458
УДК: 619.616.98.1.48-053.2.49-091.5
ҚУЁНЛАР КОЛИБАКТЕРИОЗИНИНГ САЛЬМОНЕЛЛЁЗ
КАСАЛЛИГИДАН ФАРҚИ ВА ЎХШАШЛИК ТОМОНЛАРИНИ
АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ
Султанова ИнтизорЮлдашевна
inti_s@mail.ru
Таянч докторант
Джураев Олимжон Ахрорович
djurayevolimjon4@g mail.com
Патоморфология лабораторияси мудири Самарқанд, Ўзбекистон
Аннатация:
Мақолада
аҳоли
ва
фермер
хўжаликларида
парваришланаётган қуёнлар колибактериозининг этиологияси, клиник намоён
бўлиши ҳамда сальмонеллёз касаллигидан фарқлаш методикалари келтирилган.
Аннатация: В статье приведены этиология, клиническое проявление
колибактериоза кроликов, выращиваемых на частном подворье населения и
фермерских хозяйствах, а также методы дифференциации от сальмонеллеза.
Ключевые слова: МПБ, МПА, Эндо, Левина, висмут-сульфит, фибрино-
некротическое изминение, геморрагия, точечные кровоизлияния.
Annotation:The etiology, the causes of colibacillosis, which is taken care of in
the population and farms, the causes and methods of differentiation from salmonellosis
are given.
Keywords:GPB, GPA, Endo,Llevin, vismuth sulfite, fibrin-necrotic change,
hemorrhage, pinpoint hemorrhages
Кириш:
Ҳозирги кунда юртимиз ҳудудида қуёнчиликка бўлган
қизиқишининг тобора кучайиб бориши, мазкур соҳада кам харажат эвазига кўп
даромад олиниши, қолаверса қуён гўштининг парҳезбоплиги ва арзон нархли
бўлиши ишсиз ахолининг бандилигини таъминлашда чорвачиликнинг бу
йўналиши муҳим аҳамият касб этмоқда. Бироқ, шу билан бирга,
парваришланаётган қуёнлар бош сонининг кўпайиши ҳамда қўшимча майдон
тайёрлашнинг имконияти йўқлиги туфайли чегараланган ҳудудда бу
жониворларни кўп миқдорда сақлаш мажбурияти, ўз навбатида, бир қатор
жиддий муаммоларни ҳам туғдирмоқда. Қуёнларни сақлаш ва озиқлантиришда
ветеринария-санитария қоидаларининг бузилиши оқибатида турли юқумли ва
юқумсиз касалликлар келиб чиқмоқда. Шундай касалликлардан бири – қуён
болаларининг колибактериози ҳозирги кундаги долзарб муаммолардан бири
бўлиб қолмоқда.
Қуён болаларининг колибактериоз касаллиги ўткир кечувчи инфекцион
касаллик бўлиб, унингқўзғатувчиси Е. Сoli қисқа ва йўғон шаклдаги (0,2-0,7 х 2-
4 мкм) таёқчасимон, грамманфий, спора ва капсула ҳосил қилмайдиган
459
бактериядир. Ушбу касаллик 1-4 кунлик, кўпинча 5-10 кунликгача бўлган
қуёнчаларда учрайди ҳамда кучли интоксикация ва ич кетиш билан кечади
(Ятусевич А.И. и др. 2008 г.). Ҳозирги кунда қуёнларнинг колибактериоз
касаллиги мамлакатимизнинг маҳаллий шароитида 5 – 14 кунлик бўлган
қуёнчаларда учрамоқда.
Ҳозирги маълумотларга кўра, қуёнларнинг колибактериоз касаллиги
латент даври 90% ни ташкил этиб куёнларнинг иштаҳасизлиги, камҳаракатлиги,
сувсизланиши, ора-орада ич кетиш ёки 3-5 кун ичида ўлими билан
якулланадиган касалликдир (mnogo-krolikov.ru).
Колибактериоз касаллиги билан ҳомиладор қуёнлар ва 10 кунликгача
бўлган қуёнчалар зараланади (www/veterinarka/ru).
Касаллик қўзғатувчиси E.coli нинг патогенлигини тасдиқлайдиган тезкор
аниқлаш бўйича 1979 йилда бактериологик диагностиканинг экспрес усули таклиф
қилинган бўлиб, бунда оддий Эндо муҳитида эмас, балки гемолитик хусусиятларни
аниқлаш имкониятига эга бўлган Эндо қонли агари (2-3 % қуён қони аралашмаси
билан) озуқа муҳитига экиш орқали 12-16 соат ичида аниқлаш мумкин.
