Иммунопатогенетические особенности формирования аутоиммунных процессов при хронических вирусных гепатитах В и С | Каталог авторефератов

Иммунопатогенетические особенности формирования аутоиммунных процессов при хронических вирусных гепатитах В и С

inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
1-77

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Набиева, У. (2023). Иммунопатогенетические особенности формирования аутоиммунных процессов при хронических вирусных гепатитах В и С. Каталог авторефератов, 1(1), 1–77. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/48944
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Актуальность и востребованность темы диссертации.
Аутоиммунные заболевания и тенденция к их росту во всем мире является важной медицинской проблемой. Аутоиммунизация при хронических вирусных гепатитах (ХВГ), встречающаяся в % случаев существенно отягощает течение основного заболевания. По оценкам экспертов Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ) число больных с вирусным гепатитом В составляет более 1 млд. Человек, число инфицированных вирусных гепатитом С в мире более 300 млн., что составляет 5% населения земного шара1.
В республике Узбекистан процессу преобразования системы здравоохранения придается статус государственной политики. В годы независимости претворение в жизнь мероприятий, направленных на оказание высококачественной медицинской помощи населению, достигнуты весомые успехи. В вопросе охраны здоровья населения, снижения заболеваемости инфекционными заболеваниями, в частности, ХВГ получены определенные результаты.
На мировом уровне аутоиммунные заболевания, в частности, аутоиммунные нарушения при хронических инфекциях ежегодно увеличиваются, с формированием сочетанного аутоиммунного заболевания, снижением качества жизни больных, что преобразилось в одно из значимых медико-социальных проблем. Вследствие того, что ведущей причиной роста частоты аутоиммунизации при ХВГ является несвоевременная диагностика аутоиммунных нарушений, а в возникновении и развитии аутоиммунизации участвуют различные факторы организма и возбудителя: иммунологические, биохимические, молекулярно-генетические или сочетанное действие нескольких факторов, реализация ранней диагностики аутоиммунизации, разработка иммунологических, биохимических и молекулярно-генетических критериев и совершенствование прогностических подходов к терапии определяет актуальность проблемы. Все вышеперечисленное, а также изучение частоты аутоиммунизации системного и тканевого характера у больных хроническими вирусными гепатитами В и С, выявление взаимосвязи между процессом аутоиммунизации и гуморальными, клеточными и неспецифическими звеньями иммунитета при хронических вирусных гепатитах определяет актуальность тематики научного исследования.
Данное диссертационное исследование в определенной степени служит выполнению в рамках исполнения задач, поставленных в Постановление Президента Республики Узбекистан ПП-1652 от 28 ноября 2011 года «О мерах по дальнейшему углублению реформирования системы здравоохранения» и постановление №91 Кабинета Министров Республики Узбекистан от 29 марта 2012 года «О мерах по дальнейшему укреплению материально-технической базы и совершенствованию организации деятельности медицинских учреждений», а также в других нормативноправовых документах, принятых в данной сфере.
Целью исследования является выявление иммунопатогенетических механизмов формирования и развития аутоиммунных нарушений у больных хроническими вирусными гепатитами В и С.
Научная новизна исследования заключается в следующем:
впервые выявлена частота аутоиммунизации системного и тканевого характера у больных хроническими вирусными гепатитами В и С;
выявлена повышенная тканевая аутоиммунизация к внутренним органам организма при наличии вирусемии;
установлена гиперэргическая реакция со стороны цитотоксических лимфоцитов и В-клеток при общем клеточном иммунодефиците;
выявлены факторы противовирусной защиты и ранней активации лимфоцитов при снижении апоптотической гибели иммунокомпетентных клеток;
впервые определены иммунопатогенетически значимые взаимосвязи процессов аутоиммунизации и показателей гуморального, клеточного и неспецифического звена иммунитета у больных с ХВГ;
выявлено достоверное повышение провоспалительных цитокинов (ИЛ-6, ФНО-а, ИФН-у) на фоне угнетения продукции противовирусных (ИФН-а) и регуляторных цитокинов (ИЛ-10) при развитии аутоиммунизации;
разработан алгоритм комплексного обследования для выявления аутоиммунных нарушений у больных ХВГ и определены иммунологические критерии диагностики.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
1. Проведенные скрининговые исследования среди больных хроническими вирусными гепатитами В и С, выявили системные (органонеспецифические) аутоантитела (CAT) в 43,8% и 30,2% случаев соответственно, и тканевые (органоспецифические) аутоантитела (ТАТ) в 61,4% и 73,5% случаев соответственно.
2. Установлено, что при ХВГВ одиночный спектр CAT выявлялся чаще, чем при ХВГС (в 87,2% и 62,3% случаев, соответственно), а комплексный спектр CAT в 3 раза чаще при ХВГС, чем при ХВГВ (в 37,7% и 12,8% случаев, соответственно). Высокие показатели ТАТ к эндокринным органам выявлялись и при ХВГВ и при ХВГС. При ХВГВ наблюдались более высокие показатели ТАТ к печени, почкам, тонкому кишечнику и коже, а при ХВГС -к синовиальной оболочке суставов.
3. Установлена взаимосвязь CAT и ТАТ с факторами вируса: при нерепликативной форме ХВГС выявление CAT в 2 раза чаще чем при репликативной, при 2 генотипе HCV-инфекции - CAT в 1,4 раза, ТАТ в 2,4 раза чаще, чем при других генотипах, и при HBeAg-негативном штамме HBV-инфекции - CAT в 2,4 раза, ТАТ в 1,6 раза чаще.
4. Определена взаимосвязь CAT и ТАТ с факторами организма при ХВГВ: преобладает молодой возраст 18-35 лет (в 72,5% всех случаев с CAT, в 70% всех случаев с ТАТ), женский пол (62,5% против 44,4% в группе без CAT, 53,3% против 26,3% в группе без ТАТ), преобладание цитолитического синдрома, низкая и умеренная степень биохимической активности чаще выявляется в группе с CAT,.
5. Определена взаимосвязь CAT и ТАТ с факторами организма при ХВГС: преобладает возраст 36-50 лет (в 46,3% всех случаев с ТАТ), нормальные биохимические показатели выявлены в группе с CAT в 1,64 раза чаще (в 27,3%), чем в группе без CAT, преобладание мезенхимальновоспалительного и холестатического синдромов.
6. Установлено, что при ХВГВ патогенетическими основами развития аутоиммунных нарушений системного характера является стимуляция продукции антител В-лимфоцитами, и снижение элиминации возбудителя, при слабо выраженном противовирусном ответе. При ХВГС аутоиммунные нарушения системного характера развиваются на фоне глубокого Т-клеточного иммунодефицитного состояния и неадекватного
противовирусного ответа.
7. Показано, что иммунный статус у больных ХВГС характеризуется снижением абсолютного числа основных субпопуляций лимфоцитов (особенно постоянно и глубоко - CD8+- и СО16+-клеток). Наблюдаемый лимфоцитоз (относительный) обусловлен повышенным содержанием CD20’ лимфоцитов. Содержание всех изученных клеток иммунореактивности изменено, при этом снижены — лейкоциты, CD3+-, CD41--, CD8-, CD16+-лимфоциты, ЦИК, повышены — лимфоциты (%), IgM, IgG; остальные показатели изменяются разнонаправлено. Описанные изменения характеризуют приспособительную направленность структурнофункциональных нарушений и, в данном случае, отражают преобладание Th2 ответа над Th 1.
8. Определены изменения на уровне межмолекулярной регуляции ХВГ с аутоиммунным компонентом характеризующийся выраженными симптомами доиммунного воспаления на фоне снижения активности регуляторных Т-клеток, которые коррелируют со степенью активности, клиническими проявлениями ХВГ и свидетельствуют о возможной патогенетической и клинической роли аутоиммунных нарушений системного характера при вирусных заболеваниях печени.
9. Разработаны интегральные показатели подсчета степени выраженности аутоиммунизации к каждому отдельно взятому органу или ткани, а также к общему тканевому аутоиммунному статусу.
10. Выявлено увеличение количества связей между различными показателями при снижении их суммарной информативности, слабой интеграция множества отдельных иммунологических параметров между собой и с параметрами других систем, что свидетельствует о дискоординации иммунорегуляторных механизмов при хронических гепатитах, более выраженной при наличии аутоиммунных нарушений.


background image

ИММУНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ ВА ТОШКЕНТ ТИББИЁТ
АКАДЕМИЯСИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ ДАРАЖАСИНИ
БЕРУВЧИ 16.07.2013.Tib.16.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ КЕНГАШ

ИММУНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ

НАБИЕВА УМИДА ПУЛАТДЖАНОВНА

В ВА С СУРУНКАЛИ ВИРУСЛИ ГЕПАТИТЛАРДА АУТОИММУН
ХОЛАТЛАР ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИММУНОПАТОГЕНЕТИК
ХУСУСИЯТЛАРИ

14.00.36 - Аллергология ва иммунология
(тиббиёт фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ ТОШКЕНТ – 2016

УДК: 616.36-002.2:612.017.11

Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси


background image

Оглавление автореферата докторской диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation

Набиева Умида Пулатджановна
В ва С сурункали вирусли гепатитларда аутоиммун холатлар
шаклланишининг иммунопатогенетик хусусиятлари. 5

Набиева Умида Пулатджановна
Иммунопатогенетические особенности формирования аутоиммунных
процессов при хронических вирусных гепатитах В и С 27

Nabieva Umida Pulatdjanovna

Immunopathogenetic features of formation of autoimmune processes in chronic
viral hepatitis B and C 53

Эълон қилинган ишлар рўйхати
Список опубликованных работ

List of published works 72

ИММУНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ ВА ТОШКЕНТ ТИББИЁТ
АКАДЕМИЯСИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ
ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013.Tib.16.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ
КЕНГАШ

ИММУНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ

НАБИЕВА УМИДА ПУЛАТДЖАНОВНА

В ВА С СУРУНКАЛИ ВИРУСЛИ ГЕПАТИТЛАРДА АУТОИММУН
ХОЛАТЛАР ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИММУНОПАТОГЕНЕТИК
ХУСУСИЯТЛАРИ


background image

14.00.36 - Аллергология ва иммунология
(тиббиёт фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ ТОШКЕНТ – 2016

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси

ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида 30.09.2014/Б2014.5.Tib529 рақами билан рўйхатга
олинган.

Докторлик диссертацияси Иммунология институтида бажарилган.
Диссертация автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) Илмий кенгаш веб-саҳифасида

(www.immunology.uz) «ZiyoNet» таълим ахборот тармоғида (www.ziyonet.uz) жойлаштирилган.

Исмаилова Адолат Абдурахимовна

тиббиёт фанлари доктори

Калимолдаева Салтанат Болатовна

тиббиёт фанлари доктори (Қозоғистон )

Бабаходжаев Сраджеддин

тиббиёт фанлари доктори, профессор

Туйчиев Лазиз Нодирович

тиббиёт фанлари доктори, профессор

Илмий
маслаҳатчи:
Расмий
оппонентлар:

Етакчи

ташкилот:

Россия Федерал тиббий-биологик
агентлиги «Иммунология институти»
Давлат илмий маркази

Диссертация ҳимояси Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Иммунология институти ва

Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги 16.07.2013.Тib16.01 рақамли илмий кенгашнинг 2016 йил

«__» __________ соат _____ даги мажлисида бўлиб ўтади. (Манзил: 100060, Тошкент шаҳри,

Я.Ғуломов кўчаси, 74. Тел./факс (99871) 233-08-55, е-mail: immunologiya@qip.ru).


background image

Докторлик диссертацияси билан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Иммунология

институтининг Ахборот-ресурс марказида танишиш мумкин ( __ рақами билан рўйҳатга олинган).
(Манзил: 100060, Тошкент шаҳри, Я.Ғуломов кўчаси, 74. Тел./факс (99871) 233-08-55.

