ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
250
Samarkand State Institute of Foreign Languages
SALOMATLIKKA OID MAQOLLARNING MUQOBIL VA ANALOGIK
VOSITASIDA TARJIMASI
Ibragimova Lola Asatullo qizi
SamDCHTI Ikkinchi chet tillar kafedrasi o’qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqola salomatlikka oid maqol va idiomalarni muqobil va analogik
vositalar yordamida tarjima qilish masalalarini o‘rganadi. Tadqiqotda frazeologik birikmalarni
tarjima qilishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar va ular uchun muqobil va analoglarni topishning
ahamiyati ta’kidlanadi. Dissertatsiyada so‘zma-so‘z tarjima (kalkalash) va frazeologik ma'noni
saqlash usullari haqida ham fikrlar mavjud. Shuningdek, muallif maqol, matal va idiomalarni
tarjima qilishda madaniy va til o‘ziga xosliklarini saqlab qolish zarurligini isbotlaydi. Misollar
orqali muqobil tarjimaning samarali va keng tarqalganligi ko‘rsatiladi. Tadqiqot natijalari
tarjimonlarga frazeologik birliklarni milliy va madaniy kontekstdan kelib chiqqan holda aniq va
ta’sirchan tarzda tarjima qilishda yordam beradi.
Kalit so’zlar:
maqol, matal, ibora, analog, frazeologizm, muqobillik, kontekst.
Аннотация:
Данная статья исследует вопросы перевода пословиц и фразеологизмов,
связанных со здоровьем, с использованием эквивалентных и аналогичных средств. В
исследовании подчеркивается важность нахождения эквивалентов и аналогов при
переводе фразеологических выражений и возникающие при этом трудности. В
диссертации рассматриваются методы дословного перевода (калькирования) и сохранения
фразеологического смысла. Также автор доказывает необходимость сохранения
культурных и языковых особенностей при переводе пословиц, поговорок и
фразеологизмов. Приводятся примеры, показывающие эффективность и широкое
распространение
эквивалентного
перевода.
Результаты
исследования
помогут
переводчикам более точно и выразительно переводить фразеологические единицы с
учетом национального и культурного контекста.
Ключевые слова:
пословица, поговорка, выражение, аналог, фразеологизм,
эквивалентность, контекст.
Abstract:
This article explores the issues of translating proverbs and idioms related to
health using equivalent and analogous means. The research highlights the importance of finding
equivalents and analogs when translating phrasal expressions and the challenges that arise in this
process. The dissertation also discusses methods of literal translation (calquing) and maintaining
the phrasological meaning. Furthermore, the author demonstrates the necessity of preserving
cultural and linguistic peculiarities when translating proverbs, sayings, and idioms. Examples are
provided, illustrating the effectiveness and widespread use of equivalent translation. The findings
of the study will assist translators in translating phrasal units more accurately and expressively,
considering national and cultural contexts.
Key words:
proverb, saying, expression, analogy, phraseology, equivalence, context.
Barcha tillarda neytral, ya’ni muqobil yoki analog topsa bo‘ladigan idiomalar mavjud.
Bunday muqobil va analoglarning borligi tarjima jarayonini yengillashtiradi va uning
to‘laqonliligini ta’minlaydi. Bu usul eng ko‘p tarqalgan va maqsadga muvofiq uslubdir.
Ba’zi misollar keltiramiz:
Back on your feet– Oyoqqa turmoq
Eat at pleasure, drink by measure - Rohatingga yegin, me’yorida ichgin.
Fit as a fiddle –burgaday sog’lom.
An empty sack can not stand upright-Bo‘sh qop tik turmas.
Nazariy adabiyotlarda idiomalarning so‘zma-so‘z tarjimasi haqida ikki xil fikr mavjud.
Ba’zi olimlarning ta’kidlashlaricha frazeologik birikmalarni so‘zma-so‘z tarjima qilish mumkin
emas, chunki idioma bir tilda so‘zlashuvchi xalqqa tegishli va u ma’nosizlikka olib keladi, deb
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
251
Samarkand State Institute of Foreign Languages
hisoblaydilar. Ammo ba’zi tadqiqotchilar bunday keskin fikrlarga e’tiroz bildiradilar.Ularning
nuqtai-nazariga ko‘ra idiomani so‘zma so‘z tarjima qilsa bo‘ladi.
Tarjimada idioma ma’nosini ifodalash
Bu usul qo‘llanilganda idioma ma’nosigina berilib, undagi obrazlilik, hikmatlilik yo‘qoladi.
Masalan: “O‘zingiz o‘ylab ko‘ring Arslonbek aka, garaj mudiri paxtani bilmaydigan
Usmonjon bo‘lgani yaxshimi yoki tanglayi paxta bilan ko‘tarilgan tajribali brigader bo‘lgani
yaxshimi?”.
Keltirilgan konteksda muallif “yo‘rgagidan o‘z ishini yaxshi biladigan” kishini
tavsiflayapti. Lekin ingliz tilida Saida tilidan yorqin bo‘yoqli xos idiomani “tanglayi paxta bilan
ko‘tarilgan” ya’ni bu kabi frazeologik birlik mavjud emas. Shuning uchun ham ma’noni boshqa
erkin so‘z birikmasi bilan berish mumkin. Ammo, erkin so‘z birikmasi bilan berilgan frazeologik
birlik o‘zini oqlamaydi. Chunki ta’sirdorlik yo‘qoladi.
