O`zbek xalq maqollarining ingliz tiliga tarjimasi

CC BY f
128-130
255
20
Поделиться
Шоназаров , Ш., Холбоев, Г., & Мамаёкбова, Ш. (2022). O`zbek xalq maqollarining ingliz tiliga tarjimasi. Анализ актуальных проблем, инноваций, традиций, решений и художественной литературы в преподавании иностранных языков, 1(01), 128–130. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/analysis-problem/article/view/12871
Шахло Мамаёкбова, Самаркандский государственный институт иностранных языков

Научный руководитель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

maqolada xalq og'zaki ijodi janrlaridan biri sifatidagi maqollar va ularning ingliz tiliga tarjimasi haqida fikrlar bayon etilgan


background image

128

Scientific Research Journal, 3(5), 1814-1818.

10.

Aslonov, S., & Ruzimurodova, Z. (2020). INGLIZ TILINI O ‘QITISHNING INNOVATSION

USULLARI. Студенческий вестник, (12-5), 72-74.

11.

Aslonov, S. S. (2020). O’ZBEK VA INGLIZ TILIDA JINS MAZMUNINI BILDIRUVCHI

SO’ZLAR TAHLILI. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.

12.

Aslonov, S. S. (2020). Ingliz tili stilistikasi fanini o’qitishda fonostilististikaning

o’rni. Интернаука, (16-4), 57-59.

O`ZBEK XALQ MAQOLLARINING INGLIZ TILIGA TARJIMASI

Shonazarov Shaxzod Fozil o`g’li,
Xolboyev G‘olibjon Abriy o‘g‘li,

Ilmiy rahbar: Mamayoqbova Shahlo
Samarqand davlat chet tillar instituti

Annotatsiya:

maqolada xalq og'zaki ijodi janrlaridan biri sifatidagi maqollar va ularning ingliz tiliga

tarjimasi haqida fikrlar bayon etilgan.

Kalit so’zlar:

Maqollar, milliy tafakkur, qiyoslash, ma’no, til o'rganish.

Maqol xalqning ko`p asrlar mobaynida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotda to`plagan

tajribalari, kuzatishlari asosida yuzaga kelgan ixcham, chuqur mazmunga ega bo`lgan og`zaki ijod
janrlaridan biridir. Maqol atamasi arabcha “kavlun — gapirmoq, aytmoq” so`zidan olingan bo`lib, aytilib
yuriladigan ifoda va iboralarga nisbatan qo`llaniladi. Barcha tomondan deyarli bir xilda aytilib, bir xilda
tushuniladigan ibora, ifodalar, asosan, maqol janrini tashkil etadi.

Maqol xalqning pand-nasihati, ma’naviy-axloqiy xulosasi, xalq milliy ruhining aks-sadosi, til

tabiatining hikmatli mezonidir. Maqol to`qilmaydi, balki ma’lum sharoit taqozosi bilan yaratiladi. Demak,
maqol xalq ommasining muayyan voqea, hodisalar haqidagi xulosalari, hukmi va tavsiyalarini
mujassamlashtirgan o`ziga xos badiiy shaklga ega bo`lgan ifoda va iboralardan iborat.

Maqol o`z tabiatiga ko`ra xalqaro janr hisoblanadi. Dunyoda o`z maqollariga ega bo`lmagan

xalqning o`zi yo`q. Chunki har bir xalq hayotiy tajribalarini maqollar shaklida avlodlarga qoldiradi. Shuning
uchun ham turli xalqlar og`zaki ijodida mazmun va shakl jihatidan bir-biriga yaqin hamda hamo-hang
maqollar ko`p uchraydi. Chunki har bir xalq hayoti va tarixida juda ko`p o`xshashliklar, umumiyliklar
mavjud.

