1
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС
ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ ЖАҲОН ТИЛЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ
Қўлёзма ҳуқуқида
УДК:
371.035:378
ГАИПНАЗАРОВ РАХМАТУЛЛА РАХИМБАЕВИЧ
МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАР ВА ЁШЛАР ТАРБИЯСИДА
УЙҒУНЛИК (“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати мисолида)
13.00.01 – Педагогика назарияси ва тарихи
Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш
учун ѐзилган диссертация
А В Т О Р Е Ф Е Р А Т И
Тошкент – 2011
2
Диссертация иши Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика
университетида бажарилган
Илмий раҳбар:
педагогика фанлари доктори, профессор
Нишонова Санобар
Расмий оппонентлар:
педагогика фанлари доктори
Халилов Фахриддин Нуриддинович
педагогика фанлари номзоди
Жамолидинова Одина Расуловна
Етакчи ташкилот:
Миллий ғоя ва мафкура илмий-амалий маркази
Диссертация ҳимояси 2011 йил “___”__________ куни соат ____да
Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ҳузуридаги К.067.44.03
рақамли Бирлашган ихтисослашган кенгаш йиғилишида ўтказилади. Манзил:
100138,
Тошкент ш., Кичик халқа йўли кўчаси, Г-9 а квартал, 21-А уй,
Тел.:(+99871)
275-77-95
Факс:
(+99871)
275-97-95.
Е-mail:
http://uzswlu.uz/uz_ik2.html
Диссертация
билан
Ўзбекистон
давлат
жаҳон
тиллари
университетининг “Ахборот ресурслар маркази”да танишиш мумкин
(Манзил: 100138,
Тошкент ш., Кичик халқа йўли кўчаси, Г-9 а квартал, 21-А
уй.)
Автореферат 2011 йил ____ ______________да тарқатилди.
Бирлашган ихтисослашган
кенгаш илмий котиби
педагогика фанлари номзоди, доцент К.Набиева
3
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ УМУМИЙ ТАВСИФИ
Муаммонинг долзарблиги
. ХХI аср – янги минг йилликнинг
бошланиши ѐшлар тарбиясига катта масъулият билан қарашни тақозо
этмоқда. Ёшларнинг ҳозирги шароитда фан ва техника ютуқларидан
баҳраманд бўлаѐтганлиги, жамиятда тинчлик ва тотувликнинг барқарорлиги
уларнинг ўз билимларини янада бойитиш, бутун куч-қудратини эзгу ишларга
сафарбар этишга имконият яратмоқда. Шунга кўра, истиқлолнинг дастлабки
кунларидан бошлаб мамлакатимизда ѐшларнинг барча имкониятларини
рўѐбга чиқариш устида катта ишлар олиб борилмоқда. Чунки ҳар бир
давлатнинг тақдири, албатта ѐшларнинг қандай камол топганлигига боғлиқ.
Ёшларнинг эл-юрт тақдири учун курашиши, илмий салоҳияти, меҳнат
фаолияти, кенг дунѐқарашининг шаклланишида таълим-тарбиянинг ўрни
бениҳоя каттадир.
Бу эса, ўз навбатида, таълим муассасаларида таълим ва тарбияни
уйғунликда амалга ошириш, ѐшларни замонавий билимлар билан
қуроллантириш, уларнинг ташаббусларини қўллаб-қувватлаш, маданий
савиясини замон талаби даражасига кўтариш, ѐшлар истеъдодини юзага
чиқаришни тақозо этади. Чунки, ҳозирги даврда жамият янгиланмоқда. Ана
шу ўзгаришлар, янгиланишлар жамиятда яшовчи ҳар бир ѐшнинг янги
ижтимоий-иқтисодий
шароитларда
барча
имкониятларини
ривожлантиришни ҳисобга олган ҳолда, шу жамиятда яшовчи шахсни
тарбиялаш йўлларини излаб топишга йўллайди. Бугунги кунда таълим
мақсади ана шу ўзгаришлар, янгиланишлар шароитида мустақил ҳолда ўзига
тўғри йўл топа оладиган эркин, ижодкор шахсни – баркамол ѐшларни
тарбиялашдан иборатдир.
Ҳозирги даврда жаҳонда юз бераѐтган муаммолар: ОИТС офати, диний
экстремизм ва дунѐ бўйича юз бераѐтган экологик таназзул, гиѐҳвандлик
билан боғлиқ муаммолар, урушлар ва можаролар ѐшлар тарбиясида салбий
оқибатларга олиб келмоқда. Бундай иллатларнинг олдини олиш учун
ѐшларни маънавий-ахлоқий қадриятлар асосида тарбиялаш катта аҳамият
касб этади.
Маънавий тарбиянинг муҳим омиллари ҳақида фикр юритар экан,
И.А.Каримов: “Ҳар қайси халқ ѐки миллатнинг маънавиятини унинг тарихи,
ўзига хос урф-одат ва анъаналари, ҳаѐтий қадриятлардан айрим ҳолда
тасаввур этиб бўлмайди. Бу борада, табиийки, маънавий мерос, маданий
бойликлар, кўҳна тарихий ѐдгорликлар энг муҳим омиллардан бири бўлиб
хизмат қилади”, – дейди.
1
Ҳақиқатан ҳам ѐшлар тарбиясини миллий қадриятлар билан уйғун
ҳолда олиб бориш – тарбиявий ишларнинг самарадорлигини таъминлайди.
Уйғунлик – бу маънавий-ахлоқий қадриятларнинг, тарбиянинг мақбул
шакл, метод ва воситалари, усуллари билан ўзаро бир-бирига боғлиқлигидир.
Таълим-тарбия олдига қўйилган муҳим мақсад ҳам умуминсоний ва
миллий
қадриятларга
таянган
ҳолда
таълим-тарбия
мазмунини
1
Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч. – Тошкент: Маънавият, 2008. – Б. 29-30.
4
инсонпарварлик тамойиллари асосида ташкил этишдан иборат. Шу асосда
унинг узвийлиги, изчиллиги, илмийлиги ва дунѐвийлиги асосида ѐшларни
маънавий-ахлоқий тарбиялашни назарда тутади. Маънавий-ахлоқий
қадриятлар инсонларнинг талаб ва эҳтиѐжлари асосида ақл-заковат билан
яратилган, уларнинг тасаввури, тафаккури, келгуси орзу-истаклари,
эътиқоди, ахлоқ қоидаларини ўзида мужассам этган, амалий ҳаѐтда сайқал
топган маънавий бойлик бўлиб, тарбиянинг таянч воситаси ҳисобланади.
Шу жиҳатдан олий таълим муассасаларида ѐшлар тарбиясини
маънавий-ахлоқий қадриятлар билан уйғунлаштириш муаммоси долзарблик
касб этади.
Муаммонинг ўрганилганлик даражаси.
Шахснинг маънавий-
ахлоқий тарбияси ҳамма вақт халқ педагогикаси ва буюк мутафаккирларнинг
диққат-марказида бўлган.
Имом Исмоил ал-Бухорий, Абу Наср Форобий, Абу Али ибн Сино,
Юсуф Хос Ҳожиб, Кайковус, Муслиҳиддин Саъдий, Абдураҳмон Жомий,
Алишер Навоий ҳамда Ҳусайн Воиз Кошифий, шунингдек, ўтган асрнинг
бошида яшаб ижод этган Абдулла Авлоний ва бошқалар баркамол шахс
тарбияси ҳақида муҳим таълимий-ахлоқий асарлар яратганлар.
Мустақиллик йилларида шахс тарбияси ва қадриятлар фалсафаси қатор
файласуфларнинг
диққат-марказида
бўлди.
Ж.Туленов,
Э.Юсупов,
С.Шермухамедов, М.Имомназаров, А.Бегматов, Қ.Назаров, Т.Маҳмудов,
З.Ғофуров, С.Отамуродов ва бошқалар инсон камолоти, миллий ва
умуминсоний қадриятлар, маънавият, ахлоқий тарбия каби масалаларни ҳар
томонлама тадқиқ этдилар.
Ўқувчи-ѐшларни маънавий-ахлоқий тарбиялаш ва бу борада миллий
ҳамда умуминсоний қадриятларнинг ўрни, ўқувчилар маънавий маданиятини
шакллантириш, комил инсон тарбияси муаммолари О.Мусурмонова,
С.Нишонова, У.Маҳкамов, М.Қуронов, Н.Ортиқов, З.Исмоилова ва бошқалар
томонидан тадқиқ этилди.
Қ.Қуронбоев талабаларнинг маънавий-ижтимоий фаолликларини
ривожлантиришнинг педагогик асослари, Б.Мирзаолимов ѐшлар онгида
миллий ғояни шакллантириш муаммоларини «Камолот» ѐшлар ижтимоий
ҳаракати мисолида тадқиқ этганлар.
