Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
27
G.MUSTELINUM MIERS EX WATT. G.BARBADENSE L. HAMDA
G.DARWINII WATT. TETRAPLOID TURL
АRI O‘RTASIDAGI O‘ZARO
MUNOSABATLAR
A.X.
Toshpo‘latov,
F.N. Kushanov
Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi institute
A.Q. Qurbonov, P.X. Xalikov, E.Sh. Mamadaliyeva
O‘zbekiston Milliy universiteti. Toshkent tibbiyot ak
ademiyasi
Gossypium L. taksonomiyasiga oid so‘nggi nashrlarga ko‘ra Gossypium L.
turkumi G.hirsutum L., G.barbadense L., G.tomentosum Nutt ex Seem.,
G.mustelinum Miers ex Watt., G.darwinii Watt., G.ekmanianum Wittm va
G.stephensii kabi 7 ta allatetraploid
turni o‘z ichiga oladi [1,] [3], [4], [5], [6]..
Tetraploid turlar orasida G.hirsutum L., G.barbadense L. yengil sanoatni tabiiy tola
bilan ta’minlovchi madaniy turlar sifatida soha mutaxassislari tomonidan yaxshi
o‘rganilgan. Qolgan tetraploidlar haqida esa ilmiy nashrlar nisbatan kam bo‘lib,
ularning seleksion ahamiyati yetarlicha o‘rganilmagan.
Jumladan, G.mustelinum
turi ham poliploid turlar orasida eng kam o‘rganilgan tur bo‘lib qolmoqda.
Ushbu tadqiqot ishida G.mustelinum turining G.barbedense turi b
ilan o‘zaro
munosabatlari va ular ishtirokidagi duragay avlodlarda morfobiologik va
qimmatli xo‘jalik belgilari (xususan, tuz stressiga chidamlilik xususiyati)
irsiylanishini o‘rganish asosiy maqsad qilib о
lindi. Tadqiqotning dastlabki
natijalari sifatida G.mustelinum turini G.barbadense turichi xilma-xilligi va
G.darwinii turi bilan o‘zaro duragaylash asosida ulardagi ko‘sak va to‘liq urug‘lar
tugilishi ko‘rsatkichlari o‘rganildi.
Tadqiqot ob’yekti va usl
ublari
Tadqiqot ishida
Gossypium mustelinum
Miers ex Watt.,
Gossypium
barbadense
L. turichi xilma-xilligi ssp.ruderale f.parnat, ssp.
ruderale
f.
pisco
,
ssp.
vitifolium
f.
brasiliense
,
Gossypium
darwinii
Watt. tetraploid tur va shakllaridan
foydalanildi. Tadqiqotlar davomida turlaro duragaylash, fenologik kuzatish
usullaridan foydalanildi.
Tadqiqot natijalari
G‘o‘za genofondida jamlangan qimmatli belgi va xususiyatlardan
foydalanib, yangi donorlarni yaratishda turlararo va turicha duragaylash
usulining ahamiya
ti muhimdir. Bunda, ko‘sak va undagi to‘liq urug‘larning
tugilish foizi yuqori yoki past bo‘lishi turlar o‘rtasidagi filogenetik
munosabatlarga va gullash biologiyasiga bog‘liqdir.
Tadqiqot namunalari o‘rtasida turlararo duragaylash ishlari 2022
-yilning
iyun va iyul oylarida amalga oshirildi. Turlardagi belgi va xususiyatlarining
avlodlarda irsiylanish darajasiga oydinlik kiritish uchun retsiprok usulda turlaro
duragaylash amalga oshirildi
ва
natijada 8ta duragay kombinatsiyalar olindi.
Республиканская научно
-
практическая конференция
с международным участием
«Современные аспекты развития фундаментальных
наук и вопросы их преподавания»
28
Bunda eng yuqori ko‘sak tugilish foizi
G.mustelinum
× ssp.
ruderale
pisco
kombinatsiyasida kuzatilib
–
80 % ni tashkil etdi. Eng past ko‘rsatkich esa ssp.
vitifolium
f.brasiliense
×
G.mustelinum
kombinatsiyasida
–
9,1 % ekanligi
kuzatildi. Shuni aytib o‘tish lozimki, namunalar orasida ssp.
vitifolium
f.
brasiliense
shakli kuchli fotoperiodizm-
ta’sirchan ekanligi, (qisqa kun rejimi sun’iy hosil
qilingan)
G.mustelinum
turi bilan gullash fazasi nisbatan mos kelmaganligi tufayli,
chatishtirishlar soni qolgan kombinatsiyalarga nisbatan kam bo‘ldi.
Eng yuqori urug‘ tugilish foizi esa ssp.
ruderale
pisco × G.
mustelinum
kombinatsiyasida o‘rtacha –
90,3 % ni tashkil etgan bo‘lsa, eng past ko‘rsatkich
G.mustelinum
×
G.darwinii
kombinatsiyasida kuzatilib, o‘rtacha –
44,8 % ekanligi
aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Абдуллаев
,
А
.
А
.,
Дариев
,
А
.
С
.,
Омельченко
,
М
.
В
.,
Клят
В
.
П
.,
Ризаева
,
С
.
М
.,
Сайдалиев
Х
.,
Амантурдиев
А
.
Б
.,
Халикова
М
.
Б
.
Атлас
рода
Gossypium L.
–
Ташкент
:
Фан
, 2010.-364
с
.
2.
Доспехов Б.А. Методика полевого опыта Москва: Агропромиздат,
1985.
–
351с
3. Fryxell P.A., A revised taxonomic interpretation of Gossypium (Malvacea)
// Rheedea, 1992.
–
№2. –
Р
. 108-165
4. Grover E.C., Zhu X., Grupp K.K., Jareczek J.J., Gallagher J.P., Szadkowski E.,
Seijo J.G., Wendel J.F. Molecular confirmation of species status for the
allopolyploid cotton species, Gossypium ekmanianum Wittmack January 2014.
Genetic Resources and Crop Evolution 62 (1); DOI:10.1007/s10722-014-0138-x
5. Joseph P.G, Corrinne E.G, Kristen R, Matthew M, and Wendel J.F. A New
Species of Cotton from Wake Atoll, Gossypium stephensii (Malvaceae) Systematic
Botany 2017, 42(1): pp. 115
–
123;DOI10.1600/036364417X694593
6. Wendel J.F., Olson P.D., Stewart J.M. Genetic diversity, introgression, and
independent domestication of old world cultivated cottons American Journal of Botany,
Vol. 76, No. 12 (Dec., 1989), pp. 1795-1806; https://doi.org/10.2307/2444478
7.
Икрамова, Зулфия Адиловна, and Назира Тиллаходжаевна
Алимходжаева. "Использование железосодержащих отходов промышленности
в производстве цветных глушеных глазурей." Universum: технические науки
10
(11) (2014): 3.
8.
Бабаханова, З. А. "ПОЛУЧЕНИЕ ТЕХНИЧЕСКОЙ КЕРАМИКИ
МЕТОДОМ КОНТРОЛИРОВАННОГО ПИРОЛИЗА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ
АКТИВНЫХ НАПОЛНИТЕЛЕЙ."
ХИМИЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ:
ДОСТИЖЕНИЯ И ПЕРСПЕКТИВЫ. 2018.
9.
Абзалова, Шахноза Рустамовна, and Сурайё Хакимовна Икрамова.
"Морфологические изменения в печени при интоксикации нитритами и
нитратами в эксперименте."
Молодой ученый
16 (2017): 15-17.
10.
Турсунов, Д. Х., Д. А. Кадирова, and Р. А. Сабирова. "Нарушение
функции эндотелия при сахарном диабете."
(2017).