Ассоциативные взаимодействия в инфокоммуникационных сетевых структурах

1

ТОШКЕНТ

АХБОРОТ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.

Т

.07.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

АХБОРОТ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

УНИВЕРСИТЕТИ

УСМАНОВА

НАРГИЗА

БАХТИЁРБЕКОВНА

ИНФОКОММУНИКАЦИЯ

ТАРМОҚ

ТИЗИМЛАРИДА

АССОЦИАТИВ

ЎЗАРО

ҲАРАКАТЛАР

05.04.01 –

Телекоммуникация

ва

компьютер

тизимлари

,

телекоммуникация

тармоқлари

ва

қурилмалари

.

Ахборотларни

тақсимлаш

ТЕХНИКА

ФАНЛАРИ

ДОКТОРИ

(DSc)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2017

2

УДК

621.39; 004.7

Докторлик

(DSc)

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

докторской

(DSc)

диссертации

Content of the abstract of Doctoral (DSc) dissertation

Усманова

Наргиза

Бахтиёрбековна

Инфокоммуникация

тармоқ

тизимларида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатлар

……………………………………………………………......3

Усманова

Наргиза

Бахтиёрбековна

Ассоциативные

взаимодействия

в

инфокоммуникационных

сетевых

структурах

……………………………………………………………………..……33

Usmanova Nargiza

Associative interconnections in infocommunication
networking structures ……………………………….…………………………………………63

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

Список

опубликованных

работ

List of published works…………………………………………………………………………67

3

ТОШКЕНТ

АХБОРОТ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.

Т

.07.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

АХБОРОТ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

УНИВЕРСИТЕТИ

УСМАНОВА

НАРГИЗА

БАХТИЁРБЕКОВНА

ИНФОКОММУНИКАЦИЯ

ТАРМОҚ

ТИЗИМЛАРИДА

АССОЦИАТИВ

ЎЗАРО

ҲАРАКАТЛАР

05.04.01 –

Телекоммуникация

ва

компьютер

тизимлари

,

телекоммуникация

тармоқлари

ва

қурилмалари

.

Ахборотларни

тақсимлаш

ТЕХНИКА

ФАНЛАРИ

ДОКТОРИ

(DSc)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2017

4

Техника

фанлари

бўйича

фан

доктори

(DSc)

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

В

2017.1.DSc/

Т

39

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Диссертация

Тошкент

ахборот

технологиялари

университетида

бажарилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

(

резюме

))

Илмий

кенгаш

веб

саҳифасида

(www.tuit.uz)

ва

«Ziyonet»

Ахборот

таълим

порталида

(www.ziyonet.uz)

жойлаштирилган

.

Илмий

маслаҳатчи

:

Қосимов

Содиқжон

Собирович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Расмий

оппонентлар

:

Бекмуратов

Тулкун

Файзиевич

техника

фанлари

доктори

,

профессор

,

академик

Марахимов

Авазжон

Рахимович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Мусаев

Мухаммаджан

Махмудович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Етакчи

ташкилот

:

Тошкент

давлат

техника

университети

Диссертация

ҳимояси

Тошкент

ахборот

технологиялари

университети

ҳузуридаги

DSc.27.06.2017.

Т

.07.01

рақамли

Илмий

кенгашнинг

2017

йил

«__» _____________

соат

___

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

. (

Манзил

: 100202,

Тошкент

ш

.,

Амир

Темур

кўчаси

, 108.

Тел

.: (99871) 238-

64-43;

факс

: (99871) 238-65-52; e-mail: tuit@tuit.uz.).

Диссертация

билан

Тошкент

ахборот

технологиялари

университетининг

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

( __

рақами

билан

рўйхатга

олинган

).

Манзил

: 100202,

Тошкент

ш

.,

Амир

Темур

кўчаси

, 108.

Тел

.: (99871) 238-65-44.

Диссертация

автореферати

2017

йил

«____» __________

куни

тарқатилди

.

(2017

йил

«____» ____________

даги

______

рақамли

реестр

баенномаси

).

Р

.

Ҳ

.

Ҳамдамов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

т

.

ф

.

д

.,

профессор

Ф

.

М

.

Нуралиев

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

илмий

котиби

т

.

ф

.

д

.

Х

.

К

.

Арипов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

,

ф

.-

м

.

ф

.

д

.,

профессор

5

КИРИШ

(

фан

доктори

(DSc)

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Дунё

миқёсида

инновацион

соҳа

ва

тармоқлар

билан

техник

жиҳатдан

ўзаро

боғланган

инфокоммуникация

тармоқлари

ва

тизимлари

ахборот

-

коммуникация

технологиялари

(

АКТ

)

воситалари

ва

ечимлари

билан

интеграциялашиб

,

турли

йўналишларда

намоён

бўлмоқда

:

АКТ

нинг

жадал

ўсаётган

соҳаларидан

бири

- Big Data

учун

, «

олинаётган

ва

сақланаётган

маълумотлар

-

нинг

умумий

ҳажми

ҳар

1.2

йилда

икки

ҳисса

кўпаймоқда

; 2012-2014

йиллар

мобайнида

мобил

алоқа

тармоқларидан

ҳар

ойда

узатиладиган

маълумотлар

миқдори

81%

га

ошди

»

1

, 2016

йилда

«

булутли

инфраструктурани

ривожлантириш

учун

сервислар

бозори

2015

йилда

52%

га

ўсиб

, 23

млрд

.

долларга

,

оммавий

булутли

хизматларнинг

дунё

бозори

ҳажми

эса

2016

йилда

204

млрд

.

долларга

етди

,

бу

2015

йилга

нисбатан

16.5%

га

кўп

»

2

.

Бу

борада

инфраструктурани

такомиллаштириш

,

ахборот

тизимлари

,

маълумотлар

базаларини

яратиш

ҳамда

татбиқ

қилиш

,

инновацион

лойиҳаларни

қўллаш

,

ахборот

жараёнлари

билан

боғлик

кўплаб

технологиялар

,

функциялар

,

тизимларни

муқобил

тарзда

амалга

ошириш

каби

вазифаларда

истиқболли

ечимлар

ишлаб

чиқиш

зарурлиги

тақозо

этилади

.