Лекин фалсафий, илмий-педагогик, психологик илмий тадқиқот
ишларини ўрганиш натижасида шу нарса маълум бўлдики, маънавий-
ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунлик муаммоси ҳанузгача
тадқиқ этилмаган. Шунга кўра биз тадқиқот ишимиз учун «Маънавий–
ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунлик («Камолот» ѐшлар
ижтимоий ҳаракати мисолида)» мавзусини танладик.
Диссертация ишининг илмий-тадқиқот ишлари режалари билан
боғлиқлиги.
Тадқиқот иши Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика
университетининг “Умумий педагогика” кафедрасида олиб борилаѐтган
“Касб-ҳунар ва олий таълим муассасаларида ўқувчи-ѐшлар маънавиятини
шакллантириш” номли муаммо таркибида бажарилган.
5
Тадқиқот мақсади:
олий педагогик таълим муассасалари «Камолот»
ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг бошланғич ташкилотларида тарбиявий ишлар
мазмунини маънавий-ахлоқий қадриятлар билан уйғунлаштиришнинг илмий-
педагогик асосларини ишлаб чиқиш ва уни амалиѐтга татбиқ этишга доир
илмий-методик тавсияларни яратиш.
Тадқиқотнинг вазифалари:
–
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятида маънавий-
ахлоқий қадриятларнинг мазмун-моҳиятини ѐритиш;
–
маънавий-ахлоқий қадриятлар ва тарбиянинг ўзаро уйғунлигини
илмий-назарий асослаш;
–
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг ѐшлар тарбиясидаги
ўрнини белгилаш;
–
ѐшлар тарбиясида миллий ва умуминсоний қадриятларни
уйғунлаштириш шакл, метод ва воситаларини ишлаб чиқиш;
–
ѐшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятлар уйғунлигининг
андозасини яратиш;
–
маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
самарадорлик даражасини аниқлаш ва тавсиялар ишлаб чиқиш.
Тадқиқот объекти:
Олий таълим муассасаларида “Камолот” ѐшлар
ижтимоий ҳаракати бошланғич ташкилотининг ѐшлар тарбиясида маънавий-
ахлоқий қадриятлар уйғунлигини амалга ошириш жараѐни.
Тадқиқот предмети:
Олий таълим муассасаларида “Камолот” ѐшлар
ижтимоий ҳаракати бошланғич ташкилотининг тарбия ва маънавий-ахлоқий
қадриятларни уйғунлаштириш мазмуни, шакл ва методлари.
Тадқиқот методлари:
мавзуга доир фалсафий, ижтимоий, сиѐсий,
ҳуқуқий, педагогик ва психологик адабиѐтларни ўрганиш; илмий-назарий
таҳлил, педагогик кузатув; ижтимоий сўров (анкета, тест, суҳбат, интервью
ва
ҳ.к.);
моделлаштириш;
тажриба-синов;
математик-статистика;
натижаларни умумлаштириш.
Тадқиқотнинг методологик асоси.
Шарқ ва Ғарб файласуфларининг
маънавий-ахлоқий қадриятлар ва комил инсон тарбиясига доир фалсафий-
маънавий,
маърифий
қарашлари;
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси, Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг
нутқ ва рисолаларида ѐш авлод таълим-тарбияси, таълимда миллий ва
умуминсоний қадриятлардан фойдаланиш, баркамол шахс тарбияси
тўғрисидаги фикрлари, Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги
Қонуни, “Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури”, ушбу муаммога доир меъѐрий
ҳужжатлар ҳамда илмий-назарий тадқиқотларда ўз ифодасини топган
педагогик қарашлардан иборат.
Тадқиқотнинг илмий фарази.
Агар:
–
маънавий-ахлоқий қадриятлар мазмун-моҳияти ѐшлар тарбияси
билан уйғунлаштирилса;
–
ѐшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятларни уйғунлаштириш
имкониятлари илмий жиҳатдан ўрганиб чиқилса;
6
–
ѐшлар
тарбиясида
маънавий-ахлоқий
қадриятларни
уйғунлаштиришнинг мазмуни, самарали шакл ва методлари аниқланса ҳамда
унинг яхлит тизими яратилса;
–
ѐшлар
тарбиясида
маънавий-ахлоқий
қадриятларни
уйғунлаштиришнинг модели (андозаси) ишлаб чиқилса;
–
олий таълим муассасалари билан республикада фаолият
кўрсатаѐтган марказлар, “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятининг
ўзаро ҳамкорлиги таъминланса, маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар
тарбиясида уйғунлик самарали амалга ошиши мумкин.
Ҳимояга олиб чиқилаѐтган асосий ҳолатлар:
1.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
илмий-назарий асослари.
2.
Ёшлар
тарбияси
ва
маънавий-ахлоқий
қадриятларни
уйғунлаштиришнинг мазмуни, шакл ва методлари.
3.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликни
белгиловчи мезонлар ва унинг андозаси.
4.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
самарадорлигини аниқлашга доир тажриба-синов ишлари.
5.
Ёшлар тарбияси ва маънавий-ахлоқий тарбияда уйғунлик
самарадорлигига хизмат қилувчи илмий-методик тавсиялар.
Ишнинг илмий янгилиги
:
1.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунлик
илмий-назарий жиҳатдан таҳлил этилди.
2.
Ёшлар тарбияси ва маънавий-ахлоқий қадриятларнинг уйғунлиги
технологияси ишлаб чиқилди.
3.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
мезонлари ва андозаси яратилди.
4.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
самарадорлигини оширишга доир илмий-методик тавсиялар ишлаб чиқилди.
Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.
Тадқиқот
ишида илгари сурилган назарий фикрлар “Педагогика”, “Педагогик
маҳорат”, “Маънавият асослари” фанларини мазмунан бойитади, “Камолот”
ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг бошланғич ташкилотларида тарбиявий ишлар
самарадорлигини фаоллаштиради, олий таълим муассасалари талабалари
билан олиб бориладиган тарбиявий ишлар самарадорлигини янада оширади.
Тадқиқотда илгари сурилган илмий-методик тавсиялар эса узлуксиз
таълим тизимида маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунликка доир методик манба сифатида хизмат қилади.
Шунингдек, педагогиканинг туркум фанлари, маънавият соҳасида
дастур, дарслик, методик қўлланмалар яратишда, узлуксиз таълим тизимида
маънавий-ахлоқий ишларни ташкил этишда, «Камолот» ѐшлар ижтимоий
ҳаракати бошланғич ташкилотлари фаолиятини такомиллаштиришда,
ўқитувчиларни қайта тайѐрлаш ва малакасини ошириш курсларида
маърузалар ўқишда фойдаланиш мумкин.
7
Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги ва асосланганлиги.
Тадқиқ этилаѐтган муаммонинг илмий-методик ѐндашув асосида назарий
ҳамда амалий жиҳатдан ѐритилганлиги, тадқиқот ишининг мақсади,
вазифалари
ва
илмий
фаразига
мувофиқ
методлар
мажмуидан
фойдаланилганлиги, тажриба-синов ишларининг натижалари олий педагогик
таълим муассасалари «Камолот» ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг бошланғич
ташкилотларида тарбиявий ишлар мазмунини маънавий-ахлоқий қадриятлар
билан уйғунлаштиришга ижобий таъсир этганлигида ўз ифодасини топган.
Натижаларнинг жорий қилинганлиги.
Тадқиқот натижалари олий
педагогик таълим муассасаларида “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати
бошланғич ташкилотларида миллий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик муаммосига доир назарий фикрлар, амалий тавсиялар махсус
методика асосида синовдан ўтказилди. Тажриба-синов ишлари Олий ҳарбий
божхона институти, Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика
университети, Жиззих давлат педагогика институти ва “Камолот” ѐшлар
ижтимоий ҳаракати бошланғич ташкилотида синовдан ўтди. Тадқиқот
ишининг тавсиялари мазкур таълим муассасалари фаолиятида кенг
қўлланилмоқда.
Ишнинг синовдан ўтиши (апробацияси).
Тадқиқот иши 2009 йилда
Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети “Умумий
педагогика” кафедрасининг кенгайтирилган мажлиси (10.06. 2009 йил)да
ҳамда ЎзДЖТУ ҳузуридаги К.067.44.03 рақамли Бирлашган ихтисослашган
кенгаш қошидаги илмий семинар (27.06.2011йил)да муҳокама қилинган.
Тадқиқотчи ўз чиқишлари билан Ўзбекистон Миллий университети,
Т.Н.Қори Ниѐзий номидаги Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий тадқиқот
институти ва Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университетида
ташкил этилган республика илмий-амалий конференциялар (Тошкент, 2008,
2009) Республика “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати томонидан ташкил
этилган анжуман ва семинарларда (2008-2010 йиллар) қатнашган.
Натижаларнинг
эълон
қилинганлиги
.
