65
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
¹ Sport faoliyati kafedrasi o‘qituvchisi, ALFRAGANUS UNIVERSITY, Toshkent, O’zbekiston. e-mail: dilfuza.salieva.hatamova-82@mail.
ru. ORCID: 0000-0002-6115-1764
UDK: 796.015.28
VAZIYATLI SPORT TURLARIDA KOORDINATSION
QOBILIYATI VA “O‘NAQAY-CHAPAQAY” HARAKATLAR
ASIMMETRIYA KO’RSATKICHILARINI ANIQLASH
ОПРЕДЕЛЕНИЕ КООРДИНАЦИОННЫХ СПОСОБНОСТЕЙ И
ПОКАЗАТЕЛЕЙ АСИММЕТРИИ ДВИЖЕНИЙ “ПРАВША-ЛЕВША”
В СИТУАЦИОННЫХ ВИДАХ СПОРТА
DETERMINATION OF COORDINATION ABILITIES AND
INDICATORS OF ASYMMETRY OF “RIGHT-HANDED-LEFT-HANDED”
MOVEMENTS IN SITUATIONAL SPORTS
Dilfuza Abidovna Soliyeva ¹
Annotatsiya.
Mazkur maqolada o`liy ta’lim muasassasida vaziyatli sport turlari bo`yicha ta’lim oluvchi talabalarda tepping
testi hamda modifikatsiyalashtirilgan tepping testi orqali koordinatsion qobiliyati va “o‘naqay-chapaqay” harakatlar
asimmetriyasi ko’rsatkichilari aniqlananib neyrodinamik jarayonlarining xususiyatlarini o’rganilgan.
Аннотация.
В данной статье изучены особенности нейродинамических процессов у студентов, обучающихся
в вышеем учебном заведении по ситуационным видам спорта, с помощью теста теппинга и модифи-
цированного теста теппинга, определены координационные способности и показатели асимметрии
движений “правша-левша”.
66
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
Annotation.
In this article, the features of neurodynamic processes in students studying at the higher educational institution
in situational sports, using the tapping test and the modified tapping test, identifying coordination abilities and
indicators of asymmetry of “right-handed-left-handed” movements.
Kalit so‘zlari:
tepping test, modifikatsiyalashtirish tepping testi, sport faoliyati yo`nalishi talabalari,
vaziyatli sport turlari, “o‘naqay-chapaqay” harakatlar asimmetriyasi, koordinatsion qobiliyat, chaqqonlik,
psixo-fiziologik.
Ключевые слова:
теппинг-теста, модификационный теппинг-теста, учащиеся направления
спортивной деятельности, ситуационный спорт, асимметрия движений “правша-левша”, коор-
динационные способности, ловкость, психофизиологик.
Keywords:
tapping test, modification tapping test, students of sports activities, situational
sports, asymmetry of movements “right-handed-left-handed», coordination abilities, dexterity,
psychophysiologist.
Maqsad.
Mazkur tadqiqotning maqsadi vaziyatli sport turlari bo`yicha taqsil olayotgan sportchi-talabalarda
tepping testi hamda modifikatsiyalashtirilgan tepping testi orqali koordinatsion qobiliyati va “o‘naqay-chapaqay”
harakatlar asimmetriya ko’rsatkichilarini aniqlash, ularning neyrodinamik jarayonlarining xususiyatlarini o’rganish.
Usullar:
Ilmiy-uslubiy adabiyotlar ma’lumotlarini tahlil qilish va tizimlashtirish. Ilyin usulini modifikatsiyalashtirish
orqali miyaning sensorimotor assimetriyasini psixo-fiziologik tekshirish. Matematik statistikaning an’anaviy usullari.
Natijalar.
