49
Bundan ta
shqari O’zbekistonda fond bozorini rivojlantirish masalalarini o’rganish orqali
quyidagi xulosa va takliflarni keltirish mumkin.
Birinchidan, O’zbekistonda fond bozorini rivojlantirishda makroiqtisodiy barqarorlik,
korporativ tuzilmalarda korporativ boshqaruv, investorlarning huquqiy himoyasi, xususiy
kapital oqimi kabi jihatlarga alohida e’tibor qaratish lozim.
Ikkinchidan, fond bozorining rivojlanishi iqtisodiy o’sish bilan o’zaro bog’liq ekanligini
ta’kidlashimiz lozim. Bunda iqtisodiyotning rivojlanishi
fond bozorini rivojlantirishga va
aksincha, fond bozorining rivojlanishi iqtisodiyotni rivojlantirishga katta hissa qo’shishini
inobatga olish lozim.
Uchinchidan, O’zbekistonda fond bozorini rivojlantirishda aksiyadorlik jamiyatlari
tomonidan daromadlilikni inobatga olgan holda aksiyalar va obligatsiyalarni samarali
moliyaviy instrumentlarga aylantirish hamda ushbu qimmatli qog’ozlarning chiqarilishini
moliyalashtirish shakllari sifatida foydalanilishi zarur.
To’rtinchidan, aksiyadorlik jamiyatlarining fon
d bozoridagi ishtirokini kengaytirish
maqsadida mahalliy fond bozori uchun yangi instrumentlardan, xususan, islom qimmatli
qog’ozlaridan foydalanish zarur. Bu fond bozorida capital aylanmasini oshirishga, aholi
qo’lidagi bo’sh pul mablag’larini jalb qilish
ga yordam beradi.
ADABIYOTLAR:
1.
Sh.M.Mirziyoyev Fond bozorini rivojlantirish masalalariga bag’ishlangan yig’ilish bayonoti.
2019-yil 7-oktyabr. http://xs.uz/post/fond-bozorini-rivojlantirish-masalalari-muhokama-qilindi.
2.
Sh.M.Mirziyoyev.“Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora
-
tadbirlari to’g’risida”gi
farmoni.13.04.2021 PF-6207.
3.
Sh.M.Mirziyoyev. ”2022
-2026-
yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbeki
stonning taraqqiyot
strategiyasi to’g’risida”gi farmoni.28.01.2022 PF
-60.
4.
X.Sh.Tillayev. Tijorat banklarining qimmatli qog’ozlar bozoridagi investitsiyalar faoliyatini
takomillashtirish.2018. www.wc.tseu.uz
XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI VA OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OʻRTASIDAGI
IQTISODIY MUNOSABATLARNING INSTITUTSIONAL JIHATLARINI
TAKOMILLASHTIRISH YOʻLLARI
Sh.Sh. Yovqochev -
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti
Hozirgi davrda institutsional oʻzgarishlar koʻplab yangi tizim va
institutlarni joriy
etishda hamda barqaror oʻsish sur’atlariga erishishda koʻmaklashmoqda. Shu bilan bir
qatorda, mazkur tuzilmaviy siljishlar va institutsional oʻzgarishlar, oʻz navbatida milliy
iqtisodiyotning transformatsiyalashuv jarayoni uchun shart-sharoitlar yaratmoqda.
Milliy iqtisodiyotdagi tuzilmaviy siljishlar va oʻzgarishlar singari, mamlakatimizning
xalqaro moliya tashkilotlari bilan oʻzaro barqaror hamkorligini muvozanatlashgan va tizimli
takomillashtirishda institutsional islohotlarning ahamiyati yuqori hisoblanadi. Mazkur
islohotlar oʻzaro hamkorlikning institutsional muhiti sifat koʻrsatkichlarini yanada
yuksaltirishga yoʻnaltirilgan. Bu esa oʻz navbatida, barqaror milliy iqtisodiyot salohiyatini
rivojlantirishga qaratilgan institutsional me
’yorlarni qayta koʻrib chiqish bilan birga, ularni
yanada takomillashtirishni talab etadi. Shu nuqtai nazardan, oldin mavjud boʻlgan
institutsional mexanizmlarni yangilash, ularning bir-
biri bilan oʻzaro yaqinligini kuchaytirish,
ular orasida vujudga kelga
n boʻshliqlarni oʻrganish muhim.