Диссертация
иши
материаллари асосида “Таълимий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик” мавзусидаги методик қўлланма ҳамда “Халқ таълими”, “Узлуксиз
таълим”, “Педагогик таълим”, “Таълим муаммолари” ва “Фалсафа ва ҳуқуқ”
илмий-методик журналларида 10 номдаги илмий-методик мақолалар чоп
этилган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми
. Диссертация кириш, 3 боб, 7
банд, хулосалар ва тавсиялар, фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати ҳамда
иловалардан иборат бўлиб, жами 132 саҳифани ташкил этади.
8
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ
Тадқиқот ишининг
кириш
қисмида мавзунинг долзарблиги,
муаммонинг ўрганилганлик даражаси, мақсади, вазифалари, объекти,
предмети, методлари, илмий фарази, методологик асослари, ҳимояга олиб
чиқилаѐтган асосий ҳолатлар, илмий янгилиги, тадқиқотнинг илмий-амалий
аҳамияти, ишнинг синовдан ўтганлиги, тадқиқот натижаларининг ҳаѐтга
жорий этилиши, натижаларининг эълон қилинганлиги ѐритилган.
Диссертациянинг
“Камолот ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятида
маънавий-ахлоқий қадриятлар ва тарбиянинг узвий алоқадорлиги”
деб
номланган биринчи бобида “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати ва
ѐшларнинг маънавий-ахлоқий тарбияси, маънавий-ахлоқий қадриятлар ва
миллий ўзига хос жиҳатлари ѐритилган.
Халқимиз мустақиллик ва озодликни қўлга киритгач, ўз тақдирининг
чинакам эгаси, ўз тарихининг ижодкори, ўзига хос миллий маданиятининг
соҳибига айланди. Уларнинг миллий онги, миллий ғурури, маънавий дунѐси
кундан-кунга бойиб бормоқда. Булар эса мустақил давлатимизнинг маънавий
асосини янада мустаҳкамлашга имкон яратмоқда.
Аждодларимиз томонидан кўп асрлар мобайнида яратиб келинган ғоят
бой, бебаҳо маънавий ва маданий меросимиз, миллий қадриятларимизни
тиклаш - давлат сиѐсатининг муҳим йўналишларидан бирига айланди.
Шундай экан, “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятини
мамлакатимизнинг келажаги, эртанги кунидаги фаровон ҳаѐти, умуман
олганда, Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятида ўз ўрнига эга бўлиши учун
биринчи навбатда ѐшларнинг тарбиясига қаратмоқ зарурияти долзарб бўлиб
қолди. Чунки мустақил Ўзбекистоннинг янги жамият қуриш йўлидаги барча
эришган ва эришаѐтган ютуқларига тўғаноқ бўлиб, ѐшларни турли усуллар
билан тўғри йўлдан чалғитишга ҳаракат қилаѐтган зарарли мафкуралар,
турли оқимлар иш кўрмоқда.
Ёшларни бу ғаразли йўллардан қайтариш, улар ҳаѐтида бўшлиқ пайдо
бўлмаслиги жамият маънавиятини юксалтириш, ѐшларнинг илм-фанга, касб-
ҳунарга, соғлом турмуш тарзига қизиқишларини ошириш, ҳар хил
тажовузлардан ҳимоя қилиш, тарбия соҳасида халқимизнинг анъаналари,
урф-одатлари, тили, дини, руҳиятига, миллий ва умуминсоний қадриятларига
таяниб, тарбиянинг самарали усулларидан фойдаланиш муҳимдир. Бу борада
ҳаракатнинг маънавий-ахлоқий тарбия йўналишидаги ишларни ташкил этиш
ва ривожлантириш мақсадга мувофиқ.
Тарбиянинг бошқа турлари каби маънавий-ахлоқий тарбия асосини ҳам
миллий, ҳам маънавий-ахлоқий қадриятлар ташкил этади.
Қадриятлар катта ижтимоий-сиѐсий, фалсафий, тарбиявий аҳамиятга
эга экан, улар ўтмиш билан ҳозирги кунни боғлаб туради. Шу туфайли унда
миллатнинг тарихи, унинг ўтмиш ҳаѐти, маданияти гавдаланади.
Шунга кўра, “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятида
ѐшларни маънавий-ахлоқий тарбияси ва унга қўйиладиган талаблар
жамиятда маълум ижтимоий-ахлоқий талабларга мос аҳлоқий хислатларни
9
шакллантириш мақсадида ѐшлар онги, ҳиссиѐтлари ҳамда хулқига мувофиқ
ва тизимли таъсир этишни талаб этади.
Маънавий-ахлоқий тарбия мазмунида миллий ва умуминсоний
қадриятларни уйғунлаштириш масаласининг кун тартибига қўйилиши
заруриятининг юзага келганлиги муносабати билан тарбия соҳасига янгича
ѐндашувларни ҳам талаб этмоқда.
Тарбия-инсоннинг инсонийлигини таъминлайдиган энг қадимий ва
абадий қадриятдир. Тарбиясиз алоҳида одам ҳам, кишилик жамияти ҳам
мавжуд бўла олмайди. Зеро, одам ва жамиятнинг мавжудлигини
таъминлайдиган қадриятлар тарбия туфайли бир авлоддан бошқасига ўтади.
Демак, қадриятлар, маънавият, тарбия, ахлоқ инсон камолотида муҳим ўрин
тутар экан, ѐш авлодни қадриятлар асосида ахлоқий баркамол, ўзининг энг
яхши фазилатлар билан бошқаларга ибрат бўладиган инсон қилиб тарбиялаш
таълим муассасалари билан бирга “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати ва
бошқа нодавлат ташкилотларнинг ҳам муҳим вазифасидир.
Бу борада маънавий-ахлоқий қадриятлар билан тарбиянинг уйғунлиги
муҳим аҳамият касб этади.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва тарбия уйғунлиги комил инсон
шахсини шакллантиришда етакчи омил саналади.
Барча даврларда ҳам тарбиячилар ѐшларнинг ахлоқи ва одоби, иймони
ва виждони, билими ва малакаси, хатти-ҳаракати йўналишини, тарих
тажрибаси, давр талаблари ва эҳтиѐжлари, вазифалари билан уйғунлаштириб
ривожлантиришга
ҳаракат
қилганлар.
Тарих
тажрибаси,
буюк
мутафаккирларнинг мероси миллий педагогика анъаналарининг шаклланиши
ва ривожланишида асосий манба бўлган.
Ўзбекистонда мустақиллик шарофати билан маънавий-ахлоқий
қадриятлар асосида ѐшларни тарбиялаш масаласига эътибор тобора
кучайтирилмоқда.
Шу маънода ѐшлар тарбиясини маънавий-ахлоқий қадриятлар билан
уйғун ҳолда ташкил этиш ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан муҳим
аҳамиятга эга. Яна бир муҳим масала ѐшларга миллий ва умуминсоний
қадриятларга доир билимга эга бўлишни ўргатишдир. Унинг муҳим жиҳати
бу инсон омили масаласидир. Мазкур омил ахлоқий ва ақлий камолот
муаммосидир. Ана шу омил ватан, миллат манфаатлари билан боғлиқ бўлиб,
инсонда фидоийлик, миллий ғурур ва ифтихор туйғуларини камол
топтиради.
Ёш авлодни миллий қадриятлар асосида тарбиялашни яна бир муҳим
жиҳати – бу уларни доимо меҳнат қилишга, ишбилармонлик, тадбиркорлик,
хусусий мулкчилик хислатларини ўрганишга ундайди, адолатлилик,
эътиқодлиликни шакллантиради.
Лекин бу муҳим вазифаларни амалга оширишда маълум салбий
иллатлар ҳам юз бермоқда. Бунинг асосий сабаби таълим муассасаларида
тарбияда миллий ва умуминсоний қадриятлардан самарали фойдалана
олмасликдир. Бу борада фан-техника ютуқлари, илғор технологияларни
ѐшларга ўргатиб, қадриятлардан замонавий технологиялар билан уйғун ҳолда
10
фойдаланиш, миллий ва умуминсоний қадриятларни таълим тизимига
киритиш мақсадга мувофиқ.
Маълумки, тарбиянинг миллий ўзига хос жиҳатлари бирлашиб, ўзаро
бойиб бориши – тараққиѐт қонунидир. Чунки ҳар бир миллатда унинг
аждодлари томонидан яратилган миллий тарбия ўз ўрнини топади, унинг
вакиллари онгида мустаҳкамланади. Демак, ҳар бир миллат ўзига хос ахлоқ,
одоб ва тарбия воситаларига эга.
Миллат ва миллий тарбиянинг ўзига хос жиҳатлари ҳақида гап
борганда таъкидлаш лозимки, миллатнинг ўзига хослиги, бетакрорлиги, ранг-
баранглиги ва ижтимоий жараѐнда ўзгариб бориши билан боғлиқ энг асосий
қадрияти унинг генофонидир.
Файласуф олим Қ.Назаровнинг фикрига кўра, «Генофонд – фақат
ирсият орқали ўтадиган табиий ўзига хослик эмас, балки тарихий белгилар,
хусусиятлар, ранг-баранглик ва ўзгарувчанликни ҳам ўз ичига олади.