Диссертация автореферати 2016 йил «__» ___________куни тарқатилди.

(2016 йил ________ даги __ рақамли реестр баённомаси).

Т.У.Арипова

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш раиси, т.ф.д., профессор

З.С.Камалов

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш илмий котиби, т.ф.д., профессор

А.А.Батирбеков

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш қошидаги илмий семинар раиси

т.ф.д., профессор

КИРИШ (Докторлик диссертацияси аннотацияси)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати.

Жаҳон миқёсида

аутоиммун касалликлари ва уларнинг ривожланиш тенденцияси муҳим тиббий
муаммо бўлиб қолмоқда. Сурункали вирусли гепатитларнинг (СВГ)

¾

ҳолатида учрайдиган аутоиммун жараёнлар асосий касалликни сезиларли
оғирлаштиради. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра
В вирусли гепатитли беморлар сони 1 млрд.дан ортди. С вирусли гепатитли
касалланганлар сони эса 300 млн.дан кўпроқ, бу эса дунё аҳолисининг 5%
ташкил этади

1

.

Ўзбекистон Республикасида сифат жиҳатдан самарали соғлиқни сақлаш

тизимининг жорий қилиниши натижасида аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш
ва уларнинг саломатлигини мустаҳкамлаш юзасидан сезиларли ўзгаришлар
рўй берди. Амалга оширилган дастурий чора-тадбирлар оқибатида аҳолининг,
айниқса вирусли гепатитлар ва турли юқумли хасталиклар билан касалланиш
даражаси сезиларли равишда пасайди.

Жаҳон миқёсида аутоиммун касалликлар, жумладан сурункали инфек

цияларда кузатиладиган аутоиммун ўзгаришларнинг йил сайин ортиши,
мустақил аутоиммун касалликни шаклланишига олиб келиши ва беморлар
ҳаёт сифатини пасайиб бориши тегишли йўналишларда илмий изланишларни
чуқурлаштиришни

талаб

этмоқда.

Бу

борада,

жумладан

СВГларда

аутоиммунизация кўпайишини етакчи сабабларидан яна бири аутоиммун
ўзгаришларни ўз вақтида аниқлаш, шунингдек аутоиммунизацияни келиб


background image

чиқиши ва ривожланишида инсон ва қўзғатувчининг турли омиллари,
жумладан иммунологик, биокимъёвий, молекуляр-генетик омилларнинг
аралаш иштирокининг аҳамиятини очиб бериш ҳамда аутоиммунизацияни
эрта ташхислаш, иммунологик, биокимъёвий ва молекуляр-генетик мезон
ларни ишлаб чиқиш ва терапияга прогностик ёндошув чора-тадбирларини
янада такомиллаштириш амалга оширилиши долзарб бўлган муҳим
масалалардан ҳисобланади. Юқоридагилар, шунингдек сурункали В ва С
вирусли гепатитли беморларда тизимли ва тўқимали аутоиммун ҳолатини,
СВГ беморларда аутоиммунизация жараёни ва иммунитетнинг гуморал,
ҳужайравий ва номахсус бўғинлари орасида сезиларли ўзаро муносабат
ларини аниқлаш тадқиқот мавзусининг долзарблигини изоҳлайди.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 28 ноябрдаги
ПҚ-1652-сон Қарори билан тасдиқланган «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ
қилишни янада чуқурлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори,
Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 29 мартдаги 91-сон «Тиббиёт муассаса
ларинининг моддий-техника базасини янада мустаҳкамлаш ва фаолиятини
ташкил этишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори
хамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда

1

Рекомендации по диагностике и лечению больных гепатитом В и С.// Российский журнал

гастроэнтерологии, гепатологиии и колопроктологии.-2013г.- №2.- С.41-70.

5

белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқoти
муайян даражада хизмат қилади.

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши

нинг асосий устувор йўналишларига боғлиқлиги.

Мазкур тадқиқот

республика фан ва технологиялар ривожланишининг VI. «Тиббиёт ва
фармакология» устувор йўналишига мувофиқ ДИТД-9 «Инсон касалликлари
профилактикаси,

ташхиси,

даволаш

ва

реабилитациясининг

янги

технологияларини ишлаб чиқиш» мавзусида бажарилган.

Диссертация мавзуси бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи.

В

ва С сурункали вирусли гепатитларда аутоиммун холатлар шаклланишининг
иммунопатогенетик хусусиятларини ўрганишга йўналтирилган илмий
тадқиқотлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасалари, жумладан, Clinic of the Goethe University Frankfurt (Germany),
Interdepartmental Center for Systemic Manifestations of Hepatitis Viruses (Italy),
Imperial College London, Allergy and Clinical Immunology, Randall Division of
Cell and Molecular Biophysics, King's College (London, UK), Department of
Experimental and Clinical Medicine, University of Florence (Italy), La Jolla
Institute for Allergy and Immunology (USA), Inflammation
Immunopathology-Biotherapy Department (France), American Academy of
Allergy, Astma and Immunology (USA), European Academy of Allergy and
Clinical Immunology (Spain), Фундаментал ва клиник иммунология илмий


background image

тадқиқот институти (Россия) ва Иммунология институти (Ўзбекистон
Республикаси) томонидан олиб борилмоқда.

Сурункали вирусли гепатитларда аутоиммун холатлар шаклланишини

олдини олиш ва даволашга йўналтирилган илмий тадқиқотлар юзасидан
жаҳонда қатор, жумладан, қуйидаги илмий натижалар олинган: СВГ лардаги
жигардан ташқари кўринишлар тўртадан учтасида аутоиммун холатлар
шаклланиши исботланган (Interdepartmental Center for Systemic Manifestations

of Hepatitis Viruses, Department of Experimental and Clinical Medicine,

University of Florence, Italy; American Academy of Allergy, Astma and
Immunology, USA); вирусли инфекцияларни ривожланиши иккита асосий
механизмлар, яъни биринчиси иммунитет компенентларининг
етишмовчилигида вируснинг патоген таъсири орқали кечиши (La Jolla
Institute for Allergy and Immunology, USA); иккинчиси эса вирус билан
зарарланган хужайраларга иммун тизим компонентларини таъсири орқали
юзага келиши очиб берилган (Imperial College London, Allergy and Clinical
Immunology, Randall Division of Cell and Molecular Biophysics, King's College,
London, UK; European Academy of Allergy and Clinical Immunology, Spain;

Шимолни тиббий муаммолари илмий-тадқиқот институти, Россия). Бугунги

кунда сурункали вирусли гепатитларда аутоиммун холатлар шаклланишининг
иммунопатогенетик хусусиятларинининг замонавий жиҳатлари,
профилактика самарадорлигини ошириш ва даволашнинг мос усулларини
танлаш бўйича жаҳон миқёсида қатор, жумладан, қуйидаги йўналишларда
устувор илмий-тадқиқотлар амалга оширилмоқда: сурункали

6

вирусли касалликларда аутоиммун ўзгаришлар шаклланиши механизмларини
аниқлаш; аутоиммун жараён ривожланишига иммунофенотипик реактивлик
таъсирини

аниқлаш;

аутоиммун

ўзгаришлар

шаклланишида

генлар

полиморфизмини аниқлаш; эрта ташҳисни такомиллаштириш ва сурункали
вирусли гепатитлардаги атуоиммун ўзгаришларни патогенетик асосланган
даволаш усулларини ишлаб чиқиш.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси.

Жигарнинг

вирусли

зарарланишида аутоиммун ўзгаришларга алоҳида эътибор қаратилган, чунки
унинг патогенезида гепатотроп вирусларнинг ўрни мухимлиги аниқдир
(Hintermann E et al., 2010; Christen U., 2003). Аутоиммун холатлар
шаклланиши жигарнинг вирусли шикастланиш патогенезидаги аҳамияти ва
ўрни бир қатор тадқиқотларда кўрсатилган (Умбетова К.Т. ва хаммуалифлар,
2010; Atta A.M., 2010). Бир вақтнинг ўзида бошқа муаллифлар (Волчкова Е.В.
ва ҳаммуалифлар, 2003; Agarwal N., 2001) аутоиммун ўзгаришларнинг
шаклланишида фаол вирусли инфекция аҳамиятига шубҳа билдирилган, ушбу
ҳолатларнинг сабаби фақатгина организмнинг индивидуал хусусиятларига
боғлиқ деб ҳисоблайдилар, аммо аутоантитаначалар хусусиятлари (спектри) ва
уларнинг касалликнинг кечиш фаоллигига ва зурайишига таъсири тўғрисида
бир аниқ фикр йўқдир (Sansonno D., 2004; Vella F. et al., 2001). Борисов А.Г.


background image

(2015 й.) фикри бўйича, иммун тизим ўз функционал холатига кўра
гепатоцитларни ҳимоя қилувчи, ёки шикастловчи омил бўлиши мумкин, бу эса
организмнинг цитокин статусида ўз аксини топади (Аленов М.Н. ва
ҳаммуалифлар, 2006).

Ўзбекистон вирусли гепатитлар тарқалиши бўйича гиперэндемик регион

ҳисобланади (Мусабаев Э.И. ва ҳаммуалифлар, 2000) ва бу йўналишда
вирусли

В

ва

С

гепатитлар

фонида

ривожланган

аутоиммун

эндокринопатиялар

патогенетик

хусусиятлари

(Давлятова

З.Д.

ва

ҳаммуалифлар, 2014), ацетилланиш турига кўра ССВГ да клиник белгилар
ривожланиши (Хикматуллаева А.С. ва ҳаммуалифлар, 2015), жигар циррози
ривожланиши хавф омилларини аниқлаш каби турли тадқиқотлар ўтказилган,
аммо сурункали В ва С гепатитларда аутоиммун ўзгаришлар тарқалиши
бўйича ҳар томонлама ва тизимли тахлил ўтказилмаган, фақатгина ягона
клиник холатларни тавсифловчи тадқиқотлар мавжуд (Камилов Ф.Х., 2010).

СВГ ларда вирус ва организм омилларининг аутоиммун ўзгаришлар

ривожланишига таъсири бўйича ҳар томонлама тадқиқотлар амалга
оширилмаган. Аммо ушбу омилларнинг гепатотроп вирусли инфекциялар
сурункалашуви

механизмларидаги,

яллиғланиш

жараённи

тартибга

солишдаги, СВГда аутоиммун холат ривожланиши ва авж олишидаги ўрни
борасидаги масала очиқлигича қолмоқда. СВГларда аутоиммун ўзгаришларни
молекуляр-генетик, биохимик ва иммунологик хусусиятларни инобатга олган
ташхис мезонлар аниқланмаган. Юқоридагиларни эътиборга олган холда
сурункали В ва С вирусли гепатит беморларда аутоиммун ўзгаришларни
шаклланиши ва ривожланиши иммунопатогенетик механизмларида вирус ва

7

организм омилларининг ҳар томонлама ўрганиш орқали аниқлаш масаласи
долзарб ва амалий жиҳатдан жуда мухим ҳисобланади.

Диссертация

мавзусининг

диссертация

бажарилаётган

илмий

тадқиқот муассасасининг илмий тадқиқот ишлари билан боғлиқлиги.

