Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
127
Bibliography and list of references:
1. Base, K., 2021. What is business analysis? – Knowledge Base. [online] microTOOL. Available at:
<https://www.microtool.de/en/knowledge-base/what-is-business-analysis/> [Accessed 25 May 2021].
2. Brandenburg, L., 2021. An Introduction to Business Analysis and the Business Analyst Process Framework. [online]
Bridging the Gap | We'll Help You Start Your Business Analyst Career. Available at: <https://www.bridging-the-
gap.com/business-analysis-process/> [Accessed 25 May 2021].
3. Calvello, M., 2021. What Is Business Analytics and Why You Need It for Success. [online] Learn.g2.com. Available at:
<https://learn.g2.com/business-analytics> [Accessed 25 May 2021].
4. Contributor, P., 2021. What is Business Analysis and 8 Steps You Should Follow. [online] PESTLE Analysis. Available at:
<https://pestleanalysis.com/what-is-business-analysis/> [Accessed 25 May 2021].
5.
MicroStrategy.
2021. Business
Intelligence
&
Analytics
Solutions.
[online]
Available
at:
<https://www.microstrategy.com/en> [Accessed 25 May 2021].
6. Pratt, M. and White, S., 2021. What is a business analyst? A key role for business-IT efficiency. [online] CIO. Available at:
<https://www.cio.com/article/2436638/project-management-what-do-business-analysts-actually-do-for-software-
implementation-projects.html> [Accessed 25 May 2021].
O‘ZBEKISTONDA SOLIQ QARZLARINI UNDIRISH MEXANIZMINI
TAKOMILLASHTIRISH TAHLILI
Hakimov Ulug‘bek Furqat o‘g‘li -
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
мустақил изланувчиси
Annotatsiya:
Mazkur maqolada soliq tizimi, soliqlarning davlat iqtisodiyotidagi ahamiyati tadqiq qilingan. Yuridik
shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlarning, shu jumladan jismoniy shaxslarning soliq qarzlari tahlil qilingan. Soliq qarzi
bo‘yicha xorijiy va mahalliy olimlarning fikr va mulohazalari o‘rganilgan. Shuningdek, davlatimizda soliq qarzlarini kamaytirish
va samarali undirish mexanizmini takomillashtirish borasida taklif va tavsiyalar shakllantirilgan.
Asosiy tushunchalar:
Soliq tizimi, soliq to‘lovchilar, soliqlar va yig‘imlar, soliq qarzi, budjet, soliq qarzi mavjud bo‘lgan
tadbirkorlik subyektlari
.
АНАЛИЗ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕХАНИЗМОВ ВЗЫСКАНИЯ НАЛОГОВОЙ
ЗАДОЛЖЕННОСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Ҳакимов Улуғбек Фурқат ўғли -
Ташкентский государственный экономический
университет, соискатель
Аннотация:
В статье исследуется налоговая система, значение налогов в экономике государства.
Проанализирована налоговая задолженность юридических лиц и индивидуальных предпринимателей, в том числе
физических лиц. Изучены мнения зарубежных и местных ученых о налоговой задолженности. Кроме того,
сформированы предложения и рекомендации по сокращению налоговой задолженности и совершенствованию
механизма эффективного сбора в нашей стране.
Ключевые слова:
Налоговая система, налогоплательщики, налоги и сборы, налоговая задолженность,
бюджет, предприятия с налоговой задолженностью.
ANALYSIS OF IMPROVING TAX COLLECTION MECHANISMS IN UZBEKISTAN
Hakimov Ulugbek Furkat ogli
-
Tashkent State University of Economics, researcher
Abstract:
The article examines the tax system, the importance of taxes in the state economy. The tax debts of legal
entities and individual entrepreneurs, including individuals, have been analyzed. Opinions
of foreign and domestic scholars about
tax debts were studied. In addition, suggestions and recommendations are given about reducing tax arrears and improving the
mechanism of effective collection in our country.