Жанубий

Корея

,

АҚШ

,

Буюк

Британия

,

Германия

,

Франция

каби

ривожланган

мамлакатларда

мураккаб

инфокоммуникация

тармоқлари

ва

тизимларининг

тақсимланган

табиатида

вужудга

келадиган

функционал

жараёнлар

ва

ҳодисаларни

тадқиқ

этишда

махсус

математик

ва

имитацион

усуллар

ва

воситалардан

кенг

фойдаланилмоқда

.

Жаҳонда

инфокоммуникация

тармоқлари

доирасида

тақсимланган

тармоқ

ва

технологиялар

(

семантик

Web,

Булутли

ҳисоблашлар

,

Нарсалар

Интернети

,

ва

шу

кабилар

)

ни

такомиллаштиришга

қаратилган

илмий

-

тадқиқот

ишлари

олиб

борилмокда

.

Кўп

соҳаларда

ахборотни

қайта

ишлаш

табиати

ва

ҳисоблаш

тизими

бошқарувини

ишлаб

чиқиш

билан

боғлиқ

равишда

ҳисоблаш

воситалари

имкониятларини

кенгайтириш

(

масалан

,

тўлиқ

маълумот

бўлмаганда

масалаларни

ечишда

,

тахмин

қилинаётган

ҳаракат

натижаларини

башорат

қилишда

,

реал

вақтда

жараёнлар

динамикасида

бошқарувни

ишлаб

чиқишда

ва

ҳ

.

к

.);

ахборотни

ассоциатив

(

интуитив

)

ишлаб

чиқишнинг

умумий

хусусиятлари

билан

бирлашган

ахборотни

қайта

ишлашнинг

янги

ёндашувларни

назарда

тутадиган

ахборот

технологияларнинг

замонавий

имкониятлари

,

билимларни

қайта

ишлаш

,

мантиқий

хулоса

чиқариш

,

ва

шу

орқали

ҳисоблаш

тизимларининг

интеллектуаллашиш

усул

ва

воситаларни

яратиш

муҳим

вазифалардан

ҳисобланади

.

Республикамиз

мустақилликка

эришгандан

буён

ахборот

-

коммуникация

тизимларини

комплекс

ривожлантириш

,

Интернет

,

глобал

ахборот

тизимларидан

кенг

кўламда

фойдаланиш

,

инфокоммуникация

тармоқлари

ва

1

Soumitra Dutta and Beñat Bilbao-Osorio.The Global Information Technology Report 2012

Living in a Hyper

connected World-World Economic Forum, 2012.

2

http://www.gartner.com/technology/home.jsp.

6

тизимлари

самарадорлигини

кенгайтириш

,

истиқболли

ечимларни

давлат

бошқарувида

тадбиқ

этиш

ва

бир

қатор

бошқа

вазифалар

ва

масалалар

юзасидан

чора

тадбирлар

амалга

оширилиб

,

муайян

натижаларга

эришилди

.

2017-2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

ривожлантиришнинг

бешта

устувор

йўналиши

бўйича

Ҳаракатлар

стратегиясида

«

иқтисодиёт

,

ижтимоий

соҳа

,

бошқарув

тизимига

ахборот

-

коммуникация

технологияларини

жорий

этиш

»

3

вазифалари

белгиланган

.

Мазкур

вазифаларни

амалга

ошириш

,

жумладан

инфокоммуникация

тармоқ

тизимларида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатларнинг

такомиллашган

моделларини

ишлаб

чиқиш

муҳим

масалалардан

ҳисобланади

.

Ўзбекистон

Республикасининг

«

Электрон

ҳукумат

тўғрисида

»

ги

Қонуни

(2015),

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

30

июндаги

ПФ

-5099-

сон

«

Республикада

ахборот

технологиялари

соҳасини

ривожланти

-

риш

учун

шарт

-

шароитларни

тубдан

яхшилаш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

»

ги

Фармони

, 2012

йил

21

мартдаги

ПҚ

-1730-

сон

«

Замонавий

ахборот

–

коммуникация

технологияларини

янада

жорий

этиш

ва

ривожлантириш

чора

–

тадбирлари

тўғрисида

»

ги

Қарори

,

ҳамда

мазкур

фаолиятга

тегишли

бошқа

меъёрий

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

белгиланган

вазифаларни

амалга

оширишга

ушбу

диссертация

тадқиқоти

муайян

даражада

хизмат

қилади

.

Тадқиқотнинг

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланиши

-

нинг

устувор

йўналишларга

боғлиқлиги

.

Мазкур

тадқиқот

республика

фан

ва

технологиялар

ривожланишининг

IV. «

Ахборотлаштириш

ва

ахборот

-

коммуникация

технологияларини

ривожлантириш

»

устувор

йўналиши

доирасида

бажарилган

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

хорижий

илмий

тадқиқотлар

шарҳи

4

.

Инфокоммуникация

тармоқлари

ва

тизимларида

функционал

ўзаро

ҳаракатларни

такомиллаштиришга

йўналтирилган

илмий

тадқиқотлар

жаҳоннинг

етакчи

илмий

марказларида

,

жумладан

Chalmers, KTH, Uppsala

Технологиялар

университетларида

“Distributed Computing Research”

(

Швеция

), ETH Zurich

университети

“Distributed Systems Group”, Lausanne

институти

“Systems Group”, LSIR “Distributed Information Systems Laboratory”

(

Швейцария

), West London

университети

“Distributed Computing and

Systems”, Cambridge

университети

“Systems Research Group”, “Networks and

Operating Systems”

(

Буюк

Британия

), INRIA

миллий

тадқиқот

институтида

“Networks, systems and services, distributed computing” (

Франция

), Freie

Universität Berlin, TUM (

Германия

), Berkeley Institute for Data Science,

UIUC, Cornell, MIT

ларда

“Theory of Distributed Systems” (

АҚШ

); Kyung Hee

университетида

“Ubiquitous Computing Laboratory”, Korea University

“Distributed & Cloud Computing Lab”, SUNY Korea, Incheon IFEZ (

Жанубий

Корея

),

Институт

вычислительных

технологий

РАН

(

Россия

),

Тошкент

3

Ўзбекистон

Республикасини

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-4947-

сон

“

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисда

”

ги

Фармони

4

Диссертация

мавзуси

бўйича

хорижий

илмий

тадқиқотлар

шарҳи

: http://www.cse.chalmers.se/research/group,

https://www.ethz.ch/en/utils, www.uwl.ac.uk, http://systems.epfl.ch, http://www.cam.ac.uk, https://www.inria.fr,

http://groups.csail.mit.edu/tds, http://srg.cs.illinois.edu/research, http://dprg.cs.uiuc.edu/research,

http://uclab.khu.ac.kr, http://ds.korea.ac.kr, http://www.cs.sunykorea.ac.kr/research

ва

бошқа

манбалар

асосида

ишлаб

чиқилган

7

ахборот

технологиялари

университети

ва

унинг

қошидаги

АКТ

Илмий

-

инновация

Марказида

кенг

қамровда

олиб

борилмоқда

.