Мустақиллик қўлга киритилгандан кейин мамлакатда ѐш авлодни
миллий ва умуминсоний қадриятлардан баҳраманд этиш, ўзбекларнинг
тарбия соҳасида тарихан таркиб топган ўзига хос хусусиятларини таълим-
тарбияда кенг тарғиб қилиш, бу борада бой миллий қадриятлардан унумли ва
ўринли фойдаланишга катта эътибор қаратила бошланди.
Халқимизнинг миллий тарбиясидаги ахлоқий жиҳатларга асос бўлган
маънавий омиллар кўп ва хилма-хил бўлиб, уларга қуйидагиларни киритиш
мумкин: инсон жамиятда яшаб туриб, ўз-ўзини англаши ва жамоатчилик
билан муносабатда ахлоқ, одоб меъѐрларини билиши, жамоатчилик ичида
ўзини тута билиши, оилада ҳурмат ва ўзаро оқилона муносабатларни таркиб
топтириш, фарзандлик бурчини бажариши, ҳалоллик, адолатпарварлик,
иймонлилик, инсофлилик мезонларига амал қилиши, Ватанни севиш, бу
муҳаббатни сўзда эмас, ўзининг аниқ фаолияти билан намоѐн этишидир.
Булар, албатта, умумий тушунчалар бўлиб, уларнинг ҳар бири яна бир қанча
тушунчаларни ҳам ўз ичига қамраб олиши мумкин.
Шунингдек, миллий тарбияда ҳар бир инсоннинг жамоат ичида ўзини
тутиши, кўпчилик олдида ҳар бир сўзни ўйлаб гапириши, кам гапириб, кўп
тинглаши, эл ичида обрў топишнинг қийинлиги, обрўни тўкиш осонлигини
англаб етиши, бировга ноўрин маломат қилмаслик, дўст танлашда
адашмаслик, доимо яхшиларга ѐндашиб юриш, ѐмонлардан узоқда бўлиш,
ўзи сув ичадиган қудуққа туфламаслик, урушганларни яраштириб қўйиш ва
ҳоказолар; ҳалоллик, инсофлилик борасида меҳнатсевар, адолатли,
кишиларга тўғри ва ѐқимли муносабатда бўлиш, муҳтож кишиларга
кўмагини аямаслик, барчага меҳр-оқибатли бўлиш, бахил бўлмаслик,
таъмагирлик қилмаслик, кўнгилда кек ва ғараз сақламаслик, иғво,
дангасалик, чақимчилик, ғирромлик, ўғирликдан узоқда бўлиш каби юксак
ахлоқий фазилатларни ўзида шакллантириш ўзига хос жиҳатларимизни
белгилайдиган мезонлардир.
Бундан ташқари, талабаларда муҳим қадриятларимиздан саналган
табиатга, ундаги наботот ва ҳайвонот оламига меҳр-муҳаббатда бўлиш,
уларни асраб-авайлаш, табиатга ғорат келтирувчиларга муросасиз бўлиш,
11
турар жойларини покиза ва озода сақлаш каби фазилатларни тарбиялаш ҳам
миллий тарбиямизнинг ўзига хос жиҳатларидан ҳисобланади.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, умуминсоний қадриятлардан
ўринли ва унумли фойдаланиш, ѐшларимизнинг дунѐқарашини ўстириш,
инсоний фазилатларни изчил шакллантириб бориш жамиятимизнинг, аввало
педагог-олимлар билан бир қаторда “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракатининг ҳам асосий вазифасидир.
Диссертациянинг иккинчи боби
“Маънавий-ахлоқий қадриятларни
ѐшлар тарбияси билан уйғунлаштириш шарт-шароитлари”
деб
номланиб, унда “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг ѐшлар тарбиясида
тутган ўрни, маънавий-ахлоқий қадриятларни уйғунлаштириш мазмуни,
шакл, метод ва воситалари ҳақида фикр юритилади.
Мамлакатимизда амалга оширилаѐтган маънавий ислоҳотларга давлат
сиѐсатининг устувор йўналиши сифатида қаралар экан, бу борада “Камолот”
ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг фаолиятини ана шу муҳим соҳага
йўналтиришни тақозо этади.
Маълумки, Ўзбекистон “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати II-
Қурултойида ҳаракатнинг янги таҳрирдаги Дастури қабул қилинди. Ушбу
дастурда “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг мақсад ва вазифалари
белгилаб қўйилди. Унда мамлакатимиз ѐшларини озод ва обод Ватан
яратишдек улуғ мақсад йўлида бирлаштириш, уларнинг ҳуқуқ ва
манфаатларини ҳимоялаш, мустақил Ўзбекистоннинг жисмонан соғлом, етук,
дунѐқараши теран, мустақил фикрловчи, миллий ва умумбашарий
қадриятларга асосланган демократик тамойилларни, бозор иқтисодиѐти
асосларини чуқур эгаллаган фуқароларни вояга етказишга ҳар томонлама
кўмаклашиш, ўсиб келаѐтган авлоднинг инсон ҳуқуқлари ва қадр-қимматини
улуғлаш, халқимизнинг обрўси ва нуфузини, юртимизнинг шон-шуҳратини
оширишга хизмат қиладиган узоқ муддатли, кенг кўламли ижтимоий-
иқтисодий,
маънавий-маърифий
жараѐнлардаги
фаол
иштирокини
таъминлашдан, ҳаракатни чин маънодаги ѐшларнинг суянчи ва таянчига
айлантиришдан иборатдир, – деб алоҳида таъкидланади. Юқоридаги мақсад
асосида ҳаракат ўз олдига қуйидаги олти йўналиш бўйича асосий
вазифаларни белгилаб олди:
Демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти барпо этиш,
маънавий-маърифий соҳа йўналиши, ижтимоий-иқтисодий, ѐшларнинг
маънавий баркамол, истеъдодли, иқтидорли қобилиятларини қўллаб-
қувватлаш, спорт ва жисмоний тарбия, ѐшларда соғлом турмуш тарзини
шакллантириш, халқаро фаолият соҳаларида ҳам муҳим вазифалар
белгиланди.
Ўзбекистон “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати дастурига асосланиб,
андозасини қуйидагича белгиладик:
12
Мақсад
Асосий
йўналишлар
Вазифалари
Мамлакатимиз
ѐшларини озод ва обод
Ватан яратишдек улуғ
мақсад
йўлида
бирлаштириш, уларнинг
ҳуқуқ ва манфаатларини
ҳимоялаш,
Ўзбекистоннинг
жисмонан соғлом, маънан
етук, дунѐқараши теран,
мустақил
фикрловчи,
миллий ва умумбашарий
қадриятларга асосланган
демократик
тамойилларни,
бозор
иқтисодиѐти асосларини
чуқур
эгаллаган
фуқароларни
вояга
етказишга ҳар томонлама
кўмаклашиш, маънавий-
маърифий жараѐнлардаги
фаол
иштирокини
таъминлашдан, ҳаракатни
чин маънодаги ѐшларнинг
суянчи
ва
таянчига
айлантиришдан
иборатдир.
Демократик ҳуқуқий
давлат ва фуқаролик
жамияти барпо этиш
соҳаси
Давлат
бошқарувини
янгилаш
ва
янада
демократлаштириш
ҳамда
мамлакатни
модернизация
қилиш
борасида
амалга
оширилаѐтган
сиѐсий
ислоҳотларнинг
мазмун-
моҳиятини ѐшлар онгига чуқур
сингдириш,
уларнинг
жамиятдаги
янгиланишлар
йўлини кенг қўллаб-қувватлаш
ва ушбу жараѐндаги ижтимоий
фаоллигига эришиш.
Ёшлар
Ҳаракатининг
маҳаллий
бўлимлари
ва
бошланғич
ташкилотлари
фаолиятига мунтазам жалб этиш
орқали
уларда
етакчилик
қобилиятини ривожлантириш,
Ўзбекистон
Конституциясига,
давлат
рамзларига
чуқур
ҳурмат-эҳтиром
руҳида
тарбиялашнинг
таъсирчан
тизимини
яратиш,
ѐшларни
жаҳон фани ва маданияти,
замонавий
технологияларни,
хусусан,
ахборот
коммуникацияларини
пухта
ўзлаштиришлари орқали фан ва
миллий
маданиятимизни
замонавий тараққиѐт чўққисига
кўтаришга ѐрдамлашиш.
Маънавий-маърифий
соҳа
Ижтимоий-
иқтисодий соҳа
Ёшларнинг истеъдод
ва
қобилиятларини
қўллаб-қувватлаш
соҳаси
Спорт ва жисмоний
тарбия, ѐшларда соғлом
турмуш
тарзини
шакллантириш соҳаси
Халқаро
фаолият
соҳаси
Ёшлар ўртасида Ҳаракат фаолиятининг шакл
ва методлари
Самарадорлик даражаси
1-расм. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик андозаси.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати ўз фаолиятида маънавий-
маърифий, ижтимоий-ҳуқуқий, ҳуқуқий тарғибот, ҳарбий ватанпарварлик,
спорт-соғломлаштириш
бўйича
15,5
мингдан
ортиқ
бошланғич
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати
13
ташкилотларида иш олиб бормоқда. Мазкур ташкилотларда, айниқса,
ѐшларнинг маънавий-ахлоқий тарбиясига алоҳида эътибор берилмоқда.
