ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
461
Samarkand State Institute of Foreign Languages
KONSTRUKTIVISTIK YONDASHUVNING TA’LIM JARAYONIDAGI AHAMIYATI
VA TA’SIRI.
Karimova Umida Ochil qizi
SamDChTI assistant-o'qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada konstruktivistik yondashuvning ta’lim jarayonidagi o‘rni
va uning samaradorligi tahlil qilinadi. Konstruktivizm ta’lim oluvchilarni bilim yaratish
jarayoniga faol jalb qilish orqali ularning innovatsion va ijodiy tafakkurini rivojlantirishga
xizmat qiladi. O‘quvchilarning bilimni shaxsiy tajriba va ijtimoiy o‘zaro ta’sir asosida qurishi
ta’kidlanadi. Shuningdek, konstruktivistik o‘qitish usulining an’anaviy yondashuvlardan farqlari,
uning ta’lim jarayonidagi afzalliklari va muammolari yoritib beriladi.
Аннотация.
В данной статье рассматривается роль конструктивистского подхода в
образовательном процессе и его эффективность. Конструктивизм способствует развитию
инновационного и творческого мышления учащихся за счет их активного вовлечения в
процесс построения знаний. Подчеркивается, что ученики формируют знания на основе
личного опыта и социального взаимодействия. Также анализируются различия
конструктивистского метода от традиционных подходов, его преимущества и возможные
трудности в обучении.
Abstract.
This article examines the role and effectiveness of the constructivist approach
in the educational process. Constructivism fosters the development of students' innovative and
creative thinking by actively engaging them in the knowledge construction process. It highlights
how learners build knowledge based on personal experiences and social interactions. The paper
also explores the differences between constructivist teaching methods and traditional approaches,
emphasizing its advantages and potential challenges in education.
Kalit so‘zlar
: konstruktivizm, innovatsion ta’lim, interaktiv o‘qitish, bilim yaratish,
talabaga yo‘naltirilgan ta’lim.
Ключевые слова
: конструктивизм, инновационное образование, интерактивное
обучение, построение знаний, студент-центрированное обучение.
Keywords
: constructivism, innovative education, interactive learning, knowledge
construction, student-centered learning.
O'qitish va o'rganish jarayonida ko'pincha, ta'lim bir tomonlama bo'lib qoladi, bu esa
an'anaviy faoliyat sifatida qaraladi. Yangi paydo bo'layotgan tendensiyalar hozirgi holatni
o'zgartirib, konstruktivistik yondashuvni qabul qildi, bu axloqiy va innovatsion faoliyatlar hamda
bilim olishga ko'proq e'tibor qaratadi. Konstruktivistik yondashuvni B.Ed. darajasida ingliz tilini
o'qitishda qo'llash ko'proq samarali bo'lishi ko'rinadi, chunki konstruktivizm talabalarning
innovatsion va ijodiy faoliyatlarda faol qatnashishini ta'minlaydi. Ushbu ta'sirni tasdiqlash uchun
modul ishlab chiqildi. Aslida, konstruktivizm - bu odamlar qanday o'rganishini aniqlash uchun
kuzatish asosida qurilgan ta'lim nazariyasidir. Konstruktivizm - bu o'rganishni faol, kontekstual
yoki konstruktiv jarayon sifatida taxmin qiladigan paradigma. Konstruktivizm xulq-atvorchilik
va dasturlashtirilgan ta'lim kabi o'qitish yondashuvlariga qarshi reaksiyadir. O'quvchi
ma'lumotlarni yaratishchi sifatida harakat qiladi. O'quvchilar bilimni shaxsiy tajribalariga va
atrof-muhitdagi gipotezalariga asoslanib quradilar. O'quvchilar o'zlarining sub'ektiv yoki ob'ektiv
haqiqatlarini faol ravishda quradilar yoki yaratarlar. O'quvchilar, ijtimoiy muzokaralar orqali,
o'zlarining gipotezalarini doimiy ravishda sinab ko'radilar va yangi bilim yaratadilar, oldingi
bilimlarni to'g'irlaydilar yoki hozirgi bilimlarni tasdiqlaydilar. O'quvchilar yangi bilimni oldingi
bilim bilan bog'laydilar. Konstruktivistlar o'quvchi bo'sh varaqqa (tabula rasa) ega emasligini,
balki o'zining o‘tgan tajribalari va madaniy faktorlarini yangi bilim yaratish uchun olib kelishini
ta'kidladilar.
Shuning uchun, har bir o'quvchi bilim jarayonini miyasidagi tasvirlarga asoslanib
boshqacha talqin qiladi va quradi (Learning Theories Knowledgebase, 2008). Konstruktivizm
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
462
Samarkand State Institute of Foreign Languages
talabaning haqiqiy dunyo haqidagi tabiiy qiziqishini faollashtiradi, narsalar qanday ishlashini
kuzatishga yordam beradi. Konstruktivizmga oid keng tarqalgan tushunmovchilik, pedagogika
nazariyasini (o'qitish) bilish nazariyasi bilan aralashtirishdan kelib chiqadi. Bu o'qituvchilar
talabalarga hech qachon hech narsani to'g'ridan-to'g'ri aytmasliklari kerak, balki ularga bilimni
o'zlari yaratishlariga har doim imkon berishlari kerak degan noto'g'ri tushunchaga olib keladi.
