Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
172
TELEKOMMUNIKATSIYA KORXONALARI FAOLIYATIDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH YO‘LLARI
PhD
Xusanov Ulugbek Nishanovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada mamlakatimiz iqtisodiyotida telekommunikatsiya
korxonalari faoliyatida raqamli texnologiyalardan foydalanish va uning samaradorligini oshirish
tahlili hamda rivojlantirish istiqbollarini takomillashtirish haqida soʼz boradi. Shuningdek,
O’zbekiston Respublikasi
telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli texnologiyalardan
foydalanishi rivojlantirish istiqbollaridagi mavjud muammolar hamda ularni bartaraf etish
bo
‘
yicha muallif yondashuvlari va takliflari keltirilgan.
Kalit so’zlar:
raqamli iqtisodiyot, raqamli texnologiyalar, iqtisodiyot, telekommunikatsiya,
raqamli iqtisodiyot, telekommunikatsiya korxonalari, axborot tizimlari.
ПУТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИОННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
PhD
Хусанов Улугбек Нишанович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация
.
В данной статье говорится об анализе использования и повышения
эффективности цифровых технологий в деятельности телекоммуникационных
предприятий в экономике нашей страны, а также о совершенствовании перспектив
развития. Также представлены существующие проблемы перспектив развития
использования цифровых технологий в деятельности телекоммуникационных
предприятий Республики Узбекистан, а также авторские подходы и предложения по их
преодолению.
Ключевые слова:
цифровая экономика, цифровые технологии, экономика,
телекоммуникации, цифровая экономика, телекоммуникационные предприятия
,
информационные системы.
WAYS OF USING DIGITAL TECHNOLOGIES IN THE ACTIVITIES OF
TELECOMMUNICATIONS ENTERPRISES
PhD
Khusanov Ulugbek Nichanovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article will focus on the analysis of the use and improvement of the
effectiveness of digital technologies in the activities of telecommunications enterprises in the
economy of our country, as well as on improving development prospects. The existing problems
and prospects for the development of the use of digital technologies in the activities of
telecommunications enterprises of the Republic of Uzbekistan, as well as the author's approaches
and proposals to overcome them, are also presented.
Keywords:
digital economy, digital technologies, economics, telecommunications, digital
economy, telecommunications enterprises, information systems.
I SON - YANVAR, 2024
000
UO‘K:
654.029.3
172-178
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
173
Kirish.
Bugungi kunda telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli texnologiyalardan
foydalanish zamonaviy dunyoda asosiy o‘rin tutadi. Ushbu texnologiyalar samar
adorlikni
oshirishga, xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilashga, xarajatlarni kamaytirishga va yan
gi
xizmatlarni taqdim etishga yordam beradi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tizimida “O‘zbekiston
Respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi
” faoliyat ko‘rsatib, uning tarkibida 20 dan ortiq
yirik subyektlar faoliyat ko‘rsatadi. Ularning aksariyat davlat unitar korxonasi shaklida tashkil
etilgan bo‘lib, ular davlat mulki hisoblanadi. Mazkur korxonalar
Vazirlar Mahkamasining 2000-
yil 22-noyabrdagi 458-
son qarori bilan tasdiqlangan “Telekommunikatsiyalar sohasidagi
faoliyatni litsenziyalash to‘g‘risida” gi nizomga muvofiq faoliyat ko‘rsatadi.
Korxonaning axborot infratuzilmasini optimallashtirish tarmoq infratuzilmasi, serverlar
va ma'lumotlar omborlarini, shuningdek, xavfsizlik va ma'lumotlarni zaxiralash tizimlarini
optimallashtirishni o'z ichiga oladi. Bu tizimning ishonchliligi va mavjudligini oshirishga,
shuningdek resurslardan foydalanishni optimallashtirishga imkon beradi.
Telekommunikatsiya tizimidagi korxonalarning samaradorligi xizmat ko'rsatish sifati,
tarmoqning mavjudligi, resurslardan foydalanish darajasi, mijozlarning qoniqish darajasi va
moliyaviy ko'rsatkichlar kabi turli ko'rsatkichlar bilan belgilanadi. Telekommunikatsiya
tizimidagi korxonalarning samaradorligini baholash uchun ma'lumotlarni tahlil qilish usullari,
marketing va iqtisodiy modellar, shuningdek sifat va ishlashni boshqarish vositalari
qo'llaniladi. Telekommunikatsiya sohasidagi korxonalarning samarali ishlashini ta'minlash
uchun texnik innovatsiyalar va tartibga soluvchi talablarni ham hisobga olish muhimdir.