Бу борада дастлаб тажриба-синов майдонлари этиб белгиланган олий
таълим муассасаларида ишлар мазмуни белгилаб олинди ва уларни амалга
оширишда энг самарали шакл, метод ва воситалардан фойдаланилди.
Талаба-ѐшларга
таълим-тарбия
бериш
шахс
камолотини
шакллантиришда муҳим саналар экан, бу борада маънавий-ахлоқий
қадриятлар уйғунлиги самарали натижалар бериши аниқ. Лекин бу
самарадорликка таълим-тарбиянинг турли шакл, метод ва воситаларини
қўллаш орқали эришилади. Тажриба-синов ишлари Низомий номидаги
Тошкент давлат педагогика университети, Олий ҳарбий божхона институти
ва Жиззах давлат педагогика институтларида “Педагогика”, “Педагогика
тарихи”, “Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар”,
“Маънавият асослари” ўқув фанларини ўрганиш жараѐнида, аудиториядан
ташқари тарбиявий ишларда, “Маънавият кунлари” жараѐнида амалга
оширилди. Машғулотлар асосан семинарлар, амалий машғулотлар,
маърузалар, мутахассис суҳбати, муаммога доир талабалар фикрларини
уйғотиш, ѐзма ишлар, тестлар ўтказиш, ролли ўйинлар ташкил этиш, овозли
экран
воситаларидан
фойдаланиш,
мунозаралар,
давра
суҳбати,
мутахассислар билан учрашувлар тарзида ташкил этилди. Янги нашр этилган
китоблар бўйича мулоқот, газета ва журналларда эълон қилинган мақолалар
муҳокамаси билан бир қаторда турли воситалардан ҳам фойдаланилди:
овозли экран воситалари, видеофильм ва телекўрсатувлар, тасвирий санъат
асарлари, музей материаллари шулар жумласидандир. Масалан, “Туташ
тақдирлар” видеофильми муҳокамаси талабаларда катта қизиқиш уйғотди.
Мустақил ишлар эса талабаларни фаоллаштиришда, назарий
билимларни амалиѐтда қўллашга кўникма ҳосил қилди. Айниқса,
“Музейларда сақланаѐтган маънавий бойликлар – бизнинг бойлигимиз”,
“Насл-насаб ва унинг моҳияти”, “Бизнинг муаммоларимиз: улар қандай ҳал
этилади?”, “Табиат ва инсон муносабати”, “Бизни оилага ким тайѐрлайди?”,
“Қизлар шаъни ва йигит ғурури деганда нимани тушунасиз?” мавзуларида
ўтказилган мунозара, мусоҳаба, мутахассислар билан учрашувлар, савол-
жавоб кечалари самарали бўлди. Мазкур тадбирларга тайѐрланишда
маънавий-ахлоқий қадриятлардан фойдаланиш, уларни йиғиб тўплаш, китоб
устида ишлаш ва бошқа шакл, метод ва воситалар асосида ҳаѐтдаги
намуналарга таянилди. Зеро, таълим-тарбия жараѐнида қўлланилган шакл,
метод ва воситалар, маънавий-ахлоқий қадриятлар талабалар билимини
бойитишга ва таълим-тарбияни уйғун ҳолда ташкил этишга ѐрдам берди.
Бу эса қуйидаги ҳолатларда намоѐн бўлди:
1.
Ёшларга Ватанга муҳаббат, адолатлилик, инсонпарварлик,
инсонийлик, тўғрилик, камтарлик, ота-онага ҳурмат, меҳр-мурувват, саҳоват,
бағрикенглик каби ахлоқий фазилатларни қадрият сифатида узлуксиз
сингдириб бориш.
2.
Ҳозирги
шароитда
маҳалланинг
ўз-ўзини
бошқариш
имкониятларидан – касб-ҳунар ўрганиш анъаналари, ҳашар, жамоат
14
тартибини сақлаш ва бошқа қадриятлардан – маҳалладаги тўй-ҳашамлар,
маъракалар, оила муаммоларини маҳалла оқсоқоллари ва кайвони
бувиларнинг маслаҳатларидан фойдаланиб ҳал этиш.
3.
Катта ѐшлилар, устоз-мураббийларга ҳурмат-эҳтиром, ғамхўрлик
каби юксак маънавий-ахлоқий қадриятларни янада ривожлантириш.
4.
Меҳнат анъаналарини ҳозирги даврга мос ҳолда ривожлантириш
орқали меҳнат тарбияси ва ҳунар ўргатишда авлодлар анъанасини давом
эттириш.
5.
Ўзбек халқининг меҳмондўстлик анъаналарини ҳозирги кунда
дипломатик алоқалар, бағрикенглик, ҳамжиҳатлик, дўстлик, ижтимоий
ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик тамойиллари даражасига кўтариш.
6.
Ҳозирги кунда талаба-ѐшларга ҳаѐт ва турмуш эстетикасини
авайлаб-асраш орқали халқ амалий санъати, мусиқаси ҳамда халқимизнинг
миллий меъморчилик ва бошқа санъат намуналари билан уйғун
ривожлантириш.
7.
Талаба-ѐшларнинг табиат ва инсон муносабатларини англай олиш,
уни муҳофаза этиш ва янада бойитиб боришда халқимизнинг азалий урф-
одатларини ривожлантириб бориш.
8.
Маънавий-ахлоқий
қадриятларимиз
–
урф-одатлар
ва
анъаналаримизни ўрганиш ва замон руҳига мос равишда давом эттириш.
9.
Халқ педагогикасида қадрланадиган энг муҳим хислатлардан
саналган илм олиш ва ақлий тарбияда энг муҳим қадрият – китобхонлик
анъаналарини ривожлантириш; бедилхонлик, фузулийхонлик, навоийхонлик
ва достонлар айтиш, шеърхонлик, баҳрубайт, мушоираларни давом эттириш.
Олий таълим муассасаларида “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати
бошланғич ташкилоти фаолияти хилма-хил бўлиб, бу борада тарбиянинг турли
шакл ва методлари, воситаларини қўллаш унинг самарадорлигини оширишда
ижобий натижаларга олиб келишига муваффақ бўлдик. Бу эса ўз навбатида
тажриба-синов ишларини амалга ошириш жараѐнида ўз исботини топди.
Диссертациянинг учинчи боби
“Ёшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий
қадриятларни уйғунлаштиришда тажриба-синов ишлари самарадорлиги”
деб аталади. Мазкур бобда тажриба-синов ишларининг ташкил этилиши ва
натижалари, шунингдек, ѐшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятлар
уйғунлигининг самарадорлигини ошириш масалалари ѐритилган.
Олий таълим муассасаларида ѐшлар тарбиясини маънавий-ахлоқий
қадриятлар билан уйғунлаштириш муаммосини “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракати фаолияти жараѐнида амалга ошириш мақсадида махсус илмий
тадқиқот иши дастури ишлаб чиқилди.
Дастурда тажриба-синов ишларини амалга ошириш тизими белгиланиб,
уни ўтказиш методикаси ўз ифодасини топган. Мазкур методикага асосан
тажриба-синов ишларини амалга ошириш босқичлари, таъкидловчи,
шакллантирувчи ва умумлаштирувчи тажриба-синов ишлари ҳамда истиқболда
унинг самарадорлигини ошириш йўллари ўз ифодасини топган.
Дастлабки таъкидловчи тажриба-синов ишларида респондентларнинг
маънавий-ахлоқий қадриятларни қай даражада билиши ва улардан ўқув
15
жараѐнида ҳамда “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати бошланғич
ташкилоти фаолиятида тарбиявий тадбирларда фойдаланилиши ўрганилди.
Ижтимоий сўров методидан фойдаланилган ҳолда тажриба-синов учун
танланган олий таълим муассасаларида талабаларга сўровномалар
тарқатилди.
Саволномаларга олинган жавоблардан экспериментлар ўтказилган
олий ўқув юртларида билим сифати умуман талабга жавоб берса ҳам, лекин
талабаларнинг жавоблари талаб даражасидан анча пастлиги аѐн бўлди. Чунки
талабаларга тавсия этилган саволномалар минимал даражага мувофиқ эди.
Экспериментда иштирок этган 380 нафар талабадан 70 фоизи саволларга
жавоб бера олиши тахмин қилинган ҳолда фақат 11,8 фоиз талаба саволларга
тўғри жавоб берган.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати бошланғич ташкилотининг
муаммо нуқтаи назаридан олиб борадиган фаолияти ҳақида эса, 12 фоизгина
талаба тўғри тасаввурга эга.
Дастлабки тажриба-синов ишлари Республика “Камолот” ѐшлар
ижтимоий ҳаракати ҳамда тажриба-синов майдончалари этиб белгиланган
Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети, Олий ҳарбий
божхона институти, Жиззах давлат педагогика институти бошланғич
ташкилотлари фаолияти жараѐнида ўрганилди.
Дастлабки тажриба-синов натижалари ўртача кўрсаткичдан анча
пастлиги намоѐн бўлди. Буни тажриба ва назорат гуруҳлари кесимида
қарасак, тажриба гуруҳларида 63 фоиздан 79,3 фоизгача ўсганлигини,
назорат гуруҳларида эса 65,3 фоиздан 64,7 фоизгача камайганини ѐки
ўзгариш камлигини кўрамиз.
Шунга кўра, талаба-ѐшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятларни
уйғунлаштиришда асосий эътибор уларнинг мазмун-моҳиятини ѐритувчи
фаолиятнинг самарадорлигини оширишга қаратилди. Бунда асосий эътибор
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятини тадқиқот жараѐнида
ишлаб чиқилган “Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик” мавзусидаги услубий қўлланма мазмунида тавсия этилган андоза
ва услубий тавсиялар асосида ташкил этилишига қаратилди.
Тажриба-синов ишлари жараѐнида “Алишер Навоий шеърияти –
маънавиятимиз гултожи, “Ёшлар камолотида маънавий мероснинг аҳамияти”,
“Диний оқимлар ва миссионерликнинг олдини олиш”,“Маънавият ва миллий
либосларимиз”, “Ёшларда миллатлараро ва динлараро бағрикенглик”, “Инсон
қадри азиз, ўтганлар хотираси муқаддас”, “Хотиранг мангу, қадринг баланд,
улуғлаймиз”, “Тошкент – шарқ дурдонаси” “Ёшлар ва миллий-диний
қадриятларга муносабат”, “Ёшларни бузғунчи ғоялардан асраш” “Наврўз –
умумхалқ байрами” каби тадбирлар илмий-амалий конференция ва семинар
кенгашлар, давра суҳбатлари, акциялар, семинар-тренинглар, турли соҳа
мутахассислари билан учрашувлар, сайр-саѐҳатлар уюштирилди.
Бу борада биз қуйидаги мезонларга асосландик:
1.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати режалари мазмунида
маънавий-ахлоқий қадриятларнинг ўрин олганлиги.
16
2.
Маънавий-ахлоқий қадриятларнинг тарбиявий тадбирлар мазмунида
ўз ифодасини топганлиги.
3.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг маънавий-ахлоқий
қадриятларга доир тадбирлар ташкил этишда таълим муассасаларининг
бошқа муассасалар билан алоқадорлиги.
4.
Маънавий-ахлоқий
қадриятларни
ѐшлар
тарбияси
билан
уйғунлаштиришда қулай шакл, метод ва усулларнинг қўлланилиши.
5.
Маънавий-ахлоқий
қадриятларни
ѐшлар
тарбиясида
уйғунлаштиришда илғор технологиялардан фойдаланилиши.
6.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясининг уйғунлигига
доир тарбия натижаларининг мониторинги.
Ушбу мезонлар асосида тестлар, сўровномаларнинг ѐшлар тарбиясида
маънавий-ахлоқий қадриятларнинг уйғунлиги қай даражада эканлиги
аниқланди. Буларнинг натижалари 1-жадвалда ўз ифодасини топган.
1-жадвал
Тажриба якунида талабаларнинг маънавий-ахлоқий қадриятларни
ѐшлар тарбиясида уйғунлигини билиш даражаси
№
Мезонлар
Назорат гуруҳи
(188 талаба)
Тажриба гуруҳи
(192 талаба)
Самарадорлик даражаси
Юқори Ўрта Паст Юқори
Ўрта
Паст
1. “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракати
фаолиятида
маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг ўрнини тўғри
англаб етганлиги
55
63
70
96
68
28
2. Маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг
мазмун-
моҳиятини билиши
59
61
68
103
62
27
3. Миллий
ва
умумбашарий
қадриятларнинг фарқи ва ўзаро
алоқасини тушуниши
52
61
75
99
65
28
4. Маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг
тарбиядаги
ўрнини билиши
53
64
71
106
60
26
5. Тарбия ва маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг
уйғунлиги
ҳақида билим ва тушунчага
эгалиги
45
60
83
101
67
24
6. Жамият
тараққиѐтида
маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг
аҳамиятини
тушуниши
49
64
75
94
65
33
7. “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракати
фаолиятида
маънавий-аҳлоқий қадриятлар
ва тарбиянинг уйғунлигини
англаб етиши
51
63
74
100
69
23
Жами:
364
436
516
699
456
189
Ўртачаси:
52
62
74
100
65
27
17
Юқоридаги жадвал натижаларига асосланган ҳолда таълимий-ахлоқий
қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг самарадорлик даражасига
доир тажриба-синов ишлари натижаларини аниқлаш бўйича тажриба ва
назорат гуруҳларидаги ўзлаштиришлар статистик таҳлил қилинди.
2-жадвал
Таълимий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
самарадорлик даражасига доир тажриба-синов натижалари
Талабалар
сони
Ўзлаштириш даражалари
Юқори
Ўрта
Паст
Тажриба аввалида
Тажриба гуруҳи
192
57
69
66
Назорат гуруҳи
188
59
61
68
Тажриба якунида
Тажриба гуруҳи
192
100
65
27
Назорат гуруҳи
188
52
62
74
Бу танланмаларга мос келган диаграммаларни чизамиз:
Тажриба аввалида Тажриба якунида
2-расм. Таълимий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунликнинг самарадорлик даражаси
Юқоридаги натижаларга асосланиб, Стьюдент мезони асосида
математик статистик таҳлил қилиниб, топилган натижалардан танланма
дисперсия, ўртача квадратик четланиш ва вариация кўрсаткичлари топилади.
X
Y
2
x
S
2
y
S
x
V
y
V
т
к
2,38
1,89
0,5156 0,6579
30,3
42,9
0,09
0,09
Натижалардан тажрибадан олдинги ва кейинги кўрсатгичлар учун
Нейман ғояси асосида ишончли интерваллари топилди:
n
S
t
Х
а
n
S
t
Х
x
кр
х
x
кр
n
S
t
Y
а
n
S
t
Y
y
кр
y
y
кр
09
,
0
38
,
2
09
,
0
38
,
2
x
а
09
,
0
89
,
1
09
,
0
89
,
1
y
а
47
,
2
29
,
2
х
а
98
,
1
80
,
1
у
а
Шундай қилиб, тажриба-синов ишларининг натижаларига кўра,
ўтказилган тажрибанинг ҳаққонийлиги келиб чиқди.
Юқоридаги натижаларга асосланиб, тажриба-синов ишларининг сифат
кўрсаткичлари аниқланди. Бунда
Х
=2,38;
Y
=1,89;
;
09
,
0
т
09
,
0
н
га тенг ва сифат кўрсаткичларининг:
18
16
,
1
98
,
1
29
,
2
09
,
0
89
,
1
09
,
0
38
,
2
)
(
)
(
н
т
усб
Y
Х
К
> 1;
49
,
0
80
,
1
29
,
2
)
09
,
0
89
,
1
(
)
09
,
0
38
,
2
(
)
(
)
(
н
т
бдб
Y
Х
К
> 0;
га тенглиги аниқланди.
Олинган натижалардан, ўқитиш самарадорлигини баҳолаш мезони
бирдан катталиги ва билиш даражасини баҳолаш мезони нолдан катталигини
кўриш мумкин. Бундан маълумки, тажриба гуруҳидаги ўзлаштириш назорат
гуруҳидаги ўзлаштиришдан юқори экан. Демак, таълимий-ахлоқий
қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг самарадорлик даражасига
доир назорат натижаларини аниқлаш бўйича ўтказилган тажриба-синов
ишлари самарадорлиги маълум бўлди.
УМУМИЙ ХУЛОСАЛАР
1.
Ҳозирги даврда жаҳонда юз бераѐтган муаммолар ѐшлар тарбиясида
баъзан салбий оқибатларга олиб келмоқда. Бундай иллатларнинг олдини
олиш учун ѐшлар тарбиясини маънавий-ахлоқий қадриятлар билан уйғун
ҳолда олиб бориш зарурияти долзарб бўлиб турибди.
2.
Жамият тараққиѐти шароитида тарбия натижаси ва самарадорлиги
унинг инсон томонидан маънавий-ахлоқий қадриятлар ҳамда ижтимоий
тажрибаси қай даражада ўзлаштирилаѐтгани билангина эмас, балки жамият
аъзоларининг авлодлар тажрибасидан фойдаланишда онгли фаоллик ва
мустақил ижодий фаолиятга тайѐрлиги билан белгиланади. Тарбиянинг
муҳим натижаси – инсоннинг ўзи уни ўзгартиришга тайѐрлиги ва
қодирлигидир.
