Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
4
ЗАМОНАВИЙ ҲАРБИЙ ҲАРАКАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
Жамолиддин Азимович Ортиқов
Ўзбекистон Республикаси ИИВ aкадемияси катта ўқитувчиси,
подполковник
АННОТАЦИЯ
Ушбу мақолада жаҳонда ва минтақада содир этилаѐтган локал
урушларнинг замонавий ҳарбий ҳаракатларидаги қуроли тўқнашувларнинг
ўзига хос хусусиятлари ўрганилган. Мавзу доирасида қиѐсий таҳлиллар мисол
қилиб келитирлган.
Калит сўзлар:
ҳарбий-сиѐсий вазият, жанг, қуролли можаро, тактик
вазиятли ўқ отиш.
ABSTRACT
This article addresses special aspects of the armed conflicts in modern military
activities of local wars taking place in the world and the region. A comparative
analysis is given as an example within the framework of the topic.
Keywords:
military-political situation, battle, armed conflict, tactical
situational gunfire
КИРИШ
Мамлакатнинг миллий манфаатларидан, жаҳондаги ва минтақадаги
ҳарбий-сиѐсий вазиятдан, ҳарбий соҳада миллий хавфсизликка бўлган
таҳдидлар даражасидан, замонавий ҳарбий можароларнинг хусусиятларидан
келиб чиқиб Ўзбекистон Республикасида эҳтимолий ҳарбий тўқнашувларга
қарши курашишга, локал ва минтақавий урушларни пайдо бўлишида
қуролланган тўқнашувларга қарши курашиш талаби ортиб бормоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти – Қуролли Кучлар Олий Бош
Қўмондони Ш. М. Мирзиѐев таъкидлаганидек: “Айни пайтда бутун дунѐда,
жумладан, ѐн-атрофимизда халқаро терроризм, экстремизм ва радикализм
хавфи тобора ортиб бормоқда, айрим ҳудудларда қуролли тўқнашувлар ҳамон
давом этмоқда. Ана шундай кескин вазиятдан келиб чиққан ҳолда, мавжуд
таҳдидларга қарши муносиб зарба беришга тайѐр бўлишимиз, Ўзбекистоннинг
тинч ва барқарор ривожланишини таъминлаш мақсадида Қуролли
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
5
Кучларимизни янада ислоҳ қилиш, унинг жанговар тайѐргарлиги ва
қобилиятини юксалтириш бўйича келгусида амалга оширадиган ишларимизни
изчил давом эттиришимиз зарур” [1].
АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ
Минтақавий ва локал урушлар - қуролланган тўқнашувларда террористик
ҳаракатлардан кенг фойдаланиш, стратегик муҳим объект ва ҳудудларни қўлга
олишга ѐки йўқ қилишга интилиш, транспорт; энергетик, ахборот
коммуникацияларини бузиш ва тўсиш билан характерланаѐтган харбий
ҳаракатлардир.
Замонавий умумқўшин жангининг асосий хусусиятлари (турли манѐврлар
ва шиддат билан) вазиятнинг тез ва кескин ўзгариши, жанг фронти
сарҳадларининг чуқурлиги бир чизиғда ўзгармаслиги, жанг юритиш
усулларининг турли туманлиги, шахсий таркибнинг жисмонан ва ахлоқий –
руҳий жиҳатдан кучли зўриқиши, жонли кучлар ва қурол-яроғ бўйича катта
талофат кўрилишидан иборат [2].
XXI асрнинг бошларида давом этаѐтган ҳарбий мажороларни
тенденциясини ўзига хослиги бу ҳарбий харакатлар санъатида кенг масштабда
олиб бориладиган умумҳарбий тактик ҳатти-ҳаракатлар ўз ифодасини тўлиқ
намоѐн қилмаѐтганлиги, бунда жанг майдонининг турли хил кўринишда
эканлиги билан характерланади.
Замонавий жангда қуруқликдаги қуролли кучлар, Иккинчи Жаҳон уруши
даврида бўлгани каби алоҳида тактик бирликларнинг комбинациясига эга
бўлган бўлинмалар, полклар, бригадалардан иборат бўлмасдан юқори мобил
тактик гуруҳлардан ташкил топмоқда [3].
Айрим хорижлик муаллифлар урушнинг моҳиятини қарама-қарши нуқтаи
назарни қўллаб-қувватлашмоқда, Хусуcан, “Паст даражали низолар: Замонавий
дунѐдаги урушлар модели” китоби муаллифи америкалик тадқиқотчи
Л.Томпсон фикрича, барча замонавий низолар ноѐбдир ва улар турли
сценарийларга асосан ривожланади, деган хулосага келган. Уларда иқтисодий,
сиѐсий, диний , этник, криминаль баҳоналар туташиб кетади [4].