Mavzuga doir adabiyotlar tahlili.
Yuqorida keltirilgan maʼlumotlarga asoslangan holda,
mamlakatimiz iqtisodiyotida
mamlakatimiz iqtisodiyotida telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli
texnologiyalardan foydalanish
ning roli beqiyos boʼlib, turli manbalarda
telekommunikatsiya
korxonalari
tizimiga har xil taʼriflar keltirilgan. Xususan, Gol’dshteynning
(2012) fikricha
«Telekommunikatsiya
–
bu masofaviy aloqani amalga oshirish uchun axborot uzatishning
zamonaviy usullari to'plami. Telekommunikatsiya xizmatlari deganda simli aloqa tarmog'i
uchun elektr yoki optik signal yoki simsiz aloqa tarmog'i uchun elektromagnit to'lqinlar orqali
nutq yoki boshqa tovush signallari, tasvirlar yoki boshqa ma'lumotlarni masofadan uzatish va
qabul qilish tushuniladi».
Hozirgi kunda iste'molchini jalb qilish qiyin, chunki texnologiya kundan-kunga rivojlanib
bormoqda va jamiyat axborot texnologiyalarining yangi manbalariga o'tish arafasida. Shu
sababli, telekommunikatsiya kompaniyalari har kuni yangi xizmatlar va xizmatlarni taqdim
etishga harakat qilishmoqda.
Isaev, Atametov, Radjapovalarning (2011) qarashl
aricha “Telekommunikatsiya –
bu
ma’lumotlarni elektr aloqa signallari yordamida simli, radio, optik yoki boshqa tarqatuvchi
muhitlar orqali uzatish va qabul qilishdir. Ma’lum turdagi elektr aloqani ta’mi
nlovchi texnik
vositalar majmuasini telekommunikatsiy
a tizimlari deyiladi”. Telekommunikatsiya tizimlari
to‘g‘risida olimlarning qarashlarini tahlil qilish jarayonida quyidagilar ma’lum bo‘ldi: Kanadalik
mutaxassis Pol Adanning fikricha, «...telekommunikat
siya vositalarining rivojlanish tezligi
shubhasiz sha
har va tumanlarning mehnat qobiliyatini ko‘rsatadi. Mobil aloqa mamlakatda
biznesning qanchalik rivoj topganligini anglatuvchi eng yaxshi ko‘rsatkichdir. Bekorchilarga
zamonaviy telekommunikatsiya vosita
lari kerak emas!»
(Манина, 1996)
.
Oʻzbekistonlik olim
a Jukovskayaning (2020)
“
Raqamli iqtisodiyot shakllanishi sharoitida
statistika
faoliyatida
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan
foydalanish
metodologiyasini
takomillashtirish”
mavzusidagi
doktorlik
dissertatsiya
ic
hida
mamlakatimizda raqamli iqtisodiyot shakllanishini ifoda etuvchi kichik sonli (11 ta)
indikatorlardan iborat asosiy Koʻrsatkichlar ishlab chiqilgan”.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
174
Shuningdek, Mixail Ferapontovning (2000)
fikricha “koʻpchilik yaxshi yozilgan va
hujjatlashtirilgan biznes jarayoni tashkilotning intellektual qiymati ekanligini tushuna
boshladi. Shu munosabat bilan bilimlarni boshqarish, xususan, tashkilotning korporativ
bilimlari uchun vazifalar yuzaga keladi.
Shu bilan birga, deyarli har bir ish joyida mavjud boʻlgan
k
oʻplab manbalardan bilim olish muammosi mavjud. Bunga korpora
tiv arxivlar, pochta
tizimlari, maʼlumotlarni qayta ishlashning kollektiv tizimlari va, albatta, Internet kiradi”.
«Telekommunikatsiy
a kompaniyasini samarali targ'ib qilish uchun siz yakuniy maqsad
nima ekanligini aniq tushunishingiz kerak. Korxona egasi, birinchi navbatda, mijozlarning o'sib
borayotgan ehtiyojlarini qondirish, asosiy pozitsiyalarni mustahkamlash va ko'rsatilgan
xizmatlar sifatini oshirishga qaratilgan vakolatli biznes strategiyasini ishlab chiqishi kerak.