Key words:
Tax system, tax payers, taxes and fees, tax debt, budget, a business entity with a tax debt.
Kirish.
Bugungi kunda mamlakatda amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar tadbirkorlikni
jadal qo‘llab-quvvatlash bilan birgalikda soliq
tizimini ham keng rivojlantirishga qaratilgan.
Soliq tizimi, soliqlar - davlat tomonidan iqti-
sodiyotni tartibga solishda eng samarali vositalari-
dan biri hisoblanadi. Shunga ko‘ra, mamlakatimizda
mustaqillikning dastlabki yillaridanoq barcha soha-
lar singari soliq sohasida ham ko‘plab islohotlar
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
128
amalga oshirildi. Ushbu masala yuzasidan olib boril-
gan ishlar nafaqat soliqlar va yig‘imlarni undirish
orqali, balki soliq qarzdorligini kamaytirgan holda
davlat budjetini to‘ldirishga qaratilgan.
O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti daro-
madlarining asosiy qismi aynan soliqlar hisobidan
shakllanishi bizga ma’lum. Soliqlar belgilangan
muddatda va to‘liq hajmda tushishi davlat miqyosi-
da amalga oshirilayotgan barcha chora-tadbirlar-
ning, ya’ni budjet va maqsadli jamg‘armalarning xa-
rajat qismini o‘z vaqtida moliyalashtirishga xizmat
qiladi.
Bu borada davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyev
“Davlat korxonalariga va 500 mingdan ziyod tadbir-
korlik subyekti hamda qariyb 8 million fuqaroga
jami 66 trillion so‘mlik soliq imtiyozlari, kredit
muddatlarini uzaytirish va moliyaviy qo‘llab-quv-
vatlash bo‘yicha amaliy yordamlar berildi.
Bundan tashqari, o‘zini o‘zi band qilgan aholi
uchun soliq imtiyozlari berilishi hamda ko‘pgina
cheklovlarning bekor qilinishi tufayli 500 ming
nafar fuqaro mehnat faoliyatini qonuniy tarzda
yo‘lga qo‘ydi. Shuningdek, kelgusi yilda “Soliqchi –
ko‘makchi” tamoyili asosida tadbirkorlar uchun
ularning biznes hamkorining soliq qarzdorligi haqi-
dagi ma’lumotlarni olish imkoniyati yaratiladi” –
deya ta’kidladi [1].
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezi-
dentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivoj-
lantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risi-
da”gi PF-4947-sonli farmonining III yo‘nalishi
“Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning
ustuvor yo‘nalishlari”da soliq yukini kamaytirish va
soliqqa tortish tizimini soddalashtirish yo‘lini da-
vom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillash-
tirish va rag‘batlantirishning tegishli choralarini
kengaytirish keltirib o‘tilgan [2].
Binobarin, soliq to‘lovchilarga nisbatan soliq
yukining pasaytirilishi, orqada qolayotgan sohalar-
ga soliq imtiyozlari berilishi o‘z - o‘zidan ularning
soliq qarzlarini kamayishiga ham olib keladi.
Shu munosabat bilan soliqlar va yig‘imlarni
belgilangan muddatda hamda to‘liq kelib tushishini
ta’minlash vazifasi muhim ahamiyatga egadir. Soliq-
larni muddatida to‘lanishini ta’minlash esa soliq
qarzini imkon qadar paydo bo‘lishini oldini olish va
paydo bo‘lgandan so‘ng uni samarali undirish bilan
amalga oshiriladi.
Demak, soliq to‘lovchilarning soliq qarzlarini
qisqartirish va yangi qarzlarni paydo bo‘lishini
oldini olish hamda soliqlar va yig‘imlarni belgilan-
gan muddatda budjetga kelib tushishini nazorat
qilish soliq organlarining e’tibor beriladigan eng
muhim masalalardan biri hisoblanadi hamda bu
borasida alohida ilmiy ish olib borilishini taqazo
etadi.