Диссертация тадқиқоти Иммунология институти илмий тадқиқот ишлари
режасига мувофиқ, ФА-Ф3-Т157 «Сурункали вирусли гепатитлар жигардан
ташқи белгиларида аутоиммун ҳолатлар шаклланишининг иммунопато
генетик механизмлари» (2007-2011 йй) ва ФТҚҚ 96-08 «Сурункали С вирусли
гепатит

билан

беморларда

иммунологик

ва

аутоиммун

ўзгаришлар

шаклланишига пубертат ёшнинг гормонал фони хусусиятларининг таъсири»
(2007-2009 йй) мавзуси асосида бажарилган.

Тадқиқотнинг мақсади

сурункали В ва С вирусли гепатитли

беморларда

аутоиммун

ўзгаришлар

шаклланиши

ва

ривожланиши

иммунопатогенетик механизмларини аниқлашдан иборат.

Тадқиқотнинг вазифалари

:

СВВГ ва ССВГ беморлар орасида тизимли (аъзоларга номахсус) ва

тўқимали (аъзоларга махсус) аутоантитаначаларни топиш даражасини


background image

аниқлаш мақсадида скрининг текширувлар ўтказиш;

тизимли ва тўқимали аутоантитаначалар аниқланишига кўра СВВГ ва

ССВГ беморларда вирусларнинг молекуляр-генетик (репликатив фаоллиги,
генотипи, вируснинг миқдори) хусусиятларини аниқлаш;

тизимли ва тўқимали аутоантитаначалар аниқланишига кўра СВВГ ва

ССВГ беморларда организмнинг индивидуал (жинси, ёши, касалликнинг
фаоллик

даражаси,

клиник-лаборатор

кўрсаткичлар)

хусусиятларини

аниқлаш;

тизимли

ва

тўқимали

аутоантитаначалар

аниқланишига

кўра

иммунитетнинг хўжайравий, гуморал ва номахсус бўғинларининг ўзгариш
хусусиятлари ва аутоантитаначаларга боғлиқ бўлган иммун ўзгаришларни
аниқлаш;

СВВГ ва ССВГ беморларда яллиғланишга хос ва яллиғланишга қарши

цитокинлар, интерферонлар миқдорини ҳамда уларни тизимли ва тўқимали
аутоиммун ўзгаришлар шаклланиши иммунопатогенезидаги аҳамиятини
аниқлаш;

СВГ беморлар клиник-лаборатор, иммунологик ва молекуляр-генетик

кўрсаткичларининг ўзаро боғлиқлигини корреляцион тахлил ёрдамида
аниқлаш;

организмда аутоиммун ва иммунологик ўзгаришларни комплекс баҳолаш

учун интеграл кўрсаткичлар ҳамда СВВГ ва ССВГ беморларда аутоиммун
ўзгаришларни эрта ташҳислаш алгоритмини ишлаб чиқиш.

Тадқиқотнинг объекти

сифатида сурункали В ва С вирусли гепатитли

232 нафар бемор ва 64 нафар соғлом волонтерлар танланган.

Тадқиқотнинг

предмети

– вена қони ва қон зардоби тизимли ва тўқимали

аутоантитаначаларни аниқлаш, В ва С гепатити вирусларини

8

молекуляр-генетик текширувларини ўтказиш, иммун, цитокин ва интерферон
тизимларининг асосий кўрсаткичларини аниқлаш учун ишлатилди.

Тадқиқотнинг усуллари.

Клиник, серологик, молекуляр-генетик, биохимик,

иммунологик ва статистик тадқиқот усулларидан фойдаланилди.

Тадқиқотининг илмий янгилиги

қуйдагилардан иборат

:

илк бор сурункали

В ва С вирусли гепатитли беморларда тизимли ва тўқимали аутоиммун
холатларни учраши аниқланди;

вирусемияда организмнинг ички аъзоларига тўқимали аутоиммунизация

холатининг юқори даражаси аниқланган;

умумий ҳужайравий иммунотанқисликда цитотоксик лифоцитлар ва В

ҳужайралар томонидан гиперэргик реакция аниқланган;

иммунокомпетент хужайраларни апоптотик ўлими пасайишида вирусга

қарши ҳимоя омиллари ва лимфоцитларнинг эрта фаоллашуви тасдиқланган;
илк бор СВГ беморларда аутоиммунизация жараёни ва иммунитетнинг
гуморал, ҳужайравий ва номахсус бўғинлари орасида сезиларли ўзаро


background image

муносабатлари аниқланган;

аутоиммунизация ривожланишида вирусга қарши (ИФН-α) ва регулятор

(ИЛ-10) цитокинларни миқдорини пасайиши фонида яллиғланишга хос
цитокинларнинг (ИЛ-6, ФНО-α, ИФН-γ) ишонарли ортиши аниқланган;

СВГ беморларда аутоиммун ўзгаришларни аниқлаш учун комплекс

алгоритм

ишлаб

чиқилган

ва

иммунологик

ташхислаш

мезонлари

аниқланган.

Тадқиқотнинг амалий натижаси

:

СВГда аутоиммун ўзгаришларни аниқлаш учун дифференциал-ташхисий

мезонлар сифатида клиник-лаборатор, биокимёвий, молекуляр-генетик ва
иммунологик кўрсаткичларни қўлланиши патогенетик асослаб берилган;

СВГнинг клиник-патогенетик тавсифлаш учун иммун, интерферон ва

цитокин (ФНО-α, ИЛ-10, ИЛ-6) статуслари кўрсаткичларидан фойдаланиш
тавсия қилинган;

аутоиммун ўзгаришларни аниқлаш жараёнига комплекс ёндошув учун

ташҳислаш алгоритми ишлаб чиқилган;

беморларни вирусга қарши даволашга (ВҚД) танлаш стратегияси ишлаб

чиқилган

ва

индивидуаллаштирилган,

унда

ВҚД

дастурига

киритилмасликнинг мезонлари сифатида СВГ беморлардаги хўжайравий
иммунодефицит даражаси ва иммун тизим гуморал бўғини фаоллашуви ва
аутоиммун ўзгаришлар аниқланиши кўрсатилган.

Тадқиқот натижаларнинг ишончлилиги.

Тадқиқот натижаларининг

ишончлилиги замонавий ўзаро бир-бирини тўлдирувчи клиник, серологик,
молекуляр-генетик, биохимик, иммунологик ва статистик усуллари хамда
етарли даражадаги беморларнинг сони билан тасдиқланган.

Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.

Тадқиқот

натижаларининг илмий аҳамияти В ва С сурункали вирусли гепатитларда
аутоиммун холатлар шаклланишининг иммунопатогенетик механизмлари
ҳақидаги назарий маълумотларни кенгайтирган. Организмдаги ДНК- ва РНК-

9

сақловчи гепатотроп вируслар таъсирида аутоиммун холатлар келиб чиқиши

ва шаклланиши кўрсатилган. Илк бор аутоиммун компонентли СВГда
регулятор Т-ҳужайраларни фаоллигини пасайиши фонида яққол ривожланган
бирламчи яллиғланиш белгили молекулаларора бошқарув механизми
аниқланган.

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти шундаки, СВГларда

аутоиммун ўзгаришларни ташхисида янги йўналиш ишлаб чиқилганидир.
СВГ беморларда аутоиммун ўзгаришларни аниқлаш учун комплекс алгоритм
ишлаб чиқилгани ва иммунологик ташхислаш мезонлари аниқлангани
касалликни клиник даврига қадар босқичида ўз вақтида ва объектив
ташхислаш, патогенетик даволаш чора-тадбирларини режалаштириш ва
такомиллаштиришга имкон яратади. .

Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Сурункали В ва С


background image

вирусли

гепатитлардаги

аутоиммун

ўзгаришларни

шаклланишини

иммунопатогенетик аспектлари бўйича тадқиқот натижалари соғлиқни сақлаш
амалиётига, жумладан, 1-юқумли касалликлар шифохонаси,
ЎзРЭМЮК клиникаси, Иммунология институтини клиник бўлими ва
«Иммуноген-тест» Илмий-диагностик марказни амалиётига тадбиқ қилинган
(Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2016 йил 18 майдаги 8Д-3/60-сон
маълумотномаси). Жорий қилинган натижалар ушбу патология билан
касалланган беморларни ижтимоий адаптацияси ва ҳаёт тарзи сифатини
оширган, ўтказилаётган терапевтик муолажаларни самарадорлигини 28%
оширган хамда сурункали вирусли гепатитларда аутоиммун ўзгаришлар

ташҳисини такомиллаштириб, стационарда даволанишга ажратиладиган
давлат бюджет маблағларини 30%га иқтисод қилиш имконини яратган.

Тадқиқот натижаларининг апробацияси.

Тадқиқотнинг натижалари 24 та

илмий-амалий анжуманларда, шу жумладан 9 та халқаро конференцияларда:

«Аллергология ва клиник иммунология - фанлараро муаммолар» (Москва,

2008); «Инфекциялар клиницистлар амалиётида. Шифохонадан олдин ва

шифохона босқичларида бактерия ва вирусларга қарши даволаш» (Харьков,

2008); Бирлашган иммунологик форум (СПб, 2008); Тиббиётдаги

реабилитация ва иммунореабилитация бўйича ҳалқаро XII конгресс (Дубай,

2008); «Аллергология ва клиник иммунология – амалий соғлиқни сақлашга»
(Москва, 2010); Тиббиётдаги ёш олимлар IV ҳалқаро конференцияси (Курск,

2010); Юқумли касалликлар бўйича Евро-Осиё жамиятининг 1 Конгресси
(СПб, 2010); «Инфекцион патологиянинг долзарб муаммолари» (Иркутск,

2014); Иммунологларнинг Урал форуми (Екатеринбург, 2014) ва 15 та

республика конференцияларида: «Физиология ва биофизиканинг замонавий

муаммолари» (Тошкент, 2007); «Ёш тиббиёт олимлар куни» (Тошкент, 2008);

«Клиник иммунология, иммуногенетика – фанлараро муаммолар» (Тошкент,

2010); «Юқумли касалликлар ва OИВ/OИТСнинг долзарб масалалари»

(Андижан, 2011); «Юқумли касалликларни ташҳиси ва даволашда янги

технологиялар» (Тошкент, 2011); Юқумли касалликлар муаммолари бўйича II

илмий-амалий конференция

10

(Тошкент, 2012); «Гастроэнтерологиянинг долзарб муаммолари» Ўзбекистон
Республикаси гастроэнтеролог ва гепатологлар миллий мактабининг IX
сессияси (Андижан, 2013); «Юқумли касалликлар эпидемиологияси,
ташҳисоти ва даволашидаги янгиликлар» (Тошкент, 2013); «Иммунология
фанлараро муаммолар» (Тошкент, 2014), «Юқумли касалликларни ташхиси,
даволаш ва профилактикасининг долзарб муаммолари» Ўзбекистон
инфекционистлари II съезди (Тошкент, 2015); «Иккиламчи иммунодефицитлар
ва OИВ/OИТС» (Тошкент, 2009); «Сурункали вирусли гепатитлар сабабчи
бўлган иммунтанқислик холатларининг иммунодиагностикаси,
иммунотерапияси ва иммунопро-филактикасининг замонавий жиҳатлари»
(Тошкент, 2010); «Вирусли гепатитлар ва TORCH инфекциялар сабабчи бўлган


background image

иммунтанқислик холатлари» (Тошкент, 2010); «Иммунитет ва инфекциялар:
долзарб инфекцияларнинг иммунодиагностика, иммунотерапия ва
иммунопрофилактикасининг замонавий жиҳатлари» (Тошкент, 2011);
«Репродукция иммунологияси ва вирусли инфекцияларнинг долзарб
масалалари» (Тошкент, 2012) мавзуларидаги республика ва халыаро
илмий-амалий конференцияларда маъруза кщринишида баён этилган хамда
апробациядан щтказилган.

Тадқиқот натижаларнинг эълон қилиниши

.

