Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
44
RAQAMLI TRANSFORMATSIYA KONSEPSIYALARI VA ULARNING AHAMIYATI
Kucharov Abrorjon Sobirjanovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Bobojonov Azizjon Babaxanovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Abdurakhmonov Abdumalik Abdurashidovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada raqamlashtirishning o
‘
ziga xos xususiyatlari, raqamlashtirish va
raqamli transformatsiya atamalarining tushunchasi, turlari va farqlari, raqamli texnologiyalar orqali
chet mamlakatlardagi oxirgi yillardagi ulushi, raqamli texnologiyalarning biznesdagi afzalliklari va
kamchiliklari va
ulardagi hodimlarning o’rni, raqamli iqtisodiyotning mezonlari va
yirik online biznes
modellari o‘
rganilib, tahlil qilingan hamda kerakli xulosa va takliflar berib o
‘
tilgan.
Kalit so’zlar:
raqamlashtirish (digitalization), raqamli transformatsiya, raqamli
texnologiyalar, raqamli iqtisodiyot, raqamli biznes model.
КОНЦЕПЦИИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ И ИХ ВАЖНОСТЬ
Кучаров Аброржан Собирджанович
Ташкентский государственный университет экономики
Бобожонов Азизжон Бабаханович
Ташкентский государственный университет экономики
Абдурахманов Абдумалик Абдурашидович
Ташкентский государственный университет экономики
Аннотация.
В данной статье рассматриваются и анализируются особенности
цифровизации, понятие, виды и различия терминов цифровизация и цифровая
трансформация, доля цифровых технологий за рубежом за последние годы, преимущества и
недостатки цифровых технологий в бизнесе и роль персонала в них, критерии цифровой
экономики и основные онлайн
-
бизнес
-
модели, а также даются необходимые выводы и
предложения.
Ключевые слова:
Цифровизация, оцифровка, цифровая трансформация, цифровые
технологии, цифровая экономика, цифровая бизнес
-
модель.
DIGITAL TRANSFORMATION CONCEPTS AND THEIR IMPORTANCE
Kucharov Abrorjon Sabirdjanovich
Tashkent state university of economics
Bobojonov Azizjon Babakhanovich
Tashkent state university of economics
Abdurakhmonov Abdumalik Abdurashidovich
Tashkent state university of economics
Abstract.
This article examines and analyzes the features of digitalization, the concept, types
and differences of the terms digitalization and digital transformation, the share of digital technologies
abroad in recent years, the advantages and disadvantages of digital technologies in business and the
role of personnel in them, the criteria of the digital economy and the main online business models, as
well as the necessary conclusions and suggestions.
Keywords:
digitalization, digital transformation, digital technology, digital economy, digital
business model.
I SON - YANVAR, 2024
UO‘K:
316.422.44
44-56
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
45
Kirish.
Raqamli transformatsiya bugungi kunda tobora muhim mavzuga aylanib borayotganligi
sababli texnologik o
’
zgarishlarning tez sur
’
atlari bilan kompaniyalar raqobatbardosh bo
’
lish
uchun o
’
zlarining biznes modellarini moslashtirishlari va rivojlantirishlari muhim ahamiyatga
ega. Raqamli transformatsiyaning afzalliklari juda ko
’
p, samaradorlik va samaradorlikni
oshirishdan tortib, mijozlar tajribasini yaxshilash va daromadni oshirishgacha. Biroq,
muvaffaqiyatli raqamli transformatsiyaga erishish oson ish emas va ko
’
plab kompaniyalar
amalga oshirish bilan kurashmoqda.
Raqamli transformatsiya jamiyatning barcha jabhalariga, ayniqsa mamlakat
iqtisodiyotiga ta'sir qiladi va yangi tarmoq istiqbollarini, biznes modellarini, qiymat zanjirlarini
ochib beradi, mijozlar talablarini qondiradi, xizmatlarni yanada samarali taqdim etadi, turli
potentsial sheriklar o'rtasidagi hamkorlik va ma'lumotlar almashadi.
Adabiyotlarning sharhi.
Kompaniyaning raqamli transformatsiyasini tahlil qilishdan oldin, "raqamli" so’zi nimani
anglatishini tushunish juda muhimdir. McKinsey ta'rifiga ko'ra "raqamli " uchta asosiy
funksiyaga bo'linishi mumkin
5
:
- Biznes dunyosining yangi yo'nalishlarida qiymat yaratish;
- Mijozlar tajribasiga bevosita ta'sir qiladigan jarayonlarni optimallashtirish;
- Biznes tashabbusini qo'llab-quvvatlaydigan asosiy imkoniyatlarni yaratish;
Shuningdek, raqamli transformatsiyaning turli xil ta'riflari quyidagi jadvalda o'rganildi:
1-jadval
Raqamli transformatsiyaning turli xil ta'riflari
6
Manba
Ta’rif
Westerman et al.
(2011)
"Raqamli transformatsiya (DT)
—
korxonalarning ish faoliyatini yoki
imkoniyatlarini tubdan yaxshilash uchun texnologiyadan
foydalanish
—
butun dunyo bo'ylab kompaniyalar uchun dolzarb
mavzuga aylanmoqda. Barcha sohalardagi rahbarlar analitik,
mobillik, ijtimoiy media va aqlli o'rnatilgan qurilmalar kabi raqamli
yutuqlardan foydalanmoqdalar va mijozlar bilan munosabatlarni,
ichki jarayonlarni va qiymat takliflarini o'zgartirish uchun ERP kabi
an'anaviy texnologiyalardan foydalanishni takomillashtirmoqdalar"
Bouee´ and
Schaible
(2015)
Biz
raqamli
transformatsiyani
iqtisodiyotning
barcha
tarmoqlarining izchil tarmog'i va raqamli iqtisodiyotning yangi
voqeliklariga moslashtirish sifatida tushunamiz. Tarmoqli
tizimlardagi qarorlarga ma'lumotlar almashinuvi va tahlil qilish,
variantlarni hisoblash va baholash, shuningdek harakatlarni
boshlash va oqibatlarni kiritish kiradi
Mazzone (2014)
“Raqamli transformatsiya
-bu strategik va taktik jihatdan
kompaniya, biznes modeli, g'oyalar jarayoni yoki davom etayotgan
raqaml
i evolyutsiyasi”
Bugungi kunda raqamli transformatsiya biznesning turli sohalarida keng qo'llanilmoqda,
chunki bu korxonalarga mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash va ularning xatti-
harakatlarini tushunish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan mijozlar ma'lumotlarini to'plash va
tahlil qilish imkonini beradi. Ushbu ma'lumotlardan mijozlar ehtiyojlari to'g'risida bashorat
qilish uchun ham foydalanish mumkin, bu esa biznesning raqobatbardosh bo'lishiga va yangi
5
Digital consulting | McKinsey & Company | McKinsey Digital | McKinsey & Company
6
Muallif ishlanmasi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
46
xizmatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Misol uchun, muvaffaqiyatli biznes modelini
raqamlashtirish uchun, birinchidan, dastlabki vaziyat va muammo ta'rifi mos yondashuvni
qo'llash uchun bir kompaniya tahlil qilinishi kerak, keyin maqsad va yechimlar yondashuv
oldinga qo'yiladi, nihoyat, raqamlashtirish rejasi amalga oshiriladi (Daniel Schallmo &
Christopher, 2018).
Raqamli transformatsiya
–
bu tashkilotlarning o'z operatsiyalarini o'zgartirish va
mijozlarga yaxshiroq xizmat ko'rsatadigan yangi biznes modellarini yaratish uchun raqamli
texnologiyalarni qabul qilish jarayonini tavsiflash uchun ishlatiladigan atama. Texnologik
o'zgarishlarning ortib borayotgan sur'ati bilan raqamli transformatsiya kompaniyalar uchun
o'z sohalarida raqobatbardosh va dolzarb bo'lib qolishning asosiy strategiyasiga aylandi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Xorijiy olimlarning mavzuga doir ilmiy adabiyotlari va maqolalarini
oʻrganish hamda
xorijiy kompaniyalarning bu boradagi tajribalarini tahlil qilish asosida mualliflik yondashuvlari
keltirilgan. Shuningdek, maqolaning ilmiy va amaliy ahamiyatini oshirish maqsadida
Oʻzbekiston Respublikasi davlat statistika qoʻmitasi ma’lu
motlarini statistik tahlil usullari
(dinamik va qiyosiy tahlil usullari), chet el statistika websaytlaridan (statista.com, the
guardian.com) va xorijiy olimlarning adabiyotlaridan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Raqamli transformatsiyaga kelganda kompaniyalar duch keladigan asosiy
muammolardan biri bu texnologik o’zgarishlarning keskin sur’atidir. Eng so’nggi
innovatsiyalar
va tendentsiyalardan xabardor bo’lish, ayniqsa resurslari cheklangan kichik korxonalar uchun
juda qiyin vazifa bo’lish
i mumkin. Bundan tashqari, chalkashliklarga va amalga oshirishda
noto’g’ri qadamlarga olib kelishi mumkin.
Ushbu qiyinchili
klarga qaramay, raqamli transformatsiyaga kelganda ko’plab
muvaffaqiyatlar mavjud. Raqamli texnologiyalarni qo’llagan va biznes model
larini shunga mos
ravishda moslashtirgan kompaniyalar o’z faoliyatida sezilarli yaxshilanishlarni, shuningdek,
mijozlar ehtiyojini qondirish va sodiqlikni oshirish kabi foydali natijalarga erishishdi. Misol
uchun, raqamli marketing strategiyalarini amalga oshirgan kompaniyalar yangi auditoriyalarni
qamrab olish va mijozlar bilan yanada samarali muloqot qilish imkoniga ega bo’lishdi, ta’minot
zanjiri operatsiyalarini raqamlashtirganlar esa samaradorlikni oshirish va xarajatlarni
kamaytirishga muvaffaq bo’lis
hdi.
Muvaffaqiyatli raqamli transformatsiyaga erishish uchun kompaniyalar avvalo o’z
maqsad va vazifalarini aniq tushunishl
ari kerak. Bu raqamli texnologiyalardan foyda ko’rishi
mumkin bo’lgan biznes sohalarini aniqlash, shuningdek, ushbu texnologiyalar ta
qdim etadigan
o’ziga xos qiyinchiliklar va imkoniyatlarni tushunishni anglatadi. Shu tariqa kompaniyalar
amalga oshirish uc
hun yo’l xaritasini ishlab chiqishlari mumkin, jumladan, zarur resurslar va
potensiallarni aniqlash va muvaffaqiyat uchun aniq ko’rsa
tkichlarni belgilash shular jumlasiga
kiradi.
Muvaffaqiyatli raqamli transformatsiyaning yana bir muhim omili hamkorlik va
muloqotga e’tibor qaratishdir. Bu xodimlar va mijozlardan tortib yetkazib beruvchilar va
hamkorlargacha bo’lgan o’zgarishlar jarayoniga tashkilot bo’ylab manfaatdor tomonlarni jalb
qilishni anglatadi. Hamkorlik va muloqot madaniyatini yuksaltirish orqali kompaniyalar
hamma bir xil maqsadlar sari harakat qilishini va o’zgarishlarni tahlil qilish va qo’llab
-
quvvatlashni ta’minlashi mumkin
.
Albatta, raqamli transformatsiya bilan bog’liq jihatlardan biri, xususan, ma’lumotlar
xavfsizligi va maxfiylik bilan bog’liq xavflar ham mavjud. Kompaniyalar maxfiy ma’lumotlarni
himoya qilish, shuningdek, tegishli qoidalar va standartlarga rioya qilish uchun mustahkam
tizimlar va jarayonlar mavjudligini ta’minlashi maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari,
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
47
kompaniyalar o’zgaruvchan bozor sharoitlari va mijozlar ehtiyojlariga javoban o’z
strategiyalarini moslashtirish va rivojlantirishga tayyor bo’lishi loz
im.
Bugungi tez sur’atda o’zgaruvchan biznes landshaftida, tashkilotlar raqobatdan oldinda
qolish uchun raqamli transformatsiyani qabul qilishlari lozim. Raqamli transformatsiya
–
bu
biznesning har bir jabhasiga raqamli texnologiyalarni integratsiyalash ja
rayoni bo’lib, u qanday
ishlashini va mijozlarga qiymat berishini tubdan o’zgartiradi. Raqamli transformatsiyaning
ahamiyati yana shundan iboratki, u kompaniyalarga operatsion samaradorligini oshirish,
daromadlarni oshirish va mijozlar tajribasini yaxshilashga yordam beradi.
Texnologiyaning biznes modellariga o’zgartiruvchi ta’siri tufayli raqamli transformatsiya
tobora zarur
bo’lib qoldi. Sun’iy intellekt, bulutli hisoblash va narsalar interneti kabi raqamli
texnologiyalarning o’sishi bilan raqamli transfo
rmatsiyani qabul qilmaydigan tashkilotlar ortda
qolish xavfi mavjud. Bundan tashqari, raqamli transformatsiya kompaniyalarg
a o’z mijozlarini
yaxshiroq tushunishga va ularning ehtiyojlariga samaraliroq javob berishga yordam beradi, bu
esa bugungi mijozlarga
yo’naltirilgan biznes muhitida juda muhimdir.
Raqamli transformatsiyadan muvaffaqiyatli o’tgan kompaniyaning misollaridan
biri -
Microsoft. 2014-yilda Microsoft kompaniyasining yangi bosh direktori Satya Nadella
kompaniya strategiyasida bulutli texnologiyalar va mobil kompyuterlarga nisbatan katta
o’zgarishlarni e’lon qildi. Bu Office 365 va Azure kabi bulutli texnologiyalarg
a asoslangan yangi
xizmatlarni ishlab chiqishga katta sarmoya kiritdi. Kompaniyaning bulutli texnologiyalarga
bo’lgan e’tibori o’z sa
marasini berdi, Microsoft hozirda Amazon Web Services dan keyin
dunyodagi ikkinchi yirik bulut provayderiga aylandi.
1-rasm. Microsoftning ketma-ket yillar hisobidagi daromadlari
7
Microsoftning dunyodagi daromadi 2021 yildan 2022-yilgacha nisbatan taxminan 18
foizga o’sdi va 198 milliard AQSh dollaridan oshdi. Bu dasturiy ta’minot giganti uchun sotishdan
tushgan daroma
d bo’yicha yana bir rekord yil bo’ldi
8
.
2010-yilda ishga tushirilgan Azure esa Microsoft tomonidan yaratilgan xususiy va
ommaviy bulutli hisoblash platformasidir. Microsoft Azure yechimlari xizmat sifatida
infratuzilmani (IaaS), xizmat sifatida platforman
i (PaaS) va dasturiy ta’minotni xizmat sifatida
7
https://www.statista.com/statistics/267805/microsofts-global-revenue-since-2002/
8
https://www.statista.com/statistics/267805/microsofts-global-revenue-since-2002/
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
48
(SaaS) o’z ichiga oladi, ular virtual hisoblash, saqlash, tarmoq va analitika kabi xizmatl
ar uchun
foydalaniladi. Azure ning vaqt o’tishi bilan o’sish sur’ati shuni ko’rsatadiki, butun dunyo bo’ylab
tashkilotlarda ushbu xizmatlarga talab katta.
Microsoft Azure mahsulotlari va yechimlari. 2021 yil holatiga ko’ra, Azure bulutli
platformasi 200 da
n ortiq bulutli xizmatlarini va mahsulotlarini o’z ichiga oladi. Ular barcha
o’lchamdagi kompaniyalar uchun mos bo’lib, ba’zilari sog’liqni saqlash, moliyaviy xizmatlar,
hukumat va chakana savdo kabi muayyan sohalarga moslashtirilgan. Global mijozlar bazasining
turli ehtiyojlarini qondirish uchun Microsoft doimiy ravishda ko’payib borayotgan operatsion
tizimlar va dasturl
ash tillarini qo’llab
-quvvatlash uchun Azure portfelini ishlab chiqadi. Shunga
ko’ra, Azure platformasi biznes uchun o’z maqsadlariga eris
hish uchun texnologiyadan
foydalanish uchun mashhur tanlovdir. Dunyo boʻylab tashkilotlarning deyarli 56 foizi bulutli
xizmatlari uchun Microsoft Azuredan foydalanadi.
Microsoft Azurening asosiy yechimlari qatoriga ma’lumotlarni boshqarish, media
xizmatlar
i, mashinalarni o’rganish va sun’iy intellekt (AI), ishlab chiquvchilar vositalari va
narsalarning interneti (IoT) ilovalari kiradi. Bundan tashqari, Azure global, mintaqaviy va
sohaga oid foydalanish uchun ko’plab muvofiqlik sertifikatlari bilan namoyish
etilgan bulutli
xavfsizlik mahsulotlari va xizmatlari nuqtai nazaridan ilg’or. Shunday qilib, Microsoft bulutli
bulutn
i muvaffaqiyatli qabul qilish uchun to’siq bo’lib qolayotgan bulutli hisoblash xavfsizligi
muammolarini yengib o’tishga yordam berishga in
tiladi.
Microsoft Azure global bulut bozorida Amazon Web Services va Google Cloud bilan birga
yetakchilik qiladi. Ushbu uchta yuqori miqyosli bulutli provayderlar bulutli infratuzilma
xizmatlari bozorining yetakchilari bo’lib, Microsoft bozorning taxminan
chorak qismini
egallaydi. Shunisi e’tiborga loyiqki, Microsoft bulutli biznesga o’zining asosiy raqobatchilaridan
kech
roq kirishiga qaramay, tezda yetib olishga muvaffaq bo’ldi. Windows OS va unumdorlik
uchun ko’plab ilovalari bilan kompaniya bulutga o’tishdan oldin IT bo’limlarida kuchli o’rin
egallagan. Shunga ko’ra, Azurening kuchli tomonlaridan biri bu xizmat sifatida
dasturiy
ta’minot (SaaS) bo’lib, ko’plab korporativ SaaS vositalari, eng muhimi Office 365 o’z ichiga oladi.
Bundan tashqari, Microsoft gibrid bulut bozorida kuchli ishtirok etadi, bu esa kompaniya
muhim ma’lumotlar markazi sarmoyasi uchun e’tiborga molik
hamkorga aylantiradi.
2-rasm
. Microsoft Azurening ketma ket yillardagi daromad ko’rsatkichi
9
9
https://www.statista.com/statistics/1242206/microsoft-azure-revenue-yoy-quarterly/
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
49
2023-moliyaviy yilning birinchi choragida
Microsoft Azure daromadining o’sishi 31 foizni
tashkil etdi. Azure - Microsoftning bulutli hisoblash xizmati
bo’lib, u turli xil foydalanish
holatlari uchun turli xil kengaytiriladigan yechimlarni yaratish uchun ishlatiladi. Azurening eng
katta raqobatchilari Amazon Web Services (AWS) va Google Cloud hisoblanadi.
Microsoft Azure daromadi.
Microsoft Azure dan olingan daromadning aniq tafsilotlarini
e’lon qilmaydi. Buning o’rniga, Azure dan olingan daromadlar o’zining aqlli bulut segmentiga
integratsiyalangan
bo’lib, u davlat, xususiy va gibrid server mahsulotlari va bulut xizmatlaridan
iborat. 2021-yilda aqlli bulut segmenti 60 milliard AQSH dollaridan ortiq daromad keltirdi,
Azure server mahsulotlari va bulutli xizmatlar daromadlarini ayniqsa oshirdi. Shu bilan birga,
Microsoft-ning aqlli bulutida boshqa qimmatli mahsulotlar, jumladan konsalting xizmatlari va
asosi
y qo’llab
-quvvatlash xizmatlari ham mavjud.
10
Microsoft Azure mahsulotlari va xizmatlari.
O’zining Azure platformasi orqali Microsoft o’z
mijozlariga turli xil bulutli hisoblash resurslarini taklif etadi, jumladan virtual ish stoli, SQL
ma’lumotlar bazasi yoki serversiz Kubernetes. 2021
-
yil oʻrtalarida Microsoft Azure bozorida
jami 16 000 ga yaqin mahsulot va xizmatlar taklif qilingan boʻlib, ularning
aksariyati IT va
boshqaruv vositalari toifasi ostida roʻyxatga olingan
11
. Bozor Azurening narx strategiyasiga
yaxshi javob berdi, IT-
mutaxassislari o’rtasida o’tkazilgan global so’rovda respondentlarning
deyarli uchdan bir qismi Azureni boshqa provayderlar
dan ko’ra ko’proq pul uchun eng yaxshi
narxni ta’minlovchi deb baholadi.
Raqamli transformatsiya kompaniyalarga yangi biznes modellari va daromad oqimlarini
yaratishda ham yordam berishi mumkin. Misol uchun, Airbnb sayohatchilarga o’z turar
joylarini ijaraga berish platformasini taklif qilib, mehmonxona sanoatini ortda qoldirdi. Bu
qisqa mudd
atli ijara uchun yangi bozorni yaratdi va an’anaviy mehmonxonalarni biznes
modellarini qayta ko’rib chiqishga majbur qildi. Airbnb kompaniyasining daromadi yildan yilga
o’sib bormoqda, quyidagi graphda kompaniyaning 2017 yildan 2022 yilgacha bo’lgan butun
dunyo bo‘ylab daromadining o’sish ko’rsatkichlarini milliard AQSH dollarida ko’rishimiz
mumkin:
3- rasm
. Airbnbning yillar davomida daromadi ko’rsatkichi
12
10
https://www.statista.com/statistics/273482/
11
https://www.statista.com/statistics/1234173/
12
https://www.statista.com/statistics/1193532/airbnb-nights-experiences-booked-worldwide/
2,56
3,65
4,81
3,38
5,99
8,4
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
2017
2018
2019
2020
2021
2022
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
50
Dunyo bo’
ylab Airbnbning umumiy daromadi 2022 yilga kelib 8.4 milliard AQSh dollariga
yetdi
. Bu o’tgan yilgi jami 5,99 milliardga nisbatan o’sish bo’ldi. 2020 yilda daromadning
pasayishini koronavirus (COVID-
19) pandemiyasi bilan bog’lash mumkin, bu butun dunyo
bo’ylab sayohatlarning buzilishiga olib keldi. Airbnb daromadlarini mintaqalar bo’yic
ha
taqsimlashda Airbnb tashkil etilgan Shimoliy Amerika 2022 yilda eng ko’p daromad keltirdi.
Airbnb
–
bu odamlarga o’z turar uy
-joylarini sayohatchilarga ijaraga berish imkonini
beruvchi onlayn xizmatdir. Airbnb tomonidan qo’llaniladigan asosiy texnologiy
alar orasida
veb-
ishlab chiqish, mobil ilovalar, to’lov tizimlari va katta ma’lumotlarni qayta ishlash kiradi.
Airbnb 2008 yilda kichik start-up sifatida boshlangan, ammo hoz
irda butun dunyo bo’ylab
millionlab mijozlarga xizmat ko’rsatuvchi xalqaro korpora
tsiyaga aylandi. Airbnb raqamli
biznes modeli bir nechta asosiy komponentlarni o’z ichiga oladi:
Uy egalari va ijarachilar o’rtasidagi aloqa platformasi.
Airbnb xostlarga o’z
ro’yxatini
ro’yxatga olish va narxlarni belgilash uchun qulay interfeysni taqdim etadi. Ijarachilar, o’z
navbatida, mavjud variantlarni ko’rishlari, uy egalari bilan bog’lanishlari va turar joyni bron
qilishlari mumkin.
To’lov va ma’lumotlarni qayta ishla
sh tizimi.
Airbnb har kuni millionlab tranzaktsiyalarni
qayta ishlaydi, shuning uc
hun kompaniya yuqori samarali to’lovlarni qayta ishlash va
ma’lumotlarni saqlash tizimiga ega. Barcha to’lovlar Airbnb tizimi orqali amalga oshiriladi, bu
barcha tomonlar uch
un tranzaktsiyalar xavfsizligini ta’minlaydi.
Fikr-mulohaza va reytinglar.
Airbnb uy egalari va ijarachilarga har bir turar joydan keyin
bir-birlarini baholash imkonini beradi, bu esa xizmatlar sifatini yaxshilashga va barcha
tomonlar o’rtasida yuqori darajadagi ishonchni ta’minlashga yordam beradi.
Marketing va reklama.
Airbnb yangi foydalanuvchilarni jalb qilish va brend xabardorligini
oshirish uchun raqamli marketing kanallaridan faol foydalanmoqda. Kompaniya, shuningdek,
mijozlar bilan muloqot qilish va
yangi takliflar haqida ma’lumot berish uchun ijtimoiy media,
bloglar va boshqa raqamli kanallardan foydalanadi.
Airbnb xizmatlarning maksimal shaffofligini ta’minlaydi va mehmonlar va mezbonlar
o’rtasidagi muloqotni rag’batlantiradi. Ushbu kompaniya raqam
li biznes modelini yaratdi, bu
esa odamlarga uylari yoki kvartiralarini qisqa muddatga ijaraga berish, sayohatchilarga esa
dunyoning istalgan nuqtasida hamyonbop va qulay turar joy topish imkonini beradi. Turar
joyni band qilish har bir ijaraga olingan mulk, fotosuratlar, sharhlar va boshqa mehmonlarning
tavsiyalari h
aqida batafsil ma’lumotga ega bo’lgan ma’lumotlar bazasini o’z ichiga olgan onlayn
platforma orqali amalga oshiriladi. Airbnb shuningdek, barcha buyurtma qilish va qolish
jarayonida mehmonlar va mezbonlarga yordam beradi.
Airbnb raqamli biznes modelining a
sosiy komponentlaridan biri uning platformasi bo’lib,
u mezbonlar va mehmonlarni samarali bog’laydi. Airbnb ijara takliflarini mehmonlar
so’rovlariga moslashtirish uchun mobil ilovalar texnologiyasi, onlayn ma’lumotlar bazalari va
mashinani o’rganish algor
itmlaridan foydalanadi. Kompaniya, shuningdek, mehmonlar uchun
ularning afzalliklari va oldingi bandlovlari asosida shaxsiy tavsiyalar yaratish uchun
texnologiyadan foydalanadi.
Airbnb raqamli biznes modelining yana bir muhim qismi bu mehmonlar va mezbonlar
o’rtasidagi xavfsizlik va ishonchni ta’minlashdir. Kompaniya har bir ijara xavfsiz va ishonchli
ekanligiga ishonch hosil qilish uchun shaxsni tasdiqlash, fotosuratlar va boshqa
mehmonlarning sharhlari kabi texnologiyalardan foydalanadi. Bu mehmonlarga turar joy
tanlashda ishonchni his qilish imkonini beradi va egalari o’z mulklari ishonchli qo’llarda
ekanligiga ishonch hosil qiladi.
Airbnb shuningdek, sayohatlar, madaniy tadbirlar va restoran
tavsiyalari kabi qo’shimcha
xizmatlarni taqdim etish orqali o’z
mijozlari uchun qiymat yaratadi. Kompaniya o’z
mijozlarining afzalliklarini tahlil qilish va qaysi qo’shimcha xizmatlar ular uchun ko’proq
qiziqish uyg’otishi mumkinligini aniqlash uchun AI texnologiyalari va ma’lumotlar tahlilidan
foydalanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
51
Raqamli tr
ansformatsiyaning muammolaridan yana biri bu tashkilotda yangi ko’nikma va
qobiliyatlarni rivojlantirish zaruratidir. Bu mavjud xodimlarni o’qitish yoki zarur raqamli
ko’nikmalarga ega bo’lgan yangi iste’dodlarni yollashni o’z ichiga olishi mumkin. Yana bi
r
qiyinchilik -
ma’lumotlarni samarali boshqarish va ulardan axloqiy va amaldagi qonunlar va
qoidalarga muvofiq foydalanishni ta’minlash zarurati hisoblanadi.
Ushbu qiyinchiliklarni bartaraf et
ish uchun kompaniyalar o’zlarining biznes
maqsadlariga mos keladigan aniq raqamli transformatsiya strategiyasini ishlab chiqishlari
kerak. Shuningdek, ular yangilik va tajriba madaniyatini o’rnatishlari kerak, bu erda xodimlar
yangi narsalarni sinab ko’ris
hga va muvaffaqiyatsizliklaridan saboq olishga undaydilar. Bundan
tashqari, kompaniyalar raqamli transformatsiya tashabbuslarini qo’llab
-quvvatlash uchun
yangi texnologiyalar va resurslarga sarmoya kiritishga tayyor bo’lishi kerak.
Raqamli transformatsiya
bugungi ishbilarmonlik muhitida raqobatbardosh bo’lishni
xohlay
digan tashkilotlar uchun muhim shartdir. Raqamli transformatsiyani qo’llaydigan
kompaniyalar o’zlarining operatsion samaradorligini oshirishlari, daromadlarni oshirishlari va
mijozlar tajribasini yaxshilashlari mumkin. Bundan tashqari, ular ilgari mumkin b
o’lmagan
yangi biznes modellari va daromad oqimlarini yaratishi mumkin. Raqamli transformatsiyada
muvaffaqiyatga erishish uchun kompaniyalar aniq strategiya ishlab chiqishi, innovatsiyalar va
t
ajriba madaniyatini o’rnatishi, yangi texnologiyalar va resursl
arga sarmoya kiritishga tayyor
bo’lishi kerak. To’g’ri yondashuv bilan raqamli transformatsiya raqamli asrda o’sish va
muvaffaqiyatga erishish uchun kuchli vosita bo’lishi o’z tasdiqini topdi.
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar bizning kundalik hayotimizga kirib bormoqda.
Raqamli texnologiyalar va raqamli transformatsiya bir-
birimiz bilan o’zaro munosabatimizni,
tovarlar va xizmatlarni sotib olish va biznes yuritish uslubimizni o’zgartirdi. Sh
u nuqtai
nazardan, raqamli biznes modellarini yaratish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki
bu kompaniyalarga yangi voqelikka moslashishga va yangi imkoniyatlardan foydalanishga
yordam beradi.
Raqamli biznes modeli - bu kompaniya qiymat yaratish, yet
kazib berish va qo’lga kiritish
uchun raqamli texnologiyalardan qanday foydalanishini tavsiflovchi kontseptual asosdir.
Raqamli texnologiyalar kompaniyalarga yanada samarali ishlash usulini taqdim etadi va ularga
an’anaviy biznes modellaridan ko’ra ko’proq
foyda keltirishi mumkin bo’lgan yangi biznes
modellarini yaratishga imkon beradi.
Raqamli biznes modelini yaratish quyidagi qadamlardan iborat:
Birinchidan, biznes maqsadlarini aniqlashdan zarur. Raqamli biznes modelini yaratishda
birinchi qadam biznes ma
qsadlarini aniqlashdir. Biznesning maqsadi ko’p qirrali bo’lishi va
rentabellikni oshirishdan bozorni kengaytirish yoki mijozlar tajribasini yaxshilashgacha
bo’lishi mumkin. Maqsadlarni aniq tushunish muhim, chunki bu kompaniyaga haqiqatan ham
muhim bo’lgan narsaga e’tibor qaratish imkonini beradi.
Ikkinchidan, bozor va raqobatchilarni tahlil qilish hisoblanadi. Bu kompaniyaga bozorda
qanday mahsulot va xizmatlar mavjudligini va raqobatchilar qanday biznes modellaridan
foydalanishini tushunishga yordam beradi.
Raqamli biznes modellarini yaratishning uchinchi bosqichi
–
bu modelda qo’llaniladigan
raqamli texnologiyalar va vositalarni aniqlash. Hozirgi vaqtda raqamli texnologiyalar
iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlarida keng qo’llanilmoqda, shuning uch
un biznesingiz
uchun eng mos texnologiyalarni
tanlash qiyin vazifa bo’lishi mumkin.
Biznes modellarida ishlatilishi mumkin bo’lgan mashhur raqamli texnologiyalardan biri
-
sun’iy intellekt (AI). Sun’iy intellektdan analitik imkoniyatlarni yaxshilash, jaray
onlarni
avtomatlashtirish va operatsiyalar samaradorligini oshirish uchun foydalanish mumkin.
Amazon yangi daromad oqimlarini yaratish uchun raqamli transformatsiyadan muvaffaqiyatli
foydalangan kompaniyaning yana bir misolidir. Amazon - bu ish faoliyatini yaxshilash va xarid
qilish tajribasini yaxshi
lash uchun bulutli hisoblash, AI va mashinani o’rganish (machine
learning) texnologiyalaridan foydalanadigan dunyodagi eng yirik onlayn savdo platformasi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
52
hisoblanadi. Kompaniyaning ikki kunlik bepul yetkazib be
rish va oylik to’lov evaziga boshqa
imtiyozlar
ni taklif qiluvchi Prime xizmati Amazon uchun o’sishning asosiy omili bo’ldi. Bundan
tashqari, kompaniyaning Amazon Web Services bilan bulutli hisoblashga o’tishi kompaniya
uchun muhim yangi daromad oqimini yaratdi.
4- rasm. Amazon
kompaniyasining yillar davomidagi daromad ko’rsatkichi
13
2004 yildan 2022 yilgacha Amazon.com elektron tijorat va xizmatlarni sotishdan tushgan
sof daromad sezilarli darajada oshdi. O’tgan hisobot yilida transmilliy elektron tijorat
kompaniyasining sof daromadi 2021 yildagi 470 milliard AQSh dollaridan deyarli 514 milliard
AQSh dollarini tashkil etdi.
1994-yilda tashkil etilgan AQShning elektron tijorat kompaniyasi Amazon.com kitoblar,
kiyim-kechaklar, elektronika, musiqa va boshqa k
o’plab mahsulotlarning
dunyodagi eng yirik
onlayn chakana savdosi hisoblanadi. 2022 yil holatiga ko’ra, kompaniya sof daromadining
asosiy qismini mahsulotlarni onlayn chakana sotish orqali, undan keyin uchinchi tomon
chakana sotuvchi xizmatlari, bulutli hisoblash xizmatlari va chakana obuna xizmatlari, shu
jumladan Amazon Prime orqali ishlab chiqaradi.
14
Sotuvchidan raqamli muhitgacha. Amazon orqali iste’molchilar kichik va yirik
kompaniyalardan, shuningdek, boshqa foydalanuvchilardan ancha arzon narxlarda tovarlar
sotib olishlari mumkin. Veb-
saytda yangi va ishlatilgan tovarlar sotiladi. Ko’pincha mahalliy
chakana mahsulot takliflarini pasaytiradigan narxlarda mavjud bo’lgan turli xil tovarlar tufayli
Amazon chakana sotuvchilar bozorida ustunlik qilib kelmoqda. 2022 yil holatiga
ko’ra
15
,
Amazon brendi qiymati 281 milliard AQSH dollaridan oshib, Walmart, Ikea kabi kompaniyalar,
shuningdek, raqamli raqobatchilar Alibaba va eBay kabi kompaniyalarni ortda qoldirdi.
Amazonning apparat dunyosiga birinchi qadamlaridan biri uning elektron
kitob o’quvchi
Kindle bo’ldi, bu dunyodagi eng mashhur elektron kitob o’quvchilaridan biri. Yaqinda Amazon
13
https://www.statista.com/statistics/266282/annual-net-revenue-of-amazoncom/
14
https://www.statista.com/statistics/672747/amazons-consolidated-net-revenue-by-segment/
15
https://www.statista.com/statistics/267870/brand-value-of-the-leading-20-most-valuable-retailers-worldwide/
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
53
shuningdek, bir nechta o’z brendli mahsulotlarni va ovozli boshqariladigan virtual
yordamchini, “Alexa”ni ishlab chiqardi.
Amaz
on logistika ham o’z xizmatlari jarayonini yaxshilash uchun ma’lumotlar tahlilidan
foydalanadi, shunda xaridorlar o’z buyurtmalarini tezroq va kamroq xatolar bilan qabul
qiladilar. Amazon onlayn kitob do’koni sifatida boshlangan, ammo vaqt o’tishi bilan el
ektron
tijorat, bulutli hisoblash, video va musiqa oqimlari va elektronika sohasida global liderga
aylandi. Amazon mahsulot tavsiyalari, logistika va omborlarni boshqarishni yaxshilash uchun
AI, inventar boshqaruvini optimallashtirish uchun bulutli hisoblashdan tashqari, shuningdek,
xarid qilish tajribasini yaxshilash va ko’proq illyustrativ virtual mahsulot jihozlarini taqdim
etish uchun AR va VR texnologiyalaridan samarali foydalanib kelmoqda.
Amazon aksiyalari 2023 yilning 1 chi kvartali bo’yicha 11 foi
zdan oshdi, chunki bulutli
hisoblash va reklama bo’linmalaridan olingan daromad yilning birinchi choragidagi hisob
-
kitoblardan yuqori bo’ldi.
Xarajatlarni keskin qisqartirish, shu jumladan 27,000 ishchini ishdan bo’shatish davrida
bo’lgan elektron tijorat
birinchi chorakdagi daromad 127,4 milliard dollarni tashkil etdi, bu
o’tgan yilning shu davridagi 116,4 milliard dollarga nisbatan 9 foizga o’sdi.
Sietlda joylashgan kompaniyaning foydasi 3,17 milliard dollar yoki har bir aksiya uchun
31 sentni tashkil etgani xabar qilingan, biroq sanoat tahlilchilari kutgan 2,24 milliard dollardan
yuqori natijani berdi.
Umuman olganda, Amazon natijalari 2022 yilga qaraganda kuchli yaxshilandi va Amazon
aksiyalari 2022 yilning yarmidan keyin yil davomida 31% ga oshdi.
Amazon bosh direktori Andy
Jassy o’z bayonotida "bizning jamoalar mijozlarga, ayniqsa
noaniq iqtisodiyot sharoitida qanday xizmatlar ko’rsatayotgani haqida ko’p narsalarni
yoqtirishlarini" aytdi.
Jassyning so’zlariga ko’ra, Amazonning reklama biznesi yillik dar
omadi 23 foizga oshib,
9,51 milliard dollarga yetgan, kompaniyaning mashinalarni o’rganishga (machine learning)
kiritgan sarmoyalaridan foyda ko’rgan. “Biznes mijozlari bulutli xizmatlarga "ehtiyotkorlik
bilan" sarflayotgan bo’lsa
-da, Amazon omborxona va m
ashinalarni o’rganish
xizmatlari
"oldinda katta o’sishni" ta’minlaydi” –
deb ta’kidladi Andy Jassy.
16
2023 yilning boshida kompaniya xaridorlar o’z xarajatlari haqida ko’proq ongli bo’lib,
imkoni boricha xarajatlarni tejashga harakat qilishlari haqida ogohlantirdi. Buning ustiga,
ko’plab xaridorlar pandemiya davrida elektron tijoratga ishonib, do’kon ichidagi xaridlarga
qaytishdi. Natijada, kompaniya o’zining onlayn chakana biznesida o’smaganligini xabar qildi.
Raqamli texnologiyalardan foydalangan holda raqamli biznes modellariga misollardan
biri bu Tesla kompaniyasi hisoblanadi. Tesla o’zi boshqariladigan elektr avtomobillarni
yaratish uchun IoT va AI texnologiyalaridan foydalanadigan elektr avtomobil kompaniyasidir.
Har bir avtomobil avtomobilning holati va uning atrof-muhit
haqida ma’lumotlarni to’playdigan
ko’p sonli sensorlar bilan jihozlangan. Bu maʼlumotlar Tesla bulutli platformasiga yuboriladi, u
yerda qayta ishlanadi va avtomobil ish faoliyatini yaxshilash va egasining tajribasini yaxshilash
uchun foydalaniladi. Masalan, Tesla akkumulyatorning holati va shinalar bosimi haqidagi
ma’lumotlarni qabul qilib, egasini akkumulyatorni almashtirish yoki shinalarni puflash haqida
ogohlantirishi mumkin. Bundan tashqari, Tesla avtopilotni yaxshilash va yo’l harakati
xavfsizligini y
axshilash uchun sun’iy intellektdan foydalanmoqda.
Tesla, 2022 yilda, oddiy aksiyadorlariga tegishli sof daromadi qariyb 12,6 milliard AQSH
dollarini tashkil etgan bo’lsa, nazoratsiz aksiyalar bilan bog’liq sof daromad 31 million AQSH
dollarini tashkil etdi. Bu kompaniya 2020-
yilda ushbu maqsadga erishganidan keyin to’liq yillik
daromadga aylangan ikkinchi yil bo’ldi.
16
https://www.theguardian.com/technology/2023/apr/27/amazon-shares-jump-first-quarter-earnings
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
54
5-rasm
. Tesla kompaniyasining yillar davomidagi daromad ko’rsatkichi
17
Innovatsiyalarga e’tibor qaratish
xarajatlarni oshiradi. 2020 yi
l Tesla birinchi marta to’liq
yillik daromad oldi. Ilgari, sof yo’qotishlar 2014 yilda tezlasha boshlagan edi, tadqiqot va
ishlanmalar (R&D) xarajatlari ham
18
. 2014 va 2022 yillar oralig’ida Teslaning tadqiqot va
ishlanmalar xarajatlari taxminan 465 milliondan 3,1 milliard AQSh dollariga olti baravar oshdi.
Kompaniyaning ilmiy-tadqiqot ishlari intensivligi 2017 yilda 12 foizga yetdi, bu GM besh foizga
nisbatan qiymat. Teslaning ilmiy-tadqiqot ishlariga yuqori xarajatlari asosan innovatsion
texnologiyalarga, jumladan, elektr avtomobil akkumulyatorlari va zaryadlash infratuzilmasiga
e’tibor qaratgani bilan bog’liq edi. Ushbu xarajatlarga qo’shimcha ravishda, kompaniya Model
3 va Model Y ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun kutilganidan sezilarli darajada ko
’proq
sarmoya kiritishga majbur bo’ldi.
19
Model 3 akkumulyatorlariga talab ortib borishi natijasida
Tesla Gigafactory zavodlariga ham pul o’tkazishni boshladi. Shanxay, Texas va Berlin
-
Brandenburg. Teslaning daromadi 2022-yilda hisob-
kitoblardan yuqori bo’l
ib, sof daromadi
birinchi marta 12,5 milliard AQSh dollaridan oshdi.
Dunyodagi eng yirik onlayn elektron tijorat kompaniyasi Alibaba tranzaktsiyalarni
boshqarish va sotish jarayonlarini soddalashtirish uchun bul
utli hisoblash, AI va ma’lumotlar
tahlili texnologiyalaridan foydalanadi. Alibaba, shuningdek, xarid qilish tajribasini yaxshilash
va ko’proq mijozlarni jalb qilish uchun virtual do’konlar yaratish uchun AR (augmented reality)
va VR (virtual reality) texnologiyasidan foydalanmoqda.
Visible Alpha tomonidan tuzilgan hisob-
kitoblarga ko’ra, Alibaba 2022
-
yilning to’rtinchi
choragida, dekabr oyida yakunlangan chorakdagi sof daromadi 63 foizga o’sib, 33,6 milliard
yuanga (4,9 milliard dollar) yetganini aytishi mumkin.
Kompaniyaning daromadi, ehtimol, 1,8 f
oizga ko’tarilib, uning o’sishdagi eng past sur’ati
bo’lib, 248,1 milliard yuanga (36 milliard dollar) yetdi. Kompaniyaning biznes segmentlariga
asosiy savdo, bulutli hisoblash, raqamli media-
ko’ngilochar, innov
atsion tashabbuslar va
boshqalar kiradi
20
.
17
https://www.statista.com/statistics/272130/net-loss-of-tesla/
18
https://www.statista.com/statistics/314863/research-and-development-expenses-of-tesla/
19
https://www.statista.com/statistics/715421/tesla-quarterly-vehicle-production/
20
https://www.investopedia.com/alibaba-q3-2023-earnings-preview-7111767
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
55
6-rasm
. Visible Alpha kompaniyasining yillar davomida daromad ko’rsatkichi
21
Xulosa takliflar
.
Raqamli biznes modellari kontseptsiyasi kompaniyalarning tez o’zgaruvchan bozor
talablariga moslashish va yangi biznes imkoniyatlarini yaratish uchun raqamli
texnologiyalardan foydalanish zaruratidan kelib chiqadi. Raqamli texnologiyalar
kompaniyalarga yangi mahsulot va xizmatlarni yaratish, samaradorlikni oshirish,
daromadlarni oshirish va yangi daromad manbalarini yaratish imkonini beradi.
Raqamli biznes modella
rini yaratish bir necha bosqichlarni o’z ichiga oladi:
Korxonaning hozirgi holatini tahlil qilish. Ushbu bosqichda kompaniya o’zining joriy
biznes modelini baholashi va zaif tomonlarini va yaxshilash imkoniyatlarini aniqlashi kerak. Bu
bozor, raqobatchilar, mijozlar, ishlab chiqarish jarayonlari va biznes modellarini tahlil qilishni
o’z ichiga oladi.
Raqamli imkoniyatlar ta’rifi.
Ushbu bosqichda kompaniya biznes modelini yaxshilash
uchun qan
day raqamli texnologiyalarni qo’llash mumkinligini aniqlashi kerak.
Bunga IoT
texnologiyalari, AI, mashinani o’rganish, blokcheyn, bulutli hisoblash va boshqalar kiradi.
Yangi biznes modellarini ishlab chiqish.
Ushbu bosqichda kompaniya samaradorlikni
oshirish, yangi mahsulot va xizmatlarni yaratish, daromadlarni oshirish va yangi daromad
manbalarini yaratish uchun raqamli texnologiyalardan foydalanadigan yangi raqamli biznes
modellarini ishlab chiqishi kerak.
Sinov va optimallashtirish.
Yangi biznes modell
ari ishlab chiqilgandan so’ng, kompaniya
yangi model ishlashini ta’minlash va kerakli o’zgarishlarni amalga oshirish uchun sinovdan
o’tkazishi va optimallashtirishi lozim.
Shu tariqa, raqamli texnologiyalar mijozlar uchun qiymat yarata oladigan, kengayish va
samaradorlikni ta’minlaydigan biznes modellari uchun yangi imkon
iyatlar ochadi. Ammo shuni
yodda tutish kerakki, raqamli texnologiyalardan foydalanish nafaqat texnik yangiliklarni
yaratish, balki aniq biznes maqsadlariga erishish va mijozlarning haqiqiy muammolarini hal
21
https://www.statista.com/statistics/323046/alibaba-quarterly-group-revenue/
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
56
qilish uchun bo’lishi kerak. Bundan tashqari, raq
amli biznes modellarini samarali yaratish
kompaniyaning turli bo’limlari, jumladan, marketing, savdo, texnologiya va operatsiyalar
bo’yicha yaqin hamkorlikni talab qiladi.
Raqamli
biznes modellarini yaratishning asosiy jihatlaridan biri ham o’zgaruvchan bo
zor
sharoitlari va texnologik tendentsiyalarga doimiy moslashishdir. Zamonaviy dunyoda yangi
texnologiyalar va raqobatchilar juda tez paydo bo’ladi, shuning uchun kompaniyalar doim
o
o’zlarining biznes modellarini yaxshilash va yangi sharoitlarga moslashish
ning yangi usullarini
izlashlari kerak.
Shuni ta’kidlash kerakki, raqamli texnologiyalardan samarali foydalanish nafaqat
texnologiya va infratuzilmaga sarmoya kiritishni, balki kom
paniyadagi madaniy o’zgarishlarni
ham talab qiladi. Raqamli biznes modellarini muvaffaqiyatli quradigan kompaniyalar odatda
ochiq madaniyatga ega bo’lib, unda xodimlarni tajriba, innovatsiyalar va tezkor qarorlar qabul
qilish rag’batlantiriladi. Shuningdek
, jamoada yangi innovatsion yechimlarni amalga oshirishga
yordam beradigan v
a to’g’ri qaror qabul qilish uchun ma’lumotlarni tahlil qiladigan raqamli
mutaxassislar bo’lishi muhimdir.
Umuman olganda, raqamli texnologiyalar mijozlar tajribasini yaxshilaydigan, biznes
samaradorligi va kengayishini ta’minlaydigan va bozorda raqobatdos
h ustunlikni yaratadigan
yangi biznes modellarini yaratish uchun ulkan imkoniyatlarni taqdim etadi. Biroq, bu
texnologiyalardan samarali foydalanish nafaqat texnik yangiliklarni, balki kompaniyada
madaniy o’zgarishlarni ham, kompaniyaning turli bo’limlari o’rtasida yaqin hamkorlikni ham
talab qiladi.
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Westerman G, Calme´jane C, Bonnet D, Ferraris P, McAfee A (2011) Digital transformation:
a roadmap for billion-dollar organizations (PDF). MIT Center for Digital Business and Capgemini
Consulting, Paris
Boue´e CE, Scha
ible S. (2015) Die Digitale Transformation der Industrie. Roland Berger
Strategy Consultans und Bundesverband der Deutschen Industrie e.V., Berlin
Mazzone DM (2014) Digital or death: digital transformation: the only choice for business to
survive smash and conquer. Smashbox Consulting
Daniel R. A. Schallmo & Christopher A. Williams (auth.) (2018). Digital Transformation Now:
Guiding the Successful Digitalization of Your Business Model.
https://www.pdfdrive.com/digital-
transformation-now-guiding-the-successful-digitalization-of-your-business-model-