Ilmiy adabiyotlar tahlili.
Mamlakatda mo-
liya va soliq tizimini takomillashtirishning ustuvor
yo‘nalishlari, shu jumladan, soliqlar va yig‘imlarni
undirishning ayrim masalalari qator xorijiy va
mahalliy olimlar tomonidan o‘rganilgan.
Mazkur masala bo‘yicha ilmiy tadqiqot olib
borgan xorijlik olim Margherita Ebraico mamlakat-
da soliqlar va yig‘imlarni undirilishini rivojlantirish
va rag‘batlantirish bilan bir qatorda soliq qarzi
mavjud bo‘lgan soliq to‘lovchilarga qat’iy choralar
qo‘llanilishini, soliqlar va yig‘imlar undirilishi bo‘yi-
cha soliq qarzlarining kamayishi va kelgusida ular-
ning vujudga kelishini oldini olishda ijobiy samara
berishini ta’kidlab o‘tadi. [8, c. 23]
Xorijlik olim Michael Brostek esa o‘z tadqiqo-
tida soliq qarzini undirilishining samaradorligini
oshirish bo‘yicha quyidagi omillarini ko‘rsatib o‘ta-
di, xususan:
- mamlakatda soliq qarzi summalarining
paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘yishni oldini olishda soliq
yukini pasaytirish kelajakda soliq qarzdorliklari
kamayishiga olib keladi;
- muddatida to‘lanmagan soliqlar va yig‘im-
larni undirish strategiyasi faqat belgilangan davr
mobaynida o‘z ijobiy natijasini beradi. [9, c. 27]
Bu borada rus tadqiqotchilari, S.N. Alixin va
D.A. Levachevalar o‘zlarining ilmiy tadqiqotlarida
soliq qarzini undirish mexanizmining nazariy
asoslarini keltirib o‘tishgan. Unga ko‘ra, ular soliq
qarzini undirish soliq bazasini kengaytirish bilan
birgalikda uni soliq to‘lovchidan undirish murak-
kabligini ta’kidlab, bu jarayonga alohida yondashuv-
ni inobatga olgan holda soliq qarzi mavjud bo‘lgan
tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy holatidan
kelib chiqib undirish mexanizmni ishlab chiqish
kerakligini ta’kidlashgan. [10, c. 28]
Bundan tashqari, I.G. Vinoxodova ham o‘zi-
ning ilmiy ishida soliq qarzlarini undirishda soliq
qarzi mavjud xo‘jalik yurituvchi subyektlardan mol-
mulklarini xatlash jarayonini ko‘paytirish samarali
natija berishini aytib o‘tadi. [11, c. 22]
Mahalliy olimlarimizdan Sh. Toshmatov soliq
qarzini yuzaga kelish sabablari va uni bartaraf etish
yuzasidan, “Soliq yukini yuqoriligi korxonalar
uchun qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi.
Bunday oqibatlarga soliq qarzlarining oshishi, xuf-
yona iqtisodiyot qamrovlarining kengayishi, kredi-
torlik qarzdorliklarining oshishi kabilarni keltirish
mumkin. Soliqqa tortish tizimi soliq to‘lashdan
qonuniy va noqonuniy qochish imkoniyatlarini
minimallashtirishi lozim” - deb ta’kidlagan. [12,
c. 13]
Shuningdek, I. Niyazmetovning ta’kidlashicha
soliq qarzi yuzaga kelishini “QQS va mulkiy soliqlar
yukining asosan sanoat korxonalari zimmasiga
yuklatilganligi soliq yukining notekis joylashuviga,
sanoat korxonalari soliq yukining nisbatan og‘ir
bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda. Bu esa korxonalarda
soliq qarzi muammosini tugatishga yo‘l bermaydi.
Soliq qarzlarining katta qismi umumbelgilangan
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
129
soliqlar kesimiga to‘g‘ri keladi. Bu esa, soliq
yukining umumbelgilangan tartibda soliq to‘lovchi
korxonalar moliyaviy faoliyatiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadigan darajada og‘irligidan dalolat beradi.
