410
SUKUKLAR EMISSIYASINING VALYUTALAR KESIMIDAGI TAQSIMOTI
Abrorov Sirojiddin Zuxriddin o
‘
g
‘
li
PhD, TDIU katta o‘qituvchisi
O’zJOKU katta o‘qituvchisi
O‘zbekistonda keyingi yillarda sukuklarga qiziqish ortib borayotgani sezilsa
-da, bu
turdagi islomiy qimmatli qog‘ozlar amaliyotga joriy etilmagan. Shunga qaramay, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 29-dekabrdagi Oliy Majlisga
Murojaatnomasida mamlakatimizda islom moliyaviy xizmatlarini joriy etish bo‘yicha huquqiy
bazani yaratish vaqti-
soati kelganligini ta’kidlab o‘tdi
256
. Shunga ko‘ra, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2021-yil 14-
apreldagi “Kapital bozorini yanada rivojlantirish
chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF
-6207-sonli Farmonida islom moliyalashtirish tamoyillari
asosida “Sukuk” obligatsiyalarini joriy etish bo‘yicha alo
hida vazifa belgilangan. Aytish
mamkinki, kapital bozori uchun islom qimmatli qog‘ozlarining ahamiyati tobora ortib
bormoqda.
Sukuk
–
(“sakk”ning ko’pligi, arab tilidan akt, hujjat, chek
257
)
investitsion faoliyat yoki
uning aktiviga nisbatan egalik
huquqidagi ulushini ko‘rsatuvchi shariat tamoyillariga
asoslangan emissiyaviy qimmatli qog‘oz bo’lib, turiga ko‘ra foyda va zararga sherikchilikni
ifodalaydi, so‘ndirilishi va foyda darajasi riskka asoslanadi.
2022-yil boshiga qadar
jahonda 1,6 trln. AQSh dollaridan ortiq sukuk emissiya
qilingan
258
.
Jahon bo‘yicha 2021
-
yil yakuniga qadar 27 ta valyutada sukuk chiqarilgan bo‘lib,
unda Malayziya ringgiti 48,4 foizlik ulush yoki 780,3 mlrd. AQSh dollariga teng qiymat bilan
yetakchilik qilgan (1-rasm).
1-rasm. Jahon valyutalari kesimida sukuk emissiyasi hajmi,
2001-2021-yillar (mlrd. AQSH dollari)
259
256
https://president.uz/uz/lists/view/4057
257
Абдумажид Анорбоев. Ан
-
Наъйм –
Т.: Абдулла Қодирий, 2003. –
462-
б.
258
IIFM Sukuk report: A comprehensive study of the global sukuk market. International Islamic Financial Market, August
2022, 11th edition. p29.
259
IIFM Sukuk report: A comprehensive study of the global sukuk market. International Islamic Financial Market, August
2022, 11th edition. p86.
411
Valyutalar kesimida AQSh dollari 22,7% (366,2 mlrd.) va Saudiya Arabistoni riyoli 8,5%
(136,4 mlrd. AQSh
dollari)lik ulush bilan uchlikdan o‘rin olgan. S
huningdek, Indoneziya
rupiysi (7,7%, 124,1 mlrd. AQSh dollari) va turk lirasi (3,9 %, 63,0 mlrd. AQSh dollari) qiymati
bo‘yicha eng ko‘
p emissiya qilingan valyutalardan hisoblanadi.
So‘nggi yillarda Indonez
iya rupiysi va turk lirasining ulushi ortib bormoqda. AQSh
dollaridan tashqari xalqaro tan olingan valyutalardan hisoblanuvchi Buyuk Britaniya funt
sterlingi, yevro va Xitoy yuanida ham sukuk chiqarilgan bo‘lib, jami 374,9 mlrd. AQSh dollari
(23,3 %)ga ten
g bo‘lgan. E’tiborli jihati shundaki, bu qiymat xalqaro sukuklar qiymatidan kam.
Bu esa, xalqaro sukuklar mahalliy valyutada ham chiqarilayotganligini anglatadi.
2021-yil davomida emissiya qilingan sukuklarning valyutalar kesimidagi tarkibi tahlil
qilib ko
‘rilsa hajm jihatidan avvalgi rasmdagidan deyarli farq kuzatilmaydi (2
-rasm).
Malayziya ringgiti 32,4 foizlik ulush yoki 61,0 mlrd. AQSh dollariga teng qiymat bilan
dominant bo‘lsa, AQSh dollari 25,0% (47,1 mlrd.), Saudiya Arabistoni riyoli 14,4% (27,1 mlr
d.
AQSh dollari), Indoneziya rupiysi 10,8% (20,3 mlrd. AQSh dollari) va Turk lirasi 6,9% (13,0
mlrd. AQSh dollari)lik ulush bilan asosiy valyuta sifatida
o‘rin olgan.
2-rasm. Jahon valyutalari kesimida sukuk emissiyasi hajmi,
2021-yil (mlrd. AQSh dollari)
260
Umuman olganda eng dominant bo‘lgan valyutalardan tashqari boshqa valyutalarda
ham sukuk chiqarilish hajmi ortib borishi va uning turli mamlakatlar o’z samarasini
berayotganligi bo‘yicha xulosalarga kelishga asos bo’ladi. E’tiborli jihati shund
aki, Bangladesh
takasi valyutasida 6,3 mlrd. AQSh dollari qiymatidagi sukuk chiqarilgan bo‘lib, 2021
-yil
davomida emissiya qilinga sukuklarning 3,3 foizini tashkil qilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021
-yil 14-
apreldagi “Kapital
bozorini yanada
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF
-6207-sonli Farmoni
2. IIFM Sukuk report: A comprehensive study of the global sukuk market. International Islamic
Financial Market, August 2022, 11th edition. 202 p.
3. Абдумажид Анорбоев. Ан
-
Наъйм –
Т.: Абдулла Қодирий, 2003. –
960 б.
4. https://president.uz
260
IIFM Sukuk report: A comprehensive study of the global sukuk market. International Islamic Financial Market, August
2022, 11th edition. p87.