Tadqiqotda ishtrok etgan barcha talaba o‘g‘il va qiz bolalarda an`anaviy tepping testining ham,
modifikatsiyalashtirilgan tepping testidan test sifatida qo‘llanilganda ham o‘ng va chap qo`lda harakatlanish
ko‘rsatgichlari o‘rtasida sezilarli asimmetrik farq aniqlandi. Modifikatsiyalashtirilgan tepping testi bo`yicha tadqiqot
jarayonida ayrim talabalarda diqqatning chalg`ishi kuzatilgan bo`lsa, sport turlari yo`nalishlarda taqsil olayotgan
talabalarning sport turidan kelib chiqib, ularning harakatlarining umumiy tezligi (tezlikka chidamlilik) ko`rsatkichlari
karate, voleybol va kikboks sport turlari boy`icha taqsil olayotgan talabarning ko`rsatkichlari basketbol, kurash,
dzyudo va futbol sport turlari bo`yicha taqsil olayotgan talabalarga nisbatan sezilarli darajada yuqori bo`ldi.
Hulosa:
Joriy tadqiqotlar, pedagogik kuzatuv natijalaridan ma’lum bo‘ldiki, sport faoliyati yo`nalishlarida taqsil
olayotgan talablar o‘rtasida qayd etilgan asimmetrik farq talabalarning koordinatsiyasi yoki koordinatsion qobiliyat
nisbatan sustlashganidan darak beradi, bu qulay va noqulay tomonlarda harakatlanish qobiliyati asimmetrik farqlarni
simmetrik tartibda rivojlantirishga maksimal darajada simmetriyalash zarurligi bilan hulosa qilinadi. Boshqacha qilib
aytganda vaziyatli sport turiga mansub talabalarda koordinatsion qobiliyat universal tartibda sport mashg`ulotlarining
boshlang`ich davrlaridanoq hamda jismoniy tarbiya darslarida shakllantirish maqsadga muoviqdir.
Kirish.
Tani-sihatlik va xotirjamlik - bu ulug‘ ne’matdir. Inson qanday ishga «qo‘l urmasin» bu ishning foydali
natijasi tani-sihatlik na hotirjamlik bilan belgilanadi. Mustahkam sog‘liq bo‘lsayu, hotirjamlik bo‘lmasa, hech bir
ishda unum bo‘lmaydi. Bunday holat insonga xos barcha jarayonlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Chuqurroq ilmiy
til bilan izohlanadigan bo‘lsa, «sog‘liq»- bu keng qamrovli integral tushuncha bo‘lib, inson organizmi, uning ruhiyati,
bioenergetik hamda jismoniy imkoniyatlarini endogen (ichki) va ekzogen (tashqi) qo‘zg‘atkichlarga bardosh berish,
ularni yengib o‘tish bilan bog‘liq ma’noni anglatadi.
So‘ngi yillarda jismoniy tarbiya va sport amaliyotida o‘ta muhim rol o‘ynovchi harakat koordinatsiyasi va
koordinatsion qobiliyatlar haqida ko‘plab nazariy g‘oyalar, ularning mohiyati mexanikasi, tarkibiy kompotentlari,
shakllantirish hamda baholash bilan bog‘liq masalalarni yoritishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, Ye.N.
Karseko, V.V. Leonov, A.L. Smotriskiy (2003.,15-18-b.)ning ta’kidlashicha, genetik omillarga asoslangan, hayot
davomida tarbiya va o‘rgatish metodlari hamda vositalari yordamida shakllanuvchi harakatlar turli eksperimental
tadqiqotlar ostiga olinayotgan bo‘lsada, ushbu qobiliyatning funksional va energetik asoslarini ochib berish nazardan
chetda qolmoqda.
Alohida shu narsani ta’kidlash joizki, shu bugungi kungacha jismoniy tarbiya va sport nazariyasida ham,
amaliyotida ham “jismoniy tayyorgarlik”, “jismoniy sifatlar”, “jismoniy imkoniyatlar” yoki “harakat imkoniyatlari”,
“jismoniy ish qobiliyati” kabi atamalarning “ichki” va “tashqi” mohiyati hamda ularning psixofiziologik mexanizmlari
yagona tushunchalar bilan izohlab berilgan deyish qiyin. Chunonchi, L.P.Matveev, “jismoniy tayyorgarlik” va “jismoniy
tarbiya” tushunchalari deyarli bir xil ma’noni anglatadi, deb ta’kidlaydi. Uni e’tirof etishicha “jismoniy tarbiya” – bu
harakat ko‘nikmalari hamda malakalariga o‘rgatish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash jarayonini anglatadi. “Jismoniy
67
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
tayyorgarlik tushunchasi” – bu “jismoniy tarbiya”ning amaliy faoliyatiga (ijtimoiy, kasb, sport faoliyati) qaratilgan
ifodasini bildiradi. “Jismoniy sifatlar” – shaxsni ijtimoiy ehtiyojga qaratilgan psixobiologik xususiyatlar yig‘indisini
anglatib, uni muayyan harakat faoliyatiga jismonan qanday darajada tayyor ekanligini bildiradi [7].
Bosh miya yarimsharlari va quyi nerv markazlari tomonidan boshqariladigan inson faoliyati, shu jumladan turli
harakat ko‘nikmalari ham genetik (nasliy) omillarga asoslangan bo‘lib, ularning sifati, koordinatsion xususiyatlari
va aniqligi ontogenetik taraqqiyot davomida turmush tarzi, kasbiy mehnat, sport faoliyati, endogen (ichki muhit)
va ekzogen (tashqi muhit) qo‘zg‘atgichlar ta’sirida shakllanadi va ixtisoslashib boradi. Odam tug‘ilishidan boshlab
qanday harakat yoki ish bajarmasin (ongsiz yoki ongli harakat, rasm solish, kasbiy mehnat, sport va h.k.), unda
harakat asimmetriyasi ko‘zga tashlanadi. Ma’lumki, o‘ng tomon ijrochi organlar (o‘ng qo‘l va oyoq, chap qo‘l
va oyoq) harakati chap miya yarimsharlari ustuvorligida, chap tomon ijrochi organlar harakati esa o‘ng miya
yarimsharlari tomonidan boshqariladi. Qayd etilganidek, agar inson naslan o‘naqaylik ustuvorligida tug‘ilgan bo‘lsa
va turmush davomida hayotiy zarur (kasbiy, sport va h.k.) harakatlarni o‘ng qo‘li yoki o‘ng oyog‘i ustunligida ijro etib
kelayotgan bo‘lsa, uning chap qo‘l yoki chap oyoqda bajargan “ishlari” (harakatlari) koordinatsion aniqlik jihatidan
yaqqol funksional asimmetriya bilan farqlanadi. Bunday holatning neyrofiziologik mohiyati shundan iboratki, bosh
miyaning muvofiq yarimsharlaridan, masalan o‘ng qo‘l mushak-bo‘g‘imlari retseptorlariga efferent nerv tolalari
orqali yuboriladigan motoneyronlar kerak bo‘lgan harakatni tez, tanlab qilinadigan kuchlanish asosida aniq
bajarishga imkon yaratadi. Chap qo‘l harakatining boshqarilishida esa ushbu motoneyronlar bunday neyrofiziologik
xususiyatlarga ega bo‘lmaydi va harakatni mahorat bilan bajarishga sharoit yaratib bermaydi. O‘ng va chap ijrochi
organlar harakat faoliyatida u yoki bu darajada kuzatiladigan funksional asimmetriya (asimmetrik farq) azaldan
ochib berilgan neyrofiziologik qonuniyatlarga asoslangan bo‘lib, keyinchalik ushbu fenomen yirik mutaxassis-
olimlar tomonidan o‘tkazilgan fundamental tadqiqotlar yordamida nafaqat yanada chuqur o‘rganilgan, balki bunday
asimmetrik harakatni “tarbiyalash-o‘rgatish” metodlarini qo‘llash evaziga simmetrizatsiyalash mumkinligi e’tirof
etilgan [8].
Ma’lumki, neyrofiziologik qonuniyatlarga asosan muayyan harakatni ijro etishda periferik retseptorlar va
analizatorlar (harakat, ko‘rish, eshitish, vestibulyar analizatorlari)dan markazga intiluvchi afferent nerv impulslari
filo- va ontogenetik taraqqiyot davomida funksional jihatdan ixtisoslashgan bosh miya yarimsharlarida tahlil qilinadi
va vaziyatga mos harakat maqsadiga qarab “mas’ul” yarimshardan (o‘ng yoki chap yarimshar) efferent nerv tolalari
orqali muvofiq ijrochi organga (yoki organlar – qo‘l, oyoq, ko‘z, quloq va h.k.) “ijro buyrug‘i” yuboriladi, natijada
rejalashtirilgan harakat amalga oshiriladi. Bunday harakat (yoki harakatlar) muayyan funksional asimmetriya
ustunligida bajarilishi kuzatiladi.