[13, c. 10]
A. Jo‘rayevning “Davlat budjeti daromadlarini
shakllantirishning dolzarb muammolari” mavzusi-
dagi doktorlik tadqiqot ishi davlat budjeti daro-
madlarini shakllantirish borasidagi muammolarni
tahlil qilishga bag‘ishlagan. Aynan ushbu tadqiqotda
mamlakatimizda ilk bor davlat budjeti soliqli daro-
madlari ijrosida to‘lov intizomi, soliqlarni undirish-
da budjetga qarz (boqimanda) vujudga kelish holat-
lari tadqiq qilingan. [14, c. 9]
Asosiy qism.
Davlatimiz tomonidan musta-
qillik yillaridan boshlab tadbirkorlik sohasini rivoj-
lantirish maqsadida soliqlardan imtiyoz va prefe-
rensiyalar berib kelinmoqda. Buning natijasida,
bugungi kunga kelib tadbirkorlik sohasi jadal rivoj-
landi.
Shu bilan birgalikda amaliyotda shunday
holatlar ham mavjudki, soliq to‘lovchilar obyektiv
yoki subyektiv sabablarga ko‘ra, belgilangan mud-
datlarda to‘lanishi lozim bo‘lgan soliqlar va yig‘im-
lar summasini to‘lab bera olmaydi. Ushbu to‘lanma-
gan summa soliq qonunchiligiga binoan, soliq qarzi
hisoblanib, soliq organlari tomonidan majburiy
undirishga qaratiladi. 2015-2019-yillar mobaynida
respublikada faoliyat yuritayotgan yuridik shaxslar
va yakka tartibdagi tadbirkorlar soni hamda ular
ichida soliq qarziga ega bo‘lgan soliq to‘lovchilar-
ning ulushini quyidagi 1-rasm orqali ko‘rishimiz
mumkin.
1-rasm. Respublika bo‘yicha soliq qarziga ega bo‘lgan yuridik shaxslar hamda yakka
tartibdagi tadbirkorlar soni tahlili (ming dona) [3]
Yuqoridagi 1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, yur-
dik shaxslar hamda yakka tartibdagi tadbirkorlar
soni yil sayin o‘sish tendensiyasiga ega bo‘lib
turibdi. Respublika bo‘yicha 2015-yilda subyektlar
soni 838,5 mingtani, 2016-yilda 892 mingtani,
2017-yilda 901 mingtani, 2018-yilda 1 007 mingta-
ni va 2019-yilda 1 056 mingtani tashkil etgan. Bu
2019-yilda 2015-yilga nisbatan 217,5 mingtaga yoki
20,6 foizga ko‘payganligini anglatadi.
Shuningdek, bugungi kunda bunday o‘sish
sur’atlari yaxshi natijadir, chunki buning natijasida
ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratilib, aholining ishsiz
qatlami yangi ish o‘rinlariga ega bo‘ladi.
Ammo tashkil etilgan korxonalarning ham-
masi ham “samarali ishlayapti” deb ayta olmaymiz.
Budjet oldidagi majburiyatini bajara olmayotgan
soliq to‘lovchilar ham bor. 1-rasm ma’lumotlaridan
kelib chiqadigan bo‘lsak, soliq qarzi mavjud bo‘lgan
tadbirkorlik subyektlari soni yildan yilga ko‘payib
kelmoqda. 2015-yilda soliq qarzi mavjud bo‘lgan
tadbirkorlik subyektlari soni jami subyektlar soni-
ning 33,3 foizini tashkil etgan bo‘lsa, 2019-yilga
kelib soliq qarzi mavjud bo‘lgan tadbirkorlik sub-
yektlari soni 37,7 foizgacha ko‘paygan.