Тақсимланган

ҳисоблашлар

ва

технологиялар

кенг

соҳасида

фундаментал

ҳамда

амалий

тадқиқотлар

оркали

коммуникацион

алгоритмлар

,

коллаборатив

муҳит

,

интеллектуал

алоқа

платформаларини

яратиш

борасида

жаҳонда

ҳозирги

кундаги

олиб

борилган

тадқиқотлар

натижасида

қатор

илмий

натижалар

олинган

,

жумладан

:

маълумотлар

марказлари

самарадорлиги

ва

ишлаб

чиқариш

қувватини

яхшилашда

,

дасту

-

рий

таъминот

архитектурасини

ва

катта

хажмли

маълумотлар

учун

иловалар

ишлаб

чиқиш

ҳамда

маълумотларни

бошқариш

(ETH Zurich,

Швейцария

);

катта

маълумотлар

(Big Data)

ни

қайта

ишлаш

ва

таҳлил

қилиш

,

булутли

ва

кластер

ҳисоблашлар

,

технология

ва

иловалар

учун

юқори

натижали

ҳисоблашларга

эришиш

(West London

университети

,

Буюк

Британия

);

Келажак

Интернети

соҳасида

коммуникация

ва

ҳисоблаш

инфраструкту

-

раси

,

инновацион

коммуникация

протоколлари

ривожланиши

ва

унумдор

-

ликни

яхшилаш

мақсадида

тармоқларни

моделлаштириш

(INRIA,

Франция

);

динамик

тизимлар

соҳасидаги

тақсимланган

ва

параллел

тизимларнинг

конфигурацияларини

вақт

ўтишида

ўзгариш

моделлари

(MIT,

АҚШ

);

янги

русумдаги

операцион

тизимлар

ва

тақсимланган

(

Булутли

)

тизимларда

жараёнларни

оптималлаштириш

(Korea University,

Жанубий

Корея

).

Дунё

илмий

ҳамжамияти

томонидан

тармоқнинг

ўзгарувчан

тавсифла

-

рига

мослашадиган

самарадор

алгоритмлар

яратиш

, «

Нарсалар

Интернети

»

ва

«

Хизматлар

Интернети

»

да

ахборотни

қайта

ишлаш

усулларини

такомиллаштиришга

мўлжалланган

қатор

,

устувор

йўналишларда

тадқиқотлар

олиб

борилмоқда

.

Интернетнинг

мураккаб

табиатини

ҳисобга

олган

холда

,

ҳозирги

пайтда

кўплаб

илмий

-

тадқиқот

ишлар

тармоқлар

ва

қайта

ишлаш

тугунлар

учун

операцион

тизимлар

ва

оралиқ

дастурий

таъминотни

ҳамда

гетероген

муҳитни

қўллаб

-

қувватловчи

ҳисоблаш

архитектуралар

ишлаб

чиқишни

назарда

тутади

.

Йирик

масштабли

тақсим

-

ланган

тизимларни

ишлаб

чиқиш

,

амалга

ошириш

ва

баҳолаш

бўйича

натижалар

кучли

назарий

асос

ва

амалий

имкониятларни

яратиб

,

тақсим

-

ланган

тизимлар

учун

лойиҳалаш

ва

бошқариш

методологиялари

,

ҳисоблаш

алгоритмлари

,

протоколларнинг

эхтимолли

моделлари

,

ва

умуман

тақсим

-

ланган

тизимлар

соҳасидаги

инновацион

ечимлар

ва

моделларга

асосланади

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Тақсимланган

тизимларни

ташкил

қилиш

,

тизим

компонентларининг

биргаликдаги

харакатини

амалга

ошириш

,

тақсимланган

ҳисоблашларни

моделлаштириш

масалалари

бир

қатор

олимлар

:

Э

.

Таненбаум

,

Й

.

Фостер

,

К

.

Кессельман

,

В

.

В

.

Топорков

,

А

.

Г

.

Тормасов

ва

бошқаларнинг

илмий

ишларида

кўриб

чиқилган

.

Р

.

Калман

,

А

.

Ширяев

,

Р

.

Беллман

,

Л

.

Понтрягин

,

В

.

К

.

Кабулов

,

Ф

.

Б

.

Абуталиев

,

Ф

.

Т

.

Адилова

ва

бошқалар

ишларининг

негизида

ҳисоблаш

машиналарининг

математик

таъминоти

ва

ҳисоблаш

жараёнларни

бошқариш

масалалари

тадқиқ

қилиган

.

Ахборотни

самарали

қайта

ишлашни

ташкил

қилиш

ва

ҳисоблаш

тизим

ва

тармоқларида

ахборот

алмашиш

бўйича

алоҳида

масалалар

К

.

Петри

,

С

.

Хоаре

,

Дж

.

Нейман

,

В

.

А

.

Мизин

,

Ю

.

Злотников

,

8

Д

.

Мельников

,

Д

.

Конард

,

Э

.

Нельсон

,

шунингдек

Т

.

Ф

.

Бекмурадов

,

С

.

С

.

Косимов

,

М

.

М

.

Мусаев

ва

бошқалар

ишларида

кўриб

чиқилган

.

В

.

В

.

Липаев

,

М

.

Липов

,

Э

.

Нельсон

,

Д

.

Нессер

,

Т

.

Тейер

,

шунингдек

М

.

М

.

Камилов

,

Д

.

А

.