3.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва тарбиянинг уйғунлиги педагогик
жараѐннинг марказий муаммосидир. Бу борада миллий-маънавий мерос,
ахлоқ мезонларини инсонпарварлик ғояларига таянган ҳолда унинг
узвийлиги, изчиллиги, илмийлиги, дунѐвийлиги тамойиллари асосида
инсонларнинг талаб ва эҳтиѐжларини ҳисобга олган ҳолда ақл-заковат билан
яратилган, уларнинг тасаввури, тафаккури, орзу истаклари, эътиқоди, ахлоқ
қоидаларини ўзида мужассам этган, амалий ҳаѐтда сайқал топган бўлиб,
тарбиянинг асосий негизи саналади.
4.
Маънавий-ахлоқий
қадриятларни
ѐшлар
тарбиясида
уйғунлаштиришнинг ўзига хос жиҳатлари мавжуд бўлиб, булар ҳар бир ѐш
жамиятда яшар экан, ўз-ўзини англаши ва жамиятда ахлоқ меъѐрларига риоя
этиши, жамоатчилик ўртасида ўзини тута билиши, оилада ҳурмат ва оқилона
муносабатларни таркиб топтириши, фарзандлик бурчини бажариши,
ҳалоллик, иймонлилик мезонларига амал қилиши, Ватанни севиш, буни ўз
фаолиятида намоѐн этиши кабилардан иборатдир.
5.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати ўз фаолиятини ѐшлар
тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятларни уйғунлаштиришда улар онгида
миллий ғурурни шакллантириш, истиқлол ғояларига садоқат, Она-Ватанга
меҳр-муҳаббат, эътиқод, жасурлик, фидоийлик туйғуларини сингдиришга
йўналтирилади.
19
6.
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати доирасида ташкил этиладиган
ишлар хилма-хил бўлиб, уларнинг самарадорлигини ошириш учун
тарбиянинг турли шакл, методлари ва воситаларидан фойдаланш мақсадга
мувофиқ. Бу борада семинарлар, амалий машғулотлар, маърузалар,
суҳбатлар, ролли ўйинлар, мунозара ва баҳслар, давра суҳбатлари, янги
китоблар бўйича мулоқотлар, газета ва журналларда эълон қилинган
мақолалар муҳокамаси кабилар; овозли экран воситалари, видеофильм ва
телекўрсатувлар, тасвирий санъат асарлари, музей материаллари ва бошқалар
тарбиявий ишларнинг самарадорлигини янада оширади.
Тажриба-синов жараѐнида маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар
тарбиясида уйғунлик тарбиявий ишларни маълум тизим асосида қулай шакл,
метод ва воситаларни танлаш ҳамда “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати,
таълим муассасалари ва маданий-маърифий муассасалар фаолиятини узвий
алоқада ташкил этиш самарали натижалар беради.
Мазкур хулосалар асосида қуйидаги тавсияларни тақдим этамиз:
ТАВСИЯЛАР
1. Ёшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятлар уйғунлигининг
самарадорлигини ошириш учун “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати
бошланғич ташкилотлари ҳамда таълим муассасалари фаолиятини аниқ
мақсадга йўналтирилган ҳолда ташкил этиш.
2. Тарбиявий ишларни талаба-ѐшларнинг қобилияти, интилишларини
ҳисобга олган ҳолда уюштириш, тадбирларни уларнинг ақлий-ахлоқий
қизиқишлари асосида ташкил этиш.
3.
Маънавий-ахлоқий
қадриятларнинг
ѐшлар
тарбиясини
уйғунлаштиришда унинг ахлоқий билим, ахлоқий онг, ахлоқий ҳис-туйғу,
ахлоқий эътиқод, ахлоқий кўникма ва малака узвийлигидаги фаолияти
механизмини яратиш.
4. Ёшлар тарбиясида маънавий-ахлоқий қадриятлар уйғунлиги
тарбиявий ишларнинг шакл, метод ва воситаларини такомиллаштиришда
тарбиявий ишларни маълум тизимда ташкил этиш ва бу борада ўзаро бир-
бирига боғлиқ тарбия мазмунини, шакл, метод ва усуллари, воситаларини
яхлит бирликда амалга ошириш. Зеро, уйғунлик – бу маънавий-ахлоқий
қадриятларни тарбиянинг мақбул шакл, метод, усул ва воситалари билан
ўзаро бир-бири билан узвий ҳолда амалга оширишдан иборат.
5. Маънавий-ахлоқий қадриятларни ѐшлар тарбиясида қуйидаги
шаклларда уйғунлаштириш мақсадга мувофиқ:
а) тарбиявий ишларнинг шакли фойдаланиладиган қадриятларнинг
мазмунига мослиги;
б) илмий дунѐқараш, ахлоқий эътиқод, фуқаролик бурчи ва маънавий
юксакликни маънавий-ахлоқий қадриятлар асосида бир бутун яхлит
шакллантириш;
в) тарбиявий ишлар таъсири мониторингини ишлаб чиқиш.
20
6. Ёшлар тарбияси ва маънавий-ахлоқий қадриятлар уйғунлигини
амалга оширишда таълим муассасалари, “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракати, маданият муассасалари фаолиятини ўзаро алоқада амалга ошириш.
ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ИШЛАР РЎЙХАТИ
1.
Ғоибназаров Р. Таълим-тарбия ишларининг муштараклиги –
маънавий-ахлоқий қадриятлар асоси. // Таълим муаммолари. – Тошкент,
2009. – №1. – Б. 57 – 59.
2.
Гаипназаров Р. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбияси.
// Узлуксиз таълим. – Тошкент, 2009. – № 5. – Б. 97–100.
3.
Ғоибназаров Р. Ёшлар тарбиясида “Камолот” ѐшлар ижтимоий
ҳаракатининг ўрни. // Халқ таълими. – Тошкент, 2009. – № 4. – Б. 121–124.
4.
Гаипназаров Р. Ёшларни миллий ва умуминсоний қадриятлар
руҳида тарбиялашнинг маънавий асослари. // Педагогик таълим. – Тошкент,
2009. – № 6. – Б. 35–38.
5.
Гаипназаров Р. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар
тарбиясида уйғунлик. Методик қўлланма. – Тошкент: Янги аср авлоди, 2009.
– 95 б.
6.
Гаипназаров Р. Ёшларнинг ижтимоий фаоллигида маънавий-
ахлоқий қадриятлар ва тарбиянинг узвийлиги. // Умумий ўрта ва ўрта махсус
касб-ҳунар таълими жараѐнида фанлараро узвийликни таъминлаш
муаммолари
мавзусидаги
республика
илмий-амалий
конференция
материаллари. – Тошкент:ЎзПФИТИ, 2009. – Б. 148–150.
7.
Ғоибназаров Р. Ёшлар онгида миллий ва маънавий қадриятларни
шакллантириш. // Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ҳаѐтида
ѐшларнинг ўрни мавзусидаги республика илмий-амалий конференция
материаллари. – Тошкент: “Камолот” ЁИҲ, 2008. – Б. 59 – 62.
8.
Ғойибназаров Р. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва унинг ѐшлар
тарбиясида уйғунлиги. // Ёшлар ва ижтимоий тараққиѐт мавзусидаги
республика ѐш олимларнинг илмий-амалий конференция материаллари
тўплам. – Тошкент: ЎзМУ, 2008. – 1-қисм. – Б. 230 – 232.
9.
Ғойибназаров Р. Миллий қадриятлар оилада камол топади. //
Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий тараққиѐтида ѐш
оилаларнинг ўрни мавзусидаги республика илмий-амалий анжуман
материаллари. –Тошкент: “Камолот” ЁИҲ, 2008. – Б. 58 – 62.
10.
Gaipnazarov.R Value for education of youth of Uzbekistan on the basis
of national values. // The advanced science . – Хитой, 2011. – Махсус сон. – Б.
17-19.
11.
Гаипназаров Р. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва тарбиянинг
миллий ўзига хос жиҳатлари. // Фалсафа ва ҳуқуқ. – Тошкент, 2011. – № 2. –
Б. 91-92.
21
Педагогика фанлари номзоди илмий даражасига талабгор Гаипназаров
Рахматулла Рахимбаевичнинг 13.00.01 – Педагогика назарияси ва тарихи
ихтисослиги бўйича
“Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар
тарбиясида уйғунлик (“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати мисолида)”
мавзусидаги диссертациясининг
РЕЗЮМЕСИ
Таянч сўзлар:
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати, қадриятлар,
миллий ва умумбашарий қадриятлар, маънавий-ахлоқий қадриятлар,
уйғунлик, комил инсон, урф-одат ва анъаналар, маънавий мерос,
ватанпарварлик, мустақиллик.