Konstruktivizm shuni faraz qiladi-ki, barcha bilim o'quvchining oldingi bilimlaridan quriladi,
qanday o'qitilishidan qat'iy nazar. Shunday qilib, ma'ruza tinglash ham yangi bilimlarni qurish
uchun faol urinishlarni o'z ichiga oladi.
konstruktivistik o'rganish qarashi turli o'qitish amaliyotlariga olib kelishi mumkin. Eng
umumiy ma'noda, bu talabalarni faol usullarni (tajribalar, haqiqiy dunyo muammolarini hal qilish)
qo'llashga undashni anglatadi, shunda ular ko'proq bilim yaratishlari va keyin nima
qilayotganlarini va ularning tushunchalari qanday o'zgarayotganini qayta ko'rib chiqib,
muhokama qilishlari kerak. O'qituvchi, talabalarining oldingi tushunchalarini tushunishiga
ishonch hosil qiladi va faollikni ularga murojaat qilib, ulardan qurishga yordam beradi.
Konstruktivizm o'qituvchining rolini o'zgartiradi, ya'ni o'qituvchi bilimlarni takrorlash o'rniga,
talabalar bilimlarni qurishga yordam beradi va qo'llab-quvvatlaydi. Konstruktivistik o'qituvchi
talabalarni muammo yechish va so'rovga asoslangan o'rganish faoliyatlari orqali qo'llab-
quvvatlaydi, bu orqali talabalar o'z g'oyalarini shakllantiradilar va sinovdan o'tkazadilar,
xulosalar va taxminlar chiqaradilar, va o'z bilimlarini hamkorlikdagi o'quv muhitida yig'ib,
ulashadilar. Konstruktivizm talabaning passiv ma'lumot qabul qiluvchisidan o'quv jarayonida
faol ishtirokchiga aylantiradi. Har doim o'qituvchi tomonidan yo'naltirilgan talabalar,
o'qituvchidan yoki darslikdan faqat mexanik tarzda bilim qabul qilish o'rniga, bilimni faol
ravishda quradilar. O'qituvchining vazifasi, o'rganiladigan ma'lumotni talabaning hozirgi
tushunish holatiga mos formatga aylantirishdir. O'quv dasturi spiraldar tarzda tashkil etilishi
kerak, shunda talabalar oldin o'rganganlarini doimiy ravishda kengaytirib boradilar. Bruner
(1966) shunday deb ta'kidlaydi: konstruktivistik o'qitish nazariyasi to'rt asosiy jihatni qamrab
olishi kerak: (1) o'rganishga bo'lgan moyillik, (2) bilimlar to'plamini qanday tuzish kerakki, bu
o'quvchi uchun eng yaxshi tarzda tushunilishi mumkin bo'lsin, (3) materialni taqdim etishning
eng samarali ketma-ketligi, va (4) mukofotlar va jazolarning tabiati va tezligi.
Konstruktivistik yoki talabaga yo'naltirilgan o'rganish talabaga savol beradi, so'ngra ular
kichik guruhlarda bir yoki bir nechta yechimni topish uchun birgalikda ishlaydilar (Yager, 1991).
Talabalar tajribalarni o'tkazishda va o'z xulosalariga erishishda faol rol o'ynaydilar. O'qituvchilar
talabalarni yangi tushunchalar ishlab chiqishda va ularni oldingi bilimlar bilan bog'lashda
yordam beradi, ammo kashfiyot va muhokamani talabalar guruhlariga qoldiradi (VAST, 1998).
Sinfga savollar beriladi va talabalar jamoalari birgalikda ishlaydi, javoblar bo'yicha kelishuvga
erishadi va ularni butun sinf bilan bo'lishadilar. Talabalar oldingi bilimlarga asoslanib, mavzuni
o'z tushunchalarini rivojlantirishi mumkin va ular o'zlarining noto'g'ri tushunchalarini
to'g'rilashlari mumkin. Har ikki o'qitish usuli ham muvaffaqiyatli o'rganishga olib kelishi
mumkin, ammo konstruktivistik muhitdagi talabalar mavzu haqida ko'proq ishtiyoq va qiziqish
ko'rsatganliklari ko'rsatilgan. Haqiqatan ham, takroriy tadqiqotlar o'qituvchiga yo'naltirilgan
darslarning kamroq samarali yoki samarali bo'lmasligini, ba'zi hollarda esa talabalarning
o'rganish jarayoniga zarar yetkazishini aniqladi (Zoller, 2000). Ko'plab o'qituvchilar
konstruktivistik modelni sinab ko'rishga qarshidirlar, chunki bu qo'shimcha rejalashtirishni talab
qiladi va sinfdagi an'anaviy qoidalarni yumshatishni talab qiladi (Scheurman, 1998).