Shuningdek, respublikada soliq qarzi mavjud
bo‘lgan tadbirkorlik subyektlarining jami soliq
qarzlarini soliqlar va yig‘imlar kesimidagi tahlilini
quyidagi 2-rasm orqali ko‘rishimiz mumkin.
2015-yil
2016-yil
2017-yil
2018-yil
2019-yil
Soliq qarzi bo'lmagan subyektlar soni
559
576,7
582,5
630,9
657,1
Soliq qarziga ega YTTlar soni
181
182,8
221,5
287,1
316,9
Soliq qarziga ega yuridik shaxslar soni
98,5
132,5
97
89
82
838,5
892
901
1 007
1 056
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
130
2-rasm. Respublika bo‘yicha jami soliq qarzlarining soliqlar va yig‘imlar
kesimidagi ulushi tahlili
(foizda).
[4]
Yuqoridagi 2-rasm ma’lumotlarini ko‘rib
chiqadigan bo‘lsak, ushbu rasmda asosiy soliq turla-
ri tahlil qilingan. Xususan, 2015-yilda QQSdan qarz
summasi jami soliq qarzining 35,4 foizini tashkil
qilgan bo‘lsa, 2019-yilga kelib ushbu ko‘rsatkich
31,5 foizgacha tushgan. 2019-yildagi pasayish omil-
laridan biri bu PF-5837-sonli farmonga asosan,
QQSning stavkasi 20 foizdan 15 foizga tushirilganli-
gi bo‘lib hisoblanadi. [5] Shunday bo‘lsada, QQS jami
soliq qarzidagi ulushi yuqori va bu salbiy holatdir.
Foyda solig‘i bo‘yicha soliq qarzi 2015-yil
jami soliq qarzining 4,7 foizini tashkil etgan bo‘lsa,
2019-yilga kelib ushbu ko‘rsatkich 7,2 foizgacha
oshgan. Buning sabablaridan biri bu yuridik shaxs-
larning foyda solig‘i stavkasi 12 foizdan 15 foizga
ko‘tarilganligi bo‘lsa, yana bir sababi yakka tartib-
dagi tadbirkorlarda belgilangan 1 mlrd. so‘m chega-
raviy miqdordan oshib ketgan hollarda foyda va
QQS to‘lashga o‘tganligini ko‘rsatsak bo‘ladi. Soliq
to‘lovchilar, shu jumladan soliq stavkalarining oshi-
shi bevosita soliq qarzlari ko‘payishiga ta’sir qiladi
va aksincha.
3-rasm. Respublika bo‘yicha mol-mulk va yer soliqlaridan soliq qarzi mavjud bo‘lgan jismoniy
shaxslar (yakka tartibdagi tadbirkorlardan tashqari) to‘g‘risida ma’lumot. [7]
2015-yil
2016-yil
2017-yil
2018-yil
2019-yil
QQS
35,4
33,2
36,8
37,1
31,5
Aksiz solig'i
8,2
9,4
10,3
8,6
9,1
Foyda solig'i
4,7
6,1
5,8
5,5
7,2
Aylanmadan olinadigan soliq
5,4
5,7
5,1
5
4,3
Yer solig'i
8,1
7,9
8,2
8,8
9,1
Mulk solig'i
5,4
6,1
6,3
5,9
6,2
Yer qa'ridan foydalanganlik uchun soliq
7
8,3
7,9
10,2
8,5
Boshqa soliqlar va yig'imlar
25,8
23,3
19,6
18,9
24,1
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
4 968,9
5 269,1
5 935,2
6 406,9
7 350,1
987,2
1 024,1
1 201,8
1 250,1
1 389,6
557,5
578,9
601,3
642,6
861,5
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0,0
1 000,0
2 000,0
3 000,0
4 000,0
5 000,0
6 000,0
7 000,0
8 000,0
2015-yil
2016-yil
2017-yil
2018-yil
2019-yil
Jismoniy shaxslar soni (ming dona)
Soliq qarziga ega jismoniy shaxslar soni (ming dona)
Soliq qarzi summasi (mlrd. so'mda)
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
131
Bundan tashqari, 2015-2019-yillar mobayni-
da aksiz solig‘i bo‘yicha soliq qarzlari jami soliq
qarzlarining o‘rtacha 9,1 foizini tashkil qilgan. Shu-
ningdek, aylanmadan olinadigan soliq[6]
(2020-yil-
ga qadar yagona soliq to‘lovi deb yuritilgan)
pasa-
yish tendensiyasiga ega. 2015-yil 5,4 foizni tashkil
etgan bo‘lsa 2019-yilga kelib 4,3 foizgacha tushgan.