Абдуллаев

ва

бошқалар

ишларида

ахборот

алмашиниш

тизимлари

ва

воситалари

функционаллигини

ошириш

масалалари

келтирилган

;

сервислар

учун

ахборот

алмашиниш

воситаси

протоколларида

поғоналар

орасидаги

ўзаро

алоқага

Н

.

Анисимов

,

С

.

Белковский

,

В

.

Н

.

Турченко

,

А

.

Д

.

Иванников

кабилар

ишлари

бағишланган

.

Интеллектуал

муҳит

компонентларини

ривожлантиришда

ҳамда

бошқарув

моделлари

ва

сунъий

интеллектда

ноаниқ

кўпликлардан

фойдаланиш

масалалари

Л

.

Заде

,

Е

.

Мамдани

,

Д

.

А

.

Поспелов

,

Р

.

А

.

Алиев

,

шунингдек

Р

.

Н

.

Усманов

,

Д

.

Т

.

Мухамедиева

ва

бошқаларнинг

ишларида

акс

этган

.

Мос

келувчи

функционалликни

кенгайтириш

,

янги

технологик

талабларда

кўплаб

компонентларнинг

ўзаро

алоқа

механизмларини

такомиллаштириш

вазифасида

тақсимланган

ҳисоблашларни

самарали

ташкил

қилиш

масалалари

мавжудлиги

,

функционал

жараёнларнинг

ички

-

ва

тизимлараро

характерини

,

муҳит

,

платформа

,

технологиялар

,

шунингдек

тармоқ

ва

тизим

архитектураси

билан

шартланган

мураккаб

инфраструктура

алоқаларининг

турли

-

туманлигини

инобатга

оладиган

инфокоммуникация

тармоқ

структураларда

функционал

ўзаро

ҳаракатлар

,

мураккаб

муҳитда

интеллектуалликни

кенгайтириш

,

қарор

қабул

қилишга

оид

усулларга

бағишланган

илмий

-

тадқиқотлар

етарли

даражада

кўрилмаган

.

Диссертация

мавзусининг

диссертация

бажарилган

олий

таълим

муассасасининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

тадқиқоти

Тошкент

ахборот

технологиялари

университети

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режасининг

07-06 «NGN

тармоқларининг

функционал

архитектура

-

сини

тадқиқ

этиш

ва

Ўзбекистон

телекоммуникация

тармоқларида

NGN

ни

тадбиқ

этиш

тамойиллари

» (2006-2007), 17-009 «

Ахборот

узатиш

ва

қайта

ишлашнинг

тақсимланган

инфокоммуникация

тармоқ

мухити

» (2009-2011),

А

5-060 «

Булутли

ҳисоблашлар

инфратузилмасида

тармоқ

хизматларини

тақдим

этиш

моделлари

ва

механизмлари

(“

Электрон

ҳукумат

”

тизими

элементларини

ривожлантириш

мисолида

)» (2015-2017)

мавзулардаги

илмий

лойиҳалари

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

тақсимланган

муҳитда

ассоциатив

ўзаро

ҳаракат

моделлари

ва

механизмлари

асосида

инфокоммуникация

тармоқ

структуралари

фаолият

самарадорлигини

оширишнинг

илмий

-

методологик

асосларини

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқот

вазифалари

:

ахборотни

узатиш

ва

қайта

ишлаш

тақсимланган

тармоқ

муҳитида

компонентларнинг

ўзаро

ҳаракат

жараёнларини

такомиллаштириш

;

тақсимланган

инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланиш

тамойилларини

яратиш

;

инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланишнинг

илмий

-

асосланган

концепциясини

ишлаб

чиқиш

;

9

тақсимланган

ҳисоблаш

тизимлари

компонентларининг

функционал

ўзаро

ҳаракат

муносабатини

такомиллаштириш

методологиясини

ишлаб

чиқиш

;

тақсимланган

ҳисоблашларда

иштирок

этувчи

жараёнлар

ва

/

ёки

механизмларни

интеллектуал

бошқариш

тизимининг

концептуал

моделини

яратиш

;

самарадор

ҳисоблаш

структураларни

шакллантириш

ва

тақсимланган

тизимларни

функционал

хусусиятларини

амалга

ошириш

имконини

берувчи

тақсимланган

ҳисоблаш

муҳитини

ташкил

қилиш

тамойилларини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқотнинг

объекти

сифатида

тақсимланган

инфокоммуникация

тармоқ

структуралари

олинган

.

Тадқиқотнинг

предмети

инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

компонентларнинг

функционал

ўзаро

ҳаракат

моделлари

ва

механизмларидан

иборат

.

Тадқиқотнинг

усуллари

.

Тадқиқотда

интеллектуал

тизимлар

тамойиллари

,

ассоциатив

муҳитлар

назарияси

,

графлар

назарияси

,

оммавий

хизмат

кўрсатиш

назарияси

,

ноаниқ

кўпликлар

назарияси

,

тизимли

таҳлил

усуллари

,

нейрон

тармоқлар

аппарати

,

тензор

ҳисоблашлар

тамойиллари

ва

усуллари

қўлланилган

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

дастурий

таъминотнинг

оралиқ

муҳитини

ташкил

қилиш

тамойили

асосида

ахборот

жараёнларини

амалга

ошириш

механизмлари

такомиллаштирилган

;

инфокоммуникация

тармоқ

структураси

компонентларининг

ҳатти

-

ҳаракатини

интеллектуаллаштиришга

имкон

берувчи

ассоциатив

ўзаро

боғланишни

амалга

ошириш

тамойиллари

яратилган

;

тақсимланган

ҳисоблаш

тизимларида

объектларни

турли

функциялар

амалга

оширишда

ҳатти

-

ҳаракатини

акс

эттирилиши

оркали

такомиллаштиришнинг

концептуал

асослари

яратилган

;

ассоциатив

алоқаларни

ҳисобга

олган

ҳолда

,

инфокоммуникация

тармоқ

структурасида

компонентларнинг

функционал

ўзаро

боғланиш

моделлари

ва

механизмлари

ишлаб

чиқилган

;

ахборотни

қайта

ишлаш

ва

алмашиш

жараёнларида

бир

-

бирига

таъсири

муносабати

,

объектлар

муносабатида

формал

схемалар

ҳамда

муҳим

хусусиятларини

акс

эттирадиган

тақсимланган

ҳисоблашларда

иштирок

этувчи

жараёнлар

ва

/

ёки

механизмларни

интеллектуал

бошқариш

тизимининг

концептуал

модели

ишлаб

чиқилган

;

тақсимланган

инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

алгоритм

ва

дастурлар

учун

самарали

иш

тартибини

ташкил

қилиш

имконини

берадиган

компонентлар

орасида

тизим

ичида

ва

тизимлараро

ахборот

алмашишнинг

турли

механизмлари

асосида

такомиллаштирилган

.

10

Тадқиқотнинг

амалий

натижаси

қуйидагилардан

иборат

:

тадқиқотнинг

ишлаб

чиқилган

методологиясини

амалга

оширишда

алоқаларни

реконфигурация

қилиш

шароитида

алоҳида

тизим

ости

(

подсистема

)

лар

орасида

мураккаб

функционал

алоқаларнинг

мавжудлиги

аниқланган

(

структура

ва

ахборот

даражаларида

),

булар

асосида

хизматлар

ва

ресурслар

бир

-

бирига

таъсири

тамойилида

тақсимланган

муҳитнинг

тармоқ

ва

тизим

компонентларининг

ўзаро

ҳаракатланиш

самарадорлиги

ва

функционал

имкониятларини

ошириш

услублари

ишлаб

чиқилган

;

инфокоммуникация

тармоқ

структурасида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланиш

моделларини

тадқиқ

қилиш

асосида

ахборот

алмашишнинг

ассоциатив

хусусиятлари

аниқланган

,

ахборотнинг

узатиш

ва

қайта

ишлашнинг

турли

йўналишларида

белгиларни

аниқлаш

воситасида

унумдорликни

ошириш

услуби

ва

инфокоммуникация

тармоқ

муҳитининг

ассоциатив

модели

ишлаб

чиқилган

;

тақсимланган

илова

модели

ва

дастурий

компоненти

учун

тизимли

модель

асосида

турли

жараёнлар

томонидан

сўровлар

учун

муносабатларнинг

формал

процедуралари

аниқланган

,

ва

турли

мураккабликдаги

тақсимланган

тизимлар

ва

тармоқлар

учун

муайян

ечимлари

ишлаб

чиқилган

;

ишлаб

чиқилган

дастурий

таъминот

модулларини

амалий

татбик

этиш

мобайнида

компонентларнинг

ўзаро

боғланиш

механизмлари

ва

процедура

-

лари

ишлаб

чиқилган

,

бунда

тақсимланган

сервислар

учун

уларнинг

ўзаро

таъсири

жараёни

билан

ассоциацияланадиган

ахборот

блокларини

аниқлаш

мумкин

,

бу

орқали

фан

ва

амалиётнинг

турли

соҳаларида

дастурлаш

тили

ва

платформасидан

мустақил

бўлган

,

ташкил

қилиш

ва

қўллаб

-

қувватлашга

мослашган

тақсимланган

тизимлар

,

шунингдек

маълумотларни

тақсимланган

қайта

ишлашнинг

юқори

унумдорли

тизимларга

асос

яратилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

тадқиқотнинг

кўриб

чиқилаётган

соҳасида

илмий

ишларнинг

таҳлилий

таърифида

,

тақсимланган

тармоқ

ва

тизимлар

соҳасида

назарий

ва

амалий

тажриба

таҳлили

натижаларини

қўллаганлиги

,

сунъий

интеллект

,

кўпагентли

тизимлар

усулларини

ўринли

қўллаганлиги

,

математик

ва

имитацион

моделлаштириш

(

жумладан

,

объектга

йўналтирилган

лойиҳалаштириш

принциплари

)

да

,

тақсимланган

архитектурада

ресурсларни

мувофиқлаштириш

ва

координациялаш

масалаларида

таклиф

қилинган

моделлар

апробацияси

бўйича

ҳисоблаш

тажрибаларида

,

булутли

ҳисоблашлар

самарадорлигини

компонентларнинг

параметрлар

ва

характеристикаларида

ҳамда

ишлашининг

чегаравий

шароитини

аниқлаш

масалалари

тасдиқланганлиги

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

аҳамияти

тармоқнинг

мантиқий

ва

физикавий

қурилмаларини

тақсимлаш

ва

биргаликда

қўллаш

концепциясини

амалга

ошириш

асосида

инфокоммуникация

тармоғининг

функционал

имкониятларини

сезиларли

даражада

кенгайтиришга

имкон

берадиган

алгоритмлар

ва

дастурий

воситаларни

амалий

апробацияси

билан

11

изоҳланади

.

Ахборотни

узатиш

ва

қайта

ишлаш

учун

универсал

инфраструктура

ишлашининг

таклиф

қилинган

механизмлари

ва

ишлаб

чиқилган

моделлари

,

шунингдек

ахборот

алмашинувида

қатнашувчиларнинг

турли

моделлардаги

бир

-

бирига

таъсирини

амалга

оширувчи

дастурий

маҳсулотлар

,

тақсимланган

тизим

(

тармоқ

)

ва

ресурсларга

(

ҳисоблашларга

ҳам

)

чекловлар

бўлганда

,

хизматлар

ҳамда

сервисларда

фойдаланувчиларнинг

талабини

қондириш

учун

тақсимланган

тизим

ва

тармоқларда

ахборот

алмашиш

жараёнини

яхшилаш

имконини

беради

.

