57
darajaga chiqdi. Jismoniy shaxslar o‘rtasida qimmatli qog‘ozlarni sotish bo‘yicha bitimlar soni,
ularni sotib olishga ko‘ra bitimlar sonidan ko‘p ekanligi tahlil qilindi.
Xulosa o‘rnida shuni ta'kidlash joizki, moliya bozorining takomillashtirilishi mamlakat
iqitisodiy taraqqiyoti asosi hisoblanadi. Bunda bir tomondan davlat iqtisodiyoti ma'lum
darajada manfaat ko‘rsa, ikkinchi tomondan aholi bo‘sh turgan pul mablag‘larini oqilona
yo‘naltirish orqali foyda ko‘radi. Mamlakat moliya bozorining rivojlantirish yo‘lida moliyaviy
likvidlilik darajasi shuningdek, birlamchi va ikkilamchi moliyaviy bozor tizimlarini yanada
rivojlantirmoq darkor. Shuningdek, Moliya bozorining investision faolligini oshirish, jumladan
aktivlar qiymati va savdo hajmlarining o‘sishi bilan birga olib borilishi kerak, balki qimmatli
qog‘ozlar bozorining barcha ishtirokchilari faoliyati ta'minlanishi zarurdir. Qimmatli qog‘ozlar
bozorini rivojlantirish moliyaviy resurslarni faollashtirishga, ulardan oqilona foydalanishga va
iqtisodiy rivojlanishni bir muncha tezlashtirish uchun qayta taqsimlashga yo‘naltirish
maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bu mamalakat iqtisodiy taraqqiyoti asosidir.
ADABIYOTLAR:
1.
O‘zbekistonda moliya bozorini rivojlantirishning istiqbolli yo‘nalishlari Bekzodjon Mavlon o‘g‘li
Xamidov Jasur Xamrabaevich Razzoqov TMI 2023
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2017
-yilda amalga oshirilgan asosiy
ishlar yakuni va O‘zbekiston Respublikasini 2018
-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor
yo‘nalishlariga bag‘ishlangan murojaatnomasi
3.
Sh.M.Mirziyoev Fond bozorini rivojlantirish masalalariga bagʻishlangan yigʻilish bayonot
i.
2019-yil 7-oktyabr. http://xs.uz/uzkr/post/fond-bozorini-rivozhlantirish-masalalari-muhokama-qilindi.
4.
www.uzse.uz
5.
https://www.uzse.uz/system/analytics/pdfs/000/000/098/original/market_overview_2020_ru
s.pdf?1613567625
O’ZBEKISTON MOLIYA BOZORIDA MOLIY
AVIY TANGLIKNING KORPORATIV
SAMARADORLIK KO’RSATKICHLARIGA TA’SIRI
Nurmukhammad Oppokkhonov -
Turizm va servis kafedrasi
Firmalarning korporativ faoliyati investorlar va kreditorlar uchun tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda; chunki yomon korporativ ko
’
rsatkichlar salbiy moliyaviy oqibatlarga
olib keladi.
Umuman olganda, korporativ samaradorlikning namoyon bo’lishi, O‘zbekiston
moliya bozorida ham dolzarb masala hisoblanadi.
Korporativ samaradorlikning muhim ahamiyatidan kelib chiqqan hold
a, biz e’tiborni
oldingi tadqiqotlarda o’rganilgan korporativ samaradorlikning iqtisodiy oqibatlarini
tushunishga qaratamiz. Korporativ samaradorlikning firma riski va kapital qiymatiga ta'siri
oldingi tadqiqotlar orqali ko’p o'rganigan. Umuman olganda, ol
dingi adabiyotlar shuni
ko'rsatadiki, firmalarning korporativ ko'rsatkichlari firma riskini kamaytirish va ularning
moliyaviy sharoitlarini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi, bu esa firmalarning korporativ
samaradorligi va moliyaviy tanglik o'rtasidagi munosabatni o'rganish zarurligini keltirib
chiqaradi.
Menejment nuqtai nazaridan, yaxshi korporativ samaradorlik manfaatdor tomonlar
bilan munosabatlarni yaxshilashga olib kelishi mumkin, bu esa moliyaviy tanglikni
kamaytirishi mumkin. Masalan, yuqori korporativ ko'rsatkichlarga ega bo'lgan firmalar
qimmatli nomoddiy aktivlarni yaratishi mumkin, bu esa firmaning raqobatdosh ustunliklari
va rentabelligini oshiradi va shu bilan firmaning moliyaviy tanglikka duch kelish ehtimolini
kamaytiradi. Bundan tashqari, manfaatdor tomonlar bilan yaxshi munosabatlar boshqaruv
sifati va resurslardan samarali foydalanishni ko'rsatadi. Resurslardan samarali
foydalanadigan vakolatli boshqaruvga ega bo'lgan firmalar moliyaviy tangliklarga duch kelish
58
ehtimoli kamroq. Bizning tadqiqotimiz firmalarning korporativ faoliyati moliyaviy tanglik
bilan qanday bog'liqligiga qaratilgan.
Tadqiqotlarning uchta guruhi korporativ samaradorlik va moliyaviy tangliklar
o'rtasidagi bog'liqlikni yoritadi. Birinchidan, yuqori riskga ega bo'lgan firmalar moliyaviy
tanglikka duch keladi (Kampbell va boshq. 2008), va yaxshi korporativ ko'rsatkichlarga ega
bo'lgan firmalar pastroq moliyaviy riskga ega bo'ladi (Orlitzky va Benjamin 2001; Godfrey va
boshq. 2009; Harjoto va Laksmana 2018).
Ikkinchidan, moliyalashtirish imkoniyati yaxshi bo'lgan firmalar davriy to'lovlarni
o'tkazib yuborish ehtimoli kamroq va kreditga layoqatli deb hisoblanadi. Ijobiy korporativ
ko'rsatkichlar firmalarning moliyalash shartlarini yaxshilashiga ham olib keladi. Oldingi
o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, ijobiy korporativ samaradorlik ko’rsatkichlarini
namoyon qilgan firmalarning moliyalashtirish/moliyalash shartlariga kirishi imkoniyatini
yaxshilashi aniqlangan (Sharfman va Fernando 2008; Ghoul va boshq. 2011).
Ghoul va boshqalar (2011) ijobiy korporativ samaradorlik firmalarga investorlarning
korporativ ijtimoiy ma’suliyat imtiyozlarini qondirishga yordam beradi, axborot
assimetriyasini kamaytiradi va kelajakdagi talabning noaniqligini kamaytiradi, arzonroq
kapital moliyalashtirishga kirish imkoniyati bilan ta'minlaydi.
Uchinchidan, ijobiy moliyaviy ko'rsatkichlarga ega bo'lgan firmalar aktivlarni samarali
boshqaradi va moliyaviy majburiyatlarni bajarish uchun yetarli mablag' ishlab chiqaradi deb
faraz qilinadi va ijobiy korporativ samaradorlik ko'rsatkichlari moliyaviy ko'rsatkichlarga
hissa qo'shadi (Ambec va Lanoie 2008; Friede va boshq. 2015).
Ba'zi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, korporativ samaradorlik ko'rsatkichlarning
yaxshilanishi firmalar yaxshi boshqarilishini va yaxshi boshqariladigan firmalar risklarni
yaxshiroq yengib o’tishga moyilligini ko'rsatadi. Risklarni yaxshiroq boshqarish potentsial
yo'qotishlarga olib keladigan noaniqlikning salbiy ta'sirini minimallashtirishi va firmalarning
yetarli darajada ichki ishlab chiqarilgan mablag'larga ega bo'lishini ta'minlaydi. Shunday qilib,
yuqori darajadagi riskga ega bo'lgan firmalar uchun moliyaviy tangliklarni kamaytirish uchun
risklarni yaxshiroq boshqarish juda muhimdir. Shunga ko'ra, biz korporativ samaradorlik va
moliyaviy tanglik ehtimoli o'rtasidagi salbiy bog'liqlik yuqori darajadagi riskga ega bo'lgan
firmalar uchun yanada aniqroq bo'lishini kutamiz.
1-rasm. Ilmiy tadqiqot konseptual modeli
Bizning tadqiqotimiz korporativ samaradorlik va moliyaviy tanglik ehtimoli o'rtasidagi
munosabatni o'rganishga qaratilgan. O
’
zbekistondagi firmalarning moliyaviy smaradorlik
59
ko
’
rsatkichlari namunasiga asoslanib, ushbu tadqiqot firmalarning korporativ faoliyati
moliyaviy tanglik bilan salbiy bog'liqligini ko'rsatadi. Bundan tashqari, biz korporativ
samaradorlik va moliyaviy tanglik ehtimoli o'rtasidagi salbiy bog'liqlik yuqori darajadagi
riskga ega bo'lgan firmalar uchun aniqroq ekanligini kuzatishimiz mumkin. Ushbu maqola
o
’
rganilgan muammo bo
’
yicha tadqiqotlarga bir necha jihatdan hissa qo'shadi. Birinchidan,
biz korporativ samaradorlik va moliyaviy tanglik o'rtasidagi bog'liqlik bo'yicha tadqiqotlarni
kengaytirib, firmalarning korporativ faoliyatini o'rganamiz va yaxshi korporativ samaradorlik
past moliyaviy tanglik bilan bog'liq ekanligi haqida empirik dalillar keltiramiz. Ikkinchidan,
bizning tadqiqotimiz moliyaviy inqirozlar va tangliklarning oldingi sabablarini o'rganadigan
tadqiqotlarga qo'shimcha qiladi. Uchinchidan, biz korporativ samaradorlikni firma riski bilan
bog'laymiz va korporativ samaradorlik va firmalarning moliyaviy tangligi o'rtasidagi salbiy
bog'liqlik yuqori darajadagi riskga ega bo'lgan firmalar uchun aniqroq ekanligini ko
’
rishimiz
mumkin bo
’
ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.
Campbell, J. Y., Hilscher, J., & Szilagyi, J. (2008). In search of distress risk. The Journal of
finance, 63(6), 2899-2939.
2.
Orlitzky, M., & Benjamin, J. D. (2001). Corporate social performance and firm risk: A meta-
analytic review. Business & Society, 40(4), 369-396.
3.
Godfrey, P. C., Merrill, C. B., & Hansen, J. M. (2009). The relationship between corporate social
responsibility and shareholder value: An empirical test of the risk management hypothesis. Strategic
management journal, 30(4), 425-445.
4.
Harjoto, M., & Laksmana, I. (2018). The impact of corporate social responsibility on risk taking
and firm value. Journal of Business Ethics, 151, 353-373.
5.
Sharfman, M. P., & Fernando, C. S. (2008). Environmental risk management and the cost of
capital. Strategic management journal, 29(6), 569-592.
6.
El Ghoul, S., Guedhami, O., Kwok, C. C., & Mishra, D. R. (2011). Does corporate social
responsibility affect the cost of capital? Journal of banking & finance, 35(9), 2388-2406.
7.
Ambec, S., & Lanoie, P. (2008). Innovation at the service of the environment and business
performance. INRA Sciences Sociales, 2007(910-2016-71672).
8.
Friede, G., Busch, T., & Bassen, A. (2015). ESG and financial performance: aggregated evidence
from more than 2000 empirical studies. Journal of sustainable finance & investment, 5(4), 210-233.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA FOND BOZORINING AMAL QILISH
MEXANIZMLARINI TAKOMILLASHTIRISH
Nurmuxamedov Azizbek Alisher o‘g‘li
-
Toshkent moliya instituti,
To‘laqonli bozor iqtisodiyotini shakllantirish uchun
fond bozorini, uning amal qilish
mexanizmlarini takomillashtirish zarur. To‘g‘ri, mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki
yillaridan erkin bozor iqtisodiyotini shakllantirish bo‘yicha harakatlar boshlan
gan. Ammo
o‘tgan yillar davomida uning dolzarb masalalari o‘z
yechimini topmadi. 2006-yilda
Yaponiyada bo‘lib o‘tgan ilmiy
-amaliy anjumanda ishtirok etgan dunyoning etakchi iqtisodchi
olimlari va mutaxassislari tomonidan O‘zbekiston mustaqilligiga 15 yil to‘lgan bo‘lishiga
qaramay, u hali-
xanuz “o‘tish iqtisodiyoti” (transition economy)da ekanligi tanqid qilingan
edi. Ular sanab o‘tgan vajlar, aytish joizki, bugungi kunda butkul bartaraf etildi. Boshqacha
aytganda, bozor iqtisodiyotining drayveri bo‘lgan ka
pital bozorini shakllantirishga tamaltoshi
qo‘yildi. Valyuta siyosatining liberallashtirilishi, soliq islohotlari, yer munosabatlarini tartibga
solish bo‘yicha misli ko‘rilmagan amaliy chora
-
tadbirlar bunga misol bo‘la oladi.
Fond bozorining rivojlanganlik
darajasi, o‘z navbatida, aniq miqdor va sifat
ko‘rsatkichlari bilan ifodalangan bo‘lishi lozim. Asosiy miqdor ko‘rsatkichlari quyidagilar
