Влияние радиации на состав крови животных (кролики, белые мыши)

CC BY f
408-412
32
18
Поделиться
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Эксперименты показали, что  – облучение приводит к достоверному снижению у белых мышей лейкоцитов и, в меньшей степени, эритроцитов. А у облученных кроликов происходит достоверное снижение в крови циркулирующих лейкоцитов, степень снижения которых находится в прямой зависимости от дозы облучения. Снижение процентного содержания гранулоцитов происходит более интенсивно, чем лимфоцитов.

Похожие статьи


background image

408

ҲАЙВОНЛАР (КУЁН, ОҚ СИЧҚОН) ҚОН ТАРКИБИГА

НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ

А.И. Ражабов, М.М. Истамқулова, Ш.Н. Тўрамқулов,

М.Ф. Абдурашидова

Ш. Рашидов номидаги Самарқанд Давлат университети,

Самарқанд ш., Ўзбекистон

mohigul3305.gmail.com


Резюме:
Эксперименты показали, что

– облучение приводит к

достоверному снижению у белых мышей лейкоцитов и, в меньшей степени,
эритроцитов. А у облученных кроликов происходит достоверное снижение в
крови циркулирующих лейкоцитов, степень снижения которых находится в
прямой зависимости от дозы облучения. Снижение процентного содержания
гранулоцитов происходит более интенсивно, чем лимфоцитов.

Калит сўзлар: қуён, оқ сичқонлар, ион нурлари, лейкоцитлар,

эритроцитлар, тромбацитлар, доза, нурланиш.


Resume:
The Experiments have shown that

-an irradiation to bring about

reliable reduction beside white mouses in the first place leukocyte and to a lesser extent
erythrocytes. A beside irradiated rabbit occurs the reliable reduction in shelters
circulating leukocyte, which degree of the percent contents granulotsite occurs more
intensive, than limfosite.


Кириш.

Хайвонлар организмида нурланиш касаллигининг характерли

белгиларидан бири, улар организмининг маълум бир органи ёки тизими
захарланмасдан балки бутуп организм захарланади (Белов А.Д., Киршин В.А.
1987). лекин хасталиклар хаммаси бир вақтнинг ўзида келиб чиқмайди. Биринчи
навбатда ўзгаришлар қисқа яшовчи хужайраларда кузатилади. Қон
лейкоцитлари хам шулар жумласидандир (Белоусова О.И. ва бошкалар 1979).

Лейкоцитларнинг интенсив камайиши нурланиш касаллигининг оқибати

ва касаллик оғирлигининг прогнозлаш фактори сифатида хизмат қилиши
мумкин (Исомов Н.Н 1986). Бундан ташқари нурланган организм учун
лейкопения ва асосан нейтропения даври энг мухим хисобланади (Шербова Е.Н.
1994, Ряснянский И.В. 1994). Чункн шу давр ичида нурланган хайвонларда
юкумли касалликлар ривожланади.

Объекти.

Эксперимент сифатида турли гамма – нурланиш дозаларида,

хайвонларда циркуляцияланадиган лейкоцитлар ва эритроцитларнинг сонли
кўрсаткичларини ўрганишни олдимизга вазифа қилиб қўйдик. Эксперемент
ўтказиш учун модель сифатида 15 бош катта оқ сичқонлар тана массаси 18-22
граммни ва Шиншилла зотига мансуб ҳар бири 1.2 – 1.4 кг келадиган 12 бош ёш
куёнлар танланди. Хайвонлар 3 гурухга бўлинди, яъни хар бир гуруҳда оқ
сичқонлар 5 – тадан, куёнлар эса 4 – тадан.

Методикаси.