Тадқиқот

натижаларининг

амалий

аҳамияти

вақтнинг

реал

масштабида

тармоқнинг

алоҳида

тармоқ

ва

тизим

компонентларининг

ҳатти

-

ҳаракатини

адекват

равишда

моделлаштириш

,

ахборотни

қайта

ишлаш

ва

узатиш

тизими

характеристикалари

,

функционал

имкониятларини

аниқлаш

,

эксплуатация

қилинаётган

тармоқнинг

фаолият

жараёнларини

яхшилашга

йўналтирилган

параметрларни

ўзгартириш

чегараларини

аниқлаш

имконини

берадиган

услублар

,

механизмлар

ва

дастурий

маҳсулотлари

ишлаб

чиқилганлиги

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларини

қўллаш

тақсимланган

тизим

ва

тармоқлар

функционаллиги

,

шунингдек

интеллектуал

тизимларда

ечимларни

шакллантириш

доирасида

,

самарадорлигини

ошириш

имконини

беради

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Инфокоммуникация

тармоқ

структуралардаги

жараёнларни

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланиш

асосида

такомиллаштириш

усуллари

ва

механизмлари

,

тақсимланган

тизим

ва

тармоқлар

доирасида

компонентлар

,

иловалар

ва

сервислар

функционаллиги

интеллектуаллашиш

ёндашуви

асосида

:

замонавий

инфокоммуникация

хизматлар

ва

ресурсларни

амалга

оширишда

тармоқ

ва

тизим

компонентларининг

самарали

ўзаро

ишлаш

усуллари

«UZINFOCOM»

маркази

ДУК

ишлаб

чиқариш

фаолиятига

жорий

қилинган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Ахборот

технологиялари

ва

коммуникацияларини

ривожлантириш

вазирлигининг

2017

йил

14

декабрдаги

33-8/8473-

сон

маълумотномаси

).

Илмий

тадқиқот

натижасида

тақсимланган

муҳит

вазифалари

ва

жараёнларини

амалга

оширишда

объектлар

тўпламини

аниқлашга

ва

алоқа

операторлари

учун

ахборот

ресурсларни

самарали

бошқариш

ва

тармоқнинг

функционаллигини

кенгайтириш

ҳамда

дастурий

таъминот

фаолиятида

такомиллашган

виртуал

машиналар

учун

кетадиган

харажатларни

14%

гача

қисқартириш

имконини

берган

;

объектга

йўналтирилган

лойиҳалаш

концепциясида

тақсимланган

тармоқ

ва

тизимларни

такомиллашган

бошқариш

усуллари

,

ахборот

,

ҳисоблаш

ва

коммуникация

ресурсларини

турли

фойдаланувчиларга

тақдим

этишнинг

тизимли

яратиш

ва

амалий

қўллаш

воситалари

«

Ўзбектелеком

»

АК

филиали

“InfoSystems”

корхонасига

жорий

қилинган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Ахборот

технологиялари

ва

коммуникацияларини

ривожлантириш

вазирлигининг

2017

йил

14

декабрдаги

33-8/8473-

сон

маълумотномаси

).

Илмий

тадқиқот

натижасида

булутли

ҳисоблаш

муҳитида

ҳисоблаш

масалаларни

дастурий

таъминот

архитектурасига

мос

келиши

,

тақсимланган

архитектураси

ҳамда

ўзаро

ишловчи

протоколлар

,

сервислар

ва

12

интерфейслар

учун

тизим

структурасини

конфигурацияланадиган

ҳисоблаш

ресурсларга

мослаштириш

асосини

яратган

ва

булутли

ҳисоблашлар

воситасида

ахборотни

йиллик

қайта

ишлаш

нархини

12-20%

гача

камайтириш

ҳисобига

фойдаланувчиларга

хизматни

тақдим

этадиган

муҳит

сифатида

ташкилотлар

инфратузилмасидаги

сарфни

,

бошқарувга

кетадиган

вақтни

тежаш

имконини

берган

;

тармоқнинг

мантиқий

ва

физикавий

қурилмаларини

ишлатишнинг

тақсимлаш

ва

бирлаштириш

концепциясини

амалга

ошириш

асосида

инфокоммуникация

тармоғи

функционаллигини

кенгайтиришга

мўлжалланган

алгоритм

ва

дастурий

воситалари

«

Ўзбектелеком

»

АК

«

БРМ

»

филиали

фаолиятига

жорий

қилинган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Ахборот

технологиялари

ва

коммуникацияларини

ривожлантириш

вазирлигининг

2017

йил

14

декабрдаги

33-8/8473-

сон

маълумотномаси

).

Илмий

тадқиқот

натижасида

тармоқнинг

тизимли

компонентларини

моделлаштириш

,

маълумот

узатиш

ва

қайта

ишлаш

тизимлар

характеристикаларини

аниқлаш

,

шунингдек

,

эксплуатация

қилинаётган

тармоқнинг

ишлаш

жараёнларининг

яхшиланишига

олиб

келувчи

параметрларини

чегаравий

қийматларини

аниқлашга

имкон

берган

;

ахборотни

узатиш

ва

қайта

ишлаш

инфраструктурасининг

моделлари

ва

механизмлари

ҳамда

дастурий

таъминоти

тақсимланган

тизим

ва

ресурсларга

бўлган

талабларни

бажаришга

ва

ахборот

алмашинув

жараёнларини

яхшилашга

имкон

бериши

Илмий

-

техник

ва

маркетинг

тадқиқотлари

маркази

«UNICON.UZ»

ДУКга

жорий

қилинган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Ахборот

технологиялари

ва

коммуникацияларини

ривожлантириш

вазирлигининг

2017

йил

14

декабрдаги

33-8/8473-

сон

маълумотномаси

).

Илмий

тадқиқот

натижаси

муайян

амалий

масалалар

учун

(

сўровни

қайта

ишлаш

вақтини

камайтириш

ҳисобига

)

фойдаланувчилар

талабларини

қониқтиришга

хизмат

қилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Мазкур

тадқиқот

натижалари

,

жумладан

22

та

халқаро

ва

8

та

республика

илмий

-

техник

конференцияларда

маъруза

қилинган

ва

муҳокамадан

ўтказилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилиниши

.

Тадқиқот

мавзуси

бўйича

жами

58

та

илмий

иш

чоп

этилган

,

жумладан

1

та

монография

,

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

аттестация

коммисиясининг

докторлик

диссертациялари

асосий

илмий

натижаларини

чоп

этишга

тавсия

этилган

илмий

нашрларда

15

та

(6

та

халқаро

ва

9

та

республика

журналларида

),

шунингдек

ЭҲМ

учун

дастурларни

рўйхатга

олиш

ҳақида

4

та

гувоҳнома

олинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

иши

кириш

,

бешта

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловалардан

иборат

.

Диссертациянинг

умумий

ҳажми

200

саҳифани

ташкил

этади

.