Xalqaro moliya institutlari
bilan oʻzaro hamkorlik munosabatlarini institutsional jihatlarini takomillashtirishning ayrim
konseptual jihatlarini ishlab chiqishda qator olimlarning ilmiy yondashuvlariga tayanish
mumkin.
50
Djoz
ef Y. Stiglits bozor iqtisodiyotiga oʻtish jarayonlarini boshidan kechirayotgan
mamlakatlar, birinchi navbatda, huquqiy va institutsional islohotlarni amalga oshirgan holda
bosqichma-
bosqich bozor munosabatlariga oʻtishi kerakligini ta’kidlagan. [1] Uning
ilmiy
qarashlari negizida, iqtisodiy rivojlanish darajasi past mamlakatlarning kapital bozorni
liberallashtirishdagi xavflar va risklar nazarda tutilganligini aytish mumkin.
D.A. Ushakov Rossiyaning iqtisodiy barqarorligi va eng yirik Shimoliy Amerika xalqaro
moliya institutlari kreditlari oʻrtasidagi aloqani asoslab berdi va federal darajada “Tashqi
iqtisodiy faoliyat va tashqi qarz majburiyatlarini hal qilish boʻyicha strategik markaz” ni
yaratishni taklif qilganligi oʻzaro hamkrolikning insitutsional ji
hatlarini takomillashtirishga
qaratilganligi bilan izohlanadi. [2]
V.M. Kuznetsov ilmiy ishlarida xalqaro moliya insitutlari moliya resurslaridan samarali
foydalanish uchun samaradorlik auditini doimiy olib borish ta’kidlangan. [3]
M.G. Gulaliyev ilmiy tadqiqotlarida xalqaro moliya insitutlari a’zo
-mamlakatlar bilan
oʻzining boshlangʻich hamkorlik xususiyatlarini:
1) mamlakatning qonunchiligi xalqaro moliya institutlari manfaatlariga toʻgʻri kelishi;
2) xalqaro moliya institutlari
faoliyatini qoʻllab
-quvvatlaydigan qulay muhitning
shakllanishi;
3) mamlakatga kiritilayotgan investitsiyalar, infratuzilma, resurslar va ishchi kuchi xom
ashyo sektorida mujassamlashishi xulosa qilingan. [4]
R.Z. Yuldashev xalqaro moliya institutlari bilan birgalikda amalga oshirilayotgan
loyihalar samaradorligini oshirishda aynan loyihalar monitoringi lozimligini ta’kidlagan.
[5]
Bu esa, o
ʻ
z navbatda hamkorlikning ilmiy-texnik institutsional asoslarini takomillashtirishni
talab etadi.
Yangilanayotgan Oʻz
bekiston Respublikasidagi tub islohotlar doirasida xalqaro moliya
institutlari bilan oʻzaro hamkorlik doirasidagi institutsional islohotlarda iqtisodiy siyosat
trayektoriyasi maqsad, vazifalari, ayrim instrument va mexanizmlarini yangilash lozim.
Mamlakati
miz Prezidenti Sh. Mirziyoyevning: “… biz, avvalo, chetdan kredit va sarmoyalar
olib kelish boʻyicha samarali tizim yaratishimiz, har bir kreditni aniq ishlatishni oʻrganishimiz
lozim. Bu masalani yetti oʻlchab, bir marta kesadigan, oqibatini puxta oʻylab
ish olib boradigan
davr keldi” [6], deb ta’kidlagani xalqaro moliya institutlari tomonidan jalb etilayotgan
mablagʻlarning iqtisodiy
-ijtimoiy samaradorligini oshirishirishning barqaror tizimini ishlab
chiqish dolzarb ekanligidan dalolat beradi.
Fikrimizcha
, xalqaro moliya institutlari bilan oʻzaro hamkorlikning institutsional
jihatlarini takomillashtirish islohotlari quyidagi uchta guruh yoʻnalishlari doirasida oʻz aksini
topishi lozim:
1. Me’yoriy
-huquqiy institutsional jihatlarni takomillashtirish.
Mamlakatimizda
xalqaro moliya munosabatlari, xalqaro moliya institutlari faoliyati, davlat moliyaviy nazorati,
tashqi qarzlar masalalarini nazorat qiluvchi, tartibga soluvchi qonuniy asoslar ishlab chiqilishi
muhim ahamiyat kasb etadi.