Ta’kidlash joizki, qachondir jismoniy tarbiya va sport hamda sportga xos harakatlar estetikasi, serqirraligi va
garmonik simmetrikligi yanada ijobiy qiyofa bilan ifodalanishi isbot talab qilmaydi. Hech qachon bironta ham sport
maktabida yoki professional sport klubida sportchilar texnik-taktik ko‘nikmalarni faqat yetakchi ijrochi organlar
(yetakchi qo‘l, yetakchi oyoq, qulay tomonga burilish yoki aylanish harakatlari) funksiyalarini shakllantirish
strategiyasi qo‘llanilmaydi. Ammo qaysi bir sport turi bo‘lmasin, ayniqsa boksda, voleybolda, basketbolda, futbolda
va h.k., “zaif” qo‘l, “zaif” oyoq, “noqulay tomonga burilish yoki aylanish” tushunchalari mavjuddir.
Ma’lumotlar va usullar.
Turli xil jismoniy sifatlarga irsiy ta’sirlar xar-hildir. Ular turli darajadagi genetik qaramlikda
namoyon bo’ladi va ontogenezning turli bosqichlarida topiladi. Eng katta darajada, tez harakatlar genetik nazoratga
uchraydi, bu birinchi navbatda asab tizimining maxsus tezlik xususiyatlarini talab qiladi – yuqori labillik (qo’zg’alish
tezligi) va asab jarayonlarining harakatchanligi (qo’zg’alishni inhibisyonga o’zgartirish va aksincha), shuningdek
tananing anaerob imkoniyatlarini rivojlantirish va skelet mushaklarida tez tolalar mavjudligi [10].
So’nggi yillarda irsiyatning inson tanasining morfofunktsional va aqliy doimiylariga, shuningdek uning jismoniy
xususiyatlarining rivojlanish darajasiga ta’siri aniqlandi. Shu munosabat bilan, sport yo’nalishi jarayonida
talabalarning individual, genetik dasturlashtirilgan imkoniyatlarini hisobga olish kerak. Ma’lumki, yuqori genetik
nazorat tez harakatlarni, tepping testini, asab tizimidagi qo`zg`alishning labilligini, asabiy jarayonlarning
harakatchanligini boshdan kechiradi. Tepping testida «tezkor» odamlar, qoida tariqasida,» tezkor «farzandlarni
dunyoga keltiradilar,» sekin «turmush o’rtoqlar esa» sekin « naslga ega. Tepping testi turli xil faoliyatdagi, shu
jumladan sportdagi yutuqlar darajasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadigan inson asab tizimining turlarini (kuchli, o’rta -
o’rta-kuchli, o’rta-zaif, zaif) tashxislash uchun ishlatiladi [11].
Ilyin tepping testi (an`anaviy)da eksperimentator boshlash buyrug`ini va har 10 soniyada keyingi (oltita)
maydonchaga o`tish buyrug`larini bersa, biz tomonomizdan Ilyin usulini modifikatsiyalashtirilgan holda talabalar
har 10 soniyada keyingi (oltita) maydonchaga o`tish uchun tashqi signalga tayanmagan holda o`zlarini o`zlari
boshqarib turadilar. Bunda, agar tadqiqot o`ng qo`lda olinayotgan bo`lsa o`ng qo`lda ruchkani, chap qo`lida o`z
smartfoni (sekundamer, oraliq) ni boshqaradi. Agarda tadqiqot chap qo`lda olinayotgan bo`lsa, aksincha chap
qo`lda ruchkani, o`ng qo`lida o`z smartfonini boshqaradi.
68
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
An`anaviy tepping testida asosan harakatlarning tezligining o`zgarishi yani chidamkorlik sifatlarini tahlil qilinsa,
biz modifikatsiyalashtirilgan testi orqali harakatlarning umumiy tezligi, vaqt oralig`i hamda “o‘naqay-chapaqay”
harakatlar asimmetriyasi tadqiqot ostiga oldik.