13

ДИССЕРТАЦИЯ

ИШИНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Кириш

қисмида

ўтказилган

тадқиқотларнинг

долзарблиги

асослаб

берилган

,

тадқиқотнинг

мақсад

ва

вазифалари

,

объекти

ва

предмети

белгилаб

берилган

.

Республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

тадқиқотнинг

мослиги

кўрсатилган

,

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

,

олинган

натижаларнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларнинг

амалиётга

татбиқи

,

нашр

этилган

ишлар

ва

диссертация

тузилиши

бўйича

маълумотлар

келтирилган

.

Диссертациянинг

«

Инфокоммуникация

тармоқ

структураларида

ўзаро

ҳаракатланиш

жараёнларни

тадқиқ

қилиш

методологияси

»

деб

номланган

биринчи

бобида

инфокоммуникация

тармоқ

архитектурасини

шаклланиш

принциплари

асосида

тармоқ

структуралари

ва

жараёнларининг

ўзига

хос

томонлари

аниқлаб

берилган

.

Инфокоммуникация

тармоғи

(

ИКТ

)

нинг

функционал

архитектурасида

ахборот

алмашиш

ва

қайта

ишлаш

аппарат

-

дастурий

воситаларининг

функционал

боғланган

йиғиндиси

белгиланади

;

ИКТ

да

турли

сценарийларни

кўриб

чиқишда

базавий

талаблар

тақсимланган

ҳисоблаш

структураларида

функционал

ва

тармоқ

элементлари

конфигурациясига

хос

хусусиятлар

ва

атрибутлар

орқали

аниқланади

(

дастурий

таъминот

(

ДТ

)

архитектураси

нуқтаи

назаридан

),

яъни

инфокоммуникация

тармоқ

структураси

тақсимланган

тармоқ

ҳисоблашларда

иштирок

этадиган

архитектуравий

ва

тизимли

компонентлари

йиғиндиси

сифатида

аниқланади

.

Бунда

:

тақсимланган

тармоқ

ҳисоблашларни

архитектурали

тақдим

этилиши

тизимнинг

турли

томонларини

(

ҳатти

-

ҳаракатли

,

структуравий

,

мантиқий

,

физикавий

,

амалга

ошириш

ва

ҳ

.

к

.)

белгилаб

беради

;

структуралар

ёки

тақдим

этишлар

йиғиндиси

абстракциянинг

турли

даражаларига

эга

ва

архитектуранинг

турли

жихатларини

кўрсатиб

ўтади

(

синфлар

структураси

,

амалга

ошириш

,

компонентларнинг

ўзаро

боғланиш

сценарийлари

);

дастурий

компонента

-

ДТ

бирлиги

сифатида

,

унинг

ташқи

интерфейси

орқали

қўлланилган

сервисларнинг

баъзи

йиғиндисини

акс

эттирса

,

тақсимланган

тармоқ

ва

тизимларнинг

мувофиқ

структураларида

мураккаб

ўзаро

боғланишни

амалга

ошиши

ва

таърифлаб

бериш

учун

қабул

қилинади

.

Архитектурани

таърифлаш

учун

кетма

-

кет

функционал

декомпозиция

усули

қўлланилади

,

функционалархитектура

поғоналари

,

тизимларни

амалга

оширувчи

функциялар

гуруҳлари

,

функционал

-

йўналтирилган

элементлар

турлари

ва

стеклари

аниқланади

.

Бундай

элементларнинг

бир

-

бирига

ўзаро

боғланиш

учун

оралиқ

муҳит

керак

бўлади

,

бунда

турли

ички

ва

тизимлараро

оралиқ

механизмлари

қўлланилади

,

улар

маълумотлар

алмашиш

учун

стандарт

платформалараро

сервисни

ҳавола

қилади

.

Бундай

механизмларни

амалга

оширишдаги

ахборот

алоқаларининг

йўналишлари

ва

уларнинг

турли

туманлиги

ўзаро

боғланиш

жараёнларининг

мураккаблигини

белгилаб

беради

,

уларни

таърифлаш

учун

эса

ассоциатив

муҳитлар

назарияси

талқинида

тақсимланган

ассоциатив

жараёнлар

таклиф

қилинади

.

14

Жараёнларни

бундай

тасаввурда

тақдим

этиш

(

алоҳида

:

дастурлаш

ва

ҳисоблашлар

моделларини

назарда

тутган

ҳолда

)

ИКТ

структураларда

дастурий

компонентларни

ташкил

қилиш

ва

ишлатиш

принципларини

эътиборга

олиш

имконини

бериши

,

жумладан

,

улар

хизмат

(

сервис

)

кўрсатиш

жараёнларини

динамик

бошқариш

имконияти

,

ўзаро

алоқа

ва

сервис

характеристикаси

ҳамда

шароитларини

мувофиқлаштириш

,

бир

-

бирига

таъсир

жараёнининг

ҳаётий

даврини

ҳисобга

олиш

,

ўзаро

муносабатда

бўлган

объектлар

ўртасидаги

ўзаро

алоқа

параметрлари

ва

шартларини

аниқлаш

,

ресурсларнинг

турғун

конфигурациясини

таъминлаш

кабилар

асослаб

берилган

.

Диссертациянинг

муҳим

жиҳати

ажратиб

кўрсатилган

:

тақсимланган

ҳисоблаш

тизимларини

амалга

ошириш

вариантларини

,

мавжуд

инфраструк

-

тура

устидан

биргаликдаги

ишни

ташкил

қилиш

учун

,

ҳамда

биргаликдаги

ресурслардан

фойдаланиш

учун

ягона

(

виртуал

)

сатхни

яратиш

базавий

ғояси

бирлаштиради

.

Диссертация

тадқиқотлари

контекстидан

келиб

чиқиб

,

тақсимланган

ҳисоблаш

муҳитини

ишлаб

чиқиш

(

яратиш

асосларини

аниқлаш

)

вазифаси

қўйилади

,

бундан

мақсад

тақсимланган

ҳисоблашларда

иштирок

этувчи

жараёнлар

ва

/

ёки

механизмларни

бошқариш

функциясини

амалга

ошириш

имконини

берувчи

самарадор

ҳисоблаш

структураларни

ташкил

қилишдир

.

Функционалликни

акс

эттириш

учун

,

концептуал

кўриниши

1-

расмда

келтирилган

методология

таклиф

қилинган

ва

асослаб

берилган

.

Модель

ҳатти

-

ҳаракат

билан

бошқариладиган

тузилмани

ифодалаб

,

тақсимланган

ИКТ

архитектурасининг

ўзига

хос

хусусиятларини

оралиқ

ДТ

ташкил

қилиш

тамойиллари

нуқтаи

назаридан

ҳисобга

олади

.

Тақсимланган

тармоқ

структураларда

жараёнларнинг

ўзаро

боғланишини

формаллаштириш

мақсадида

,

ҳолатларнинг

тақсимланган

ахборот

макони

кўп

агентли

тизим

(

КАТ

)

сифатида

ифодаланади

ва

тармоқ

структуралари

билан

бирлашган

ўзаро

таъсир

қилувчи

асосларнинг

мавжудлиги

билан

тавсиф

-

ланади

,

уларнинг

мақсади

-

умумий

вазифа

ёки

функцияни

,

ҳаракат

сценарийси

ёки

алгоритмини

бажариш

;

уларни

бирлаштириш

эса

тақсим

-

ланган

ҳисоблаш

муҳитини

кўриб

чиқиш

ва

тадқиқ

қилишга

асос

бўлади

.

Муҳит

компонентларининг

самарали

ўзаро

боғланишгайўналган

ҳаракатлар

-

ни

(

ҳисоблаш

жараёнининг

алгоритмик

таъминоти

)

кетма

-

кет

бажарилиши

алоҳида

ахамиятга

эга

бўлади

.

Агентлар

орасидаги

бундай

ўзаро

боғланиш

-

лар

ўйинлар

назарияси

–

механизмлар

дизайни

орқали

кўриб

чиқилади

.

КАТда

самарали

ўзаро

боғланиш

вазифасида

ҳатти

–

ҳаракат

сценарийси

тушунчаси

киритилади

:

ҳолатлар

ва

воқеалар

билан

боғлиқ

ҳаракатлар

кетма

-

кетлиги

кўринишида

.

Ҳатти

-

ҳаракат

механизми

ёки

сценарий

КАТда

агентлар

ҳаракати

стратегиясини

аниқлаб

беради

,

яъни

агентнинг

ҳатти

–

ҳаракати

унинг

бошқариш

тизими

билан

белгиланади

.

Ҳаракатларнинг

(

механизмнинг

)

шундай

алгоритмини

ишлаб

чиқиш

вазифаси

қўйиладики

,

агентларнинг

шахсий

ҳатти

–

ҳаракати

стратегиянинг

s

(

t

)

керакли

профилини

амалга

оширишга

олиб

келсин

,

бундай

стратегияда

чиқиш

функцияси

эса

танлаш

функциясига

мувофиқ

бўлсин

.

15

ахборот

архитектураси

мантиқий

архитектура

физикавий

архитектура

1-

расм

.

Ҳатти

-

ҳаракат

билан

бошқариладиган

тузилма

модели

Агент

учун

вазифа

сифатида

ассоциатив

алоқаларни

шакллантириш

тайинланади

,

қайсики

реакция

тарзда

агентлар

орасида

ўзаро

ҳаракатларни

самарали

ташкил

қилишга

,

шунингдекжорий

функционал

мақсадга

мувофиқ

ечим

қабул

қилишгаимкон

беради

.

Механизм

d



D

ечимни

ва

вектор

р

(

қиймат

функцияси

)

ни

танлайди

;

бу

бошқарувчи

таъсир

тақсимланган

агентларнинг

энг

мақбул

(

самарали

ёки

оптимал

)

тарзда

популяциянинг

эволюциясига

олиб

келади

.

Мумкин

бўлган

ечимлар

F

йиғиндисидан

шундай

(

d,

р

)



F

⊆

D



R

n

ечим

танлаб

олиниши

керакки

,

T

n

→

F

да

берилган

танлаш

функцияси

профили

t

туридаги

ва

исталган

ечимга

(

d,

р

)

мос

келишига

имкон

берсин

(

яъни

ахборот

тури

вектори

ва

чиқиш

функцияларининг

тўплами

мос

келиши

).

Агент

i

танлаган

d

i

ечими

охирги

ечим

ва

р

i

қиймат

билан

ўзаро

боғланган

,

буни

агентни

фойдалилик

функцияси

орқали

акс

эттириш

мумкин

,

яъни

w

i

=

u

i

(t

i

,d) + p

i

,

бу

ерда

u

i

(t

i

,d) –

механизмни

d

ечими

фойдалилиги

.

Индивидуал

агент

учун

бу

функция

максимал

бўлиши

керак

.

Агент

популяцияси

учун

тақсимланган

муҳитда

d

ечим

самарадорлиги

қуйидаги

кўринишда

берилади

:

( ) = ∑

( , )

Фойдалилик

функциясини

эътиборга

олиб

, (

d,

р

)

ечими

шундай

шароитда

самарали

бўладики

,

d

ечими

D

да

( )

максимал

кўрсаткичга

эга

бўлади

,

яъни

популяциянинг

барча

агентларининг

фойдалилик

функцияси

йиғиндисини

максималлаштиришда

.

Диссертациянинг

«

Ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланишлар

асосида

инфокоммуникация

тармоқ

структураларини

формаллаштириш

»

деб

номланган

иккинчи

бобида

ассоциатив

ўзаро

ҳаракатланишлар

асосида

уларни

тадқиқ

қилишга

концептуал

ёндашув

нуқтаи

назаридан

инфокомму

-

никация

тармоқ

структураларини

формаллаштиришнинг

илмий

ва

методик

асослари

аниқланади

.

Компонентлар

асосида

турли

конфигурацияларни

топиш

имконини

берувчи

методика

ишлаб

чиқилган

,

конфигурациялар

Ҳолатларнинг

тақсимланган

ахборот

макони

А

:

объектлар

,

компонентлар

,

функциялар

,

масалалар

,

ва

х

.

к

.

В

:

функционалликнинг

ўзаро

боғланишлари

С

:

ҳатти

-

ҳаракатни

ифодалаш

воситалари

Методологик

ёндашув

тақсимланган