Buning sababini yuqorida aytib o‘tganimizdek
yakka tartibdagi tadbirkorlarning foyda solig‘i va
QQSga to‘lashga o‘tishi deb ko‘rsatishimiz mumkin.
Shuningdek, yer solig‘i bo‘yicha qarz sum-
masi jami soliq qarzlarining o‘rtacha 8,4 foizini,
mulk solig‘i o‘rtacha 5,9 foizini va yer qa’ridan foy-
dalanganlik uchun soliq esa o‘rtacha 8,4 foiziga
to‘g‘ri keladi.
Respublika bo‘yicha 2015-2019-yillar davri-
da mol-mulk va yer soliqlaridan soliq qarzi mavjud
bo‘lgan jismoniy shaxslar (yakka tartibdagi tadbir-
korlardan tashqari) to‘g‘risida ma’lumotni quyidagi
3-rasmdan ko‘rishimiz mumkin
Yuqoridagi 3-rasm ma’lumotlaridan shuni
ko‘rishimiz mumkinki, soliq to‘lovchi jismoniy
shaxslarning (yakka tartibdagi tadbirkorlardan
tashqari) soni o‘sish tendensiyasiga ega. 2015-yil
jami mol-mulk va yer solig‘i to‘lovchilari bo‘lgan
jismoniy shaxslar soni 4 968,9 mingtani tashkil
etgan bo‘lsa, 2016-yil 5 269,1 ming, 2017-yil
5 935,2 ming, 2018-yil 6 406,9 ming va 2019-yil esa
7 350,1 mingtaga yetgan. 2019-yilda 2015-yilga
qaraganda 2 381,2 mingtaga yoki 67,6 foizga
oshgan. O‘zbekiston Respublikasida aholi soni
yildan yilga oshayotganligi o‘z-o‘zidan mol-mulk va
yer solig‘i to‘lovchilari bo‘lgan jismoniy shaxslar
sonining oshishiga olib kelishi tabiiy holdir.
3-rasm ma’lumotlarini tahlil qiladigan bo‘l-
sak, mol-mulk va yer soliqlaridan soliq qarzi mav-
jud bo‘lgan jismoniy shaxslarning (yakka tartibdagi
tadbirkorlardan tashqari) soni 2015-yilda 987,2
mingtani, 2016-yilda 1 024,1 mingtani, 2017-yilda
1 201,8 mingtani, 2018-yilda 1 250,1 mingtani va
2019-yil 1 389,6 mingtani tashkil etgan. Bu 2019-
yilda 2015-yilga nisbatan 402,4 mingtaga yoki 29
foizga ko‘payganligini bildiradi.
Shuningdek, ularning soliq qarzlari summa-
lari 2015-yilda 557,5 mlrd. so‘mni, 2016-yilda 578,9
mlrd. so‘mni, 2017-yilda 601,3 mlrd. so‘mni, 2018-
yilda 642,6 mlrd. so‘mni va 2019-yilda ushbu sum-
ma 861,5 mlrd. so‘mga yetgan. Bu ko‘rsatgich 2015-
yilga nisbatan 304,0 mlrd. so‘mga yoki 35,3 foizga
oshganini ko‘rsatadi.
Xulosa va takliflar.