Natijalarni qayta ishlash quyidagi tahlillarni o’z ichiga oladi:
1)O`ng qo`lda bajarilgan har bir kvadratdagi nuqtalar sonini hisoblash va umumlashtirish;
2)Chap qo`lda bajarilgan har bir kvadratdagi nuqtalar sonini hisoblash va umumlashtirish;
3))Harakatlarning tezligining o`zgarishining ishlash grafigini tuzish;
4)Bir kvadratdan ikkinchisiga o’tishdagi vaqt oralig`ini hisoblash va umumlashtirish;
5)O`ng va chap qo`lda bajarilgan natijalarni farqlash.
Natijalarni tahlil qilish.
Nerv jarayonlarining kuchi umuman asab tizimining asab hujayralarining ishlash
ko’rsatkichidir. Kuchli asab tizimi kuchsizga qaraganda kattaroq va uzoqroq yukga bardosh beradi. Texnika
qo’llarning maksimal tezligi dinamikasini aniqlashga asoslangan.
Pedagogik tajriba 2022-2023 o‘quv yilida tashkil etilgan bo‘lib, unga o`liy ta’lim muasassasi sport faoliyat turlari
bo`yicha ta’lim oluvchi talabalarda (har bir sport turlari) voleybol yo`nalishi 54 (o`g`il bola-38, qiz bola-16) nafar,
basketbol yo`nalishi 51 (o`g`il bola-35, qiz bola-16) nafar, gandbol yo`nalishi 49 (o`g`il bola-35, qiz bola-14) nafar,
futbol yo`nalishi 55 (o`g`il bola-40, qiz bola-15) nafar, karate yo`nalishi 53(o`g`il bola-41, qiz bola-12) nafar, dzyudo
yo`nalishi 56 (o`g`il bola-48, qiz bola-8) nafar talabalarni tajriba guruhi (TG) sifatida jalb etildi.
Tadqiqot natijalari va muhokamasi.
O‘tkazilgan tadqiqot natijalaridan ma’lum bo‘ldiki, ta’lim oluvchi o`g`il
bola talabalarning modifikatsiyalashtirilgan tepping testida o‘ng qo‘ldagi harakatlarining umumiy tezligi 64,5±1,8,
chap qo`lda 38,3±2,22 bilan ifodalangan bo‘lsa, ushbu ko‘rsatgichlar muvofiq ravishda qiz bola talabalarning o‘ng
qo‘ldagi harakatlarining umumiy tezligi 59,5±1,6, chap qo`lda 34,09±1,9 tashkil etdi (1-jadval).
Diqqatning chalg’ishi – bu diqqatni jamlash qobiliyatining buzilishi. Diqqatning chalg’itishi e’tiborsizlik hodisalarini,
shuningdek diqqat xatolari va tanlangan (yo’naltirilgan) e’tiborsizlik hodisalarini anglatadi. U paydo bo’lish tabiati
va sabablari bilan farq qiladi. Demak, tadqiqot jarayonida ayrim talabalarda ham diqqatning chalg`ishi kuzatildi
yani o`g`il bola talabalarning modifikatsiyalashtirilgan tepping testida o‘ng qo‘lda 0,7 nafar, chap qo`lda 2,1
nafari sekundamer boshqararishda uddalay olmagan bo`lsalar, ushbu ko‘rsatgichlar muvofiq ravishda qiz bola
talabalarning o‘ng qo‘lda 0,7 ( ), chap qo`lda 2 ( ) sekundamer boshqararishni uddalay olmadilar (1-jadval).
Harakatlarning umumiy tezligidan tashqari bir kvadratdan ikkinchisiga o’tishdagi vaqt oralig`ida tahlil qilinganda,
o`g`il bola talabalarning modifikatsiyalashtirilgan tepping testida o‘ng qo‘ldagi bir kvadratdan ikkinchisiga o’tishdagi
vaqt oralig`i 1,05±1,7 sek bilan ifodalangan bo‘lsa, ushbu ko‘rsatgichlar muvofiq ravishda chap qo‘lda 1,8±1,5
sek tashkil etdi.Qizlarda esa o‘ng qo‘ldagi bir kvadratdan ikkinchisiga o’tishdagi vaqt oralig`i 1,2±1,5 sek, chap
qo‘lda 2,02±1,3 sek.
