Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
21
BA’ZI ORG
ANIK REAGENTLAR ASOSIDA XELAT HOSIL QILUVCHI
SORBENTLAR VA ULARNING KOORDINATSION BIRIKMALARINING
TERMIK TAVSIFI
Sh.N.
Mo‘minova,
X.X. Turayev, G.J. Muqumova, Sh.A. Kasimov, A.N.
Po‘latov,
R. Mamayusupova.
Termiz davlat universiteti, Termiz, O‘zbekiston R
espublikasi
Jahon bozoridagi ion almashinuvchi smolalar orasida kuchli asosli
anionitlar va kuchli kislotali kationitlar muhim rol o‘ynaydi [1]
. Rangli va nodir
metallarni murakkab aralashmalardan ajratish uchun ishlatilgan ionitlarga
misollarni ko‘plab i
shlarda [2-9] uchratish mumkin.
Maqolada mis va nikel ionlarining muqobil sorbsion material
–
Larix
sibirica igna barglarida sorbsiyasi 200
℃
, 250
℃
, 400
℃
haroratlarda
o‘rganilgan.
Sorbsiya izotermlari Langmyur, Freundlix, Temkin va Dubinin-
Radushkevich modellari yordamida olingan va hisoblangan. Aniqlanishicha, Cu2+
va Ni2+ ionlarining sorbsiya jarayonlari Lengmyur modelida eng yaxshi
tasvirlangan
[10; 113
–
120-b.].
Ishning maqsadi
Melamin, formalin va limon, qahrabo kislotalari asosida olingan yangi
sorbent va uning ayrim metallar bilan hosil qilgan metallokompleksining termik
holatlarini o
‘
rganish.
Metodologiya
Hozirgi vaqtda qattiq jismlarning termik parchalanish kinetikasini
o‘rganish keng tarqalgan fizik
-kimyoviy metodlardan biri derivatografiya usuli
hisoblanadi. Derivatografiya yordamida olib borilgan tadqiqotlarning mazmuni
shundan iboratki, namunani doimiy dasturlashtiriladigan harorat ortishi
jarayonida unda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar issiqlik chiqishi va massa o‘zgarishi
egri chiziqlariga asosan belgilanadi. Derivatografiya usuli ikki turdagi tahlillarni
o‘z ichiga oladi: differensial termal va termik og‘irlik tahlillari. Differensial termal
tahlilning mohiyati namunadagi qizdirilganda sodir bo‘ladigan faza
o‘zgarishlarini yoki o‘zgarishlarni,
bu transformatsiyalar bilan birga keladigan
issiqlik effektlariga ko‘ra o‘rganishdir.
Differensial skanerlash kalorimetriya tahlili natijalariga ko‘ra MFL
sorbentni qizdirish jarayonida birikmalar tuzilishining buzilishi natijasida massa
o‘zgarishi bilan kuzatilgan turli ekzotermik va endotermik ta’sirlar tahlil qilindi.
Tadqiqot natijalari
MFL sorbentning termik tahlili
MFL sorbentning grafiklarini o‘rganish (1
-rasm) 85,75-
458,61°C harorat
oralig‘ida 190,69
℃
va 356.8
℃
ekzotermik hamda 142,6-362,21
℃
endotermik
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
22
pikni ko‘rsatadi. MFL sorbentning 171,53°C haroratda erishini ko‘rsatadi. Birinchi
massa yo‘qotish harorat 85,75
-198,34
℃
da -5,153 mg va bu 35,097 % ni tashkil
qiladi. Ikkinchi massa yo‘qotish harorat 2
19,06-
363,03°C oralig‘ida namuna
massasining -4,138 mg pasayishi 28,184% ni tashkil etdi. Uchinchi massa
yo‘qotish harorat 376,14
-458,61
℃
oralig‘ida sodir bo‘ldi. Bunda umumiy
massaning 1,988 mg i ya’ni 13,540% ni tashkil etadi. MFL sorbentning umumiy
parchalanishi uchun 52,45 daq. vaqt talab etildi.
1-rasm. MFL Sorbentning termik tahlili grafigi
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
23
2-rasm. MFL sorbenting Cu(II) bilan hosil qilgan metallokompleksning
termik tahlili grafigi
MFQ sorbentning termik tahlili
Differensial skanerlash kalorime
triya tahlili natijalariga ko‘ra, MFQ
sorbentni qizdirish jarayonida birikmalar tuzilishining buzilishi natijasida massa
o‘zgarishi bilan kuzatilgan turli ekzotermik va endotermik ta’sirlar tahlil qilindi.
MFQ sorbentning grafiklarini o‘rganish (3
-rasm) 72,27-
425,06 °C harorat
oralig‘ida 136,46
℃
va 411,752
℃
ekzotermik hamda 195,69-425,22
℃
endotermik
pikni ko‘rsatadi. MFQ sorbentning 138,29 °C haroratda erishini ko‘rsatadi. Birinchi
massa yo‘qotish harorat 72,27
-158,58
℃
da -12,918 mg va bu 68,826 % ni tashkil
qiladi. Ikkinchi massa yo‘qotish harorat 301,51
-
425,06 °C oralig‘ida sodir bo‘ldi.
Bunda umumiy massaning -
3,643 mg i ya’ni 19,410 % ni tashkil etdi.
MFQ sorbentning umumiy parchalanishi uchun 48,08 daq. vaqt talab etildi.
3-rasm. MFQ sorbentning termik tahlili grafigi
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
24
4-rasm. MFQ sorbenting Zn(II) bilan hosil qilgan metallokompleksning
termik tahlili grafigi
MFQ sorbentning termik tahlili
Xulosa
MFL va MFQ sorbentlarning hosil qilgan metallokomplekslarining termik
tahlili o‘rganildi.
Tadqiqot natijalaridan olingan MFL va MFQ sorbentlarning
termik barqarorligi MFQ < MFL qatorida ortib boradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Sh.A.
Kasimov, Ba’zi d
-
metallarning tarkibida N,P,S bo‘lgan
immobillangan ligandlar bilan metallokomplekslari: sintezi, tuzilishi va xossalari.
// Doktorlik dissertatsiyasi
–
T.: 2021. 28-46 b.
2.
Wołowicz A., Hubicki Z. The use of the chelating resin of a new generation
Lewatit MonoPlus TP-220 with the bis-picolylamine functional groups in the
removal of selected metal ions from acidic solutions // Chem Eng J. 2012, V. 197,
P. 493
–
508.
3. Parodi A., Vincent T., Pilsniak M., Trochimczuk A.W., Guibal E. Palladium
and platinum binding on an amidazol containing resin // Hydrometallurgy, -2008,
-V.92, -P.1
–
10.
4.
Wołowicz A., Hubicki Z. Investigation of macroporous weakly basic anion
exchangers applicability in palladium(II) removal from acidic solutions
—
batch
and column studies // Chem. Eng. J. -2011, -V.174, -P.510
–
521.
5
Wołowicz A., Hubicki Z. Applicability of new acrylic, weakly basic anion
exchanger Purolite A-830 of very high capacity in removal of palladium(II) chloro-
complexes // Ind. Eng. Chem. Res., -2012, -V.51, -P.7223
–
7230.
6. Kononova O.N., Goryaeva N.G., Dychko O.V. Ion exchange recovery of
palladium(II) from nitrate weak acidic solutions// Nat. Sci., -2009,-V. 1, -P.166
–
175.
7. Sepideh J., Mahmoud A., Hossein A., Ahmad K.D. The effect of kinetics
parameters on gold extraction by Lewis cell: comparison between synthetic and
leach solutions// Iran J. Chem. Eng., -2012, -V.31, -P.59
–
67.
8. Wawrzkiewicz M. Comparison of gel anion exchangers of various basicity
in direct dye removal from aqueous solutions and wastewaters// Chem Eng J., -
2011, -V.173, -P.773
–
781.
9.
Wołowicz A., Hubicki Z. Polyacrylate ion exchangers in sorption of noble
and base metal ions from single and tertiary component solutions// Solv Extr Ion
Exch., -2014, -V.32, -P.189
–
205.
10.
Камалова Н. А., Шайхиев И. Г., Садыкова С. В. Сорбция ионов
тяжелых металлов хвоей Larix sibirica //Инновационные пути решения
актуальных проблем природопользования и защиты окружающей среды. –
2018.
–
С. 113
-120.