Диссертация мавзуси

бўйича 42 та илмий ишлар нашр қилиниб, улардан 13 та мақола Ўзбекистон
Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик диссертациялари
асосий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрлар рўйхатига
киритилган журналларда, шу жумладан 4 та мақола халқаро илмий
журналларда чоп этилган.

Диссертациянинг ҳажми ва тузилиши.

Диссертация кириш, 5 та боб,

хулоса, амалий таклифлар, фойдаланилган адабиётлар рўйхати, иловалар, 43
та жадвал ва 54 та расмдан ташкил топган 204 саҳифадан иборат.

11

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Кириш

қисмида диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати

асосланган, тадқиқот мақсад ва вазифалари, объекти ва предметлари
аниқланган, тадқиқотнинг Ўзбекистон Республикаси фан ва технологиялар
тараққиётининг устивор йўналишларига мослиги кўрсатилган, тадқиқотнинг
илмий янгилиги ва амалий натижалари баён этилган, олинган натижаларнинг
ишончлилиги асосланган, уларнинг назарий ва амалий аҳамиятлари очиб
берилган, тадқиқот натижаларини амалиётга жорий қилиш рўйхати, ишнинг
апробацияси натижалари, эълон қилинган ишлар ва диссертациянинг


background image

тузилиши бўйича маълумотлар келтирилган.

Диссертациянинг

«Сурункали

В

ва

С

вирусли

гепатитлар

иммунопатогенези жиҳатлари ҳақида замонавий тақдимотлар тахлили»

деб номланган биринчи бобида адабиётлар шарҳи тахлил қилиниб, сурункали
В ва С вирусли гепатитлар иммунопатогенези, СВВГ ва ССВГ даги
ривожланадиган

аутоиммун

ўзгаришлар,

аутоиммун

ўзгаришларни

вирусиндуцирланганлиги, ушбу ўзгаришларни намоён бўлишига қўзғатувчи
хусусиятларининг

таъсири

ҳақидаги

адабиётлар

таҳлили

берилган,

цитокинларни меъёрда ва турли патологик холатларда, шулар қаторида жигар
патологияларида ўрганиш бўйича дунё бўйлаб адабиёт таҳлили тақдим
этилган.

Диссертациянинг

«Сурункали В ва С вирусли гепатитли беморларни

клиник-лаборатор

ташхислаш

ва

текшириш

усулларини

такомиллаштириш»

деб номланган иккинчи бобида тадқиқот объекти

таърифи, қўйилган муаммоларни хал қилишни таъминловчи усул ва методик
ёндошувлар келтирилган. Тадқиқот сурункали В ва С вирусли гепатит билан
касалланган беморларни амбулатор равишда қабул қилиш билан 2007 йилдан
2013 йилга қадар ўтказилган.Ташхис клиник текширувлар, лаборатор ва
инстументал текширув усуллари натижасида инфекционист ва гепатолог
шифокорлар томонидан қўйилган. Ташхис ЎзР ССВнинг 05.01.2012 йилдаги
5-сонли буйруғига асосан қўйилган.

Сурункали вирусли гепатит (СВГ) билан касалланган беморларни ва

назорат гуруҳидаги шахсларни тадқиқотга киритишдан олдин репрезентатив
гуруҳларни шакллантириш учун тадқиқотга киритиш ва тадқиқотдан чиқариш
мезонлари ишлаб чиқилди. Танлов натижасида тадқиқотга СВГ В ва С билан
касалланган 232 нафар беморлар киритилди, улардан 70 нафари СВГ В билан
ва 162 нафари СВГ С билан бўлди, улар 18 дан 60 ёшгача бўлиб,

ўртача ёши 36,5±0,7 га тенг бўлди. Назорат гуруҳи 64 нафар соғлом

шахслардан ташкил топди, улардан 28 нафарини эркаклар, 36 нафарини
аёллар ташкил этди, ўртача ёши 34,5±6,5 га тенг бўлди.

Эпидемиологик, анамнестик, клиник-лаборатор, иммунологик,

серологик, молекуляр-биологик ва биокимёвий текширувларни комплекс
баҳолаш учун махсус анкета ишлаб чиқилди.

Аъзоларга носпецифик аутоантителоларни аниқлаш (бир занжирли

ДНКга аутоантитаначалар, IgG иммуноглобулинларининг Fc-фрагментига

12

аутоантитаначалар, интерферон-α га аутоантитаначалар, нейтрофилларнинг
цитоплазма антигенига аутоантитаначалар) ИФА усули билан “Вектор-Бест”
ва “Иммункулус”(Россия) тест-системалари ёрдамида ўтказилди.

Аъзоларга махсус аутоантитаначаларни 10 тўқима антигенларига аниқлаш

нотўғри гемагглютинация реакцияси (НГАР) усули билан зардобдаги
аутоантитаначалар даражасига мувофиқ аъзоларга қарши эритроцитар
диагностикумлар ёрдамида ўтказилди (Л.Н.Шанина усули, 1985,

step-test).


background image

Лимфоцитлар ва уларнинг субпопуляцияларини тестлаш учун СD3

+

,

CD4

+

, CD8

+

, CD16

+

, CD20

+

дифференцирланган моноклонал антитаначалар ва

CD23+, CD25+, CD38+, CD95+, CDHLA-DR+ активацияланган антигенлар
ишлатилди. Зардобдаги иммуноглобулинлар концентрацияси: IgG, IgM,
IgAларни Манчини бўйича(Mancini et al.,1969) радиал иммунодиффузия усули
билан аниқланди.

Жигарни вирусли шикастланишининг этиологик верификацияси учун қон

зардобида қуйдаги серологик маркерлар ИФА усули билан аниқланди: HBs
Ag, HBs Ab, HBe Ag, HBe Ab, HBcore Ag, HBcore Ab, HCV Ab, HAV Ab, HDV
Ab. Ундан ташқари ВГВ ДНКасини ва ВГС РНКсини қон зардоби ва иммун
тизимининг мононуклеар ҳужайраларда сифатий ва миқдорий аниқлаш ҳамда
ВГС генотипини аниқлаш учун молекуляр-генетик усуллар ҳам қўлланилди.

Турли

ўлчов

бирликларида

берилган

биокимёвий, иммунологик

кўрсаткичларни қиёслаш учун расмлар ва диаграммаларни тузишда ҳар бир
кўрсаткич учун интеграл кўрсаткич – қиёсланувчи назорат гуруҳидаги
кўрсаткичидан фарқланиш коэффициенти (ФК) санаб чиқилди.

Тадқиқот натижаларининг статистик таҳлил қилинганда сонли белгилар

ўртача арифметик сон±ўртача арифметик сон ҳатоси кўринишда тақдим
этилди. Тарқалишни тавсифловчи белгилар (ушбу белги бўлган ёқи бўлмаган
шахслар сони) фоизда келтирилган. Тадқиқот натижалари асосида Microsoft
Exсel (2007) электрон жадваллар пакети ёрдамида маълумотлар базаси
шакллантирилди ва Microsoft Exсel ҳамда SPSS 13,0 дастур пакетлари асосида
статистик таҳлил амалга оширилди. Таҳлил қилинаётган кўрсаткичлар
ўртасидаги ўзаро алоқаларни аниқлаш мақсадида r
корреляцияси коэффициентини қўллаб, шунингдек, t Стьюдент ва

χ

2 Пирсон

мезонлари ёрдамида унинг аҳамиятини текшириб корреляцион таҳлил
ўтказилди.

Диссертациянинг

«Сурункали

вирусли

гепатитларда

вирус

омилларига

боғлиқ

тизимли

ва

тўқимали

аутоантитаначалар

кўрсаткичлари»

деб номланган учинчи бобида сурункали вирусли

гепатитлар билан оғриган беморлар орасида тизимли ва тўқимали
аутоантитаначалар аниқлаш учун скрининг текшириш натижалари
келтирилган. Изланишимизнинг ушбу босқичида В ва С сурункали вирусли
гепатитлар билан оғриган беморларда вируснинг омилларига (вирусни
этиологияси, репликатив фаоллиги, вирусни генетик тавсифи, вирусларни

13

миқдори) боғлиқ ҳолда тизимли ва тўқимали аутоантитаначалар
аниқланишини ўрганилган.

В ва С сурункали вирусли гепатитларнинг алоҳида нозологик гуруҳлари

ичида САТ ларни аниқланиши қизиқиш тўғдирган. Олинган натижаларни
таҳлил қилинганда оДНК ва РФ дака САТлар СВВГда ССВГга нисбатан бироз
кўпроқ. ҳолларда аниқланган. ANCA ни аниқланиши ССВГ ли беморларда
(22,5%) СВВГ ли беморлардагига (12,6%) нисбатан 1,8 марта кўпроқ. ИФН-α


background image

га аутоантитаначаларни аниқлаш частотаси, гепатитларни иккала нозологик
гурухларида тахминан тенг экан.

СВВГ да САТ ли гурух ССВГ даги САТ ли гурухдан кўра статистик

ишонарли фарқи (P<0,05) 1,5 марта каттарок эди, яъни тизимли характерли
аутоиммун бузилишларни аниқланиши СВВГ да, ССВГ дагидан кўра 1,5
кўпроқдир.

Кейинчалик биз СВГ В ва СВГ С билан бўлган беморларда тизимли

аутоантитаначаларни ягона (оДНК ёки ANCA ёки ИФН-α га ёки РФ га
аутоантитаначалар) ҳамда комплексли (оДНК+ANCA га аутоантитаначалар;
оДНК

га

аутоантитаначалар+ИФН-α

аутоантитаначалар;

оДНК

га

аутоантитаначалар+РФ+ИФН-α

га

аутоантитаначалар)

аниқланишининг

такрорланишини ҳисоблаб чиқдик. СВГ ни этиологик гуруҳлари орасида
ўтказилган таққослаш таҳлили натижасида аниқландики, ССВГ да САТ ни
комплексли аниқланиши аҳамиятли (P<0,05) кўпроқ қайд қилингани билан
бир вақтда, СВВГ да САТ ни ягона аниқланиши аҳамиятли (P<0,05) кўпроқ
учраган.

Тўқимали аутоантитаначалар (ТАТ) ни баҳолашни оддийлиги ва

қулайлиги учун биз алоҳида олинган ҳар бир орган ва тўқимага, шунингдек
умумий тўқимали аутоиммун статусга бўлган аутоиммунизацияни яққоллик
даражасини ҳисоблашга интеграл ёндошишни ишлаб чиқдик. Ташхисий

чегара деб, 1:32 титр қабул қилинган.

Шундай қилиб, ССВГ тўқимали характердаги (барча ҳолатларни 73,5%

и) аутоиммун бузилишларни СВВГ (61,4%) дан кўра анча кўпроқ аниқланиши
билан характерланади, СВВГ учун маҳаллий (тўқимали) аутоиммун
бузилишларни турли-туманлиги характерлидир, гепатитни иккала
нозологияси учун характерли бўлган эндокрин органларга ТАТ ни юқори
натижасини аниқланишидан ташқари, ССВГ да СВВГ дагидан кўра бўғим
синовиал қобиғига фақат ТАТ кўрсаткичи бўлган бир вақтни ўзида СВВГ да
ТАТ ни анча юқори кўрсаткичлари жигар, ингичка ичак ва тери тўқимасига
аниқланган.

Шундай қилиб, СВВГ ССВГ дан кўра (30,2%), тизимли характердаги

аутоиммун бузилишларни ССВГ учун аниқланадиган тизимли аутоиммун
бузилишларни хилма-хиллиги характерли бўлган бир вақтни ўзида ишонарли
(P<0,05) анча такрорланиши (ҳамма ҳолатларни 43,8% и) билан
характерланади, эҳтимол бу ушбу инфекцияларнинг кечишини патогенетик
ҳусусиятлари билан боғлиқдир.