Тадқиқот объекти:
олий таълим муассасаларида “Камолот” ѐшлар
ижтимоий ҳаракати бошланғич ташкилотининг ѐшлар тарбиясида маънавий-
ахлоқий қадриятлар уйғунлигини амалга ошириш жараѐни.
Ишнинг мақсади:
олий педагогик таълим муассасалари «Камолот»
ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг бошланғич ташкилотларида тарбиявий ишлар
мазмунини маънавий-ахлоқий қадриятлар билан уйғунлаштиришнинг илмий-
педагогик асосларини ишлаб чиқиш ва уни амалиѐтга татбиқ этишга доир
илмий-методик тавсияларни яратиш.
Тадқиқот методлари:
мавзуга доир фалсафий, ижтимоий, сиѐсий,
ҳуқуқий, педагогик ва психологик адабиѐтларни ўрганиш; илмий-назарий
таҳлил, педагогик кузатув; ижтимоий сўров (анкета, тест, суҳбат, интервью
ва
ҳ.к.);
моделлаштириш;
тажриба-синов;
математик-статистика;
натижаларни умумлаштириш.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги:
маънавий-ахлоқий
қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунлик педагогик йўналишда тадқиқот
объекти қилиб олинди. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик илмий-назарий жиҳатдан таҳлил этилди. Ёшлар тарбияси ва
маънавий-ахлоқий қадриятларнинг уйғунлиги технологияси ишлаб чиқилди.
Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида уйғунликнинг
мезонлари ва андозаси яратилди. Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар
тарбиясида уйғунликнинг самарадорлигини оширишга доир илмий-методик
тавсиялар ишлаб чиқилди.
Амалий аҳамияти:
тадқиқот ишида илгари сурилган назарий фикрлар
“Педагогика”, “Педагогик маҳорат”, “Маънавият асослари” фанларини
мазмунан бойитади, “Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракатининг бошланғич
ташкилотларида тарбиявий ишлар самарадорлигини фаоллаштиради, олий
таълим муассасалари талабалари билан олиб бориладиган тарбиявий ишлар
самарадорлигини янада оширади.
Тадқиқотда илгари сурилган илмий-методик тавсиялар эса узлуксиз
таълим тизимида маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунликка доир методик манба сифатида хизмат қилади.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги:
тадқиқотнинг
асосий ғоялари “Маънавий-ахлоқий қадриятлар ва ѐшлар тарбиясида
уйғунлик” номли методик қўлланма, “Халқ таълими”, “Узлуксиз таълим”,
“Таълим муаммолари”, “Педагогик таълим”, “Фалсафа ва ҳуқуқ”, хорижий
журналлар ҳамда “Камолот” ЁИҲда ташкил этилган илмий анжуманлар
материаллари
тўпламларида
чоп
этилган
мақолалар
воситасида
оммалаштирилди.
Қўлланилиш соҳаси:
тадқиқот материалларидан олий таълим тизими,
“Камолот” ѐшлар ижтимоий ҳаракати фаолиятида фойдаланиш мумкин.
22
РЕЗЮМЕ
диссертации Гаипназарова Рахматуллы Рахимбаевича на тему:
«Духовно-
нравственные ценности и гармоничность в воспитании молодежи» (на
примере общественного движения молодежи «Камолот»)
на соискание
ученой степени кандидата педагогических наук по специальности 13.00.01 –
Теория и история педагогики:
Ключевые слова
: общественное движение молодежи «Камолот»,
ценности, национальные и общечеловеческие ценности, духовно-нравственные
ценности, гармония, совершенный человек, обычаи и традиции, духовное
наследие, патриотизм, независимость.
Объект исследования
: процесс гармонизации духовно-нравственных
ценностей в воспитании молодежи первичными организациями общественного
движения молодежи «Камолот» в высших учебных заведениях.
Цель
исследования
:
разработка
научно-педагогических
основ
гармонизации содержания воспитательной работы с духовно-нравственными
ценностями в первичных организациях общественного движения молодежи
«Камолот» высших педагогических учебных заведений, создание научно-
методических рекомендаций по их внедрению.
Методы
исследования
:
изучение
литературы
философского,
социологического, политического, юридического (правового), педагогико-
психологического содержания по теме исследования; научно-теоретический
анализ, педагогическое наблюдение; социологический опрос (анкетирование,
тесты, беседы, интервью); моделирование; эксперимент, математическая
статистика; обобщение результатов.
Полученные результаты и их новизна:
духовно-нравственные ценности
и гармоничность в воспитания молодежи в педагогическом направлении
выбрана как объект исследования. Проанализированы в научно-теоретическом
аспекте духовно-нравственные ценности и гармоничное воспитание молодежи.
Разработана технология гармонизации воспитания молодѐжи с духовно-
нравственными ценностями.
Определены критерии и основные направления гармонизации духовно-
нравственных ценностей и воспитания молодежи. Разработаны научно-
методические рекомендации по повышению эффективности воспитания
молодежи в соответсвии с духовно-нравственными ценностями.
Практическая значимость:
теоретические идеи, выдвинутые в
исследовательской работе, обогащают содержание таких учебных дисциплин, как
«Педагогика», «Педагогическое мастерство», «Основы духовности», способствуют
активизации и повышению эффективности воспитательной работы первичных
организаций общественного движения молодежи «Камолот», проводимой среди
студентов высших учебных заведений.
Научно-методические
рекомендации,
разработанные
в
ходе
диссертационного исследования, служат в системе непрерывного образования в
качестве методического источника по обеспечению гармонии в воспитании
молодежи на основе духовно-нравственных ценностей.
Степень внедрения и экономическая эффективность:
результаты
исследования внедрены в практику путѐм публикации методического пособия
«Духовно-нравственные ценности и гармоничность в воспитания молодежи»,
статей в научно-методических журналах “Халқ таълими”, “Узлуксиз таълим”,
“Таълим муаммолари”, “Педагогик таълим”, “Фалсафа ва ҳуқуқ”, в
иностранных журналах, в сборниках статей научных конференций,
организованных ОДМ «Камолот».
Область применения:
материалы диссертационного исследования могут
быть использованы в системе высшего образования и деятельности
общественного движения молодежи «Камолот».
23
RESUME
thesis of Gaipnazarov Rahmatulla Rahimboyevich on the scientific degree competition of
the doctor of philosophy in pedagogy on speciality 13.00.01. – the theory and history of
pedagogics, subject:
“Spiritual-moral values and harmony in education of youth (on
an example of Social movement of youth “Кamolot”)”
Key words:
social movement of youth “Кamolot”. Values, national and universal
values, spiritual-moral values, harmony. The perfect man, customs and traditions, a
spiritual heritage, patriotism, independence.
Subjects of research:
the process of harmonization in spiritual - moral education
of youth by the primary organizations of social movement of youth “Кamolot” in higher
educational institutions .
Purpose of the work:
working out scientific and pedagogical bases of
harmonization of the contents of educational work by the spiritual - moral values by the
primary organizations of social movement of youth “Кamolot” at the higher pedagogical
educational institutions and working out scientific-methodical recommendations on their
introduction to practice.
Methods of research:
studying the literature of philosophical, sociological,
political, legal (legal), and also the pedagogico-psychological contents, connected to a
theme of dissertational research: the scientific-theoretical analysis, pedagogical
experiments: social inquiry (questionaire, tests, conversations. interview, etc.); modeling;
experiment-tests: mathematical statistics; generalization of results.
The results obtained and their novelty:
harmony of spiritual-moral values and
education of youth in a pedagogical direction has been chosen as an object of dissertation
. Spiritual-moral values and harmonious education of youth are subjected to the
scientific-theoretical analysis. The technology of harmoniously developed generation and
spiritual-moral values have been worked out.
Criteria and the basic directions of harmony of spiritual-moral values and
education of youth are determined. The scientific-methodical recommendations on
increasing of harmonious efficiency in education of youth by spiritual-moral values
have been worked out.
Practical value:
Advancing theoretical ideas in research work enrich the contents
of such educational disciplines as “Pedagogics”, “Pedagogical skill”, “Bases of
spirituality” which promote for activization and increasing of efficiency of educational
work in the primary organizations of social movement of youth “Кamolot” holding
among the students of higher educational institutions.
The scientific-methodical recommendations worked out during scientific
investigations inculcate in the system of lifelearning education as a methodical source
for supplying harmony in education of youth on the basis of spiritual-moral values.
Degree of embed and economic effectivity:
Results of research were put into
practice by writing methodic textbook “Spiritual-moral values and harmony in education
of youth
”,
by contributing
articles to scientific-methodical magazines, “Halq
ta‟limi”(Peoples education), “Uzluksiz ta‟lim”(Lifelearning education), “Ta‟lim
muammolari” (Problems in education), “Pedagogik ta‟lim” (Pedagogical education),
“Falsafa va huquq” (Philosophy and rights), as well as in foreign magazines , in
collection of articles organized by social movement of youth “Кamolot”
Field of application:
materials of dissertation can be used in the system of higher
education and in the activity of social movement of youth “Кamolot”.