Тадқиқот обекти ва усуллари:
Ветеринария илмий тадқиқот институти
қошидаги микробиология ва патоморфология лабораторияларида қуёнларнинг
колибактериозини сальмонеллёз касаллигидан фарқлаш ва идентификация
қилиш мақсадида патоморфологик ва бактериологик тадқиқотлар олиб борилди.
Тадқиқотларда турли шаклдаги хўжаликлардан олиб келинган қуён
жасадлари патологоанатомик ёриб кўрилди, морфологик талқин қилиниб,
микробиология лабораториясида бактериологик текширишлар олиб борилди.
Қуёнларнинг паренхиматоз органларидан ажратиб олинган ички аъзолар
(юрак, ўпка, жигар, буйраклар, талоқ) ва қўшимча органлар (ичак шиллиқ
қаватидан қиринди, лимфа тугунлари, суяг илиги) дан намуналар олиниб, ГПБ
ва ГПА озуқа муҳитларига экилди ҳамда термостатга 37
о
С да қўйилди. 18
соатдан кейин термостатдан олиниб, буюм ойначаларида суртма тайёрланди,
Грамм усулида бўялди ва бирламчи диагноз қўйилди.
Тадқиқот натижалари:
Эшерихиялар ГПБда ўсганда лойқаланиш
кузатилади, ГПАда юмалоқ, шаффоф, қиррали колониялар ҳосил қилиши билан
(сальмонеллёз қўзғатувчиси эса ГПБ да бирхилдаги лойқаланиш, кейинчалик оқ
чўкманинг ҳосил бўлиши, ГПА да айлана, атрофи чизилгандек, қавариқ кулранг-
оқимтир колониялардан) фарқланди. Эндо озуқа муҳитида Е.coli икки хил
колонияни ҳосил қилди, яшил металлсимон товланувчи S- ва R- шаклдаги ҳамда
озуқа муҳити атрофи гемолизланган ҳолда малина рангдаги колониялар ҳосил
қилиши билан ифодаланди (сальмонеллалар эса маркази тўқ ва атрофи оч пушти
рангли, қиррали колониялар ва Эндо озуқа муҳитининг рангини ўзгартирмаган
ҳолда малина рангидаги тиниқ S- ва R- шаклдаги колониялар ажратилди).
Висмут-сульфит агар озуқа муҳитида колибактериоз қўзғатувчиси 48 соат
давомида озуқа муҳитини ўзгартирмаган ҳолда қўнғир рангдаги колонияларнинг
ҳосил қилиши (сальмонеллалар эса 24-40 соат давомида озуқа муҳитини
ўзгартирган ҳолдаги яшил ранг берувчи товланувчи қора колониялар ва
s.enteritidis озуқа муҳити атрофини ўзгартирмаган ҳолда S- шаклдаги, тўқ қора
колониялар) аниқланди.
460
Левин озуқа муҳитида эшерихиялар 24 соат давомида ўстирилди ва тўқ
металлсимон яшил товланувчи кўкимтир колониялар, сальмонеллалар эса
рангсиз силлиқ, тиниқ, аниқ чегараларга эга бўлган колониялар ҳосил қилиши
билан дифференциация қилинди.
Мазкур қўзғатувчиларнинг маҳаллий штамлари ажратиб олингандан сўнг
оқ сичқонларда биосинов ўтказилди. Бунинг учун тайёрланган бир кунлик
культура суспнзияси сичқонларнинг қорин бўшлиғига 0,5 мл (ЛД
100 –
микроб
таначасининг 1,5 млрд) миқдорида юқтирилди ҳамда мазкур лаборатория
ҳайвонлари кузатувга қўйилди. Е.coli юқтирилган сичқонларда суюқ ич кетиш,
сувга бўлган талабининг ошиши, безовталаниш, кам ҳаракат, иштаҳасизлик
кузатилиб, 5-8 кун ичида ўлим содир бўлди. Сальмонеллёз қўзғатувчиси
юқтирилган сичқонлар эса ўта безовталик, тинимсиз ҳаракатчанлик, қорин
бўшлиғининг шишиб, газ тўпланиши, шилимшиқ- экссудатив қорамтир ич
кетиш, иштаҳасизлик оқибатида 3-5 кун давомида ўлим кузатилиши билан
фарқланди.
Оқ сичқонлар паренхиматоз органларидан олинган патологик намуналар
билан юқорида кўрсатилган бактериологик текширишлар қайта олиб борилди,
маҳаллий қўзғатувчи ажратилгандан кейин тажриба қуёнларига юқтирилиб,
патоморфологик ўзгаришлари ўрганилди.
