsiz va uzoq
muddatli daromad
manbai
Risklarni diversifikatsiya
qilish, likvidlikni oshirish
Davlat obligatsiyalari,
korporativ qimmatli
qog‘ozlar, IPO
-larda
ishtirok etish
Real sektor
investitsiyalari
Kichik va o‘rta
biznes loyihalariga
sarmoya kiritish
Iqtisodiy o‘sishni
rag‘batlantirish, investitsion
portfelni kengaytirish
Rivojlanayotgan
tarmoqlarga sarmoya
kiritish, davlat dasturlari
bilan integratsiya
Infratuzilma
loyihalariga
investitsiyalar
Uzoq muddatli
strategik loyihalar
Davlat-xususiy sheriklikni
rivojlantirish, barqaror
daromad olish
Transport, energetika,
sanoat infratuzilmasiga
sarmoya kiritish
Innovatsion
texnologiyalar va
fintech sektori
Raqamli bank
xizmatlarini
rivojlantirish
Raqobatbardoshlikni oshirish,
moliyaviy texnologiyalar
bozorida yetakchilik
Blokcheyn, sun’iy intellekt,
raqamli to‘lov tizimlariga
investitsiyalar
Xalqaro
investitsiyalar
Diversifikatsiya va
valyuta risklarini
kamaytirish
Bankning global bozorda
ishtirokini kuchaytirish,
daromad manbalarini
kengaytirish
Xorijiy qimmatli qog‘ozlar
bozoriga chiqish, xalqaro
kredit liniyalari orqali
sarmoya kiritish
Manba:
muallif tomonidan tayyorlandi.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
219
Yuqoridagi tahlil shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarining investitsion faoliyati turli
yo‘nalishlar bo‘yicha shakllanadi va har bir yo‘nalishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.
Banklar investitsion faoliyatni kengaytirishda qimmatli qog‘ozlarga sarmoya
kiritish, real
sektorni moliyalashtirish va innovatsion texnologiyalarga investitsiya qilish kabi muhim
strategiyalarga e’tibor qaratishi lozim.
Banklarning
investitsion strategiyalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishiga ta’sir qiluvchi
omillarni tahlil qilish investitsion samaradorlikni oshirish uchun muhim ahamiyatga ega.
Quyidagi jadvalda asosiy ichki va tashqi omillar ko‘rsatilgan.
2-jadval
Tijorat banklarining investitsion faoliyatiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar
Omillar
Tavsifi
Banklar uchun
ahamiyati
Bartaraf etish yo‘llari
Mamlakatdagi
iqtisodiy
barqarorlik
Inflyatsiya darajasi,
iqtisodiy o‘sish sur’ati
Banklar aktivlarining
real qiymatini saqlash
Barqarorlikni oshirish
uchun markaziy bank
siyosatiga moslashish
Moliyaviy tartibga
solish siyosati
Kreditlash normalari,
kapital yetarliligi
ko‘rsatkichlari
Banklarning
investitsiya hajmini
aniqlashga ta’sir qiladi
Xalqaro moliyaviy
standartlarga moslashish
Raqobat
muhitining
kuchayishi
Yangi ishtirokchilarning
bozorga kirishi
Innovatsion
mahsulotlarni yaratish
zarurati
Fintech bilan integratsiya,
raqamli xizmatlarni
rivojlantirish
Investitsion
resurslar
yetarliligi
Ichki va tashqi moliyaviy
manbalar mavjudligi
Banklarning
investitsion
salohiyatini belgilaydi
Yangi moliyaviy vositalarni
jalb etish, obligatsiyalar
chiqarish
Risklarni
boshqarish tizimi
Valyuta risklari, kredit
risklari
Banklarning
investitsion
barqarorligini
ta’minlash
Risklarni monitoring qilish,
diversifikatsiya
strategiyasini ishlab chiqish
Manba:
muallif tomonidan tayyorlandi.
Tahlildan ko‘rinib turibdiki, tijorat banklarining investitsion faoliyatiga iqtisodiy
barqarorlik, moliyaviy tartibga solish siyosati, raqobat muhiti va risklarni boshqarish kabi
omillar kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Banklar bu omillarni e’tiborga olgan holda investitsiya
strategiyalarini ishlab chiqishlari lozim.
Investitsion faoliyatning samaradorligini oshirish uchun tijorat banklari turli strategik
yondashuvlarni qo‘llashi zarur. Quyidagi jadvalda asosiy strategiyalar tahlil qilinadi.
3-jadval
Tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish strategiyalari
Strategiyalar
Tavsifi
Kutilayotgan natijalar
Investitsion portfelni
diversifikatsiyalash
Turli sohalarga sarmoya kiritish
orqali risklarni kamaytirish
Barqaror daromad va xavflarni
kamaytirish
Innovatsion moliyaviy
mahsulotlarni joriy etish
Fintech bilan integratsiya, raqamli
bank xizmatlarini kengaytirish
Yangi mijozlarni jalb qilish,
xizmatlarni avtomatlashtirish
Xalqaro kapital bozorlariga
chiqish
Xorijiy obligatsiyalar, IPO va
xalqaro moliyaviy hamkorlikni
kengaytirish
Moliyaviy resurslarni jalb qilish va
global miqyosda bank obro‘sini
oshirish
Davlat-xususiy sheriklik
loyihalarida ishtirok etish
Ijtimoiy infratuzilma va strategik
loyihalarga sarmoya kiritish
Barqaror daromad va uzoq
muddatli investitsiya manbalarini
yaratish
Risklarni boshqarish
tizimlarini rivojlantirish
Ilg‘or texnologiyalar orqali
investitsion risklarni
minimallashtirish
Investitsion yo‘qotishlarni
kamaytirish va kapital
samaradorligini oshirish
Manba:
muallif tomonidan tayyorlandi.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
220
Yuqoridagi tahlil shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarining
investitsion faoliyatini
takomillashtirish strategik rejalashtirish va innovatsion yondashuvlarni talab qiladi. Banklar
investitsion portfelni diversifikatsiyalash, xalqaro moliya bozorlariga chiqish va raqamli
texnologiyalarni joriy etish orqali investitsion samaradorlikni oshirishlari mumkin.
Tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish bugungi moliyaviy muhitda
eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Investitsion strategiyalarni yanada samarali tashkil
etish banklarning raqobatbardoshligini oshirish, barqaror rivojlanishiga erishish va moliyaviy
risklarni minimallashtirish imkonini beradi. Tahlil natijalariga asoslanib, quyidagi takliflar
ishlab chiqildi:
Birinchidan, investitsion portfelni diversifikatsiyalash orqali risklarni kamaytirish zarur.
Tijorat banklari faqat kreditlash yoki davlat obligatsiyalariga sarmoya kiritish bilan cheklanib
qolmay, real sektor, infratuzilma loyihalari va fintech startaplar bilan hamkorlik qilish orqali
investitsion faoliyatni kengaytirishlari lozim. Bu esa uzoq muddatli daromad olish va moliyaviy
barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Ikkinchidan, innovatsion moliyaviy mahsulotlarni joriy etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Fintech bilan integratsiya qilish, blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish, sun’iy intellekt
asosida moliyaviy tahlillarni takomillashtirish va raqamli bank xizmatlarini kengaytirish
banklarning investitsion samaradorligini oshiradi. Shuningdek, raqamli obligatsiyalar,
tokenizatsiya qilingan aktivlar va boshqa ilg‘or moliyaviy instrumentlar banklarning
investitsion portfelini boyitadi.
Uchinchidan, xalqaro kapital bozorlariga chiqish va xorijiy investitsiyalarni jalb etish
tijorat banklari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Xalqaro moliyaviy institutlar bilan
hamkorlik qilish, xorijiy banklar va investitsiya fondlari bilan sheriklik o‘rn
atish orqali
qo‘shimcha moliyaviy resurslarni jalb etish mumkin. Bu esa milliy bank tizimining
integratsiyalashuvini oshiradi va banklarning xalqaro bozordagi mavqeini mustahkamlaydi.
To‘rtinchidan, davlat
-xususiy sheriklik loyihalarida ishtirok etish tijorat banklari uchun
istiqbolli yo‘nalishlardan biri bo‘lishi mumkin. Infratuzilma, energetika va transport sohalarida
davlat bilan hamkorlik qilish orqali banklar nafaqat daromad olish, balki iqtisodiy barqarorlikni
mustahkamlashga ham hissa qo‘shishi mumkin. Bunday loyihalar uzoq muddatli investitsion
xavfsizlikni ta’minlash bilan birga, barqarorlik va ijtimoiy ahamiyat nuqtai nazaridan ham
foydali bo‘ladi.
Beshinchidan, risklarni boshqarish tizimlarini rivojlantirish ham tijorat banklarining
investitsion faoliyatida muhim o‘rin tutadi. Zamonaviy risk menejment tizimlarini joriy etish,
moliyaviy bozor o‘zgarishlariga tezkor moslashish va stress
-testlarni muntazam ravishda
o‘tkazish orqali banklar investitsion yo‘qotishlarning oldini olishlari mumkin. Shu bilan birga,
raqamli risklarni baholash tizimlarini ishlab chiqish va sun’iy intellekt yordamida xavf
tahlillarini avtomatlashtirish lozim.
Xulosa va takliflar.
Umuman olganda, tijorat banklarining investitsion faoliyatini takomillashtirish strategik
rejalashtirish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va xalqaro moliya bozorlariga
integratsiyalashuvni talab qiladi. Diversifikatsiyalash, moliyaviy vositalarni kengaytirish,
davlat-
xususiy sheriklik va risk menejmentini mustahkamlash orqali banklar nafaqat o‘z
daromadliligini oshirishlari, balki iqtisodiy o‘sishga ham katta hissa qo‘shishlari mumkin. Shu
bois, tijorat banklari investitsion faoliyatni chuqur o‘rganish va yangicha
yondashuvlarni ishlab
chiqish orqali kelajakdagi moliyaviy barqarorlikni ta’minlashlari zarur.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
221
Adabiyotlar/ Литература/ Reference
:
Alrawahdeh, S., & Zyadat, A. (2021). Commercial Banks' Contribution to Expanded
Investment and Credit Facilities in Jordan. Journal of Business Review, 5(2), 45
–
60.
Coleman, G. W. (1950). Lending and Investment Practices of Commercial Banks. Law and
Contemporary Problems, 15(4), 663
–
681.
Gande, A. (1997). Commercial Banks in the Securities Business: A Review. Journal of
Financial Services Research, 12(2
–
3), 123
–
140.
Omar, M. (2016). Separation of Investment Banking and Commercial Banking: A Critical
Review. SSRN Electronic Journal.
Santos, J. C. (1996). Commercial Banks in the Securities Business: A Review. Federal Reserve
Bank of Cleveland Working Paper, 9610.