Har bir xalqning o`zining urf - odatlari, ma`naviy – ma`rifiy, axloqiy- estetik va falsafiy qarashlari,

qisqasi, o`zi va o`zligi maqollarda to`la namoyon bo`ladi. O`zbek xalq maqollarining so`z san`ati mahsuli
sifatida keladi. O`zbek xalq maqollarini ingliz tiliga tarjima qilish, tarjima jarayonida uchraydigan
usullaridan to`g`ri foydalanish muhim sanaladi.

Maqollar ingliz folklori repertuaridan ham keng o`rin olgandir. Ularda vatanparvarlik, mardlik,

adolat, ilmni sevish, xotin – qizlarga hurmat, yaxshilik, aqillilik, odob – axloq, tarbiya, hurmat izzat, ta’lim,
hunar, mehnatsevarlik va shunga o`xshash bir qancha xususiyatlar o`rin olgandir.

Inglizlarda, One good turn deserves another, ruslarda, day dobro i jdi dobro, o`zbeklarda esa,

yaxshilik qilsang, yaxshilik qaytar, yomonlik qilsang – yomonlik. Two heads are better than one; Um
xorosho, a dva luchshe; bir kalla – kalla, ikki kalla – tilla. Healthy mind in a healthy div; v zdorovom tele
zdoroviy dux; sog`lom tanda sog` aql. A fault confessed is half redressed; povinnuyu golovu mech ne
sechyot; yoki o`zbeklar egilgan boshni qilich kesmas, deyishadi.

Har bir tilning maqolining ma’nosi kontekst ichida ochiladi. Lekin ayrim hollarda ikki yoki bir

nechta tillarda ham shaklan, ham mazmunan mos keladigan ekvivalentlar ham topiladi:

Strike while the iron is hot. Kuy jelezo poka goryacho – temirni qizig’ida bos yoki temirn iissig’ida

bos. Better late then never. Luchshe pozdno ilde nikogda – hechdan kura kech bo’lgani yaxshi. Bunday
holatlar kamuchraydi. Aksariyat hollarda tarjimon mazmunidan kelib chiqqan holda har bir maqol mos o’z
tilida muqobil variantlarini topishi yoki so’zma-so’z tarjima qilinishi mumkin. Shunga ko’ra, ayni bir xil
maqol yoki ham bir qancha o’rinlarda, ma’noga qarab, har xil o’girilishi mumkin. Binobarin, har qanday
maqollar uchun ham mos keladigan tayyor variant berish amri mahol. Turli tillarda ayni bir xil ma’noni
ifodalovchi maqol aynan bir xil asosga, ayni bir narsaning bir qancha jihatlariga yoki tamoman boshqa
obyektlarga tayangan holda yaratilgan bo’lishi mumkin:


background image

129

As you sow, you shall mow. Chto poseyesh, to i pojnesh.Nima eksang shuni o’rasan.To be on thin

ice. Viset na voloske. Hayoti qil ustida turmoq.

Ko’rinib turibdiki, har ikkala tilda yuqorida keltirilgan maqol va uning birliklarining barchak

omponentlari bir – biriga mos tushgan.

Badiiy tarjimaning murakkabligi ham aynan mana shunda, har bir tilning o’zga tillardan farq

qiladigan o’ziga xos milliyligi mavjud. Demak, tarjimaning ijodiy jarayon ekanligini anglash va o’zga
tildagi har bir detalga ijodiy yondoshish lozim. Shundagina, frazeologik birliklarning har bir turi va shakli
aniq mikrotuzilma deb qaralishi mumkin. Frazeologik birliklarni tarjima qilish vaqtida vazifadosh, teng
lingvistik birliklar ikki til o`rtasida taqqoslab tanlanadi. Taqqoslash tamoyili o`rtadagi o`xshashlik va farqni
ko`rsatib beradi. Bu sistemaning ba’zi aniq qismlari shaklan teng, to`g`ri kelishi (qisman yoki butunlay),
ba’zilarining esa umuman muqobil varianti topilmasligi ham mumkin.