O'qituvchilar ko'pincha talabalarning materialni faol ravishda muhokama qilayotganda va
birgalikda ishlayotganida, faqat eslatmalar yozib olish o'rniga, o'z ishlarini bajarayotganini his
qilmaydilar (Sprague va Dede, 1999). Har qanday yangi g'oya ko'pincha rad etiladi, agar
o'qituvchilar o'zlarining nazariy asoslarini ko'rib chiqmasalar va o'zlarining o'zgarishga bo'lgan
asoslarini ishlab chiqmasalar, shuning uchun qo'shimcha miqdoriy dalillar konstruktivizmni
qo'llab-quvvatlash o'qituvchilarni bu o'qitish usulini qabul qilishga ko'proq undashi mumkin deb
ta'kidlangan (Shymansky, 1992). An'anaviy va konstruktivistik sinflarda talabalar o'rganishini
solishtirish uchun ko'plab tadqiqotlar o'tkazilgan. Ushbu tadqiqotlar odatda test yoki sinov ballari
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
463
Samarkand State Institute of Foreign Languages
va talabalar sharhlari yoki baholashlari asosida xulosalarini chiqarishgan (Lord, 1997; Lord,
1999). Laboratoriyalarning videotasvirlari asosida miqdoriy tahlilni qo'llash, talabalar va
o'qituvchining harakatlarini hisobga olgan holda, bu o'qitish usullariga yangi nuqtai nazar taqdim
etishi kerak, shuningdek natijalarni obyektiv ravishda solishtirishning yana bir usulini taklif
qiladi.
An'anaviy ravishda, o'qituvchi va talaba o'rtasida chiziqli o'qitish yo'li mavjud.
O'qituvchilar talabalarga rejalar va maqsadlarni taqdim etish haqida fikrga ega. O'qituvchining
chiziqli tarzda dars berish samaradorligini baholash, zarurati bo'lmagan holatlarda salbiy
natijalarni ko'rsatmasligi mumkin. O'qituvchi albatta, mas'uliyatni bajaradi, chunki ular ham
chiziqli nuqtai nazardan oldindan belgilangan. Ammo, agar tilni o'rganish va o'zlashtirish
samaradorligi o'qituvchilarning mas'uliyatga olinadigan natijalar bo'lsa, mavjud dastur, haqiqiy
hayotdagi vaziyatlarda kommunikativ kompetentsiyani, ijtimoiy va madaniy ko'nikmalarni
rivojlantirishni, hamda ish joyida til ko'nikmalarini oshirishni ta'minlashda yetarli emas. Hayot
murakkab va ko'p qirrali; o'quv jarayonining soddalashtirilgan tizimi talabalarga haqiqiy
hayotdagi muammolarni muvaffaqiyatli yengish uchun tayyorlanish imkonini bermaydi.
Dasturdan kutilgan natijalarga erishish va talabalar ehtiyojlarini qondirish, ko'p qirrali
yondashuvni talab qiladi hamda o'qituvchilarning kengaytirilgan mas'uliyatni qabul qilishga
tayyor bo'lishini talab qiladi. Agar o'qituvchilar qat'iy ravishda xulq-atvoristik yondashuvni
qabul qilsa, ular o'qishning xulq-atvoristik nuqtai nazari bilan belgilangan standartlarga mos
ravishda mas'uliyatni bajaradilar.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Umida K. The Role of Teaching Compounds According to Types of Speech in Constructivism
//Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. – 2022. – Т. 8. – С. 4-9.
2. Umida K. The ways of using constructivism to teaching phraseological units and vocabulary
for efl //Academicia Globe: Inderscience Research. – 2022. – Т. 3. – №. 4. – С. 1-6. Retrieved
from
https://geniusjournals.org/index.php/ejlat/article/view/1325
3. Umida, Karimova. "The Role of Teaching Compounds According to Types of Speech in
Constructivism." Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching 8 (2022): 4-9. Retrieved
from ISSN: 2795-739X.
4. Ochilovna K. U., Sameyevna M. Z. IMPROVING SPEAKING SKILL WITH THE HELP OF
MODERN TECHNOLOGIES //Galaxy International Interdisciplinary Research Journal. – 2021.
– Т. 9. – №. 12. – С. 367-369.
5. Аслонов, Ш. (2024). The importance of Artificial Intelligence in the teaching of translation
theory and practice. Зарубежная лингвистика и лингводидактика, 2(5), 50-53.
6. Shahram, A., Umida, K., & Zarina, R. (2020). Information technology's role in the study of
foreign languages. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(3), 96-98.
7. Aslonov, S. S. (2020). O’zbek Va Ingliz Tilida Jins Mazmunini Bildiruvchi So’zlar
Tahlili. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.
8. Zarina, R., Shahram, A., & Umida, K. (2020). Using games to teach management in higher
education institute. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(3), 49-52.
