67
MINTAQADA SANOATNI QO’LLA
B QUVVATLASHDA MOLIYAVIY BOZORNI
RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY TENDENSIYALARI VA ISTIQBOLLARI
Аbdullaev Habibullo Аsadulla oʼgʼli
-
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti doktoranti
Moliyaviy bozorlar davlat yoki xususiy jamg'armalarni samarali investitsiyalarga
aylantirishning muhim vositasidir. Shuning uchun samarali, yaxshi ishlaydigan moliyaviy
bozorlar barqaror iqtisodiy o'sishga yordam beradi va bu bozorlardagi sezilarli tebranishlar
makroiqtisodiy shoklarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu pul-kredit va fiskal siyosat bo'yicha
mutaxassislar uzoq vaqtdan beri moliya bozoridagi o'zgarishlarga jiddiy qiziqish
bildirishlarining asosiy sababidir. Texnologik taraqqiyot, kuchayib borayotgan raqobat
dunyodagi moliyaviy bozorlarni tubdan o'zgartirmoqda. Bunda ma'lumotlar bilan ishlash va
boshqa tranzaksiya xarajatlari sezilarli darajada pasayadi va shu bilan moliyaviy bozorlarning
tuzilishi va faoliyatida tub o'zgarishlar uchun asos yaratiladi, chunki kundan kunga yangi
imkoniyatlar ochilmoqda. Qaysidir darajada, yangi ishlanmalar moliyaviy bozorlarni yanada
konsolidatsiyalash va markazlashtirishni qo'llab-quvvatlaydi. Global moliyaviy savdo
markazlarining ortib borayotgan ahamiyati, internet va boshqa elektron savdo
maydonchalaridan foydalanishning ortib borishi “milliy” moliya bozorlari uchun raqobatning
kuchayishini anglatadi va shu tariqa ularning uzoq muddatli hayotiyligi haqida savollar
tug'diradi. Ko'rinib turibdiki, biz kelajakka o'tayotganimizda, moliyaviy bozorlar
o'tmishdagilarga o’xshashligi kamayib boradi.
Moliya bozori har qanday mintaqada sanoatni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan
murakkab va doimiy rivojlanayotgan tizimdir. Bu hududning iqtisodiy o‘sishining asosiy omili
bo‘lib, tadbirkorlik sub’ektlarini kengaytirish va ish o‘rinlari yaratish uchun zarur kapitalni
ta’minlaydi. Shunday ekan, mintaqadagi sanoat kuchli bo‘lib qolishi uchun moliya bozorining
zamonaviy tendentsiyalari va istiqbollarini tushunish muhimdir. Moliyaviy bozordagi eng
muhim tendentsiyalardan biri texnologiyadan foydalanishning ko'payishi hisoblanadi. Bunga
raqamli banking, onlayn savdo platformalari va avtomatlashtirilgan investitsiya xizmatlaridan
foydalanish kiradi. Ushbu texnologiyalar jismoniy shaxslar va korxonalar uchun moliyaviy
xizmatlardan foydalanishni osonlashtirdi, shuningdek, moliya institutlarining o'z mijozlariga
xizmat ko'rsatishni osonlashtirdi. Shunday qilib, texnologiya moliyaviy bozorda tobora
muhim rol o'ynamoqda va kelajakda ham shunday davom etishi mumkin. Moliya bozoridagi
yana bir tendentsiya - barqarorlikka e'tiborning kuchayishi hisoblanadi. Bu atrof-muhitga
ijobiy ta'sir ko'rsatadigan loyihalarni qo'llab-quvvatlash uchun moliyaviy vositalardan
foydalanish, yashil moliyadan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bu biznes va hukumatlar uglerod
izlarini kamaytirish va yanada barqaror bo‘lish yo‘llarini izlayotgani sababli tobora muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Bundan tashqari, ijtimoiy moliyalashtirishga, ya'ni ijobiy ijtimoiy
ta'sir ko'rsatadigan loyihalarni qo'llab-quvvatlash uchun moliyaviy vositalardan
foydalanishga e'tibor ortib bormoqda. Bunga ta'lim, sog'liqni saqlash va boshqa ijtimoiy
maqsadlarni rivojlantirishga qaratilgan loyihalar kiradi. Institutsional investorlar sanoat
tarmoqlarini rivojlantirishda qimmatli qog'ozlar bozoriga investitsiyalarning asosiy manbai
hisoblanadi. Ularga sug‘urta kompaniyalari, pensiya jamg‘armalari, har xil turdagi investitsiya
fondlari kiradi (masalan, xedj fondlari, ochiq va yopiq investitsiya trastlari, investitsiya
fondlari).
Bundan tashqari, moliya bozori korxonalar uchun o'z faoliyatini moliyalashtirish uchun
zarur bo'lgan kapitalga kirish uchun platforma yaratadi. Bu qarz va aktsiyadorlik
mablag'laridan foydalanish imkoniyatini ta'minlash, shuningdek, venchur kapitali va
moliyalashtirishning boshqa shakllariga kirishni ta'minlashni o'z ichiga oladi. Bu korxonalarga
o‘z faoliyatini moliyalashtirish va faoliyatini kengaytirish uchun zarur bo‘lgan kapitalni olish
imkonini beradi.
68
Umuman olganda, moliya bozori mintaqada sanoatni qo'llab-quvvatlashda hal qiluvchi
rol o'ynaydi. Bu biznesni kengaytirish va rivojlantirish uchun zarur kapitalni ta'minlaydi,
shuningdek, korxonalar o'z faoliyatini moliyalashtirish uchun zarur bo'lgan kapitalga kirish
uchun platformani taqdim etadi. Bu korxonalarga o‘z faoliyatini moliyalashtirish va faoliyatini
kengaytirish uchun zarur bo‘lgan kapitalni olish imkonini beradi. Bu mintaqada yanada faol va
farovon iqtisodiyotni yaratishga yordam beradi. Moliya bozori ham globallashib bormoqda.
Bu xalqaro moliyaviy vositalardan, masalan, valyuta va derivativlardan ko'proq foydalanishni
o'z ichiga oladi. Bu korxonalar uchun butun dunyo kapitaliga kirishni osonlashtirdi,
shuningdek, investorlar uchun portfellarini diversifikatsiya qilishni osonlashtirdi. Umuman
olganda, moliya bozori har qanday mintaqada sanoatni qo’llab quvvatlash uchun zarur
bo'lgan doimiy rivojlanayotgan tizimdir. Mintaqadagi sanoat kuchli bo‘lib qolishi uchun
moliya bozorining zamonaviy tendensiyalari va istiqbollarini tushunish muhimdir.
Texnologiyadan foydalanish, barqarorlikka e'tibor qaratish va yanada globallashuv orqali
moliya bozori korxonalarni kengaytirish va ish o'rinlarini yaratish uchun zarur kapitalni
ta'minlashda davom etishi mumkin.
Manba va foydalanilgan adabiyotlar roʼyxati:
1.
Financial Markets and Institutions (10th Edition) by Frederic S. Mishkin and Stanley
G. Eakins. 12
2.
Стратегия
дальнейшего
повышения
конкурентоспособности
национальной
экономики
:
материалы
1
У
-
го
Форума
экономистов
/
отв
.
ред
.
М
.
П
.
Нарзикулов
.
Ташкент
,
2012.
С
. 8.
3.
Financial Management: Principles and Applications (12th Edition) by Sheridan Titman, Arthur
J. Keown, John D. Martin, and David F. Scott
4.
Мусахон Исаков, Дилобар Рўзиева. Ўзбекистон саноатидаги таркибий ўзгаришлар.
Монография.
-
Т.: ТДИУ, 2019 й.
5.
Financial Statement Analysis and Security Valuation (7th Edition) by Stephen H. Penman
YANGI O’ZBEKISTON TARAQQIYOT STRATEGIYASI SHAROITIDA QIMMATLI
QOG’OZLARDAN OLINADIGAN SOLIQLARNING BAZASINI ANIQLAS
HNING
METADOLOGIK ASOSLARI
Xalikchayeva Sadokat Ilxomjonovna -
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti huzuridagi
“Oʼzbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishning ilmiy
asoslari
va muammolari” ilmiy
-tadqiqot markazi doktoranti
Qimmatli
qogʻozlar
bu oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida
muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar hujjatlari hisoblanib, moliya
bozorida aksiya, obligatsiya, veksel kabi turlari eng mashxurlari sanaladi. Qimmatli qog‘oz
lar
bozorini tartibga solish va korporativ boshqaruv sohasidagi islohotlarni yanada
chuqurlashtirish, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 13 apreldagi
“Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora
-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF
-6207-son farmoni
ijorosini ta’minlashda soliq munosabatlarining o’rni benihoya muhimdir. Zero, moliya
bozorining negizi bo’lgan qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq moliyaviy operatsiyalarning
faoliyatini tartibga solishda va nazorat qilishda soliqqa tortish tartiblarining ahamiyati ayni
dolzarb zaruriy masaladir. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 327
-moddasi
qimmatli qog‘ozlarga doir operatsiyalar bo‘yicha soliq bazasini aniqlashning o‘ziga xos
xususiyatlariga bag’ishlangan bo’lib, bu sohadagi bar
cha vaziyatlarni qamrab olgan va batafsil
yoritib berilgan.
Soliq tushumlarining belgilanishida soliq bazasi va soliq stavkalarining darajasi asosiy
dastaklar bo’lganligi uchun qimmatli qog’ozlar bozoridagi qimmatli qog’ozlar bilan bogliq