O`zbek adabiyoti umuman olganda o`zbek tilining o`ziga xosligi shundan iboratki, boshqa tillarda

uchramaydigan so`z o`yinini adib kitobxonga shunday mahorat bilan yetkazadiki, buni ta`riflashga so`z ham
ojizdir. Bunda tarjimonning tarjima qilish mahorati yuksak baholanadi. O`zbek tilidagi badiiy asarlardan
olingan maqollarning ingliz tiliga tarjima jarayonidagi holatlarini hamda uning tahlilini ko`rsatib
o`tmoqchimiz.

Yerga qo`ysang chang, osmonga qo`ysang gard yuqadi. To respect somediv and do`esnt believe

him (her) to anydiv. Ushbu maqolning mazmuni shuki, birovni juda ham hurmat qilishini ko`ramiz, hatto
yerga qo`ygandan keyin chang bo`lib qolishini yoki osmonga qo`ysang gard yuqishini bilish mumkin.
Maqolni ingliz tiliga tarjima qilish jarayonida ekvivalentlik metodidan foydalandik.

Ot o`rnini toy bosar. Calt may make a good horse, Arraged. Tarjima jarayonida ingliz tilidagi ushbu

maqolning ekvivalenti so`zma - so`z tarjimasiga yaqinligini ko`rishimiz mumkin. Ko’rinib turibdiki, har
ikkala tilda yuqorida keltirilgan maqolva uning birliklarining barcha komponentlari bir – biriga mos
tushgan.

Odamlar oyog`i bilan emas, og`zi bilan yuradi (ya`ni yomon xabar tez tarqaladi). Ingliz tilida ushbu

maqolning quyidagi variantini ko`rish mumkin.

Bad news has wings. Yomon xabarning qanotlari bor, hamma joyga tez tarqaladi. Bu holatda o`zbek

xalq maqolining tarjima qilish jarayonida ingliz tili ekvivalentidan foydalanildi.

Bizning ko`chamizda ham bayram bo`ladi. Every dog has its day. Maqolni tarjima qilishda ingliz

tilidagi ekvivalentini olish to`g`ri keladi. Bunda shakli mos tushmasa ham ma`no jihatdan mos tushadi.

Hamma dardning davosi vaqtdir. Time cures all things. Ushbu maqolni tarjima qilish jarayonida

so`zma so`z tarjima qilish usulidan foydalansa ham bo`ladi va ingliz tilidagi mos ekvivalent bilan ham
shaklan ham mazmun jihatdan mos tushishini ko`rish mumkin.

Yuqorida olib borilgan tadqiqot natijalari quyidagicha xulosa qilishga imkon beradi:
Biz o`zbekcha va inglizcha maqollarni tahlil qilish jarayonida bir necha turfa mavzularni o`zida

mujassam etgan maqollarga duch keldik. Xususan, mehnatsevarlik, hallolik, to`g`rilik, yaxshilik va
yomonlik, vaqtga oid bo`lgan maqollarning berilgan tasnifini ko`rdik. Nutqda, qolaversa, badiiy asar
tarjimasida, albatta,shunga o`xshash birliklardan foydalanishga to`g`ri keladi. Ma`lumki, tilga oid bunday
birliklarni tarjimada talqin etilishi tarjimondan katta mahorat talab etadi. Chunki bunday turg`un
birliklarning aksariyatini so`zma-so`z tarjima qilib bol`maydi .Shuningdek, bunday maqollarni yoki turg`un
birliklarni tarjima qilishda har bir mamlakatning milliy urf-odatlari, ma`naviyat va madaniyati, turmush
tarzidan kelib chiqqan holda ularga semantik jihatdan to`gri yondashishni talab qiladi.

Jumladan badiiy asardagi maqollarni tarjima qilishda, bizningcha so`zma- so`z tarjima u darajada

samara bermaydi. Lekin ushbu tahlilimizda shunday maqollar borki, unda biz so`zma-so`z tarjima usulidan
foydalinishga to`g`ri keldi. Buning sababi esa maqol o`zbek tilining boyligi, madaniyati hisoblansa va ingliz
tiliga o`girishda uning tildagi ekvivalenti mavjud bo`lmagani sababli ham so`zma so`z tarjima usulidan
foydalandish maqsadga muvofiqligini ko`rdik. Yana tarjimaning shunday jihatlarini ko`rish mumkinki
so`zma-so`z tarjima qilish tarjima qilinayotgan tilning ekvivalentiga ham mos tushayotganligini ushbu
tahlilda uchratish mumkin. Maqollarni bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilish jarayonida o`sha tilning
ma`nosiga muvofiq keluvchi boshqa maqoldan foydalandik. Maqollarning yodda saqlanishi, albatta,
ularning yagona umumiy leksik-semantik ma`noni berishi hamda ularning deyarli barchasi boshqa tildagi
muqobiliga ega ekanligiga ko`ra ularni o`zlashtirish birmuncha oson kechdi.

Ingliz tilidagi maqollarni tahlil qilish jarayonida ularga xos bir qancha qirralarini ochishga muvaffaq

bo`ldik. Maqollarni ma`no jihatdan tavsiflaganimizda shu narsa ma`lum bo`ldiki, ma`lum bir ma`nonini
ikkita, uchta, to`rtta yoki beshta maqol ifoda etishi mumkin ekan. Ikki tilda maqollarning turfa xil
ko`rinishga, tuzilishga ega bo`lishiga qaramasdan, ularda ma`no jihatdan umumiylik, boshqacha qilib
aytganda bir xillik saqlanib qolgan.


background image

130

Maqollar donishmandlik ramzi. Ular o`quvchi va tinglovchilarni fikrni chuqur, ixcham, aniq va

obrazli qilib ifodalashga o`rgatadi, kishilarni, ayniqsa, yosh avlodni milliy ruhda tarbiyalshda muhim vosita
vazifasini o`taydi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1.

Karamatova.K.M, Karamatov.H.S. Proverbs, Maqollar, Пословицы.-Toshkent;-Mehnat, 2015.

2.

Razzoqov.H, Mirzayev.T, Sobirov.O, Ikromov.K. O`zbek xalq og`zaki poetik ijodi.- Тоshkent,

“O`qituvchi”,2016-107-115b.

3.

KUSHBAKOVA, M., Zarina, R. U. Z. I. M. U. R. O. D. O. V. A., & Shahram, A. S. L. O. N. O. V. (2020).

Innovative Methods and Ways to Teach and Learn Foreign Language. ECLSS Online 2020a, 146.

4.

Yangiboyevna, N. S., & Ravshanovna, M. U. (2022). BIOLOGIK FAOL QO'SHIMCHALARNING

TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI,
542-545.

5.

Rajabboevna, A. R., Yangiboyevna, N. S., Farmanovna, I. E., & Baxodirovna, S. D. (2022). THE

IMPORTANCE OF COMPLEX TREATMENT IN HAIR LOSS. Web of Scientist: International Scientific Research
Journal, 3(5), 1814-1818.

6.

Aslonov, S., & Ruzimurodova, Z. (2020). INGLIZ TILINI O ‘QITISHNING INNOVATSION

USULLARI. Студенческий вестник, (12-5), 72-74.

7.

Aslonov, S. S. (2020). O’ZBEK VA INGLIZ TILIDA JINS MAZMUNINI BILDIRUVCHI SO’ZLAR

TAHLILI. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.

8.

Aslonov, S. S. (2020). Ingliz tili stilistikasi fanini o’qitishda fonostilististikaning o’rni. Интернаука, (16-4),

57-59.

9.

Ruzimurodova, Z., & Aslonov, S. (2020). WHAT TO TEACH TO THE STUDENTS? TO TEACH

STANDARD ENGLISH OR WORLD ENGLISHES?. In МОЛОДОЙ ИССЛЕДОВАТЕЛЬ: ВЫЗОВЫ И
ПЕРСПЕКТИВЫ (pp. 367-369).

10.

Zarina, R., Shahram, A., & Umida, K. (2020). Using games to teach management in higher education

institute. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(3), 49-52.


SCIENCE FICTION

Kushatova Nargiza Rustamovna

SamDChTI, assistant teacher

Melikov Farrukh

Head of the chair Foreign languages TPPI Tadjikistan

Annotation:

This article

is devoted to investigation of

the aspects of science fiction. The

investigation is done

on

science

fiction sources and analogy of unrealistic

portraying.

Key

words:

science fiction, portraying, realistic case, political agitation,

th

e evolution of

science fiction, fantastic revolution,

ro

und the mind,

psychology.

Science fiction consists of stories in books, magazines, and films about events that take place in the

future or in other parts of the universe. Fiction based on imagined future scientific or technological advances
and major social or environmental changes, frequently portraying space or time travel and life on other
planets.

Antecedents of science fiction can be found in the remote past. Among the earliest examples is the

2nd-century-CE Syrian-born Greek satirist Lucian, who in

Trips to the Moon

describes sailing to the Moon.

Such flights of fancy, or fantastic tales, provided a popular format in which to satirize government, society,
and religion while evading libel suits, censorship, and persecution. The clearest forerunner of the genre,
however, was the 17th-century swashbuckler Cyrano de Bergerac, who wrote of a voyager to the Moon
finding a utopian society of men free from war, disease, and hunger. (

See below

Utopias and dystopias.) The

voyager eats fruit from the biblical tree of knowledge and joins lunar society as a philosopher—that is, until
he is expelled from the Moon for blasphemy. Following a short return to Earth, he travels to the Sun, where
a society of birds puts him on trial for humanity’s crimes.

In creating his diversion, Cyrano took it as his mission to make impossible things seem plausible.

Although this and his other SF-like writings were published only posthumously and in various censored
versions, Cyrano had a great influence on later satirists and social critics. Two works in particular—Jonathan

Библиографические ссылки

Karamatova.K.M, Karamatov.H.S. Proverbs, Maqollar, Пословицы.-Toshkent;-Mehnat, 2015.

Razzoqov.H, Mirzayev.T, Sobirov.O, Ikromov.K. O zbek xalq og'zaki poetik ijodi.- Toshkent, “O'qituvchi”,2016-107-115b.

KUSHBAKOVA, M., Zarina, R. U. Z. I. M. U. R. O. D. О. V. A., & Shahram, A. S. L. O. N. О. V. (2020). Innovative Methods and Ways to Teach and Learn Foreign Language. ECLSS Online 2020a, 146.

Yangiboyevna, N. S., & Ravshanovna, M. U. (2022). BIOLOGIK FAOL QO’SHIMCH AL ARNING TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI, 542-545.

Rajabboevna, A. R., Yangiboyevna, N. S., Farmanovna, I. E., & Baxodirovna, S. D. (2022). THE IMPORTANCE OF COMPLEX TREATMENT IN HAIR LOSS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(5), 1814-1818.

Aslonov, S., & Ruzimurodova, Z. (2020). INGLIZ TILINI О ‘QITISHNING INNOVATSION USULLARI. Студенческий вестник, (12-5), 72-74.

Aslonov, S. S. (2020). O’ZBEK VA INGLIZ TILIDA JINS MAZMUNINI BILDIRUVCHI SO’ZLAR TAHLILI. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.

Aslonov, S. S. (2020). Ingliz tili stilistikasi fanini o’qitishda fonostilististikaning o’mi. Интернаука, (16-4), 57-59.

Ruzimurodova, Z., & Aslonov, S. (2020). WHAT TO TEACH TO THE STUDENTS? TO TEACH STANDARD ENGLISH OR WORLD ENGLISHES?. In МОЛОДОЙ ИССЛЕДОВАТЕЛЬ: ВЫЗОВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ (рр. 367-369).

Zarina, R., Shahram, А., & Umida, К. (2020). Using games to teach management in higher education institute. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(3), 49-52.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов