88
ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ ДОИРАСИДА МОЛИЯ БОЗОРИНИНГ
ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ТАДБИРКОРЛИКНИ ТЕНГ РАҚОБАТ ШАРОИТЛАРИНИ
ЯРАТИШ ҲАМДА ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТ УЛУШИНИ ҚИСҚАРТИРИШ ЙЎЛАРИ
Нормурзаев Умид Холмурзаевич
-
ЙСТБИ Давлат солиқ бош инспектори (DSc)
Ўзбекистон Республикасининг 2023 йилги солиқ қонунчилик ҳужжатларига
киритилган асосий ўзгариш ва солиқ имтиёзлари бериш тартибини такомиллаштириш
уларга янгича ёндашувларни жорий этиш орқали бозор хизматлари ҳажмини ошириш,
аҳолига янги иш ўринларини яратиш имкониятлари кенгайтириш муҳум
вазифалардан бири ҳисобланади. Сўнгги йилларда мамлакатни жадал ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
мақсадида
иқтисодиётни
эркинлаштириш,
тадбиркорликни қўллаб
-
қувватлаш ҳамда уларга тенг рақобат шароитларига эга
бўлган ягона иқтисодий маконни шакллантириш бўйича кенг кўламли чора
-
тадбирлар
амалга оширилмоқда. Шунингдек, солиқ имтиёзлари ва бошқа
берилаётган
енгилликлар аниқ мақсадларга йўналтирилаётганлигига қарамасдан, уларнинг
самарадорлигини баҳолашнинг тизими ишлаб чиқилмаган.
Мамлакатимиз иқтисодиётининг барқарорлигини таъминлашда иқтисодий
сиёсатининг энг муҳим элементларидан бири –
солиқ
сиёсатини янада
либераллаштириш, солиққа тортиш тартибини соддалаштириш, солиқ юкини
пасайтириш, хўжалик субъектларининг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишни
амалга ошириш ҳисобланади. Республикамизда амалга оширилаётган кенг кўламли
солиқ ислоҳотларининг натижасида аҳоли реал даромадлари ўсиши, ишлаб чиқаришни
модернизация қилиш ва технологик жиҳатдан янгилаш, тадбиркорлик фаолиятини
қўллаб
-
қувватлашга хизмат қилмоқда. Республикамизда солиқ маъмурчилигини
рақамлаштириш орқали тадбиркорлик фаолиятини юритишда тенг рақобат муҳитини
яратиш, давлат бюджети барқарорлигини таъминлаш ҳамда яширин иқтисодиёт
улушини қисқартириш мақсадида бир қанча ишлар амалга оширмоқда.
Хусусан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бўйича субсидия ажратишни қишлоқ
хўжалиги маҳсулотларини электрон ҳисобварақ
-
фактуралар орқали реализация
қилинган миқдоридан келиб чиққан ҳолда амалга ошириш, шунингдек, ушбу
маҳсулотлар бўйича бюджетга тўланган қўшилган қиймат солиғи суммасининг 50
фоизини қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштирувчиларга қайтариб бериш
тартибини жорий этиш тизимини йўлга қўйиш долзарб вазифалардан бири бўлиб
ҳисобланади.
Ушбу
йўналишда,
қадар
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулоти
етиштирувчиларнинг ҳисобини юритиш, уларга субсидия ажратиш тартибини ишлаб
чиқсин ҳамда субсидияни шаффофлигини таъминлайдиган ахборот тизимини яратиш,
шунингдек, субсидия бўйича амалдаги ахборот тизимларини солиқ органларининг
маълумотлар базасига интеграция қилиниш керак.
Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши уч ой
муддатда қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларда етиштириладиган ҳосил
ҳажмини аниқлаш, апробация тадбирларини ўтказиш, қишлоқ хўжалиги
даромадларини ҳисобга олишни белгиловчи низом ёки уларни ечими бўйича
кўрсатмалар ишлаб чиқиш тавсия этилади.
Бундан ташқари, тадбиркорлик фаолиятини юритишда яширин иқтисодиёт
улушини қисқартириш бўйича электрон товар
-
транспорт юк хатисиз юк ташийдиган
субъектларга нисбатан биринчи марта ҳуқуқбузарлик суммасининг 10 фоизи, иккинчи
марта 15 фоизи, учинчи ва ундан кўп бўлган ҳолларда 20 фоизи миқдорида молиявий
жарималар қўллашни ташкил этиш долзарб вазифалардан бири бўлиб ҳисобланади.
89
Шунингдек яна бир усул яъни, қурилиш корхоналари томонидан жисмоний
шахсларга
кўчмас
мулкни
сотиш
фақат
электрон
ҳисобварақ
-
фактура
расмийлаштирилган ҳолда ва нақд пулсиз шаклда амалга ошириш лозим. Бунда нақд
пулсиз шаклда кўчмас мулк хариди учун тўланган қўшилган қиймат солиғи
суммасининг 25 фоизи жисмоний шахсларга қайтариб берилиши;
юқори ликвидли товарлар, мажбурий рақамли маркировкаланиши белгиланган
товарлар билан боғлиқ битимлар доирасида амалга ошириладиган товар айланмалар
бўйича солиқ солинадиган база солиқ органлари томонидан бозор нархларини
аниқлаш ва қўллаш (бундан трансферт нархни белгилашда солиқ назорати мустасно)
тартибида белгиланиши ҳамда солиқ солиш базасига тузатиш киритиш мақсадлари
учун товарларнинг ўртача бозор нархини доимий равишда ўзининг расмий веб
сайтида эълон қилиб бориш амалиётини жорий этиш лозим бўлади.
Яна бир йўналишга катта эътибор қаратиш лозим:
-
меҳнат муносабатлари белгиланган тартибда расмийлаштирилмаган,
шунингдек, ходимлар сонини яширган хўжалик юритувчи субъектларга нисбатан ҳар
бир яширилган ходим учун –
уч миллион сўм, такроран содир этилганда –
олти
миллион сўм, учинчи марта ва ундан кўп ҳолатларда эса –
тўққиз миллион сўм
миқдорида жарима қўллаш;
-
кетма
-
кет келадиган ўн икки ойлик даврда энг кам базавий ҳисоблаш
миқдорининг икки минг баробаридан ортиқ қийматда харажатларни амалга оширган
жисмоний шахслар ушбу даромадларнинг манбаини тасдиқлаши талаб этиш;
-
календарь йилида маҳсулотлар (ишлар, хизматлар) реализациясидан тушган
тушуми 100 миллион сўмдан ошган ўзини ўзи банд қилган шахсларга нисбатан якка
тартибдаги тадбиркорлар учун белгиланган солиққа тортиш тартиби жорий этиш;
-
корхоналарни қўшиб юбориш ёки
қўшиб олиш билан боғлиқ операциялар солиқ
органининг хулосаси асосида амалга ошириш. Бунда, юридик шахс бошқа юридик
шахсга қўшиб юбориш ёки қўшиб олиш шаклида тугатилганда унинг тижорат
банкларидаги барча ҳисобварақлари ёпилади ва ундаги мавжуд пул маблағлари
қўшиб
олган юридик шахснинг асосий ҳисобварағига ўтказилишини таъминлайди;
-
истеъмол, техник этил спирти ва алкоголь маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи
хўжалик юритувчи субъектларда автоматлаштирилган ўлчаш ва ҳисобга олиш
воситаларини ўрнатилмаганлиги (жиҳозланмаганлиги) уларнинг лицензияларини
бекор қилинишига асос бўлиши;
-
маълумотлар ахборот базасига интеграция қилинмаган ёки интеграция
натижаси билан ахборот тақдим этмаган истеъмол ва техник этил спирти ва алкоголь
маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи хўжалик юритувчи субъектларга нисбатан Солиқ
кодексининг 227
1
-
моддасида белгиланган жавобгарлик чораларини кучайтириш керак
бўлади.
Адабиётлар рўйхати:
1.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси
-
Тошкент: Ғафур Ғулом нашриёт уйи 2020.
-
640 б.
2.
Нормурзаев , У. . (2022). Хукуматимиз томонидан солиқ маъмурчилиги бўйича 2018
-2022
йилларда амалга оширилган солиқ ислоҳотлари натижалари. Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар,
10(5), 325
–330. ҳттпс://дои.орг/10.55439/ЕИТ/вол10_исс5/а35
3.
Нормурзаев У. (2021). Анализ эффективности налоговых льгот и преференций в поддержке
определенных секторов с целью дальнейшего повышения инвестиционной привлекательности в
узбекистане. Экономика и образование, (6), 82–86. извлечено от
пҳп/жоурнал/артиcле/виеw/285
4.
Нормурзаев У. (2021). Пути эффективного использования налоговых льгот для поддержки
предпринимателей. Экономика и инновационные технологии, (4), 355–362. извлечено от
ҳттпс://инлибрарй.уз/индех.пҳп/
еcономиcс_анд_инновативе/артиcле/виеw/11954
5.
Нормурзаев У. Тадбиркорларни қўллаб
-
қувватлашда солиқ имтиёзларини бериш орқали
самарали усуллардан фойдаланиш йўллари //Экономика и образование. –
2021.
–
№. 3. –
С. 91
-95.