Е.coli қўзатувчиси заррлантирилган қуёнлар гуруҳида патологоанатомик
ўзгаришлар асосан ошқозон-ичак системасида кузатилиб, ошқозонда катарал-
нуқтали қон қуйилишлар ривожланиши,озуқа таркибида ивиб қолган сут
қолдиқларининг мажудлиги, жигар ҳажмининг катталашуви, талоқнинг
катталашиб, қирраларининг ўтмаслашгани, буйракларнинг бўшашганлиги,
нуқтали қон қуйилишлар, ингичка ичакларнинг некротик ялиғланиши ва
деворларининг юпқалашуви, йўғон ва тўғри ичакнинг яллиғланиши кузатилди.
S. enteritidis юқтирилган қуёнлар организмидаги патологоанатомик ёриб
текширишларда, Е.coli юқтирилган қуёнлардан фарқли ўлароқ, ошқозон ичак
системасидан
ташқари,
ўкада
икки
томонлама
брохопевмониянинг
ривожланиши, қорин бўшлиғи ва кўкрак қафасида қизғиш-сарғимтир
экссудатнинг йиғилиши, ичакларда газ тўпланиши ва баъзи жойларида шишлар
ҳамда катарал-фибринли ўчоқларнинг ҳосил бўлиши, тўғри ичакда геморрагик
яллиғланишлар, жигар ҳажмининг икки марта катталашиши ва қонга тўлиши,
буйракларнинг шишиб, юмалоқ шаклда бўлиши, майда некротик ўзгаришлар
кузатилиши, талоқнинг икки баробар катталашиб, дистрофик ўзгаришларга
учраши, йўғон ва кўр ичакнинг геморрагик яллиғланиши, қизилўнгач ва ошқозон
туташган жойда – сфинкторда геморрагик-некротик ўчоқларнинг ҳосил бўлиши
каби ўзгаришлар аниқланди.
Хулосалар
. 1. Қуёнлар колибактериози ва сальмонеллёзи бактериологик
касалликлар бўлиб, бир-биридан қўзғатувчисининг диаметри (Е.coli нинг эни
0,2-0,7, узунлиги 2-4 мкм, сальмонеллалар эса эни 0,5 узунлиги 1-4 мкм) билан
фарқ қилади, лекин иккала қўзатувчи ҳам грамманфий бўлиб, микроскоп остида
ажратиш қийин.
2. Электив озуқа муҳитларида хам эшерихиялар тўқ ва товланувчи бўлиб,
салмонеллалар эса оч рангларда бўялади (висмут-сульфит агаридан ташқари).
461
Бунинг сабаби, E. coli таркибидаги ферментнинг лактозани парчалаши, рН
муҳитининг ўзгариши, лакмусни анилин томонга бўялиб, ўзгариши бўлса,
салмонеллаларнинг лактозани парчаламаслиги, рН муҳитининг ўзгармаслиги,
микроб ҳужайраларининг Эндо ва Левин озуқа муҳитларида рангсиз оч
бўялишидир.
3. Клиник ўзгаришлар ҳам мазкур иккала касалликда фарқланади, яъни
қуёнлар организмининг колибактериоз қўзғатувчисига нисбатан сальмонеллёз
касаллигига чидамсизлиги , сальмонеллаларнинг кучли эндотоксин ҳосил
қилиши ва тез орада (3-5 кун ичида) ўлим кузатилиши билан ажралиб туради.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Анников В.В. “Болезни пушных зверей”. Краткий курс лекций. 2017г, 63 с.
2.
Ибадуллаев Ф. “Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг патологик
анатомияси” Ўзбекистон нашриёти-2000 й.
3.
Леонтюк С.В.и другие “Болезни кроликов” Москва “КОЛОС” 1974 г.
С.82-87, 122-125.
4.
Салимов Ҳ.С.,.Қамбаров А.А. “Эпизоотология” Тошкент-2016 й. 445-458 б
5.
Шапулатова З.Ж. “Микробиология” Тошкент -2013.
6.
Эшбоев Э.Ҳ., Файзиев Й.М. “Микробиологиядан амалий машғулотлар”
Тошкент. “ИЛМ ЗИЁ”. 2011й.
7.
Юращик С.В. “Кролиководство”. ГРОУНО 2005 г,сс.392-397.
8.
Ятусевич А.И. «Заразные болезни пушных зверей». 2008 г, сс.6-8.
9.
Интернет маълумотлари farmaktiv.com.ua, goaravetisyan.ru.