14

Сурункали HCV-инфекцияни репликатив фаоллигини ўрганиб чиқишда,

шу нарса аниқландики, САТ билан бўлган беморлар гурухида ПЦР «-»
ҳолатлари САТ сиз беморлар гурухига нисбатан 2,7 марта аҳамиятли (P<0,05)
кўпроқ (САТ билан бўлган гурухда бу ҳолатларни 38,9% ини, САТ сиз гурухда
эса – 14,3% ини ташкил қилди. Яъни, сурункали HCV инфекцияни латент


background image

фазасида тизимли хусусиятли аутоиммун бузилишлар,
ушбу инфекциянинг фаол фазасидагидан кўра 2 марта кўпроқ аниқланган.
Қон зардобидаги Fc (r=-0,47; p=0,01) ва ANCA (r=-0,47; p=0,01) даражалари
ҳамда ПЦР-таҳлили натижалари орасида қайтар ўртача ишонарли боғлиқлик
кузатилгандаги корреляцион таҳлил маълумотлари билан ҳам тасдиқланган.
СВВГ да касалликни фазаси тизимли хусусиятли аутоиммун бузилишларни
аниқлашда муҳим аҳамиятга эга эмас. ССВГ да касалликнинг норепликатив
фазаси (латент), касалликни фаол шаклидагидан кўра тизимли
аутоантитаначаларни 2,7 марта кўпроқ аниқланиши билан хос. СВВГ ва
ССВГ да беморлар гурухларида (ТАТ билан ва ТАТ сиз) СВГ ни репликатив
ва норепликатив шаклларини учрашини такрорланиши бўйича аҳамиятли
фарқлар аниқланмади.

Олинган маълумотларга кўра, СВГ ли беморларнинг САТ билан бўлган

гурухида 68,1% ида ҳамда САТ сиз гурухда – 80,7%ида қон зардобида
кузатилмади. Ўрганилаётган гурухларда ТАТ бўйича вирусли юкланиш
даражасини таққослашда шу нарса аниқландики, ТАТ билан бўлган СВВГ
беморларини гурухларида вирусли юкланишни фақат юқори даражаси қайд
қилинган, ТАТ билан бўлган ССВГ беморларини гурухида эса вирусли
юкланишни паст даражаси 4,2% ҳолатларда қайд қилинган, 95,8% ҳолатларда
эса – вирусни миқдорини юқори даражаси.

Периферик қонни мононуклеарларида HBV ва HCV – инфекцияни

персистенциясини ўрганишда вирус геноми 69,3% ҳолатларда аниқланган, шу
билан бир қаторда бу ҳолатларни 22,3% ида вирус геноми қон зардобида
аниқланмади. Шу нарсани белгилаб ўтиш керакки, ССВГ да оДНК га
аутоантитаначалар даражаси қонни мононуклеарларида вирус РНК сини
аниқланиши билан бевосита кучли аҳамиятли корреляцияга (r=-0,74; p=0,001)
эга.

Аутоиммун бузилишларнинг ривожланиши ҳавфларини ҳисоблашда,

аниқланди, аутоиммун бузилишларни ривожланишини такрорланиши қонни

мононуклеарларида вирус геноми аниқланган беморларда, мононуклеарларда

вирус геноми аниқланмаган беморларга нисбатан 1,52 марта юқори экан.

Бизнинг тадқиқотларимизнинг кейинги босқичида САТ билан бўлган ва

САТ сиз бўлган беморлар гурухида гепатит В ва С ларни қўзг/атувчиларини
молекуляр-генетик ҳусусиятларини таҳлил қилдик. Сурункали вирусли
гепатит С да биз таққослаётган беморлар гурухларида вирусни турли
генотипларини (1,2,3) учрашини такрорланишини ўрганиб чиқдик.

Турли генотипларни учрашини такрорланишини таҳлили шуни

кўрсатдики, HCV-инфекциянинг 1 ва 3 генотипи тизимли характердаги

15

аутоантитаначаларни аниқланишига муҳим таъсирга эга бўлмаган, чунки САТ

билан бўлган ва САТ сиз бўлган гурухларда бу генотипларни учраши
тахминан бир хилдир. Бироқ 2 генотипни учраши САТ билан бўлган гурухда
САТ сиз бўлган гурухдан кўра 1,4 марта (P<0,05) кўпроқ. Яъни, HCV


background image

инфекцияни 2 генотипида тизимли характердаги аутоиммун бузилишлар
аҳамиятли кўпроқ аниқланган.

ТАТ билан бўлган ва ТАТ сиз бўлган гурухларда HCV-инфекциянинг 1

ва 3 генотиплари тахминан бир хил такрорланиш билан учрайдилар. Лекин 2
генотипни учраши ТАТ билан бўлган гурухда 2,4 марта (P<0,05), ТАТ сиз
бўлган гурухдагидан кўра кўпроқ, яъни HCV-инфекцияни 2 генотипида
тўқимали характердаги аутоиммун бузилишлар аҳамиятли кўпроқ аниқланган.

Бизнинг тадқиқотларимизнинг натижаларига кўра аниқланди, САТ ли

гурухда (68,4% ҳолатларда), САТ сиз (28,9% ҳолатларда) гурухдагидан кўра
HBV-инфекцияни мутант (HBsAg-негатив) штамми, яъни организмдан
вахший штамм элиминацияланган бўлган бир вақтнинг ўзида вирусга
персистиция қилишга йўл қўйиб берадиган штамм 2,4 марта (P<0,05)
аҳамиятли кўпроқ учраган.

ТАТ билан бўлган гурухда эса (65,1% ҳолатларда), ТАТ сиз гурухдан

кўра (40,7% ҳолатларда) HBV- инфекцияни мутант (HBsAg-негатив) штами
аҳамиятли (P<0,05) кўпроқ аниқланган.

Шундай қилиб, HBV-инфекцияни HBsAg-негатив штаммида тўқимали

аутоиммун бузилишлар аҳамиятли кўпроқ (P<0,05) ривожланар экан.
Диссертациянинг «С

урункали вирусли гепатитларда организм

омилларига боғлиқ тизимли ва тўқимали аутоантитаначалар
кўрсаткичлари»

деб номланган тўртинчи бобида организм омиллари ва

СВГни клинико-лаборатор кечиш хусусиятларини тизимли ва тўқимали
аутоантитаначаларни аниқланишига боғлиқлик холда ўрганиш далиллари
келтирилган.

Организм

омиллари

тизимли

аутоантитаначаларни аниқланишига

боғлиқлик холда ўрганишни СВВГ ва ССВГ билан оғриган беморларни
таққосланиётган гурухларида жинси ва ёшини таркибини ўрганишдан
бошланган.

Олинган далилларга кўра СВВГда САТ билан бўлган гуруҳда аёллар САТ

сиз гуруҳдан кўра 1,5 маротаба кўпроқ учраган. СВВГ ва ССВГ билан оғриган
беморларни орасида САТ билан бўлган турли ёшли гуруҳларда ишонарли
фарқлар аниқланган. СВВГ да 3/4 ҳолатларда (72,9%) 35 ёшгача бўлган ёшлар
аниқланган, ССВГ да эса бу ёшдигилар фақат 41,8% ташкил этган, ва
кўрсатқичлар фарқи ишонарли (Р<0,01). Энг фаол ва ижтимойи умумдор
ёшдаги (36-50 ёшдаги) беморлар ССВГ да СВВГ га нисбатан 2 маротаба
ишонарли (Р<0,01) устиворлик қилган (35,7% ва 18,6%, нисбатли).

Қариялар орасида САТларни аниқланиши ССВГ да (22,5% холатларда САТ

лар аниқланган) СВВГ га нисбатан (8,5% холатларда) 3 маротаба кўпроқ
(Р<0,01).

16

Кейинроқ СВВГ ва ССВГ беморларини таққосланаётган гуруҳларида

тахминий касаллик давомийлигини кўриб чиқилган. СВВГ да САТ билан
бўлган гуруҳда касалликни ўртача давомийлиги 4,2±1,6, САТ сиз бўлган


background image

гурухда эса 4,5±1,2 йилни ташкил этган. ССВГ да САТ билан бўлган гуруҳда
касаллик давомийлиги бироз юқорироқ бўлган ва 4,5±1,2 йилни ташқил
қилган САТ сиз бўлган гуруҳдаги 3,5±0,6 йилга нисбатан ....Шундай қилиб
СВВГ

да

касаллик

давомийлиги

ва

тизимли

аутоантитаначаларни

аниқланиши билан ўзаро боғликлик аниқланмаган, ССВГ да эса касаллик
давомийлиги ошгани сари тизимли тусга эга бўлган аутоантитаначаларни
аниқланиш эхтимоллиги кўпайишига тенденция аниқланган.

Иккала гуруҳни биокимёвий фаолликни ҳар бир даражасини учрашига

кўра солиштирдик. Ўтказилган таҳлил натижасида СВВГ беморларини САТ
билан бўлган гуруҳида биокимёвий фаолликни паст даражаси (2-3 меъёр)
(24,1% холатларда), ва ўртача даражаси (3-5 меъёр) (39,5% холатларда)
учраши САТ сиз бўлган ва ушбу фаоллик даражалари 8,2% ва 10,1% ларда
нисбатли учраган гуруҳга нисбатан ишонарли (Р˂0,05) кўроқ холларда
аниқланган. СВВГ беморларини САТ сиз гуруҳига эса САТ сиз гуруҳига
нисбатан 2 ва 3 марота кўпроқ учрайдиган меъёрий ва минимал биокимёвий
фаоллик даражалари хос дир. Яъни СВВГ беморларида паст ва ўртача
биокимёвий фаоллик даражалари билан бирга тизимли аутомаркерлар
аниқланиши кузатилган.

СВВГ беморларида фаоллик даражаларини солиштирганда яққол

ривожланган фаоллик даражаси САТ сиз гуруҳида 8,3% холатида аниқланган.
Таққосланиётган иккала гуруҳдаги беморларнинг асосий қисмида минимал
фаоллик даража аниқланган ( 54,6% ва 54,2% холатларда).
Аммо меъёрий биокимёвий кўрсаткичлар САТ билан бўлган гуруҳда (27,3%
да) САТ сиз бўлган гуруҳга нисбатан 1,64 маротаба кўпроқ холларда (Р<0,05)
аниқланган. Гепатит С вирус омилларини ўрганишда 2 генотипни устиворлиги
аниқланганлигини инобатга олиб, жараённи фаоллик даражаларини
ўрганишда, турли фаоллик даражаларини учрашини
аниқланган гепатит С вирусини генотипига қараб ўрганишни хал қилинган. 1
расмдам кўриниб туришича, ССВГ беморларини 1 генотипида яққол
ривожланган фаоллик даражали СВГ кузатилган (66,7% да), иккинчи ўринни
эса кузатилиши бўйича сурункали жараён минимал фаоллик даражаси билан
эгаллаган (36% да). Бошқаларга нисбатан камроқ холларда сурункали жараён
ўртача фаоллик даражаси билан кечган.

HCV ни генотиплари гуруҳларини орасида сурункали жарённи фаоллик

даражасини тахлилини ўтказилганда биз аниқладикки 1 ва 2 генотипли
беморларда (36% ва 44% холатларда нисбатли) 3 генотипга (20% холатларда)
нисбатан кўпроқ холларда минимал фаоллик даражаси сурункали жараён
кузатилган. Бир вақтнинг ўзида меъёрий биокимёвий фаолликли сурункали
жараён 3 генотипли беморлари орасида кўпроқ учраган. Шунинг дек
тақидлаш керакки, яққол ривожланган фаоллик даражаси ишонарли кўпроқ
холларда фақат 1 ва 2 генотипли беморларда (66,7% ва 33,3% холларда,

17

нисбатли) кузатилган, 3 генотипли беморларда эса ушбу фаоллик даражаси


background image

умуман аниқланмаган.