Xato, bu holda, qabul qilinishi mumkin emas, chunki bu yo'qotilgan foyda va juda muhim sabab
bo'lishi mumkin. Buning oldini olish uchun telekommunikatsiya kompaniyasining rejasiga
murojaat qilish muhimdir. Rejada tadbirkor o'z kompaniyasini shakllantirish bosqichida
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xatarlar batafsil tavsiflangan. Reja yordamida tadbirkor ko'plab
muammolardan qochib, qisqa vaqt ichida ushbu bozor sektorining etakchisiga aylanishi
mumkin»
(Karl Frapaolo, 2000).
Yuqorida keltirilgan fikrlarga asoslangan holda, mamlakatimiz iqtisodiyotida
telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli texnologiyalardan foydalanishning yuqori
dinamikasi, shuningdek, ularni
yaxlit tizimlarda birgalikda qoʻllash zarurati tomonlarning
o
ʻzaro tushunishini taʼminlaydigan aniq til boʻlgan standartlarning rolini oshiradi. IT sohasidagi
ustuvor vazifa milliy axborot infratuzilmasi uchun xalqaro standartlarga muvofiqlashtirilgan
normativ-huquqiy bazani shakllantirishdir. Umuman olganda, bunga normalarni milliy
qonunchilikka tatbiq etish jarayoni yordam beradi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqotda ilmiy abstraktsiyalash, guruhlash, qiyoslash, retrospektiv va istiqbolli,
empirik tahlil va boshqa uslublardan foydalanildi. Maqolada qiyosiy taqqoslash usulida jahon
amaliyotida va taraqqiy etgan telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli
texnologiyalardan foydalanishning
nazorat tadbirlarini o’tkazish va uni samaradorligini
oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini mamlakatimizdagi mavjud asoslar bilan taqqoslab,
tegishli xulosalar shakllantirildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Hozirgi kunda telekommunikatsiya sohasini moliyaviy holatini mustahkamlash jarayoni
birinchi navbatda baho siyosatini takomillashtirishni taqozo etadi. Oqilona tarif siyosati,
ayniqsa, bozor o‘zgarishlarini amalga oshirayotgan davlatlar uchun muhim va mura
kkab
muammolardan hisoblanadi. To‘g‘ri tarif siyosati ko‘rib chiqilayotgan soha va iqtisodiyot uchun
mu
him bo‘lib, telekommunikatsiya xizmatlariga bo‘lgan baholar darajasi va uning to‘g‘ri tarkibi
iqtisodiyotni barqarorlashtirishga katta hissa qo‘shadi, so
liq olish bazasini kengaytiradi,
byudjet va korxonalarga qo‘shimcha daromadlar keltiradi. Xususan, baho
larning boshqa
turlaridagi kabi tariflarda, telekommunikatsiya bozorining barcha sub’ektlarini iqtisodiy
munosabatlari namoyon bo‘ladi, ular bevosita kor
xonalar joriy xarajatlarini qoplash uchun
daromadlarini shakllanishi, shuningdek jamoalar ijtimoiy rivo
jlanishi, ijtimoiy iste’mol
fondlarini vujudga keltirish uchun zarar bo‘ladigan foydani shakllanishi va tarmoqni
rivojlantirish; qayta qurollantirishni s
armoyalash uchun zarur bo‘ladigan mablag‘larni olishda
asos bo‘ladi.
Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat M
irziyoev ta’kidlaganidek «Taraqqiyotga erishish
uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu
bizga yuksa
lishning eng qisqa yo‘lidan borish imkoniyatini beradi. Zero, bugun dunyoda barcha
sohalarga axborot texnologiyalari chuqur kirib bormoqda. Albatta, raqamli iqtisodiyotni
shakllantirish kerakli infratuzilma, ko‘p mablag‘ va mehnat resurslarini talab etishi
ni juda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
175
yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo‘lmasin, bu ishga bugun kirishmasak, qachon
kirishamiz
?! Ertaga juda kech bo‘ladi»
(Мурожаатнома, 2020)
.
Korxona mavqening barqarorligi mehnat unumdorligini kuchaytirish, xizmat
koʻrsatishning moslashuvchanl
igini oshirish va barcha turdagi xarajatlarni qisqartirish bilan
birga, gʻoyaning paydo boʻlishidan to bozorga tovarlarni olib kirishgacha boʻlgan davrni
maksimal darajada qisqartirishga bogʻliq. Texnologiyalar va jarayonlar universal boʻlib
bormoqda. Konvergensiya yetakchi tendensiyaga aylanib bormoqda. Shuning uchun mahalliy
eksklyuziv yechimlar juda tez tarqalmoqda. Yangi iqtisodiy
otda korxonalar oʻrtasidagi
chegaralar yuvilib ketmoqda. Har qanday boʻgʻinda texnologik yoki biznes innovatsiyasini joriy
et
ish avtomatik ravishda ularning butun zanjir boʻylab tarqalishiga olib keladi. Bu
oʻzgarishlarning barchasi investorlarning xatti
-h
arakatlarini oʻzgartirishga olib keladi.
Yer usti raqamli televizion eshittirishlarni joriy qilish sohada katta imkoniyatlarni
yaratish bilan bir qatorda ko‘p funksiyali vazifalarni ham bajarishni o‘z ichiga qamrab olganligi
mavjud kannallar o‘rnida raqam
li televidenieni joriy etishni nazarda tutadi. Raqamli
televideniega o‘tishda 2002
-yil 15-
avgustdagi «O‘zbekiston Respublikasining radio to‘lqinlar
tarqatish komissiyasining №3/4
-sonli qarori asosida DVB-T (Digital Video Broadcasing -
Terrestrial) Yevropa
standarti qabul qilindi». Ushbu standartdan bugungi kunda G‘arbiy va
Sharqiy Yevropa davlatlar, MDH davlatlari, Hindiston, Misr, Osiyo davlatlari va Afrika davlatlari
qo‘llashmoqda.
DVB-T standartining imkoniyatlari quyidagilardan iborat:
1.
Mijozlarga taqdim etilayotgan telekanallar paketining ichiga telekanallar sonini
ko‘paytirish imkoniyatining mavjudligi;
2.
Mahalliy telekanal yaratish imkoniyati mavjudligi;
3.
Telekanallarning eng yuqori sifatda uzatilishi;
4.
Efirga uzatilayotgan chastotalarni bosimini yengillashtirish.
Bugungi kunda DVB-T standartining yangi avlodi DVB-T2 vujudga keldi uning
imkoniyatlari oldingi tizimda 50 foizga ortiqni tashkil etadi. Dunyoda barcha telekanallar shu
tizim asosida o‘zining ishlarini tashkil etib kelmoqda. DVB
-T2 shuningdek, SD, HD va mobil
TVlarni ham qo‘llab quvvatlashi bilan ajralib turadi.
DVB o‘zining to‘rtta turiga ega:
1.
DVB-T
–
yer usti teleefirlarni uzatish uchun;
2.
DVB-C
–
kabel aloqalari kanallari uchun;
3.
DVB-H
–
mobil telefonlar uchun;
4.
DVB-S
–
sputnik orqali televidenie uchun.
Shuningdek, raqamli TV boshqa turlari ham mavjud bo‘lib ular «Yaponiyada ISDB
(Integrated Services Digital Broadcasting)» va «Shimoliy Amerika va Janubiy Koriya
Respublikasida foydalaniladigan ATSC (Advanced Television Systems Committee)» tarmoqlari
ham ma
vjud. O‘zbekiston Respublikasida birinchi marta 2008
-yildan boshlab raqamli
televideniega o‘tildi. Bu jarayon hozirgi kunda ham yangi imkoniyatlarni soha qo‘llash bilan
davom etmoqda. Ta’kidlash joizki, mamlakatimizda elektron tijorat faoliyatini ke
ng miqyosda
rivojlantirish natijasida axborot kommunikatsiya texnologiyalarini yuqori darajada
raqamlashtirish, yuqori tezlikdagi internet xizmatini yo‘lga qo‘yish va ushbu xizmatlarni
amaliyotga joriy etish uchun qulay sharoitlarni yaratish imkoniyatlari shakllandi.
Tarmoq virtualizatsiyasi (network virtualization) va dasturiy ta'minot bilan aniqlangan
tarmoqlar (SDN-software - defined networking) zamonaviy tarmoq muhandisligidagi ikkita
asosiy tushuncha bo'lib, tashkilotlarga o'z tarmoqlarini moslashuvchan va samarali boshqarish
imkonini beradi. Bu texnologiyalarning asosiy jihatlari va afzalliklari:
Tarmoqni virtualizatsiya qilish:
1. Bu sizga jismoniy infratuzilma asosida tarmoqning virtual nusxalarini yaratishga imkon
beradi, bu esa kompaniyalarga serverlarni virtualizatsiya qilish kabi resurslarni boshqarish
imkonini beradi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
176
1
1-rasm. Telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli
texnologiyalardan foydalanish yo’llari
57
57
Muallif ishlanmasi.
Tarmoq virtualizatsiyasi va dasturiy
ta'minot bilan aniqlangan tarmoqlar
(SDN)
5G va
mobil
texnologiyalar
SDN arxitekturasi: SDN-ni amalga oshirish tarmoq
resurslarini dasturiy
ravishda
boshqarish
,
konfiguratsiyani soddalashtirish va moslashuvchanlikni
yaxshilashga imkon beradi.
Tarmoq funktsiyalarini virtualizatsiya qilish (NFV):
bu an'anaviy uskunalarni dasturiy ta'minot
analoglari bilan almashtirishga imkon beradi,
apparat
xarajatlarini kamaytiradi va miqyosni
yaxshilaydi.
5G tarmoqlarini rivojlantirish: tezroq va sig'imli
tarmoqlarni joriy etish korxonalarga yangi yuqori
tezlikdagi xizmatlarni taqdim etish imkonini
beradi.
Narsalar interneti (IoT): 5G tarmoqlaridan
foydalanish IoT rivojlanishini va ko'plab
qurilmalarni ulashni qo'llab-quvvatlaydi.
Bulutli hisoblash
Sun'iy intellekt va
ma'lumotlar tahlili
Bulutli ma'lumotlarni saqlash: bulutli texnologiyalar
ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlashni
ta'minlaydi, bu esa katta mahalliy server
markazlariga bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi.
Tarmoq faoliyatini tahlil qilish: tarmoq yuklarini
bashorat qilish va resurslarni optimallashtirish
uchun mashinani o'rganish algoritmlari va
ma'lumotlar tahlilidan foydalanish.
Hisoblash resurslari: bulutli yechimlar
telekommunikatsiya kompaniyalariga kerak
bo'lganda hisoblash resurslarini tezda kengaytirish
imkonini beradi.
Kiberxavfsizlik: kiberhujumlar va
xavfsizlik tahdidlarini aniqlash va oldini
olish uchun sun'iy intellektni qo'llash.
Raqamli platformalar
va xizmatlar
Multimedia xizmatlari: video oqim va
musiqa kabi raqamli media xizmatlarini
taqdim etish.
Mijozlar tajribasini boshqarish: mijozlar tajribasini
yaxshilash va shaxsiylashtirilgan xizmatlarni taqdim etish
uchun raqamli platformalarni qo'llash.
Robotlashtirish va
avtomatlashtirish
Ttarmoq uskunalarini kuzatish va texnik xizmat ko'rsatish
uchun robot va avtomatlashtirilgan tizimlarni qo'llash
Tarmoqni optimallashtirish: tarmoq infratuzilmasini
optimallashtirish uchun algoritmlar va robot
tizimlaridan foydalanish.
Blokcheyn
Mijozlar uchun ma'lumotlar va tahlillarga kirish
Xavfsiz operatsiyalar: moliyaviy operatsiyalarni xavfsiz
saqlash va tarmoq a'zolari o'rtasida ishonchni o'rnatish
uchun blokcheynni qo'llash.
Virtual va kengaytirilgan haqiqat texnologiyalari
(VR/AR): Virtual aloqa va virtual ofis xizmatlarini
ishlab chiqish va taqdim etish.
O'z-o'ziga xizmat ko'rsatish: mijozlarga raqamli
platformalar orqali tahlil qilish va o'z xizmatlarini
boshqarish imkoniyatini berish.
Xodimlarni o'qitish: xodimlarni yangi
ko'nikma va bilimlar bilan ta'minlash uchun
raqamli o'qitish usullarini joriy etish.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
177
2. Tarmoqni virtualizatsiya qilish biznes ehtiyojlariga qarab tarmoq resurslarini yaratish,
boshqarish va olib tashlashni osonlashtirish orqali oson masshtablash va boshqarishni
osonlashtiradi.
3. Bu tashkilotlarga tarmoq topologiyasi va biznes talablaridagi o'zgarishlarga tezroq va
moslashuvchan javob berishga imkon beradi.
Dasturiy ta'minot bilan aniqlangan tarmoqlar (SDN):
1. SDN tarmoqni boshqarishni apparatdan ajratib, tarmoqni markazlashtirilgan
boshqaruvchidan dasturiy ravishda boshqarishga imkon beradi.
2. Bu tarmoqning moslashuvchanligi va moslashuvchanligini yaxshilaydi, bu sizga trafikni
yanada samarali boshqarish va ish faoliyatini optimallashtirish imkonini beradi.
3. SDN yangi xizmatlar va ilovalarni qabul qilishni, tarmoq o'tkazuvchanligi va
xavfsizligini boshqarishni osonlashtiradi.
Ikkala texnologiya ham tashkilotlarga yanada moslashuvchan, kengaytiriladigan va oson
boshqariladigan tarmoqlarni yaratishda yordam beradi, bu ularga biznesning tez o'zgaruvchan
talablariga moslashish va infratuzilmasini yanada samarali qilish imkonini beradi.
Bugungi kunda 5G va boshqa mobil texnologiyalar zamonaviy dunyoda bir necha
sabablarga ko'ra muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Birinchidan, va boshqa mobil texnologiyalar internetga va ma'lumotlarga tezkor kirishni
ta'minlaydi, bu foydalanuvchilarga aloqa va ma'lumotlar almashinuvini yaxshilash orqali
ko'proq ma'lumot olish va bog'lanish imkonini beradi.
Ikkinchidan, 5G kengaytirilgan haqiqat (VR), narsalar interneti (IoT), avtonom
avtomobillar va boshqalar kabi xizmatlarni taqdim etish uchun yangi imkoniyatlarni ochib
beradi, bu esa yangi sanoat va biznes modellarining o'sishiga olib keladi.
Uchinchidan, mobil texnologiyalarning rivojlanishi, shu jumladan 5G, iqtisodiy o'sishga,
yangi ish o'rinlarini yaratishga va biznesning turli sohalarida innovatsiyalarni rivojlantirishga
yordam beradi.
To’
rtinchidan, mobil texnologiyalar fuqarolarning turmush darajasini oshirish orqali
sog'liqni saqlash, ta'lim, o'yin-kulgi va boshqa muhim xizmatlardan foydalanishni yaxshilashga
yordam beradi.
Beshinchidan, mobil texnologiyalarning rivojlanishi mamlakatning jahon bozoridagi
texnologik ustunligini hamda uning raqobatbardoshligini ta'minlashning asosiy omilidir.
Oltinchidan, 5G va boshqa mobil texnologiyalar narsalar interneti (IoT) va sanoat 4.0
kontseptsiyasini rivojlantirishga yordam beradi, bu esa turli sohalarda avtomatlashtirish va
samaradorlikni oshirishga imkon beradi.
Tarmoq virtualizatsiyasi (network virtualization) va dasturiy ta'minot bilan aniqlangan
tarmoqlar (SDN-software - defined networking) zamonaviy tarmoq muhandisligidagi ikkita
asosiy tushuncha bo'lib, tashkilotlarga o'z tarmoqlarini moslashuvchan va samarali boshqarish
imkonini beradi. Bu texnologiyalarning asosiy jihatlari va afzalliklari:
Tarmoqni virtualizatsiya qilish:
1. Bu sizga jismoniy infratuzilma asosida tarmoqning virtual nusxalarini yaratishga imkon
beradi, bu esa kompaniyalarga serverlarni virtualizatsiya qilish kabi resurslarni boshqarish
imkonini beradi.
2. Tarmoqni virtualizatsiya qilish biznes ehtiyojlariga qarab tarmoq resurslarini yaratish,
boshqarish va olib tashlashni osonlashtirish orqali oson masshtablash va boshqarishni
osonlashtiradi.
3. Bu tashkilotlarga tarmoq topologiyasi va biznes talablaridagi o'zgarishlarga tezroq va
moslashuvchan javob berishga imkon beradi.
Dasturiy ta'minot bilan aniqlangan tarmoqlar (SDN):
1. SDN tarmoqni boshqarishni apparatdan ajratib, tarmoqni markazlashtirilgan
boshqaruvchidan dasturiy ravishda boshqarishga imkon beradi.
2. Bu tarmoqning moslashuvchanligi va moslashuvchanligini yaxshilaydi, bu sizga trafikni
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil yanvar
www.e-itt.uz
178
yanada samarali boshqarish va ish faoliyatini optimallashtirish imkonini beradi.
3. SDN yangi xizmatlar va ilovalarni qabul qilishni, tarmoq o'tkazuvchanligi va
xavfsizligini boshqarishni osonlashtiradi.
Ikkala texnologiya ham tashkilotlarga yanada moslashuvchan, kengaytiriladigan va oson
boshqariladigan tarmoqlarni yaratishda yordam beradi, bu ularga biznesning tez o'zgaruvchan
talablariga moslashish va infratuzilmasini yanada samarali qilish imkonini beradi.
Xulosa va takliflar.
Telekommunikatsiya korxonalari faoliyatida raqamli texnologiyalardan foydalanishda
raqamli platformalar va xizmatlar katta iqtisodiy ahamiyatga ega, chunki ular innovatsiyalar,
biznesning o'sishi va turli sohalar uchun yangi imkoniyatlar yaratishga yordam beradi. Quyida
raqamli platformalar va xizmatlarning bir nechta asosiy jihatlari va iqtisodiy afzalliklari keltirib
o’tiladi.
1. Raqamli platformalar va xizmatlar kompaniyalarga yangi biznes modellarini, shu
jumladan marketplaces, Delivery services, cloud services va boshqalarni yaratishga imkon
beradi, bu esa daromadlarni oshirish va biznes jarayonlarini optimallashtirishga yordam
beradi.
2. Raqamli platformalar yangi mahsulotlar va xizmatlarning paydo bo'lishiga
ko'maklashish va turli kompaniyalar o'rtasidagi o'zaro aloqalarni kuchaytirish orqali turli
sohalar o'rtasida o'zaro ta'sir o'tkazish uchun yangi imkoniyatlar yaratishga yordam beradi.
3. Raqamli platformalar va xizmatlar ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish,
vazifalarni avtomatlashtirish va kompaniyalarning samaradorligi va ish faoliyatini
yaxshilashga yordam beradi.
4. Raqamli platformalar kompaniyalarga global bozorlarga kirish imkonini beradi,
ularning mahsulotlari va xizmatlari turli mamlakatlardagi mijozlar uchun mavjud bo'lishi
mumkin, bu esa biznesni kengaytirish va daromadlarni oshirishga yordam beradi.
5. Raqamli platformalar va xizmatlarning rivojlanishi IT, marketing, dasturiy ta'minotni
ishlab chiqish va boshqa sohalarda yangi ish o'rinlariga olib keladi.
Shunday qilib, raqamli platformalar va xizmatlar iqtisodiyotda muhim rol o'ynaydi,
innovatsiyalar, biznes o'sishi, yangi ish o'rinlari yaratish va turli sohalarni rivojlantirish uchun
yangi imkoniyatlar yaratadi.
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Isaev R.I., Atametov R.K., Radjapova R.N. (2011) Telekommunikatsiya uzatish tizimlari. -T.:
«Fan va texnologiya».
Karl Frapaolo (2000), Osnovatel Delphi Consulting Group. Business. N 1-2, - 46 c.
Mixail Ferapontov (2000), Generaln
ы
y direktor kompanii Vest-Metatexnologiya.Business, N
1-2, -32 c
Гольдштейн Б.С. (2012) Сети связи–
Новосибирск, М., –
256 с.
Жуковская
И.Е.
(2020)
Совершенствование
методологии
исползования
информатсионно
-
коммуникатсионных технологий в статистической деятелности в
условиях формирования сифровой экономики. Диссертатсия на соисканийе ученой
степени доктора экономических наук (ДС
c).
–
Ташкент. –260 с.
Манина А. (1996) Маркетинг предприятия сотовой радиотелефонной связи.
Информационное пособие под редакцией. –
М.: Ассоциация
-
800, С. 56. е
Мурожаатнома
(2020)
https://president.uz/uz/lists/view/4057
Ўзбекистон
Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январда Олий Мажлисга
йўллаган Мурожаатномаси.
