61
oshirishdagi muhim bosqichlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Investorlar uchun narxlarning
o‘zgarish mexanizmini yaxshi tushunish to‘g‘ri investitsion qarorlarni qabul qilish uchun juda
muhimdir. Qimmatli qog‘ozlar bozorida narx belgilash tamoyillarini to‘g‘ri o‘rnatish davlatga
bozorni tartibga solish va uni nazorat qilish jarayonining yo‘nalishlarini to‘g‘ri ishlab chiq
ish
imkonini beradi.
Shuni ham ta’kidlash joizki, investitsiya qarorlarini qabul qilishda xorijiy investorlar
asosan mamlakatning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlariga e’tibor qaratadilar va umuman
iqtisodiyotdagi beqarorlik sharoitida xorijiy investorlar, ushbu bozorda istiqbolli mahalliy
emitentlar mavjud bo‘lgan taqdirda ham, uzoq muddatli investitsiyalarni fond bozoriga
qo‘yishni afzal ko‘rmaydilar. Buning natijasida qisqa muddatli xorijiy chayqovchilik uchun
imkoniyat yuzaga keladi va bu holat rivojlanayotg
an fond bozoriga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Rivojlanayotgan fond bozorining rivojlangan bozorga aylanish jarayonini o‘rganish
natijasida ushbu jarayonning asosiy iqtisodiy, texnik va siyosiy muammolari aniqlandi.
Iqtisodiy muammolarga iqtisodiy rivojlanish muammolarini hal etish, xususan,
iqtisodiyotning moliyaviy jihatdan to‘yinganlik darajasini oshirish, jamoaviy investitsiyalash
tizimini rivojlantirish va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni barqarorlashtirish kiradi.
Rivojlanayotgan va rivojlangan fond bozorl
ari tahlili shuni ko‘rsatdiki, iqtisodiyot pul
resurslari bilan qanchalik to‘yingan bo‘lsa, xo‘jalik aylanmasida qimmatli qog‘ozlar
komponenti shunchalik yuqori bo‘ladi, yalpi ichki mahsulotga nisbatan fond bozori
kapitallashuvi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Fond bozorining rivojlanishi bevosita iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish siyosatiga
bog‘liq, ammo rivojlanayotgan mamlakatlar har doim ham to‘g‘ri va malakali siyosat olib
boravermaydi. Zamonaviy sharoitda mamlakatning iqtisodiy o‘sishi ushbu iqtisodiyot
tovar va
moliya bozorlarining jahon bozorlariga dinamik ravishda integratsiyalashuviga bevosita
bog‘liq bo‘lib, bu o‘z navbatida bozorlarni erkinlashtirishni talab etadi. Biroq moliya sektorini
erkinlashtirish bozor riski (tavakkalchiligi) ko‘lamini hisobg
a olgan holda mutanosib ketma-
ketlikda amalga oshirilishi kerak.
Rivojlanayotgan fond bozorini rivojlangan bozorga aylantirishning texnik vazifalari
quyidagilardan iborat: jahon fond bozoriga samarali integratsiya qilish uchun zarur
infratuzilmani ta’minla
sh va fond bozoridagi faoliyatni tartibga soluvchi qonunchilik bazasini
takomillashtirish. Ko‘pgina rivojlanayotgan fond bozorlariga xos bo‘lgan muammo shundaki,
rivojlanayotgan mamlakatlarda odatda fond bozori infratuzilmasini rivojlantirish uchun zarur
b
o‘lgan davlat va jamiyatning e’tibori yetarli darajada bo‘lmaydi, davlat tomonidan qo‘llab
-
quvvatlanmaydi. Binobarin, fond bozorining rivojlanganligi uning mamlakat uchun qanchalik
dolzarb va muhim ekanligiga bevosita bog‘liq bo‘lib, bu davlatning xohish va qat’iyatida o‘z
aksini topadi. Shuningdek, davlatning siyosiy qo‘llab
-quvvatlovi milliy fond bozori
manfaatlarini xalqaro moliya bozorlarida himoya qilish shaklida ham ayniqsa muhimdir.
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INVESTITSIYA FONDLARINING MOLIYA
BOZORLARIDA ISHTIROKI VA ULARNING AHAMIYATI
Babayev Baxtiyor Babanovich -
XK MChJ “Freedom Finance” bosh direktori
O`zbekiston davlat mustaqilliga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy iqtisodiyotni
rivojlantirishning o`ziga xos yo`nalishini belgilab oldi. Iqtisodiyotni rivojlantirishda va tashqi
iqtisodiy faoliyatni yanada jadallashtirishda milliy va xorijiy investitsiyalarning o`rni
beqiyosdir.
O`zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to`g`risida”g
i
qonunida “investitsiyalar
- investor tomonidan foyda olish maqsadida ijtimoiy soha,
tadbirkorlik, ilmiy va boshqa faoliyat turlari ob`ektlariga tavakkalchiliklar asosida
62
kiritiladigan moddiy va nomoddiy boyliklar hamda ularga bo`lgan huquqlar, shu jumladan
intellektual mulk ob`ektlariga bo`lgan huquqlar, shuningdek reinvestitsiyalar”
1
, deb
keltirilgan. Davlatlar o`rtasidagi xalqaro savdoning rivojlanishi, ishlab chiqarish
integratsiyasining kengayishi va takomillashuvi tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada
erkinlashuviga sabab bo`lmoqda. Hozirgi kunda O`zbekiston iqtisodiyotining barcha
sohalarida o`zgarishlar, tarkibiy islohotlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib
borilishi bevosita mamlakatdagi investitsion jarayon, davlatning investitsion siyosati, uning
ustuvor yo`nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsion faolligiga bog`liq.
O`zbekiston iqtisodiyotiga investitsiyalar kiritish, avvalo, ichki manbalarni safarbar
yetish hisobidan iqtisodiyotimizning muhim tarmoqlarini jadal modernizatsiya qilish, texnik
va texnologik qayta jihozlash, transport va aloqa sohasini yanada rivojlantirish hamda ijtimoiy
infratuzilma ob`ektlarini barpo etish hal qiluvchi ustuvor yo`nalishlarga aylandi.
50
Shuni ham ta`kidlab o`tish joizki, 2021-2023-yillarga mo`ljallangan Investitsiya
dasturida Respublikaa xomashyo bazasini kengaytirish va uni qayta ishlashni
chuqurlashtirish, yuqori qo`shilgan qiymatli raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab
chiqarish hajmlarini oshirish, iqtisodiyot tarmoqlariga to`g`ridan- to`g`ri xorijiy investitsiyalar
va yuqori texnologiyalarni keng jalb qilish, investitsiya loyihalarining ijtimoiy-iqtisodiy
samaradorligini ta`minlash, shu asosda yuqori daromadli ish o`rinlarini yaratish hamda
hududlarni jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish maqsadida qilinishi kerak bo`lgan tadbirlar
keltirib o`tilgan. Jumladan: 928,3 trln so`m miqdoridagi markazlashgan va markazlashmagan
investitsiyalar, 37,5 mlrd AQSh dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o`zlashtirilishini
nazarda tutuvchi 2021-2023-yillarda kapital qo`yilmalarni o`zlashtirishning yig`ma prognoz
parametrlari;
226 ta yangi ishlab chiqarish quvvati va 34 mingdan ziyod ish o`rni yaratilishini nazarda
tutuvchi 2021 yilda yirik ishlab chiqarish ob`ektlari va quvvatlarini ishga tushirish bo`yicha
manzilli dasturi ma`qullangan.
51
2020-2022-yillarga mo`ljallangan Investitsiya dasturida: 850,5 trln so`m investitsiyalar,
shu jumladan 35,5 mlrd AQSh dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o`zlashtirilishini
nazarda tutuvchi 2020-2022-yillarda kapital qo`yilmalarni o`zlashtirishning yig`ma prognoz
parametrlari, shuningdek, 2020-2022-yillarda investitsiyalar va kreditlarni o`zlashtirish
hamda jalb qilishning prognoz parametrlari;
206 ta yangi ishlab chiqarish quvvatlari va 31 mingdan ziyod ish o`rinlari yaratilishini
nazarda tutuvchi 2020-yilda yirik ishlab chiqarish ob`ektlari va quvvatlarini ishga tushirish
manzilli dasturi ma`qullangan.
52
2021-yil 1-yanvardan boshlab xalqaro moliya institutlari kredit mablag`lari hisobiga
amalga oshiriladigan loyihalar bo`yicha yangi tizim joriy etish, har bir loyihada belgilangan
mablag`larni samarali o`zlashtirish va natijadorligini ta`minlash maqsadida «Loyiha ofislari»
rahbar va xodimlari malakasini oshirish va ularni o`qitish yo`lga qo`yildi.
2022
–
2024-yillarga mo`ljallangan investitsiya Dasturining loyihasida 1 trln. so`m
miqdoridagi markazlashgan va markazlashmagan investitsiyalar, jumladan 41,4 mlrd. AQSh
dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o`zlashtirilishi nazarda tutilmoqda, 230 ta yangi
ishlab chiqarish quvvati va 50 mingdan ziyod ish o`rnini yaratish nazarda tutilmoqda.
Investitsiya muhitini yaxshilash sohasida asosiy qadam xususiy va to`g`ridan- to`g`ri
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo`yicha shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan sa`y-
harakatlar orqali to`liq va samarali institutsional asosni shakllantirish bo`lishi lozim.
50
“Science
and
Education”
Scientific Journal Volume 1issue 4 July 2020
51
O`zbekiston
Respublikasining “O`zbekiston Respublikasining 2021
-2023-yillarga mo`ljallangan investitsiya dasturini
amalga oshirish chora-tadbirlari
to`g`risida”gi
PQ-4937 son qaroridan
52
“O`zbekiston Respublikasining 2020
-2022-yillarga mo`ljallangan investitsiya dasturini amalga oshirish chora- tadbirlari
to`g`risida”gi
PQ-4563 son qaroridan
63
Xususiy investitsiyalarni faollashtirish uchun tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish
talab etiladi. Biznes bilan doimiy muloqot, muayyan sektorlarning rivojlanishiga to`sqinlik
qiladigan to`siqlarni aniqlash va yengib o`tish bo`yicha astoydil ish olib borish kerak.
Shu munosabat bilan investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish va barqaror iqtisodiy
o`sishni ta`minlash maqsadida davlat-xususiy sheriklik va loyihalarni moliyalashtirish
vositalarini rivojlantirish orqali investitsiyaviy faoliyatni rag`batlantirish, sohalarni
raqamlashtirish va davlat xizmatlarini masofaviy taqdim etish orqali investitsiya loyihalarini
amalga oshirishda byurokratik to`siqlar va cheklovlarni to`liq bartaraf etish, shaffoflikni
maksimal darajada ta`minlash va korrupsiyaning oldini olish uchun xorijiy investorlarning
murojaatlari va so`rovlari bilan ishlashni tashkil etish, xorijiy investitsiyalarni
O`zbekistonning istiqbolli sohalariga yo`naltirish eng muhim omillardan hisoblanadi.
PRIORITY DIRECTIONS OF FINANCIAL MARKET DEVELOPMENT CURRENT
TRENDS AND PROSPECTS
Alisherova Dilshoda -
Student of Uzbekistan State World Languages university
The financial market is a market in which the object of purchase and sale is money or
paper equated to money. In this market, relations are carried out for the temporary paid use
of financial resources or their acquisition, as well as the transfer of funds from accumulators
to borrowers is ensured. Economic entities with surplus funds offer their financial resources
to entities in need of funds. The financial market is represented by banks, stock exchange and
auctions.
Depending on the nature of financial transactions, there are several ways to categorize
databases. According to the principle of repayment, the financial market is divided into 2: the
debt market (money that convinces the consumer) and the capital market (property). In the
debt market, money is sold as temporary loans, and the money received is used for personal
consumption. The right to receive income from invested money on the capital (property)
market is sold and bought.
In this market, funds are used as capital and bring profit. Given this, the capital market
can be divided into 2 links: the loan capital market and the securities market. The loan capital
market is the borrowing of capital in cash, subject to interest payments. Short-term liabilities
are in circulation in this market. Basically, these are the obligations of the state and banks.
Stocks, bonds, promissory notes and others are traded on the primary and secondary
securities markets. As a result of the internationalization of economic life, a global database
appeared
As you know, the financial and credit sphere is a complex system in a market economy
that performs the functions of transaction servicing, concentration, distribution, management
and redistribution of financial resources (savings), as well as general control. At the same
time, the financial market is a separate link in the financial and credit sphere (system)
through which financial resources are redistributed based on supply and demand using
financial instruments (instruments). Therefore, the financial market can be called a function
of supply and demand of financial instruments. In it, economic entities enter into market
relations with the help of financial instruments with their goals and functions.
Equivalen
t to the basis in the form of property law or special law (“twin
-
analogue”,
identical), having value and value, parameters and properties, provided with a special
economic and legal mechanism that determines only its relation to a specific financial market,
ensuring effective distribution and redistribution of financial resources, risky and in certain
cases a certain appearance.(dividend, interest rate, discount, exchange rate difference)larda
as a means of generating income and risky property (property law), manifested in various