СВГ ли беморларни клиник кўринишлари аҳамиятли фарқ қилади. Жигар

зарарланишига хос бўлган белгилардан ташқари, кўпинча жигардан ташқари
белгилари алоҳида шикоятлар ёки мустақил касалликлар кўринишида
кузатилади, улар СВГ бошлангич ва ягона белгилари бўлиб, яйрим холатларда
касалликнинг клиник кўринишида олдинга чиқиб, касалликни прогнози ва
яқунини аниқлаши мумкин.

Бизнинг тадқиқотимизда белгиланишича, касалликнинг биринчи клиник

белгилари бўлиб 45,1% беморларда жигар шикастланиши белгилари, 21,2%
да – жигардан ташқари белгилар, ва 23,3% да – СВГнинг белгисиз кечиши
кузатилган.

СВВГ ва ССВГни бошлангич клиник белгилари ўзига хос хусуситяларга

эга. Олинган далилларга кўра, ССВГда 32,7% холатларда ва СВВГда 23,1%да
жигардан ташқари белгилар билан бошланган. Ушбу маълумотни мухимлиги
шундаки, жигардан ташқари белгилар касалликни асосий сабабини яшириб,
беморларни тегишли мутахасисиларга кеч мурожат қилиши, ва бу туфайли
ССВГни кеч ташҳисоти олиб келиши дир.

Жигардан ташқари ва САТларни аниқланишини солиштиргада, шу

аниқландики, СВВГда жигардан ташқари белгиларни аниқланиши (23,1%)
САТларни аниқланишига (43,8%) нисбатан бирроз пастроқ, бу эса тизимли
аутоиммунизация ҳали клиник намоён бўлмаганлиги билан боғлиқлиги
таҳмин қилинади. ССВГ да жигардан ташқари ва САТларни аниқланишини
тахминан бир ҳил бўлган (32,7% ва 30,2% холатларда, нисбатли).

Цитолитик синдром гепатоцитларни шикастланиши билан боғлиқ

жараёнларни акс эттиради, ва кўпинча жигардаги патологик жараённи
фаоллигини кўрсатқичи бўлади. Цитолиз кўрсатқичи СВВГ да ССВГ га
нисбатан ишонарли юқорироқ. Таққосланаётган гуруҳларни орасидаги
фарқлик тўғрисида гап юритса, СВВГ да САТ билан бўлган ва САТ сиз
бўлган гуруҳлар ўзаро ишонарли (Р<0,05) АсАТ ва АлАТ кўрсатқичлари
бўйича фарқланади, лактатдегидрогеназа (ЛДГ) кўрсатқичи бўйича …САТ
билан бўлган беморлар гуруҳида юқорироқ кўрсатқичларга тенденция бор
экан. Яъни, аутоиммун ўзгаришлар билан кечувчи СВВГда ССВГга нисбатан
цитолитик синдром яққолроқ намоён бўлган.

деРитис коэффициенти (АсАТ/АлАТ нисбатлиги) жигардаги фиброзни

ривожланганлигини эгри маркерларидан бири дир. Ушбу кўрсатқични СВВГ
ва ССВГ беморларининг таққосланаётган гурухларидаги таҳлили шуни
кўрсатдики, иккала нозолоягияларда ушбу кўрсатқич юқори бўлган,

шуниндек САТ билан бўлган иккала гепатитлар гуруҳларида деРитис
коэффициенти САТ сиз бўлган гурухларга нисбатан (0,83 ва 0,81, нисбатли)
бирроз юқорироқ бўлган (0,93 ва 0,96, нисбатли, мъёрда 0,80). Вирусли
этиологияли жигар циррозларида ушбу кўрсатқич 2,3 га тенг. Шундай қилиб,
СВГларда тизимли тусга эга бўлган аутоиммун ўзгаришлар аутоиммун


background image

18

ўзгаришларсиз кечувига нисбатан яққолроқ ривожланган фибротик жараён
ривожланишига ёндошади.

Мезенхимал-яллиғланиш синдром мезенхималғстромал (ноэпитеал)

жигар элементларини юқори фаоллиги ҳамда патологик жараёнга
организмнинг номахсус ва махсус ҳимоя кучларини реакцияси билан боғлиқ
ҳолда ривожланади. Ушбу синдромни ривожланганлиги СВГ беморлари
орасида ССВГ беморларини САТ билан бўлган гуруҳида ишонарли (Р<0,05)
юқорироқ.

Ўтни ҳосил бўлиши ва чиқарилишини бузилиши билан боғлиқ

холестатик синдром ССВГ беморларини САТ билан бўлган гуруҳида СВВГ
беморларига кўра яққолроқ ривожланган, СВВГ беморларини иккала
гуруҳида (САТ билан бўлган ва САТ сиз) холестаз кўрсатқичларини ошишига
фақат бирроз тенденция бор.

Шундай қилиб, СВВГда тизимли тусга эга бўлган аутоиммун ўзгаришлар

яққол ривожланган цитолитик синдром билан кечади, ССВГда эса

мезенхимал-яллиғланиш ва холестатик синдромлар кўпроқ ривожланган,

жигар тўқимасининг фиброзланиш жараёни эса гепатитларни иккала

нозологияларида аутоиммун ўзгаришларсиз СВГга нисбатан кузатилган.

Диссертациянинг

«

С

урункали вирусли гепатитларда иммунитетнинг

хўжайравий, гуморал ва номахсус бўғинлари хусусиятларига боғлиқ
тизимли ва тўқимали аутоантитаначалар кўрсаткичлари»

деб номланган

бешинчи бобида СВГли беморларини иммунореактивлигини хусусиятлари
аутоантитаначаларни аниқланишига боғлиқ ҳолда келтирилган.

СВВГ беморларини периферик қонидаги лейкоцитларни ўртача миқдори

назорат гуруҳига нисбатан ишонарли (Р<0,05) пасайган, САТ билан бўлган
гуруҳда эса САТ сиз гуруҳга нисбатан супрессия яққолроқ ривожланганлиги
аниқланган.

СВВГ ва Сда САТ билан бўлган ва САТ сиз гуруҳларни лимфоцитларни

нисбий миқдорини ўрганганда турли даражада ривожланган лимфопения
аниқланди, ишонарли (Р<0,05) фарқланиш эса фақатгина ССВГ беморларини
САТ билан бўлган гуруҳида аниқланган.

Абсолют кўрсаткичлар томонидан САТ билан бўлган СВВГ беморларини

гуруҳида САТ сиз бўлган СВВГ беморларига, ҳамда САТ билан бўлган ССВГ
беморлари гуруҳига нисбатан ишонарли (Р<0,05) фарқга эга бўлган
лимфоцитоз кузатилган, бу эса СВВГнинг патогенетик хусусиятларини акс
эттирради. Бошқа гуруҳларда эса, СВВГВ ва ССВГ беморларини САТ сиз
бўлган гуруҳларида назорат кўрсатқичларига (2238,1±89,1 1 мкл да) нисбатан
абсолют лимфоцитоз кузатилган (1788,9±209,7 ва 1716,4±104,5 1 мкл да,
нисбатли) (Р<0,05; Р<0,01, нисбатли).

СВВГ

ва

ССВГ

беморларида

назорат

гуруҳига

нисбатан

Т

лимфоцитлардаги CD4+ ни экспрессияни ишонарли пасайиши кузатилган


background image

(Р<0,05 и Р<0,001, нисбатли).

Текширилган беморлар гуруҳларида назорат гуруҳининг далилларига

нисбатан CD8+Т-лимфоцитларни миқдори ишонарли (Р<0,05) ошганлиги

19

аниқланган. Аммо СВВГ беморларини САТ билан бўлган гуруҳида САТ сиз

бўлган (26,6±1,7%) ва назорат (23,7±0,4%) гуруҳларига нисбатан CD8+Т
лимфоцитларни экспрессияси (20,5±2,9%) ишонарли (Р<0,05) пасайиши
кузатилган.

Жигарнинг вирусли шикастланишида CD4+Т-хелпер/индукторларни

CD8+Т-лимфоцитлар

миқдорини

нисбати

билан

аниқлановчи

иммунорегулятор индекс (ИРИ) муҳим аҳамиятга эга. Меъёрда соғлом
одамларда ИРИ ўртача 1,3±0,03 тенг бўлади. САТ билан бўлган СВВГ ли
беморлар гуруҳида ИРИни бирроз пасайиши кузатилган, бу эса CD8+Т
лимфоцитларни экспрессиясини пасайиши боғлиқ деб ҳисоблаймиз. Бошқа
текришилган гуруҳларда CD8+Т-лимфоцитларни миқдори ошган фонидаги
CD4+Т-хелперов/индукторларни камайиши ИРИни пасайишига олиб келган,
унинг ривожланиш даражаси САТ билан бўлган ССВГ беморлари гуруҳида

энг юқори бўлган (Р<0,05). Шубхасиз, ИРИни пасайиши СВГларда Т
хўжайравий

иммунотанқис

холатни

чуқурлигини

белгиловчи муҳим

мезондир. Текширилган СВВГ ва ССВГ беморлари САТ билан бўлган
гуруҳлари ўзаро ишонарли фарқланади (Р<0,05).

Шундай қилиб, СВВГда тизимли тусга эга аутоиммун ўзгаришларни

патогенетик механизмлари бўлиб В-лимфоцитлар билан антитаначаларни
ишлаб чиқаришини стимулляциялаш ва суст ривожланган вирусга қарши
жавобдаги кўзғатувчини элиминацияси пасайганлиги бўлиб топилган.

ССВГда эса тизимли тусга эга аутоиммун ўзгаришлар чуқур Т-хўжайравий
иммунотанқислик холат ва яхши ривожланган вирусга қарши жавобнинг
фонида ривожланган.

Лимфоцитлардаги CD25+ активацион маркерни экспрессияси СВВГ

беморларида назорат гуруҳидаги миқдорига нисбатан ишонарли ошган
(Р<0,05).

ССВГ

беморларини

ва

назорат

гуруҳини

кўрсатқичлари

солиштирганда ишонарли фарқ аниқланмаган. Аммо САТ билан бўлган СВВГ
беморларинидаги CD25+ экспрессиясини активацияси САТ билан бўлган
ССВГ беморларига кўра ишонарли (Р<0,05) юқорироқ, ва 28,7±2,1%
ва 22,7±2,2% нисбатли ташкил этган. Кўринишича, СВВГ беморларидаги

тизимли тусга эга бўлган аутоиммун ўзгаришларни ривожланишидаги
лимфоцитларни

активацияси

(CD25+)

яллиғланишни

таъминловчи

цитокинларни макрофаглар, хусусан CD8+Т-лимфоцитлар томонидан ишлаб
чиқарилиши билан боғлиқ.