2. Tashkiliy-tuzilmaviy institutsional jihatlarni takomillashtirish.
Mamlakatimiz-
ning xalqaro moliya institutlari bilan ikki tomonlama manfaatli aloqalari doirasidagi tashkiliy-
tuzilmaviy institutsional jihatlarni takomillashtirish, oʻzaro iqtisodiy hamkor
lik salohiyatidan
toʻlaqonli foydalanish imkoniyatini yaratadi.
3. Ilmiy-texnik institutsional jihatlarni takomillashtirish.
Oʻzaro hamkorlik
doirasida mamlakatning ilmiy-texnik jihatlarini iqtisodiy, institutsional islohotlar yordamida
takomillashtirish zamonaviy davrning muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bunda
mamlakatda ilmiy-
texnik yoʻnalishda xizmat qiluvchi institutsional tuzilma birliklari tashkil
etilishi lozim boʻladi.
51
1-rasm. Ilmiy-analitik tahlil faoliyatini rivojlantirish
Umuman olganda, Xalqaro moliya institutlari bilan o
ʻ
zaro hamkorlik mamlakatimizning
istiqboli va taraqqiyotining salohiyati uchun: 1) iqtisodiyotda samarali yangi ish o
ʻ
rinlarini
yaratish; 2) aholi jon boshiga to
ʻ
g
ʻ
ri keladigan daromadni oshirish; 3) mamlakatimiz ichki
bozorining rivojlanishi va Markaziy Osiyo sarhadlarida peshqadamlikka erishish; 4) shu bilan
bir qatorda, mamlakat sanoatining yuqori natijalarga erishish maqsad etilgan.
Qolaversa, ikki tomonlama hamkorlik natijasida suv va eneregiyadan oqilona
foydalanish hamda yuqori samaradorlikka erishish kutiladi, mamlakat infratuzilma
ximatlaridan foydalanish imkoniyatlari oshadi, inson kapitalini rivojlantirish uchun ijtimoiy
xizmatlar ko
ʻ
lami kegayadi, qishloq xo
ʻ
jaligi raqobatbardoshligi oshadi, xususiy sektor
investitsiyalari (normativ islohot va soddalashtirish, davlat korxonlarini korporativ
boshqarish va xususiylashtirish) rag
ʻ
batlantirlishi kabi imkoniyatlar ko
ʻ
lami kegayadi. Shu
bilan bir qatorda, Xalqaro moliya institutlarining O
ʻ
zbekiston Respublikasiga ko
ʻ
rsatayotgan
yordami, o
ʻ
rta muddatda, inklyuziv va barqaror iqtisodiy o
ʻ
sishni qo
ʻ
llab-quvvatlash, davlat
boshqaruvi va institutlarni mustahkamlash, mintaqaviy hamkorlik va integratsiyasini qo
ʻ
llab-
quvvatlashga qaratilganligi yuqoridagilar jumlasidandir.
ADABIYOTLAR:
1.
Joseph E. Stiglitz. Globalization and its Discontents. W.W. Norton & Company. New York London.
2002.
–С. 140,220.
2.
Ушаков Д.А. Развитие отношений Российской Федерации с Международным валютным
фондом: Автореф. дис. канд. наук; Экономические науки: 08.00.14 / Моск. ун
-
т потреб, кооп. М.:
2000. -
24 с.
3.
Кузнецов В. М. Механизмы повышения эффективности управления займами,
предоставляемыми Российской Федерации международными финансовыми организациями:
диссертация ... кандидата экономических наук: 08.00.10 / Кузнецов Виталий Михайлович; [Место
защиты: Гос. науч.
-
исслед. ин
-
т систем. анализа Счёт. палаты РФ].
-
Москва, 2009.
- 1
04 с.: ил.
РГБ ОД, 61 09
-8/1298
4.
Гюльалиев
М.Г. Деятельность международных финансовых институтов в условиях
глобализации // Вестник экономики, права и социологии, №.
2, 2013, -
С.53.
5.
Юлдашев Р. З. Повышение эффективности сотрудничества Республики Узбекистан с
международными финансовыми институтами:
Дис. канд. наук; Экономические науки; 08.00.09 /
МИД РУз Университет мировой экономики и дипломатии. –Т.:2004. –132 с.
6.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. –
T.:
«Oʻzbekiston» NMIU, 2018. –
80 b. (47 va 48-betlar).