Таҳликали, кескин ўзгарувчан қуролли можароларда, тўқнашувларда ва
локаль урушларда жанг олиб бориш анъанавий (классик) жанговар
ҳаракатлардан тубдан фарқ қилиши мобил гуруҳлар таркибига эга бўлган
кичик-кичик гуруҳ ва бўлинмалар таркибида ҳаракатланиш ва бу билан юқори
манѐврга, тезкорликка, ностандарт вазиятларда рационал қарор қабул қилган
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
6
ҳолда жанг олиб бориш тенденцияси билан характерланади.
Булар урушнинг янги асосий феноменларнинг қисқача мазмуни ҳамда
ҳусусиятларидир.
МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР
“Харбий можаро”лар тушунчаси кенг масштабли, минтақавий, маҳаллий
урушлар ва қуролли тўқнашувларни ўз ичига олган барча қуролли қарама-
қаршиликлардан иборат бўлган харбий ҳаракатлардир.
Ҳарбий соҳа тадқиқотчилари К.Сивков ва П.С.Казаринлар замонавий
ҳарбий можароларнинг ўзига хос жиҳатларини анаъанвий ҳарбий усуллардан
фарқли эканлигини Иккинчи Жаҳон урушидаги анаънавий характерга эга
бўлган харбий ҳаракатлар билан қиѐсий таҳлил қилиб, ѐритиб берганлар [5].
Шаҳар
шароитидаги
ноанъанавий
жанговар
ҳаракатларнинг
хронологиясини кузатадиган бўлсак, 2006 йилдаги Ливан урушидаги
“Хизбуллоҳ” диний сиѐсий ташкилотининг ҳаракатларида яширин позициялар
ва ер ости тоннелларидан фойдаланган ҳолда шунингдек, Ливаннинг аҳоли
пунктларида манѐврлар амалга ошириб Исроил армияси кучларини
нейтрализация ҳолатига келтиришга эришган. Ушбу тактика натижасида
Исроил армияси Ливан билан Исроил чегарасидаги аҳоли яшаш пунктида икки
ҳафта давомида “Хизбуллоҳ” ташкилоти позицияларига нисбатан самарасиз
ҳужумлар олиб борган. Исроил армияси замонавий хаво кучларини
қўллаганлиги сабабли “Хизбуллоҳ” аъзоларини тор-мор қилишга эришган[5].
Шунингдек, Яқин шарқ давлатларида фаолият юритаѐтган “Ислом
давлати”нинг мунтазам кучларга қарши олиб бораѐтган террористик
ҳаракатларини ҳам баҳолайдиган бўлсак, уларнинг ҳаракати ҳам айнан
ноанъанавий қуролли можаролар синфига киради. “Ироқ ва Шом ислом
давлати” деб ном олган террористик ташкилот ҳозирда нафақат яқин Шарқ
давлатларига, қолаверса, Ўрта Осиѐ давлатларига ҳам хавф солаѐтгани ҳеч
кимга сир эмас. 2011 йилнинг март ойларида “Араб баҳори” номи билан
бошланган қўзғолонлар яқин Шарқ давлатларида оммавий тартибсизликлар,
қуролли можаро ва қўзғолонларни юзага келтирди. 2014 йил апрель ойида
Сурия давлати Қуролли Кучларига қарши ноқонуний қуролланган
қўзғолончилар фаолияти кескин даражада жадаллашди. Сурия Араб
Республикаси Қуролли кучлари томонидан “Ислом давлати” ноқонуний
қуролланган ташкилотига қарши олиб борилаѐтган тадбирлар деярли шаҳар
шароитида амалга оширилмоқда. Ушбу кучларга қарши ўтказилаѐтган
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
7
жанговар ҳаракатлар ўрганилаганда, улар билан кураш олиб бориш вақтида
қоидага кўра, душман билан тўқнаш келгунга қадар, яъни масофали ўт очиш
жанги орқали йўқ қилиш амалга оширилган, бунда авиация ва артиллерия
кучларидан фойдаланилган, бу ҳаракатдан сўнг якуний харбий ҳаракатларни
қуруқликдаги қўшинлар давом эттираѐтганлигини кузатиш мумкин[6].
Россиялик мутахассислар Сурия давлатида олиб бораѐтган харбий
ҳаракатлардан шундай ҳулосага келишдиги ИШИД жангариларнинг қатъиятлиг
билан жанг олиб боришлигини таъкидлашмоқда. Душманнинг тирик кучларини
50 фоизини йўқотишларига қарамасдан, ўз позициясининг ташлаб кетмаслиги,
қабул қилинган қарорларига амалга ошириш учун охиргача курашишлиги
кузатилган. ИШИД позицияларни қўлга олиш учун душманнинг 90 фоизгача
объектларига ўт очиб шикастланишни амалга оширишган. Жанг давомида
“ИШИД” отрядлари ўз позицияларини ташлаб кетиш ҳолатлари бўлмаган.
Жангарилар таянч пунктларини ушлаб туришни сўнги дамгача олиб боришган
[7].
Юқорида келтирилган, ҳарбий мажароларнинг таҳлили шундан далолат
бермоқдаки, аксарияти ҳарбий ҳаракатлар аҳоли яшаш ҳудудларида содир
этилаѐтганлиги, бу эса ўз навбатида душман билан яқин масофада жанг олиб
боришда асосий қурол сифатида ўқотар қуроллари ханузгача ўз аҳамиятини
йўқотмаганлигидан далолат беради.
Қуролли кучларнинг жанговар тайѐргарлик тизимларида ўқ отиш
тайѐргарлиги фани асосий фанларидан бири бўлиб хисобланиши, шахсий
таркибнинг жанговар малакасини оширишнинг таркибий қисмилигича
қолаѐтганлиги, унинг мақсади шахсий таркибга қурол-аслаҳаларни ҳамиша
жангга тайѐр ҳолатда сақлаши, замонавий турли жанг шароитларида
душманнинг куч ва воситаларига талофат етказиш учун самарали ўқ отишдан
иборат бўлиб қолмоқда.
Сурияда шаҳар шароитларидаги жанговар ҳаракатларнинг ўзига ҳослиги
ўрганиб, урбанлашган ҳудудлар устидан назорат ўрнатилишнинг муҳим
шартларидан бири замонавий урушлар давомида муваффақиятга эришишнинг
ўзига хосликларини намоѐн қилмоқда.
Биринчидан, жанговар тўқнашувнинг аниқ бир чизиғиниг йўқлиги ва
унинг
вертикаль
бўйича
чўзилганлиги
(иншоотларнинг
ер
ости
коммуникацияларидан юқори қаватларигача) ва чуқурлиги шаҳарда жанговар
ҳаракатлар олиб боришнинг асосий ўзига хосликлари.
Иккинчидан, куч ва воситалар билан манѐврларни амалга оширишдаги
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
8
зирҳли техникалардан фойдаланишдаги тўсиқлар сони кўплиги сабабли пайдо
бўлаѐтган қийинчиликлар.
Учинчидан, жангариларнинг жанг олиб бориш ҳудудлар тўғрисида тўлиқ
маълумотга эга эканлиги устунлиги.
Туртинчидан, ўзига хослик жанговар ҳаракатлар тураржой кварталларида
олиб борилаѐтганлиги. Шубҳасиз, сезиларли миқдорда тинч аҳоли қўшинлар
ҳаракати учун жиддий қийинчиликлар туғдиради ва жанговар ҳаракатлар
зонасидан уларни олиб чиқишни таъминлаш,жойлаштиришни ташкил этиш,
улар орасидан жангариларни аниқлаш бўйича тадбирларни ўтказиш учун
қўшимча куч ва воситаларни жалб қилишни талаб қилади. Бундан ташқари,
шаҳарда фуқаро аҳоли мавжудлиги энг камида қийинчилик туғдиради, баъзи
ҳолларда эса артеллерия ва авиацияни қўллашга тўлиқ имкон бермайди.
Шаҳар шароитидаги ҳаракатларда ҳарбий кучдан минимал фойдаланиб
аҳоли яшаш пунктини қўлга олиш бўйича вазифани бажариш усуллини топиш
энг асосий муаммо ҳисобланади. [8]
Юқори қайд этилган харбий мажоролар шуни кўрсатдики, турли
шароитларда ноанъанавий урушларни олиб бориш ҳаракатларининг ўзига хос
бўлган хусусиятлари бу жанг олиб боришда юқори маневерни намоѐн қилган
холда ўқотар қуролларидан тезкорлик билан ҳужумга ўтиш ѐки ҳужумни
қайтариш билан душманнинг тирик куч ва воситаларини йўқ қилиш билан
самарали жанг олиб бориш усулларидан фойдаланиш кабилардир.
Қисқа ва ўрта масофаларда жанг олиб бориш хатти-ҳаракатларининг
самарадорлигини ошириш мақсадида ўқ отиш тайѐргарлиги ва маҳсус тактика
тайѐргарлиги фанларининг билим ва кўникмаларини уйғунлаштириш орқали
тактик вазиятли ўқ отиш машғулотларини шакллантириш бу билан ҳарбий
хизматчиларнинг якка тартибда ѐки гуруҳ таркибида ўқ отиш усулларининг
кўникмаларини юқори даражада шакиллантиришни ўрганиш, ушуб ўқув
жараѐнида ўқ отиш тайѐргарлиги фанидан олиб бориладиган ўқув
машғулотларни эса реал жанговар ҳолатга яқинлаштирилган холда
ташкиллаштирилиши лозим.
Тактик вазиятли ўқ отиш жанг майдонида бўлиб ўтадиган турли ҳарбий
вазиятларнинг мақсадидан келиб чиқиб қуйидаги миқѐсларда олиб борилиши
мумкин:
Қисқа масофада жанг олиб бориш масофаси қисқа масофа 5 метрдан 20
метрга қадар, яқин масофадан 20 метрдан 100 метрга қадар ва ўрта масофадан
эса 100 метрдан 500 метрга қадар олиб борилиши мумкин.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
9
Ушбу жанг олиб бориш масофалари бўлинмаларнинг қуролланган қурол-
яроғларининг жанговар ҳусусиятларидан келиб чиқиб белгиланади.
Ушбу ўқ отиш ҳаракатларини жадаллаштириш мақсадида турли
ўзгарувчан ҳарбий вазиятларни ўзида намоѐн этган нишонлар фони яратилади,
ўқув жанговар ҳаракатларни амалга ошириш борасида жанговар тактик
моделлар яратилади.
Ушбу тактик вазиятли ўқ отиш моделини шакллантириш учун ҳарбий
полигонларнинг махсус участкаларида турли тактик вазиятлардан иборат
бўлган моделлар яратилади.
Тактик вазиятли ўқ отиш машқларини бажариш жараѐнида машғулот
раҳбари ностандарт ҳарбий вазиятларни инобатга олган холда ўқув
машқларининг талабларига ўзгартириш киритилишига рухсат беради.
Таҳликали вазиятларда жангчи ўз хаѐти учун хавфли бўлган муҳитда
ҳарактланиши, мудофаадан қарши ҳужумга ўтиш бу билан шартли душман
нишонларига қараб самарали жанг олиб бориш машқларини бажаради.
ХУЛОСА
Хулоса, ўқ отиш машғулотлари ўтказилганда ҳарбий хизматчиларнинг
маънавий, психологик ва жисмоний кучларининг максимал сафарбарлигини
шакллантириш орқали жангчининг жанговар иродаси мустаҳкамланади.
REFERENCES
1. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг 2018 йил 10 январь кунги
Хавфсизлик кенгаши йиғилишидаги нутки.
2. Долимов Ш. Ҳарбий атамаларнинг қисқача изоҳли луғати. –Т:, 68 бет.
3. https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/sovremennaya-voyna-
eto-borba-za-informatsionnoe-prevoskhodst/?sphrase_id=49182406;
4. “Традиционнач” война стала паритетом- "https://www.rol.ru/news/misc/
newsreg
5. П.С.Казарин
О
соотношении
Понятий
“Война
и
вооруженный
конфликт” Константина Сивков HYPERLINK "https://vvo.ric.mil.ru/Stati/item/15
5699"/, Как изменилась военная стратегия со времен Второй мировой войны
https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/sovremennaya-voyna-eto-
borba-za-informatsionnoe-prevoskhodst/.
6. Александр Хомутов https://arsenal-otechestva.ru/article/1406-оbshchevojskovye-
formirovaniya-v-sovremennykh-voennykh-konfliktakh.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-4-10
E-mail: carjisor@carjis.org
10
6. Халқаро террористик ташкилотлар жангари гуруҳларининг шимолий африка
ва яқин шарқ давлатларида олиб бораѐтган жанговар ҳаракатлари.
http://library.ziyonet.uz › uzc› book› download
7. Выступление командующего ЦВО ВС РФ генерал-лейтенант Лапина А.П в
Академия ВС РУ перед ППС и слушателями факультета ВБ и ОГ. 14.02.18 й
8. Самаров.Р. Замонавий уруш ва қуролли тўқнашувлар тенденцияси: ҳарбий
санъатнинг ривожланиш контексида (монография.).- Тошкент 2021.303 б.