CD23+ молекулани экспрессияси СВВГ беморларини САТ сиз бўлган

гуруҳида ошган (25,7±1,3%), шу билан бир вақтда САТ билан бўлаган СВВГ
беморларини гуруҳида ушбу кўрсатқич пасайган, ва бу кўрсатқичлар
ишонарли фарқга эгадир (Р<0,05).


background image

Лимфоцитлардаги CD38+ ни экспрессиясини ўрганиш таҳлили ушбу

маркерни СВВГ ва ССВГ беморлари САТ билан бўлган гуруҳларида назорат
гуруҳ (Р<0,001; Р<0,05, нисбатли) ва САТ сиз бўлган беморларни гуруҳларига
(Р<0,05) нисбатан ишонарли ошганлигини аниқлашга имкон берди. Ва ушбу
кўрсатқич оДНКга бўлган аутоантитаначаларни миқдори

20

билан тўғри ишонарли ва ўрта кучли алоқага эга (r=0,46; р=0,014). Демак,
таҳлил кўрсатишича, CD38+ активация маркерини экспрессиясини САТ билан
бўлган СВВГ ва ССВГ беморларида ўсиши Т- ва В- хўжайравий
лимфоцитларнинг активациясидан далолат беради ва тизимли тусга эга
бўлган аутоиммун ўзгаришларни ривожланишини асос бўлади.
Лимфоцитларда CD HLA-DR+ ни экспрессиясини ССВГ беморларида САТ
билан бўлган ва САТ сиз гуруҳларида назорат гуруҳга нисбатан ошиши
аниқланган (Р<0,001 ва Р<0,05, нисбатли). СВВГ беморларни гуруҳларида эса
экспрессия кўрсатқичлари ишонарли фарқланмаган. Лейкин, САТ билан
бўлган гуруҳларда СВВГ ва ССВГ беморларини орасида ишонрали
фарқланиш аниқланган (Р<0,05).

СВВГ ва ССВГ беморларида иммуноглобулинларни ҳамма синфларини

ошиши ҳос бўлган, бу бошқа муаллифлар далиллари билан ҳам тасдиқланади,
уларнинг далилларига кўра иммуноглобулинларни ҳамма синфларини ошиши
жигарнинг

функционал

имкониятларини

бузилиши

кўрсатқичи

деб

ҳисобланади. ССВГ беморларини САТ билан бўлаган гуруҳида САТ сиз
бўлган гуруҳига нисбатан Ig G ва Aни қийматлари энг баланд белгиланган
(Р<0,05). САТ билан бўлган СВВГ беморлари гуруҳида эса САТ сиз бўлган
гуруҳга нисбатан Ig М кўрсатқичлари ишонарли баланд бўлган (Р<0,05).

СВВГ ва ССВГ беморларини ҳаммасида йирик (ЦИК, 3%) ва майда

(ЦИК, 4%) ЦИКларни юқори даражаси белгиланган. СВВГ беморларида САТ
билан ва САТ сиз бўлган гуруҳларда йирик ва майда ЦИКларни
кўрсатқичларини орасида ишонарли фарқ аниқланган (Р<0,05 и Р<0,01,
нисбатли). СВВГ беморларида САТ билан бўлган гуруҳдаги йирик ва майда
ЦИКларни миқдори САТ сиз бўлаган беморлар гуруҳига нисбатан 2 маротаба
юқори бўлган. ССВГ беморларида эса САТ билан бўлган гуруҳда САТ сиз
бўлган

гуруҳга нисбатан ЦИКларни кўрсатқичларини кўтарилишига

тенденция аниқланган. Шундай қилиб, ЦИКларни кўрсатқичларидаги
аниқланган ўзгаришлар тизимли тусга эга бўлган аутоантитаначаларни
ривожланиши иммунопатологик ўзгаришларни иммунокомплек табиатини
кўрсатади.

СВГлардаги ЦИКларни юқори миқдори фақатгина вирусли антигенларга

бўлган иммун жавобни фаоллашуви эмас, яъна уларни элиминация
механизмларини

сустланиши

ҳам

сабаб

бўлади

(айниқса,

СВВГда,

қўзғатувчининг элиминациясида асосий рол ўйнувчи CD8+Т-лимфоцитларни
экспрессиясини пасайиши билан боғлиқ бўлгани учун). Оҳиргиси эса иммун
комплексларни ютувчи ва дезинтеграция қилувчи моноцитарғмакрофагал


background image

тизимнинг хўжайраларини фаоллигини пасайиши билан боғлиқ. Бундан СВГ
беморларини нейтрофилларини фагоцитар фаоллигини сустланиши далолат
беради. СВВГ ва ССВГ беморлари САТ билан бўлган гуруҳларида
нейтрофилларни фагоцитар фаоллигини дефицити яққолроқ ривожланган.
Аниқланган дисфункция, биз фикримизча, вируснинг ушбу хўжайраларга
тўғридан тўғри таъсири балн боғлиқ.

21

Яъни,

тизимли

аутогентигенемияда

вирусга

қарши

ҳимояни

фаоллашувидан далолат берувчи ЦИКларни юқори кўрсатқичлари (САТ сиз
бўлган гуруҳга нисбатан) билан биргаликда нейтрофилларни фагоцитар
фаоллигини дефицити кузатилади, бу эса ўз навбатида иммунопатологик
жараённи яъна ҳам ёмонлаштиради.

Диссертациянинг

«Тизимли

ва

тўқимали

аутоантитаначалар

кўрсаткичларига боғлиқ сурункали вирусли гепатитларда цитокин ва
интерферон статуси ва уларнинг иммунопатогенездаги роли»

деб

номланган олтинчи бобида СВГли беморларинини цитокин ва интерферон
статусларини баҳолаш натижалари аутоантитаначаларни аниқланишига
боғлиқ ҳолда келтирилган, ушбу кўрсатқичларни СВГда аутоиммун
ўзгаришларни иммунопатогенезидаги аҳамияти кўриб чиқилган.

САТ борлиги ва йўқлигига боғлиқ ҳолда СВВГ ва ССВГ беморларини

кўрсатқичларини таҳлилида ҳамма текширилаётган гуруҳларда ИФН-α ни
ишлаб чиқарилиши ишонарли (Р<0,05) пасайганини аниқланган. Фақатгина
САТ билан бўлган ССВГ беморлар гуруҳида ИФН-α миқдори (38,5±4,4)
назорат гуруҳига нисбатан ишонарли фарққа эга эмас, аммо САТ сиз ССВГ

беморлари гуруҳидан (23,4±4,0) (Р<0,05) САТ билан бўлган СВВГ беморлари
гуруҳидан (23,8±4,8) (Р<0,05) ишонарли юқорироқлиги аниқланган. Яъни
СВВГ да интерфероногенезни сустланиши ССВГ га нисбатан яққолроқ
ривожланган.

СВВГ ва ССВГ беморларидаги ИФН-а ни бир йўналишга қаратилган

ўзгаришлардан (пасайишидан) чиққан холда, СВГларда ИФН-α пасайиш
даражасини жараённи фаоллик даражасига кўра кўриб чиқишни хал қилдик
(расм.1).

ИФН-α ни пасайишини уч даражаси аниқланган: 1- 27% беморларда

ўртача реакция, 2 – 44% беморларда кучсиз (етарлиэмас) реакция ва 3 даража
– 29% беморлардаги ИФН-α ни депрессияси. ИРИ ни ИФН-α ни пасайиш
даражасини билан корреляцияси кузатилган.

яққол ривожланган ўртача

минимал

фаоллик ўйқ

1 ст 2 ст 3 ст 1 ст 2 ст 3 ст

1 ст 2 ст 3 ст 1 ст 2 ст 3 ст


background image

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Расм.1. СВГ да жараённи

фаоллигига кўра ИФН-α ни пасайш даражалари

СВВГ ва ССВГ беморларини ҳамма текширилаётган гуруҳларида ИФН-γ

ни миқдори назорат кўрсатқичлардан ишонарли баланд бўлган. Агар САТ сиз
гуруҳларда бу кўрсатқичлар назорат сонлардан СВВГда 2,9 марта ва

22

ССВГда 2,1 марта ошган бўлса, САТ билан бўлган гуруҳларда бу
кўрсатқичлар назорат кўрсатқичлардан 7,5 ва 4,6 марта нисбатли юқорироқ.
ИФН-γ ни миқдорини аниқланган ўзгаришлари ножуя ташҳисий белгидир,
чунки ИФН-γ ни гиперпродукцияси (айниқса САТ билан бўлган
гуруҳлардагика яққол ривожлангани) касалликни фаол прогрессирлоавчи
кечишига ёндошади, бу эса тизимли тусга эга бўлган аутоиммун ўзгаришлар
бўлганда хаддан ташқари салбий холатдир.

ИЛ-6 ни спонтан ишлаб чиқарилиши ўрганганда СВВГ ва ССВГ

беморларини САТ билан бўлган гуруҳларини назорат гуруҳига нисбатан
кўрсатқичлар орасида ишонарли фарқлик (Р<0,05) аниқланган. Ва СВВГ ли
беморларда ИЛ-6 ни миқдори 4,8 маротаба, ССВГ ли беморларда эса 1,9
маротаба назорат кўрсатқичлардан ошганлиги аниқланган. Ҳамма СВГли
беморларда назорат гуруҳига нисбатан ФНО-α миқдорини ошиши кузатилган,
аммо САТ билан бўлган СВВГ беморларида назорат гуруҳига нисбатан 3,1
маротаба САТ билан бўлган ССВГ беморларида 2,7 маротаба юқорироқ
бўлган бўлса, САТ сиз гуруҳларда бу кўрсатқич 1,5 маротабанигина кўрсатган
(Р<0,05).

Олинган кўрсатқичларни таҳлили сурункали инфеекцион жараён фонида

ИЛ-10 пасайишга тенденцияси борлигини аниқлади. САТ билан бўлган СВВГ
ва ССВГ беморларида ИЛ-10 миқдори 3.8 ва 3,1 маротаба, нисбатли
пасайганлиги (Р<0,05), (Р<0,05). САТ сиз бўлган беморларда эса ИЛ-10
миқдори меъёрдан биррозгина пастроқлиги (Р>0,05) кўрсатилган. Регулятор
цитокинларни миқдорини (ИЛ-10, ИЛ-6, FNO-

α

) жараённи фаоллиқ

даражасига қараб ўтказилган солиштирма таҳлил ўзгаришларни бир
йўналишдалигини кўрсатдики, аммо САТ билан бўлган беморалар
гуруҳларида аниқланган ўзгаришлар яққолроқ бўлган.

Шундай қилиб, аутоиммун компонентли СВГда молекуляраро регуляция

босқичида аниқланган ўзгаришлар, регулятор Т-хўжайраларни фаоллигини
пасайиши фонида яққол ривожланган иммун яллиғланишдан олдинги
белгилар билан тарифланади ва фаоллик даражаси, СВГни клиник белгилари
билан корреляция қилади ва жигарнинг вирусли касалликларида тизимли
тусли аутоиммун ўзгаришларни патогенетик ва клиник аҳамиятидан далолат
беради.

Диссертациянинг «

Сурункали вирусли гепатитларда молекуляр

генетик,

биокимёвий ва иммунологик кўрсаткичларининг ўзаро


background image

муносабати»

деб номланган еттинчи бобида СВГ бемоларини ўрганилган

кўрсатқичлари орасидаги солиштирма ва корреляцион таҳлили натижасида
ўзаро алоқаларни топиш ва баҳолаш натижалари келтирилган.

Турли кўрсатқичлар орасидаги алоқаларни сонини кўпайиши, уларни

хажмий информативлигини пасайиши, кўп якка иммунологик параметрларни
ўзаро ва бошқа тизимларни параметрлари билан кучсиз интеграцияси
аниқланган,

бу эса ўз навбатида сурункали вирусли гепатитларда

иммунорегулятор механизмларни дискоординацияси тўғрисида далолат

23

беради, аутоиммун ўзгаришлар кузатилган холатларда бу ўзгариш яққолроқ

ривожланган.

Иммун статусни параметрлари ва бошқа биокимёвий кўрсатқичларни

ўзаро алоқасини статистик таҳлил қилдик. ГГТП ва тимол синамасини турли
ошиш даражали гуруҳларини солиштирганда энг қизиқарли далиллар олинди.
ГГТПни ҳар қандай ошишида лимфоцитларни субпопуляцион таркиби ҳамма
ИКХ мусбат сонини, CD4

+

-, CD16

+

-, CD20

+

- хўжайраларни нисбий сонини

пасайиши билан тарифланди. Ўхшаш ўзгаришлар тимол синамаси ва
альбумин учун ҳам белгиланган.

Биокимёвий ва иммунологик кўрсатқичларни ўзаро алоқасини ўрганиш

учун Спирмен бўйича рангли корреляцион таҳлили кўлладик. Асосий
иммунокомпетент CD3

+

, CD4

+

хўжайралар ва цитолиз кўрсатқичлари ва тимол

синамаси орасида тескари тусга эга алоқа аниқланган. CD3

+

- лифоцитларни

(нисбий миқдорини) қуйдаги корреляция коэффициентлари олинди: АЛТ
билан: –0,38, p= 0,006; АСТ билан: –0,35, p=0,057; ГГТП билан: –0,56,
p=0,005, тимол синамаси билан: –0,43, p=0,006. CD4

+

-лимфоцитлар учун

ўхшаш ўзаро алоқалар қўйдагича тарифланди: АЛТ билан: –0,41,
p=0,003; АСТ билан аҳамиятли корреляции аниқланмаган; ГГТП билан: – 0,49,
p=0,016,

тимол

синамаси

билан:

–0,34,

p=0,035.

ушбу

фенотипли

лимфоцитларни мусбат миқдори фақатгина ГГТПни фаоллиги билан
корреляция қилди (CD3

+

билан r=–0,51; p=0,01; CD4

+

билан r=–0,56;

p=0,005).

Гуморал бўлимни кўрсатқичлари билан ўзаро алоқаларни таҳлили тимол

синамани ЦИК миқдори билан ижобий корреляцияни (r=–0,73; p<0,001)
кўрсатилган. Ундан ташқари ишхорий фосфатазани фаоллиги ва ЦИК
миқдори билан ижобий корреляция (r=– 0,37, p=0,044) аниқланган.

Цитокинларни

клинико-лаборатор

параметрлар

билан

бўлган

корреляцион ўзаро алоқаларни текширганда ИЛ-10 ни АлАТ миқдори билан
тўғри корреляцияси аниқланган, бу эса СВГлардаги ўзгаришларни яққол
ривожланган иммунопатологик тусга эгалигини кўрсатади, бунинг негизида
эса яллиғланишни таъминловчи ва яллиғланишга қарши цитокинларни
нисбатини дисбаланси ётади. ИЛ-6 ни концентрацияси ва цитолиз фаоллиги
билан тўғри корреляция аниқланган (r=0,95; p=0,01). ИЛ-10 кўрсатқичлари


background image

касалликнинг даври ва фаоллигига боғлиқ, АлАТ миқдори билан тўғри
корреляция аниқланган (r=0,91; p=0,001). ФНО-α, ИЛ-10, ИЛ-6 миқдорларини
фиброзни ривожланганлиги билан бўлган статистик ишонарли яққол тўғри
корреляцияси СФМни гиперфаоллигига кўрсатади ва касалликни тизимли
ўзгаришларини тушинтиради. ФНО-α ва ИЛ-10 фиброз даражиси билан
бўлган юқори тўғри корреляцияси туфайли бу кўрсатқичларни СВВГ ва
ССВГдаги аутоиммун ўзгаришларни кечиши ва прогнози учун қўшимча
ташҳис мезонлари сифатида кўллашга имкон беради.

24

ХУЛОСА

1. Ўтказилган скрининг тадқиқотлар натижасида сурункали вирусли

гепатит В ва С беморлари орасида тизимли (аъзоноспецифик)
аутоантитаначалар 43,8% ва 30,2% холатларда нисбатли ва тўқимали
(аъзоспецифик) аутоантитаначалар 61,4 ва 73,5% холатларда нисбатли
аниқланган.

2. СВВГда ССВГ га нисбатан кўпроқ холларда САТни яққа спектри

аниқланган (87,2% ва 62,3% холатларда, нисбатли). ССВГда СВВГга нисбатан
3 маротаба кўпроқ холларда САТни комплекс спектри аниқланган (37,7% ва
12,8% холатларда, нисбатли). ТАТлар аниқланганда эндокрин аъзоларга
нисбатан аутоантитаначаларни юқори кўрсатқичлари СВВГда ҳам,
ССВГда ҳам аниқланган. Жигар, буйрак, ингичка ичак ва терига бўлган
ТАТни юқори кўрсатқичлари СВВГда, бўғимларнинг синовиал оболочкасига
эса ССВГда аниқланган.

3. САТ ва ТАТни аниқланиши ва вирус омиллари билан қўйдаги ўзаро

алоқалари аниқланган: ССВГни норепликатив шакли (САТ аниқланиши 2
маротаба кўпроқ холларда), HCV-инфекцияни 2 генотипи (САТ аниқланиши
1,4 маротаба, ТАТ аниқланиши 2,4 маротаба кўпроқ холларда), ҳамда HBV
инфекцияни (HВeAg-негатив) штамми (САТ аниқланиши 2,4 маротаба, ТАТ
аниқланиши 1,6 маротаба кўпроқ холларда) ва вирус миқдорини юқори
кўрсаткичларида САТ ва ТАТни аниқланиши ишонарли юқори.

4. СВВГда САТ ва ТАТни аниқланиши ва организм омиллари билан

қўйдаги ўзаро алоқалари аниқланган: 18-35 ёшдагилар устиворлик қилмоқда
(САТда 72,5% ҳолларда, ТАТда 70% ҳолларда), аёллар (62,5% холлар САТ сиз
гуруҳдаги 44,4% қарши, 53,3% ҳоллар ТАТ сиз гуруҳдаги 26,3% қарши),
биокимёвий фаолликни паст ва ўртача даражалари кўпроқ САТ аниқланиши
билан кечади, бошқа биокимёвий кўрсатқичлар бўйича цитолитик синдром
фиброзланиш аломатлири билан устиворлик қилган.

5. ССВГда САТ ва ТАТни аниқланиши ва организм омиллари билан

қўйдаги ўзаро муносабатлари аниқланган: 36-50 ёшдагилар устиворлик


background image

қилмоқда (ТАТда 70% ҳолларда), САТ билан бўлган гуруҳда САТ сиз бўлган
гуруҳга нисбатан меъёрий биокимёвий кўрсаткичлар 1,64 маротада кўпроқ
холларда учраган, бошқа биокимёвий кўрсатқичлар бўйича мезенхимал
яллиғланиш ва холестатик синдромлар фиброзланиш аломатлиги билан
устиворлик қилган.

6. СВВГда тизимли тусга эга аутоиммун ўзгаришларни патогенетик

механизмлари

бўлиб

В-лимфоцитлар

билан

антитаначаларни

ишлаб

чиқаришини стимулляциялаш ва суст ривожланган вирусга қарши жавобдаги
кўзғатувчини элиминацияси пасайганлиги бўлиб топилган. ССВГда эса
тизимли

тусга

эга

аутоиммун

ўзгаришлар

чуқур

Т-хўжайравий

иммунотанқислик холат ва ноадекват ривожланган вирусга қарши жавобнинг
фонида ривожланган.

7. ССВГда беморларни иммун статуси лимфоцитларни асосий

субпопуляцияларини мутлоқ сони пасайиши (айниқса CD8

+

- и CD16

+

-

25

хўжайраларни) билан тарифланади. Кузатилаётган лимфоцитозга (нисбий)

CD20

+

- лимфоцитларни миқдорини ошиши сабаб бўлган. Ўрганилган

иммунореактивликни хўжайраларини миқдори ўзгарган, бунда лейкоцитлар,
CD3

+

-, CD4

+

-, CD8

+

-, CD16

+

- лимфоцитлар, ЦИКлар пасайган, лимфоцитлар

(%), IgМ, IgG ошган, бошқа кўрсатқичлар эса аралаш ҳолда ўзгарган.
Аниқланган ўзгаришлар таркибий-функционал ўзгаришларни адаптив
йўналишини тарифлайди, ҳозирги холатда эса Th2 жавобни Th1 жавобдан
устиворлигини акс эттиради.

8. Аутоиммун компонентли СВГда молекуляраро регуляция босқичида

аниқланган ўзгаришлар, регулятор Т-хўжайраларни фаоллигини пасайиши
фонида яққол ривожланган иммун яллиғланишдан олдинги белгилар билан
тарифланади ва фаоллик даражаси, СВГни клиник белгилари билан
корреляция қилади ва жигарнинг вирусли касалликларида тизимли тусли
аутоиммун ўзгаришларни патогенетик ва клиник аҳамиятидан далолат
беради.

9. Ҳар бир алоҳида олинган аъзо ёқи тўкимага аутоиммунизация ундан

ташқари умумий тўқимали аутоиммун статусни ривожланиш даражасини
хисоблаш учун интеграл кўрсатқичлар ишлаб чиқилган.

10. Турли кўрсатқичлар орасидаги алоқаларни сонини кўпайиши, уларни

хажмий информативлигини пасайиши, кўп якка иммунологик параметрларни
ўзаро ва бошқа тизимларни параметрлари билан кучсиз интеграцияси
аниқланган,

бу эса ўз навбатида сурункали вирусли гепатитларда

иммунорегулятор механизмларни дискоординацияси тўғрисида далолат
беради, аутоиммун ўзгаришлар кузатилган холатларда бу ўзгариш яққолроқ
ривожланган.


background image

26

НАУЧНЫЙ СОВЕТ 16.07.2013.Tib.16.01 при ИНСТИТУТЕ

ИММУНОЛОГИИ и ТАШКЕНТСКОЙ МЕДИЦИНСКОЙ АКАДЕМИИ

по ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНОЙ СТЕПЕНИ ДОКТОРА НАУК

ИНСТИТУТ ИММУНОЛОГИИ

НАБИЕВА УМИДА ПУЛАТДЖАНОВНА

ИММУНОПАТОГЕНЕТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ

ФОРМИРОВАНИЯ АУТОИММУННЫХ ПРОЦЕССОВ ПРИ

ХРОНИЧЕСКИХ ВИРУСНЫХ ГЕПАТИТАХ В И С


background image

14.00.36 – Аллергология и иммунология

(медицинские науки)

АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

ТАШКЕНТ-2016

Тема докторской диссертации зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии

при Кабинете Министров Республики Узбекистан за №30.09.2014/Б2014.5Тib529

Докторская диссертация выполнена в Институте иммунологии.
Автореферат диссертации на трех языках (узбекский, русский, английский) размещен на

веб-странице Научного совета (www.immunology.uz) и Информационно-образовательном портале
“ZiyoNet” (www.ziyonet.uz)

Научный
консультант:

Официальные оппоненты:

Ведущая
организация:
Исмаилова Адолат Абдурахимовна

доктор медицинских наук

Калимолдаева Салтанат Болатовна

доктор медицицинских наук (Казахстан)

Бабаходжаев Сраджеддин

доктор медицинских наук, профессор

Туйчиев Лазиз Нодирович

доктор медицинских наук, профессор

Государственный научный центр
«Институт иммунологии» Федерального
медико биологического агентства России
(Москва).

Защита состоится «___» __________ 2016 г. в _____часов на заседании Научного совета

16.07.2013.Tib.16.01 при Институте иммунологии и Ташкентской медицинской академии (Адрес:
100060, г. Ташкент, ул. акад. Я. Гулямова, 74. Тел./факс: +99871-233-08-55, е-mail:
immunologiya@qip.ru.)