Xulosa sifatida shuni aytishimiz mumkinki,
so‘nggi yillarda soliq stavkalarining pasaytirilishi,
tadbirkorlik subyektlariga o‘zlarining faoliyatlarini
olib borishda yengillik va keng imkoniyat yaratmoq-
da. Shunga qaramay soliq qarzi mavjud bo‘lgan
soliq to‘lovchilarimiz talaygina.
Fikrimizcha soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha
qarzdorlikni kamaytirish ularni muddatida va to‘liq
undirish samaradorligini oshirishda quyidagi taklif-
lar o‘z samarasini beradi deb hisoblaymiz:
1. Germaniya davlatida soliq qarzlaridan voz
kechish holatlari ko‘p uchraydi. Bu ayniqsa kichik
tadbirkorlik subyektlariga to‘g‘ri keladi. O‘zbekis-
tonda ham ushbu konsepsiyani qo‘llash maqsadga
muvofiq hisoblanadi. Bunda soliq qarzi kechilayot-
gan kichik tadbirkorlik subyektlari kelajakda ishlab
ketilishiga ishonch hosil qilinishini e’tiborga olish
lozim.
2. Amaliyotda jinoiy ish doirasida o‘tkazilgan
soliq auditi natijasida qo‘shimcha hisoblangan soliq-
lar, shu jumladan moliyaviy sanksiyalar soliq to‘lov-
chi tomonidan jinoiy ish o‘tkazgan vakolatli organ-
ning deposit hisobraqamiga to‘lanadi, lekin ushbu
summa soliq organining bazasida ko‘rinmaydi ya
soliq to‘lovchining shaxsiy kartochkasida aks et-
maydi. Buning oqibatida soliq to‘lovchining hisobra-
qamiga avtomat inkasso topshiriqnomasi qo‘yiladi
hamda soliq to‘lovchi ikki yoqlama soliq tortilishiga
olib keladi. Mazkur masala yuzasidan Soliq kodek-
siga tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilishi
maqsadga muvofiq hisoblanadi.
3. Xorij tajribasida soliq qarzini majburiy
undirish bilan shug‘ullanadigan alohida xususiy
firmalar mavjud. Soliq qarzi uzilmaganda soliq
organi mazkur firmalar bilan hamkorlikda undirish
tizimi yo‘lga qo‘yilgan. O‘zbekistonda ham ushbu
tizimni joriy etish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
4. Jismoniy shaxslarga yer va mol-mulk so-
liqlarini belgilangan muddatida to‘lamaganliklari
uchun soliq summasiga penya hisoblash bilan birga-
likda soliq qarzi summasining 20 foizi miqdorida
ma’muriy jarima qo‘llanilishi maqsadga muvoq hi-
soblanadi.
Manba va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020-yil 29-dekabr.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. 2017-yil 7-fevral.
3. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
4. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining rasmiy veb sayti: http://www.soliq.uz ma’lumotlari.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5837-sonli Farmoni. 2019-yil 26-sentabr.
6. O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, 461-modda. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy
uyi, 2020-yil. – 640 bet.
7. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining rasmiy veb sayti: http://www.soliq.uz ma’lumotlari.
8. Margherita Ebraico. An Assessment of the Performance of the Italian Tax Debt Collection System // Taxation papers. –
2015. P-53.
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон
132
9. Michael Brostek. Tax debt collection IRS needs to better manage the collection notices sent to individuals. // United
States government Accountability office.-2009. P-27.
10. Алихин С.Н., Левачева Д.А. Эволюция механизма принудительного взыскания задолженности перед
бюджетом.// Налоги. – 2018 г. –С.28.
11. Виноходова И.Г. Совершенствование практики взыскания задолженности организаций по налогам и сборам.
// Научное статья., 2019 г.–С.22.
12. Toshmatov Sh. Korxonalar iqtisodiy faolligini oshirishda soliqlar rolini kuchaytirish muammolari. Doktorlik ishi.
Avtoreferat. T.: 2008-yil.