69
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
1-jadval
Vaziyatli sport turlari bo`yicha taqsil olayotgan sportchi-talabalarining
modifikatsiyalashtirilgan tepping testi natijalari -
70
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
2-jadval
An`anaviy va modifikatsiyalashtirilgan tepping testining farqi hamda natijalari -
Izoh: T/r.dagi raqamlar sport turini belgilaydi: 1-Voleybol; 2-Basketbol; 3- Futbol; 4-Kurash; 5-Kikboks; 6-Dzyudo;
7-Karate
Ushbu ko‘rsatgichlarning qiyosiy tahlilidan shu narsa kuzatildiki, o`g`il bola talabalarning o‘ng qo‘ldagi
modifikatsiyalashtirilgan tepping testi test sifatida qo‘llanilgan ko‘rsatgichlari an’anaviy tepping testidan
harakatlarining umumiy tezligi nisbatan deyarli 12,1±1,3 marotabaga farq qilgan bo`lsa, qizlarda q-11,4±0,8 bilan
farqlangan bo‘lsa, ushbu ko‘rsatgichlar muvofiq ravishda chap qo`lda o`g`il bola talabalarning ko‘rsatgichlari
15±0,4 bilan, qiz bola talabalarning ko‘rsatgichlari 14,9±0,9 marotaba bilan farqlandi (2-jadval) .
71
Alfraganus
xalqaro ilmiy jurnal
Yuqorida qayd etilgan natijalarning qiyosiy tahlilidan shu narsa kuzatildiki, vaziyatli sport turlari yo`nalishlarda
taqsil olayotgan talabalarning sport turidan kelib chiqib, ularning harakatlarining umumiy tezligi ko`rsatkichlari turlicha
qayd etildi. Masalan, karate, voleybol va kikboks sport turlari boy`icha taqsil olayotgan talabarning ko`rsatkichlari
basketbol, kurash, dzyudo va futbol sport turlari bo`yicha taqsil olayotgan talabalarga nisbatan sezilarli darajada
yuqori bo`ldi. Bundan tashqari, an`anaviy tepping testining ham, modifikatsiyalashtirilgan tepping testidan test
sifatida qo‘llanilganda ham ko‘rsatgichlar o‘ng va chap qo`ldagi natijalarining real ko‘rsatgichlari, ular o‘rtasida
kuzatilgan asimmetrik farq talabalarning koordinatsiyasi yoki koordinatsion qobiliyat nisbatan sustlashganidan
darak beradi. Demak, taxmin qilish mumkinki, bu borada qulay va noqulay tomonlarda harakatlanish qobiliyatini
simmetrik tartibda rivojlantirishga alohida e’tibor qaratish o‘ta muhim ahamiyatga egadir.
Hulosa.
Vaziyatli sport faoliyati yo`nalishlarida taqsil olayotgan talablarda chidamkorlik, tezkorlik sifatlari va
harakat koordinatsiyasini an`anaviy tepping testining hamda modifikatsiyalashtirilgan tepping testidan test sifatida
qo‘llanillash yordamida aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan pedagogik tajriba natijalari hamda ularning qiyosiy tahlili
asosida quyidagi hulosalarni keltirish mumkin:
1. Tadqiqotda ishtrok etgan barcha talaba o‘g‘il va qiz bolalarda an`anaviy tepping testining ham,
modifikatsiyalashtirilgan tepping testidan test sifatida qo‘llanilganda ham o‘ng va chap qo`lda harakatlanish
ko‘rsatgichlari o‘rtasida sezilarli asimmetrik farq aniqlandi. Bunday holat jismoniy tarbiya darslarida va sport
to‘garaklarida koordinatsion qobiliyatni aks ettiruvchi har tomon bo‘ylab sakrash va mokkisimon yugurish mashqlarini
simmetrik nisbatda qo‘llash choralari ko‘rilmasligidan darak beradi. Ehtimol qilish mumkinki, bunday mazmunga ega
koordinatsion qobiliyatni erta yoshlikdan boshlab o‘zgaruvchan yo‘nalishli va favqulotli vaziyatlarda ijro etiladigan
harakatli o‘yinlar yordamida shakllantirib borish maqsadga muvofiqdir.