Idioma mazmuni tarjimada saqlangan, ammo obrazlilik va kolorit yo‘qotilgan. Idiomalar
tarjimasida nafaqat ma’noni, ayni zamonda obrazlilik, aforistiklik va milliy bo‘yoqlilikni ham
saqlash lozimligini isbotlashning zarurati yo‘q. Tarjima qilib bo‘lmaydigan idioma yo‘q, faqat
xorijiy o‘quvchi qanday idrok etishini o‘ylab tarjima uslubini tanlash lozim.
Maqol, matal va idiomalarni tarjima qilishning asosiy usullari.
Tarjima adabiyotida va nazariy adabiyotlarda maqol, metal va idiomalarning quyidagi
usullari ishlab chiqilgan: muqobil va analoglar vositasida tarjima, so‘zma-so‘z tarjima
(kalkalash), frazeologizm ma’nosini berish.
Birinchi usul- tilda mavjud maqol, metal va idiomalani o‘giriladigan tilda ifodalashda
aksariyat hollarda neytral frazeologizmlar, ya’ni yorqin milliy bo‘yoqqa ega bo‘lmaganlari
qo‘llaniladi.
Muqobil tarjima o‘ta samarali va keng tarqalgandir. Masalan:
“Cleanliness is next to godliness”
maqolini “
Toza qalbda dog’ bo’lmas”
.
Barcha frazeologik iboralar ham boshqa tillarda o‘z muqobillariga ega emaslar. Bunday
hollarda ularni original bilan umumiy ma’noga ega bo‘lgan, boshqa shaklga ega bo‘lgan iboralar
bilan ifodalanadi.
“Cup must be carried steadily, A full” –“Avaylab uchmagan qush, Qanotidan ayrlar”, “Drink
wine and have the gout: drink no wine and have the gout too”- “Og’riq-og’riq – ko’z ogrig’i, Yor
kimsaning – o’z og’rig’i”.
Vositachi til orqali qilingan tarjimalarnitahlil etib, quyidagi o‘ziga xosliklarni ta’kidlash
o‘rinlidir: birinchidan, asliyat tilida va vositachi tilda tarjimaqilinayotgan idiomaning aniq
muqobili mavjud bo‘ladi, uchinchi tilda esa analogik ibora bilan ifodalansa ham boshqacha
obrazli asos qo‘llaniladi
.
Garchi bu idiomalarning asoslari turlicha bo‘lsa ham ular anglatgan ma’nolar yaqindir.
Bir frazeologik iborani boshqasi bilan almashtirilganda munosib muqobilni qidirib
topishgina emas, idiomada berilgan obrazni milliy til o‘ziga xosligi bilan almashtirish lozim.
Bunday almashtiruv yorqin bo‘yoqli tor, milliy o‘ziga xoslikka ega frazeologizmlarga murojaat
etmagan ma’qul.
Xulosa qilib aytganda, ushbu dissertatsiya salomatlikka oid maqol va idiomalarni muqobil
va analogik vositalar yordamida tarjima qilishning ahamiyatini ta’kidlaydi. Tadqiqot frazeologik
birikmalarni tarjima qilishda yuzaga keladigan qiyinchiliklarni va ularga mos muqobil va
analoglarni topish zaruratini ko‘rsatadi. Shuningdek, madaniy va tilga xos xususiyatlarni
tarjimada saqlashning muhimligini o‘rganadi. Misollar orqali muqobil tarjimalarning
samaradorligi va keng tarqalganligi ko‘rsatilgan. Umuman olganda, tadqiqot tarjimonlarga
frazeologik birliklarni aniq va madaniy kontekstni inobatga olib tarjima qilishda foydali
maslahatlar beradi, bu esa asl ma’noni va ta’sirni saqlashga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI (REFERENCES)
42
Телия В.Н. Русская фразеология: семантический, прагматический и лингвокултурологический аспекты. –
М.: 1998. 288 с.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
252
Samarkand State Institute of Foreign Languages
1. Karomatova K.M, Karomatov X.S. Proverbs. Maqollar. Poslovisы-Toshkent Mehnat, 2000.-
400b
2. Йўлдошев Б. Фразеологик услубият асослари. -Самарқанд: СамДУ нашри, 1999.
3. Телия
В.Н.
Русская
фразеология:
семантический,
прагматический
и
лингвокултурологический аспекты. – М.: 1998. 288 с.
4. Dictionary of English Idioms & Idiomatic Expressions
5.
6.
Яхшиев, А. А. (2021). Немис тили оғзаки нутқи тизимида фразеологик бирликларнинг
семантик-дискурсив мақоми. Филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси
автореферати. Самарқанд: СамДЧТИ, 75.
7.
Яхшиев, А. А. (2024). ДИАЛОГИЧЕСКАЯ РЕЧЬ ОСНОВНАЯ ФОРМА
РАЗГОВОРНОЙ РЕЧИ. Academic research in educational sciences, 5(CSPU Conference 1),
111-122.
8.
Yaxshiyev, A. (2022). The Contextual-Explicit Possibilities Of Variation Of The
Phraseological Unit (Phe) In National Speech. Journal of Positive School Psychology, 6(9),
4784-4787.
9.
Пардаева, И. (2020). Идея, художественность, содержание и порядок. Иностранная
филология: язык, литература, образование, (1 (74)), 74-77.
10.
Pardaeva, I. M. (2014). ON THE EXAMPLE OF THE ARTISTIC AND HISTORICAL
PROSE OF NAVOI IN TURKISH. The Way of Science, 73.
11.
Mamayunusovna, P. I. (2021). BOBURNOMA. AS A HISTORICAL AND LITERARY
SOURCE. Thematics Journal of Social Sciences, 7(5).