13. Niyazmetov I. Soliq yukining tadbirkorlik subyektlari moliyaviy faoliyatiga va budjet daromadlariga ta’siri tahlili.
Nomzodlik ishi. Avtoreferat -2008-yil.
14. Jo‘rayev A. Davlat budjeti daromadlarini shakllantirishning dolzarb muammolari. Doktorlik ishi. Avtoreferat. – T.:
2006-yil.
СОЛИҚЛАР ВОСИТАСИДА РАҒБАТЛАНТИРИШНИНГ ХАЛҚАРО АМАЛИЁТИ
Гиясов Сарвар Аъзамович -
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
Молия ва бухгалтерия ҳисоби кафедраси доценти в.б.
иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
Аннотация.
Мазкур мақолада корхоналарнинг инновацион-инвестицион фаолиятини солиқлар воситасида
тартибга солиш, хусусан рағбатлантиришнинг халқаро амалиёти ёритилган. Шунингдек, солиқ имтиёзлари ва
преференцияларнинг янги шакллари, уларнинг ижобий ва афзаллик жиҳатлари тадқиқ этилган. Солиқлар
воситасида рағбатлантиришнинг хориж тажрибасини Ўзбекистонда қўллаш имкониятлари таҳлил қилинган.
Тадқиқотлар натижасида тегишли илмий хулосалар шакллантирилиб, илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлар
чиқилган.
Калит сўзлар:
солиқлар, инвестиция, кредит, солиқ имтиёзлари, инвестицион солиқ кредити, солиқ кредити,
солиқ чегирмаси, инвестицион чегирма, амортизация ажратмалари.
МЕЖДУНАРОДНАЯ ПРАКТИКА НАЛОГОВОГО СТИМУЛИРОВАНИЯ
Гиясов Сарвар Аъзамович -
и.о доцент кафедры Финансы и бухгалтерский учёт
Ташкентского государственного университета
доктор философии по экономическим наукам (PhD)
Аннотация.
В данной статье приведена международная практика налогового регулирования, в частности
стимулирования инновационно-инвестиционной деятельности предприятий. А также исследованы новые формы,
положительные и преимущественные аспекты налоговых льгот и преференций. Проведен анализ возможностей
применения зарубежного опыта налогового стимулирования в Узбекистане. В результате исследований
сформированы соответствующие научные выводы и разработаны научные предложения и практические
рекомендации.
Ключевые слова:
налоги,инвестиция, кредит, налоговые льготы, инвестиционных налоговый кредит,
налоговый кредит, налоговый вычет, инвестиционный вычет, амортизационные отчисления.
INTERNATIONAL PRACTICE OF TAX INCENTIVES
Giyasov Sarvar Azamovich -
Associate Professor of Finance and Accounting Department
Tashkent State University Doctor of philosophy
in economic sciences (PhD)
Annotation.
This article describes the international practice of tax regulation, in particular, the promotion of innovative
and investment activities of enterprises. New forms, positive and preferential aspects of tax benefits and preferences are also
studied. The analysis of the possibilities of applying foreign experience of tax incentives in Uzbekistan is carried out. As a result of
the research, relevant scientific conclusions were formed and scientific proposals and practical recommendations were
developed.
Keywords:
taxes, investment, credit, tax benefits, investment tax credit, tax credit, tax deduction, investment deduction,
depreciation deductions.
Кириш.
Инновацион ва инвестицион фао-
лиятни солиқлар воситасида рағбатлантириш
муаммолари ва мазкур фаолиятларни ривож-
лантиришни тадқиқ этишда, илғор хориж таж-
рибаси ҳамда амалиётини ўрганиш муҳим аҳа-
мият касб этади. Солиқ имтиёзлари иқтисодиёт-
ни тартибга солишнинг жаҳонда энг кенг тар-
қалган билвосита усулларидан бири ҳисоблана-
МОЛИЯ ВА СОЛИҚЛАР