Нурланишлар стационар гамма- ускуна ГУБЭ – 6000 кобальт

манбали Кобальт-60 да олиб борилди. Нурланиш даражаси минутига 40 Рга тенг
бўлди.


background image

409

Биринчи гурухдаги оқ сичқонлар 800 Р дозада, куёнлар 500 Р дозада

нурланди, иккинчи гурухдаги оқ сичқонлар 400 Р дозада, куёнлар 800 Р дозада
нурланди. Учинчи гурухлар умуман нурланмасдан назорат учун қолдирилди.
Нурланишдан сўнг ҳар бир гуруҳлар алохида катакчаларга жойлаштирилди.
Нурланишдан олдин ва нурланишдан сўнг 3,5,10,15,20,25 ва 30 – суткаларда
сичқонларнинг думидан, қуёнларнинг қулок вена қон томиридан қон олинди.
Умумқабул қилинган услуб орқали, оқ сичқонларда лейкоцитлар ва
эритроцитларнинг гуруҳлар бўйича ўртачаси аниқланди, қуёнларда эса
лейкоцитлар ҳисобланди ва лимфоцитлар, гранулоцитлар, хамда моноцитларни
фоизларда нисбатини аниқлаш учун лейкоформула келтириб чиқарилди.
Тажрибалар давомида хайвонлар ҳар куни кузатиб борилди. Нурланишдан олдин
барча хайвонларнинг ўрганиладиган кўрсаткичлари физиологик норма
доирасида эди.

Нурланишдан сўнг, биринчи суткада нурланган сичқонлар азоб чекиши,

жунларининг паххайиши, иштахасининг сустлиги кузатилди. Кунлар ўтавериши
билан уларда бу белгилар кучайиб бораверди. Нурлантирилгандан сўнг, биринчи
гуруҳда 3 суткада битта сичқон халок бўлди, кейинчалик 5, 6, 9 ва охирги сичкон
11 – суткада ҳалок бўлиши кузатилди. Сичқонларда азоб чекиш белгилари
иккинчи гурухда бир оз сустроқ кузатилди. Нурланишдан сўнг, биринчи сичқон
12 – суткада, иккинчиси эса 23 – суткада ҳалок бўлди. Кузатувлар сўнгида
сичқонларнинг 40% қисми ҳалок бўлди. Тирик қолган сичқонларда 30 – суткага
келиб, нурланиш касаллиги белгилари сусая бошлади, яъни уларнинг ташқи
кўриниши ва иштахаси аста-секин нормаллашди.

Қуёнларда нурланишдан сўнг, биринчи суткада биринчи икки гурух

қуёнларида нурланиш касаллигининг аломатлари яққол кўзга ташланди: азоб
чекиши, қийин нафас олиши, иштахасининг йўқолиши, кейинчалик эса,
уларнинг кўзларига қон қуйилиши. Юқоридаги касаллик аломатлари иккинчи
гурух қуёнларида кўпроқ кузатилди.

Назорат гуруҳи сифатида хайвонлар кузатувлар жараёнида доимо соғлом

эдилар.

Тадқиқот натижалари.

Гематологик кузатувлар шуни кўрсатдики,

сичқонларни нурлантиргандан сўнг 3 – суткадан кейин қондаги лейкоцитлар
миқдори камайиши бошланди. Биринчи гуруҳ бўйича лейкоцитларнинг миқдори
7.6 минг / мкл-дан 6.2 минг / мкл-гача, иккинчи гурухда эса 7.5 минг / мкл-дан
7.0 минг / мкл-гача камайиши кузатилди. Эритроцитлар микдорининг камайиши
интенсивлиги озроқ суст кечди. Биринчи гуруҳда у 11.7 млн / мкл-дан 11.0 млн /
мкл-гача, иккинчи гуруҳда эса, 11.3 млн / мкл-дан 10.8 млн / мкл-гача камайиши
кузатилди. Кейинчалик нурланган сичқонлар қонида шаклли элементлар
камайиши давом этди, биринчи гуруҳдаги охирги сичқонда 10 – суткага келиб,
лейкоцитлар 3.2 минг / мкл-ни, эритроцитлар эса, 9.9 млн/мкл ни ташкил этди.
Иккинчи гурухда бу кўрсаткичлар 15 – суткада минимумга етди, яъни
лейкоцитлар 4.2 минг / мкл-ни, эритроцитлар эса, 10.2 млн / мкл-га камайди.
Кейинчалик эса кўрсаткичлар ўса бошлади, яъни лейкоцитлари миқдори 30 –
суткага келиб, 5.3 минг / мклни, эритроцитлар эса, 11.2 млн / мкл-ни ташкил этди
(1- жадвал).


background image

410

Биринчи гуруҳдаги қуёнларда 5 – суткага келиб, лейкоцитлар миқдори 7.6

минг/мкл-дан 6.0 минг/мкл-гача камайди, лимфоцитлар ва гранулоцитларнинг
фоизлардаги нисбати 52/46 дан 59/40 ошди. Нурланишдан сўнг 10 – суткага
келиб, бу гурухда лейкоцитлар миқдори 5.6 минг / мкл-гача камайди,
лимфоцитлар ва гранулоцитлар эса фоизлардаги нисбати 62 га 36 ни ташкил
этди. 15 – суткага келиб, нурланиш касаллик аломатлари яққол намоён бўлди ва
биринчи гуруҳда битта қуён ҳалок бўлди, бу вақтга келиб, лимфоцит ва
гранулоцитларнинг фоизлардаги нисбати максимумга етди, яъни 72/28 ни
ташкил этди. 20 – суткага келиб, лейкоцитлар миқдори минимумга етди, яъни 3.0
минг / мкл – ни ташкил этди. Кейинчалик қуёнларнинг ахволи яхши тарафга
қараб ўзгара бошлади ва 30 – суткага келиб лейкоцитлар миқдори 6.4 минг/мкл-
га етди, лимфоцит ва гранулоцитларнинг нисбати эса 60/38 га тенглашди.
Кузатувлар давомида моноцитлар микдори деярли ўзгармасдан қолди.

Иккинчи гурухдаги қуёнларда ўлим 9,12,13 ва 15 – суткаларда кузатилди.

Нурланишдан сўнг, 5- суткада лейкоцитлар 7.8 минг/мкл-дан 5.2 минг/ мкл-гача
пасайиб кетди, лимфоцитлар ва гранулоцитларнинг нисбати эса 64/34 ни ташкил
этди. 10-суткага келиб, лейкоцитлар миқдори бу гуруҳга 4.0 минг/ мкл,
лимфоцитлар ва гранулоцитларнинг фоизлардаги нисбати эса 74/26 ни ташкил
этди. 15- суткада тирик қолган ягона қуёнда лейкоцитлар 2,8 минг / мкл-га тушиб
кетди, лимфоцитлар ва гранулоцитларнинг фоизлардаги нисбати 80/19 га етди.
(2- жадвал).

Ўтказилган тажрибалар шуни кўрсатдики, қуёнларда нурланишдан сўнг,

нур касаллигининг клиник аломатлари билан бир қаторда, циркул-
яцияланадиган лейкоцитларнинг бирданига камайиб кетишига олиб келди,
уларнинг камайиши эса нурланиш дозасига бевосита боғлиқ, аммо
циркуляцияланадиган лейкоцитларнинг умумий миқдорининг камайишига
қарамасдан, гранулоцитлар камайиш тезлиги лимфоцитларникига нисбатан
юкори эди. Бу эса маълум даражада қонда-лимфоцитларнинг циркуляцияланиш
давомийлиги гранулоцитларникига нисбатан кўпроқ давом этишига боғлиқ,
қизил илик устунли хужайралари (стволовые клетки) репродуктив фаоллиги
сусайиши

натижасида,

циркуляцияланадиган

гранулоцитларнинг

олдингидагидек фаол бўлиб бормаслигига олиб келади.


background image

411

1-жадвал

Хайвон

т

ур

и

Нур

лани

ш

дозалари

К

ўр

сат

к

и

ч

лар

Нур

лани

ш

дан

олд

и

н

Нурланишдан сўнг суткалар

3

5

10

15

20 30

Оқ

с

и

ч

қ

он

лар

800 Р

Эритроцитлар млн./

мкл.

11,7

11,0

10,7

9,9

-

-

-

Лейкоцитлар минг.

Мкл

7,6

6,2

5,8

3,2

-

-

-

Оқ

с

и

ч

қ

он

лар

400 Р

Эритроцитлар млн./

мкл.

11.3

10,8

10,0

10,6

10,2

11,0 11,2

Лейкоцитлар минг.

Мкл

7,5

7,0

6,6

4,8

4,2

4,9

5,3

Оқ

с

и

ч

қ

он

лар

Назор

ат

Сиф

ат

и

да

Эритроцитлар млн./

мкл.

11.4

11,6

11,5

11.7

11,4

11,6 11.4

Лейкоцитлар минг.

Мкл

7,6

7,6

7,6

7,6

7,6

7.5

7.5

2-жадвал

Хайвон

т

ур

и

Нур

лани

ш

дозалари

Кўрсаткичлар

Нур

лани

ш

дан

олд

и

н

Нурланишдан сунг суткалар

5

10

15

20

25

30

Қ

уё

н

лар

500 Р

Лейкоцитлар минг.

мкл

7,6

6,0

5,6

4,8

3.0

5,0

6,4

Iранулоцитлар %

46

40

36

28

69

32

38

Лимфоцитлар %

Моноцитлар%

52

2

59

1

62

2

2
0

4,4

1

67

1

60

2

Қ

уё

н

лар

800 Р

Лейкоцитлар минг.

мкл

7,8

5,2

4,0

2,8

-

-

-

Гранулощияар %

48

34

26

19

-

-

-

Лимфоцитлар %

Моноцитлар%

51

1

64

2

74

0

80

1

-

-

-


background image

412

Қ

уё

н

лар

Назор

ат

Сиф

ат

и

да

Лейкоцитлар минг.

мкл

7,6

7,6

7,8

7,7

7,6

7,6

7,5

Гранулоцитлар %

46

44

48

48

48

46

46

Лимфоцитлар %

Моноцитлар%

53

4

54

2

50

2

51

1

52

0

53

1

53

1

Хулоса.

Лимфоцитлар қонда ўзининг массаси доирасида кўпроқ

циркуляцияланади, шунинг учун хам уларнинг камайиш миқдори сезиларли
даражада эмас.

Оқ сичқонларда эса ўткир гамма нурланиш биринчи навбатда

лейкоцитларнинг камайишига ва эритроцитларнинг оз даражада камайишига
олиб келади. Камайишнинг даражаси ва интенсивлиги эса, нурланишнинг
оғирлигига қараб, унинг оқибати хар ҳил бўлади. Кузатувлар охирида 400 Р доза
билан нурланган (2-гуруҳдаги) тирик қолган сичқонлар қонида лейкоцитлар ва
эритроцитлар миқдори кўпайиб бориши болшанди, бу эса нурланиш
касаллигининг муваффакиятли кечишинй кўрсатди.


Адабиётлар

1.

Белов А.Д., Киршин В.А. Ветеринарная радиобиология:Учеб. по спец.

«Ветеринария», 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Агропромиздат, 1987.

2.

Белоусова О. И. и др. Радиация и система крови: К пробл.

радиочувствительности в условиях внеш, облучения. – М.: Атомиздат, 1979.

Библиографические ссылки

Белов А.Д., Киршин В.А. Ветеринарная радиооиология:УчеО. по спец. «Ветеринария», 2-с изд., псрсраб. и доп. - М.: Агропромиздат, 1987.

Белоусова О. И. и др. Радиация и система крови: К пробл. радиочувствительности в условиях внеш, облучения. - М.: Атомиздат, 1979.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов