111
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.”Тўловлар ва тўлов тизими тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни. 2019 й.
ноябрь.
2. “Миллий тўлов тизимини ривожлантириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон
Республикаси Президентининг ПҚ
-3945-
сон қарори.18.09.2018 й
3.Абдуллаева Ш.З. Банк иши. Т.Moliya
-
iqtisod. 2019 й.
4.Банклараро Миллий прессинг марказ ҳисобот материаллари
5.cbu.uz.
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки расмий сайти материаллари
ЎЗБЕКИСТОН ҲУДУДЛАРИДА САНОАТ МАҲСУЛОТЛАРИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ
ФАОЛЛИГИНИНГ МОЛИЯ БОЗОРИГА ТАЪСИРИ
У.Ш.
Шукуров
-
Қарши
ДУ докторанти
Иқтисодиётнинг юқори унумдор тармоқларини ривожлантириш орқали
тараққиётга эришиш концепциясининг назарий
-
услубий асослари 1950 йиллардан
яратила бошлади. Бундай адабиётлар контекстида унумдорлик юқори тармоқ
сифатида саноат комплекси назарда тутилади. Янги Ўзбекистоннинг Тараққиёт
стратегиясини 22
-
мақсадида
миллий иқтисодиёт барқарорлигини таъминлаш ва ялпи
ички маҳсулотда саноат улушини оширишга қаратилган саноат сиёсатини давом
эттириб, саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажмини 1,4 баробарга ошириш
назарда тутилган.
Сўнгги беш йилликка назар ташланса, Ўзбекистон иқтисодиётида сезиларли
таркибий ўзгаришлар амалга оширилди. ЯИМ таркибида маҳсулотларга соф
солиқларнининг улуши 3,8 фоиз бандига камайиб, тармоқларнинг ялпи қўшилган
қиймати
92,8 фоизга етди.
Бу эса мамлакатда ишлаб чиқариш жараёнини
рағбатлантиришга қаратилган молиявий сиёсат юритилаётганидан далолат беради
(1-
жадвал).
1-
жадвал
Ўзбекистон Республикаси ялпи ички маҳсулоти таркиби, фоиз
Кўрсаткичлар
2017
й.
2018
й.
2019
й.
2020
й.
2021
й.
ЯИМ,
жами
100
100
100
100
100
Тармоқларнинг
ялпи
қўшилган
қиймати
89,0
89,3
91,5
92,6
92,8
Маҳсулотларга
соф
солиқлар
11,0
10,7
8,5
7,4
7,2
Тармоқларнинг
ялпи
қўшилган
қиймати
100
100
100
100
100
Қишлоқ
,
ўрмон
ва
балиқчилик
хўжалиги
32,2
30,0
26,9
27,1
26,9
Саноат
(қурилишни
қўшган
ҳолда)
26,5
31,1
34,4
34,2
34,5
саноат
21,1
25,3
28,1
27,5
27,8
қурилиш
5,4
5,8
6,3
6,7
6,7
Хизматлар
41,4
38,9
38,7
38,7
38,6
Манба:
статистика агентлиги маълумотлари
112
Ўзбекистонда ЯИМ 2017
-2021
йилларда 127,2 фоизга ўсиб, унда тармоқларнинг
ялпи қўшилган қийматининг ўсиши 127,3 фоизни ташкил этди. Ўсиш декомпозицияси
таҳлил қилинса, саноат қурилишни қўшган ҳолда ўсишнинг 63,8 фоизи, хизматлар
соҳаси 28,7 фоизи ҳамда қишлоқ, ўрмон ва балиқчилик хўжалиги 7,6 фоизини
таъминлаган. Таҳлил даврида иқтисодий ўсишга энг кўп ҳиссани саноат тармоғи
қўшган
бўлиб, бу ҳолат бевосита ЯИМ таркибида тармоқ улушининг кескин ортиши
билан боғлиқ. Иқтисодий ўсишни таъминлашдаги саноат тармоғининг бундай
доминант позицияси унинг бугунги кунда мамлакатдаги аҳамиятини кўрсатади.
Ўзбекистон ҳудудларининг саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш фаоллиги
саноат маҳсулоти ҳажми ва ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатлари асосида баҳолаш
мумкин (2
-
жадвал).
2-
жадвал
Ўзбекистон ҳудудларининг
саноат маҳсулотлари
ишлаб
чиқариш фаоллиги
70
Кўрсаткичлар
Ўсиш субиндекси
Ҳажм
субиндекси
Фаоллик индекси
Ҳудудлар
Йиллар
2019 2020
2021
2019
2020 2021
2019
2020 2021
Қорақалпоғисто
н
Республикаси
0,20
0,19
0,37
0,12
0,11
0,12
0,15
0,14
0,21
Андижон
0,56
0,21
0,35
0,20
0,18
0,13
0,33
0,19
0,21
Бухоро
0,28
0,36
0,25
0,13
0,09
0,08
0,18
0,18
0,14
Фарғона
0,50
0,20
0,32
0,15
0,16
0,15
0,27
0,17
0,21
Жиззах
0,21
0,49
0,46
0,01
0,01
0,02
0,08
0,18
0,17
Наманган
0,28
0,43
0,55
0,07
0,10
0,12
0,14
0,22
0,27
Навоий
0,23
0,52
0,20
0,47
0,57
0,51
0,38
0,56
0,40
Қашқадарё
0,02
0,29
0,60
0,42
0,18
0,25
0,28
0,22
0,37
Самарқанд
0,21
0,32
0,44
0,10
0,10
0,10
0,14
0,18
0,22
Сирдарё
0,29
0,32
0,53
0,16
0,15
0,16
0,21
0,21
0,29
Сурхондарё
0,35
0,28
0,46
0,02
0,02
0,01
0,14
0,11
0,17
Тошкент
0,30
0,26
0,47
0,61
0,59
0,61
0,50
0,47
0,56
Тошкент ш.
0,32
0,18
0,49
0,75
0,89
0,87
0,60
0,64
0,74
Хоразм
0,47
0,24
0,64
0,03
0,04
0,04
0,19
0,11
0,25
Ўсиш субиндекси бўйича таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, Наманган, Қашқадарё,
Самарқанд ва Сирдарё вилоятларида тадқиқ қилинаётган даврда жадал суръатларда
ўсиш кузатилган. Пандемия даврида субиндекснинг қийматлари 7 та ҳудудда ўтган
йилга нисбатан камайган. Хусусан, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича етакчи
ҳудудларнинг 2 таси (Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти)да ҳам пасайиш кузатилган.
2021 йилга келиб Хоразм, Қашқадарё ва Наманган вилоятлари бу кўрсаткич бўйича
етакчи ҳудудларга айланишган.
Саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми
субиндекси бўйича Тошкент шаҳри,
Тошкент ва Навоий вилоятлари етакчи ҳудудлар сифатида қайд этилган. Наманган ва
Қашқадарё
вилоятларида бу субиндекс бўйича ҳам ўсиш кузатилган. Таҳлил даврида
ҳудудлараро рейтингда Қашқадарё вилояти 4
-
ўринда сақланиб
қолган бўлса, Наманган
70
Муаллиф ишланмаси
113
вилояти 11
-
ўриндан 8
-
ўринга кўтарилган. Сурхондарё, Жиззах ва Хоразм вилоятлари
эса сўнгги поғоналардан жой олган. Жумладан, 2021 йилда Сурхондарё вилояти 2019
йилги 13
-
ўриндан сўнгги (14
-
ўрин) ўринга тушиб қолган. Бу ҳолат вилоят саноатининг
ўсиш субиндексида ҳам кузатилган бўлиб, ҳудудлараро рейтингда 4
-
ўриндан 7
-
ўринга
пастлаган.
Тадқиқот натижасида аниқланган фаоллик индекси таҳлилига кўра, Тошкент
шаҳри, Тошкент ва Навоий вилоятлари саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича
энг фаол ҳудудлар ҳисобланади. Шунингдек, таҳлил даврида Қашқадарё, Сирдарё,
Хоразм ва Наманган вилоятларида саноат фаоллиги ортиб, рейтингда юқорироқ
поғоналарга кўтарилган. Энг катта ўзгариш Наманган вилоятида содир бўлиб, ҳудуд
фаоллик бўйича рейтингда 5 поғонага (6
-
ўрин) юқорилаган. Шундан келиб чиқиб
айтиш мумкинки, яқин истиқболда мазкур ҳудуларни мамлакатнинг саноат
тармоғидаги юқори салоҳиятга эга ҳудудларга айлантириш имконияти юқори.
Хулоса сифатида айтиш мумкинки, мазкур услуб ёрдамида нафақат саноат ишлаб
чиқариш бўйича етакчи ҳудудлар, балки келажакда мамлакат саноатига юқори ҳисса
қўшиши
мумкин бўлган потенциал ҳудудларни ҳам аниқлаш мумкин. Бизнингча, бу
йўналишдаги таҳлиллар натижасидан минтақавий сиёсат ва ҳудудий инвестиция
дастурларининг
устувор
йўналишлари,
ҳудудлар
саноатининг
барқарор
ривожланаётган соҳаларини аниқлаш ва уларни молия бозорини ривожлантиришнинг
драйвери сифатида белгилаш мақсадларига хизмат қилади.
Адабиётлар рўйхати
:
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 28.01.2022 йилдаги “2022
-
2026 йилларга
мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида”ги №ПФ
-
60 сонли
Фармони.
2. Lewis W.A. Economic development with unlimited supplies of labor //Journal of the
Manchester school of economics and social studies.
–
1954. № 22(2), P. 139–
191.
3. Fei J.C.H., Ranis G. A theory of economic development. // The American Economic Review.
–
1961. № 51(4), P. 533
-565.
4. Baumol W. Macroeconomics of unbalanced growth: the anatomy of urban crisis //American
Economic Review.
–
1967. № 57(3), P. 415
-426.
5.
Ковалева Е.Б., Пыткина С.А. Промышленное производство как приоритетное
направление развития региональных пространственно
-
отраслевых структур в рыночной
среде // Вопросы инновационной экономики. –
2021.
–
Том 11. –
№ 2. –
С. 613
-626. doi:
10.18334/vinec.11.2.112108
6. Hakimovich, B. A. (2021). Measures to Increase the Popularity Of Banking Services.
International Journal of Modern Agriculture, 10(2), 3943-3949.
7.
Эркаева, Г. П., & Жаҳонгиров, Ш. (2023).
ҲУДУДНИНГ ИЖТИМОИЙ
-
ИҚТИСОДИЙ
РИВОЖЛАНИШИ ВА ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ. Innovative Development in
Educational Activities, 2(2), 115-120.
8.
Эркаева, Г. П., & Рузиқулов, С. З. (2022). ИНСОН КАПИТАЛИНИ ШАКЛЛАНИШИ,
РИВОЖЛАНИШ ДАРАЖАЛАРИ ВА ИНСОН КАПИТАЛИНИ ИНВЕСТИЦИЯЛАШ. Gospodarka i
Innowacje., 24, 225-229.
9.
ШУКУРОВ, У., & КАДИРОВ, А. РОЛЬ И МЕСТО ПРОМЫШЛЕННОГО КОМПЛЕКСА
КАШКАДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ В ЭКОНОМИКЕ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН. ЭКОНОМИКА, (6),
364-369.