2. Pedagogik natijalaridan aniqlandiki, modifikatsiyalashtirilgan tepping testi bo`yicha tadqiqot jarayonida ayrim
talabalarda diqqatning chalg`ishi kuzatildi.
3. Vaziyatli sport turlari yo`nalishlarida taqsil olayotgan talabalarning sport turidan kelib chiqib, ularning
harakatlarining umumiy tezligi (tezlikka chidamlilik) ko`rsatkichlari karate, voleybol va kikboks sport turlari boy`icha
taqsil olayotgan talabarning ko`rsatkichlari basketbol, kurash, dzyudo va futbol sport turlari bo`yicha taqsil olayotgan
talabalarga nisbatan sezilarli darajada yuqori bo`ldi.
Demak, sport faoliyati yo`nalishlarida taqsil olayotgan talablar o‘rtasida qayd etilgan bu boradagi qulay va
noqulay tomonlarda harakatlanish qobiliyati asimmetrik farqlarni simmetrik tartibda rivojlantirishga maksimal
darajada simmetriyalash zarurligi bilan hulosa qilinadi. Boshqacha qilib aytganda vaziyatli sport turiga mansub
talabalarda koordinatsion qobiliyat universal tartibda sport mashg`ulotlarining boshlang`ich davrlaridanoq hamda
jismoniy tarbiya darslarida shakllantirish maqsadga muoviqdir.
1. Анохин П.К., Системогинез как общая закономерность развития,
подготавливающая врожденную деятельность // В кн.: Хрестоматия по
возрастной физиологии. М.: Академия. 2002, С.117-135.
2. Верхошянский Ю.В., Основы специальной физической подготовки спор-
тсменов.-3-е изд.-М.: Советский спорт, 2014.- с. 341-349.
3. Dilfuza Abidovna Solieva, (2021) «The ability to assess the degree of
development of coordination abilities in students of grades 7-9 with the help of
special tests,» Eurasian Journal of Sport Science: Vol. 1 : Iss. 2, Article 2. Available at: https://uzjournals.
edu.uz/eajss/vol1/iss2/2
4. D.A. Soliyeva – Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida portlovchi kuch sifatini testlar yordamida baholash
mezoni// “Fan-Sportga” ilmiy-nazariy jurnalining 2021/3
5. Назаренко Л.Д. Развитие двигательно-координационных как фактор оздороления детей и
подростков.- М.: Изд. “Теория и практика физической культуры”, 2001. -332 ., ил.
6. Писаренкова Е.П. Развитие специфических координационных способностей у школьников
7-15 лет разных типов конституция. Автореф.: ФГОУ ВПО Вгафкс, 2010. -20 бет
7. Pulatov F.A. Pulatov A.A., Zamonaviy sport o’yinlarida “O’naqay” va “chapaqay” harakat funksiyalarini
simmetrik tartibda rivojlantirish zaruriyati // O’zDJTI, 2017.
8. Pulatov Farxod Azadovich, Sport o‘yinlari bilan shug‘ullanuvchi 7-10 yoshli bolalarda o‘naqay va
chapaqay harakatlarni simmetrik tartibda shakllantirish ustuvorligi/ Monografiya// Chirchiq – 2020
9. С.В. Нопин, Ю.В. Корягина, Ю.В. Кушнарева, Теппинг-тест как показатель эффективности,
силы и выносливости нервной системы у спортсменов различных видов спорта/ Современные
вопросы биомедицины,2022, T. 6 (2)
10. https://bio.wikireading.ru/hShYv7VRye?ysclid=lf0t2k5e3j750330114
11.https://elar.rsvpu.ru/handle/123456789/8159?mode=full&ysclid=lh3b1pro8n700650049
Adabiyotlar:
