401
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI.
1. Sh.Mirziyoyev. “Oliy Majlisga Murojaatnomasi”, 29.12.2020y.
2. E.A.Baydaulet. “Islom moliya asoslari”, “O’zbekiston” Toshkent 2019y.
3. B.Jurayev. (tarj.) “Islomiy moliya va bank tizimi”, “O’zbekiston” Toshkent 2019y.
4. R.I.Bekken. “Islom iqtisodiy modeli va zamon”, “O’zbekiston” T
oshkent 2019y.
5. Ahmadjonov, A Abdullayev, M Mamayusupov, O Umarjonov. (2021). Raqamli iqtisodiyotda
boshqaruv muammolari. Science and Education, 2(10), 636-642.
6. AA, Mulaydinov Farkhod Muratovich. (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT TUSHUNCHASI,
AFZALLIKLARI VA AMALIY AHAMIYATI.
АХБОРОТКОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ МУАММОЛАРИ ВА ЕЧИМЛАРИ ОНЛАЙН
РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ
-
ТЕХНИК АНЖУМАНИНИНГ МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ, 2 (6), 794
7. A Abdullaev. (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT - KADRLAR TAYYORLASHNING DOLZARB
MASALALAR
O`ZBEKISTON BANK TIZIMIGA ISLOM MOLIYASINING
BOSQICHMA-
BOSQICH KIRIB KELISHI MASALALARI
Kenjaeva Durdona Ravshan qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti,
Magistratura bo`limi, 2-bosqich talabasi
Islomiy bank tizimini tatbiq etish masalasi yurtimiz tadbirkorlari tomonidan uzoq
yillar davomida yechimini kutayotgan vazifalardan biri sanaladi.Sababi Islomiy bank tizimi
dunyoning boshqa davlatlarida an`anaviy bank tizimiga nisbatan muqobil tizim sifatida
tanildi. Tijorat banklaridan farqli ravishda, islom banklar foyda va zararni teng taqsimlash
orqali tadbirkor va ishbilarmonlarni e`tiborini tortdi. Ushbu tizim o`zining adolatliligi ,
moliyaviy inqirozga uchrash darajasining pastligi bilan nafaqat musulmonlarni balki boshqa
din vakillarini ham o`ziga tortdi.
Bugungi kunda jahonda islomiy moliya, islomiy bank, islomiy sug`urta, islomiy fond
birjasi o`z faoliyatini muvaffavqiyatli amalg oshirib kelmoqda. Moliyaning asosini bank tizimi
tashkil etgani bois, bank xizmatlari tizimida yangi mahsulotlarni, amaliyotlarni joriy etish,
aholining bank tizimiga bo`lgan ishonchini oshirish, adolat, halollik mezonlari va shu
jumladan, musulmon dini vakillarining bank xizmatlaridan foydalanishlarida ribodan voz
kechish vaqti keldi deb hisoblayman.
Tijorat banklarida islomiy bank xizmatlarini joriy etish va tijorat banklarini islomiy
bankka o`zgartirish bilan bog`liq masalalarni Abu Homid Ghazzali, Sayyid Manazir G`iloniy,
Muhammad Umar Chapra, Yusuf Kharzoviy, Taqi Usmoni,
251
Aleksandr Valters, Lone A., Al-
Shehri, Muhammad Tariq Majeed, Noor Ahmeed Memon, Baydaulet Yelan, Renat Bekkin
252
va
boshqalar ilmiy ishlarida o`rganib chiqqan. O`zbekistonda yurtimiz olimlaridan Shayx
Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “ Qarz va unga bog`liq
masalalar”, “Tafsiri hilol”, “Bozor
va unga bog`liq masalalar” kabi asralarida islomiy bank xizmatlariga oid ma`lumotlar
keltirilgan.
253
Hozirgi kunda esa H.Hasanov, H.Nusratxodjaev, K.Turayev, M.Husniddinov kabi
yosh izlanuvchi va Islom moliyasi sohasida dunyo tashkilotlarida ta`lim olgan, ish faoliyatini
olib borgan, tajribaga ega mutaxassislar seminar treninglar orqali, ijtimoy tarmoq vositalari
yordamida aholi uchun islom moliya tizimi instrumentlari sanalmish murobaha, mushoraka,
salam, ijara, g`orar, SPV, mudoraba, ribo, sukuk turlari haqida ma`lumotlar berib
borishmoqda. Ushbu maqola yozilishida shu jumladan so`nggi yillarda(2021-2022) yozilgan
islom moliyasiga oid I.Amanbayev,A.Tursunovlarning ilmiy ishlaridan o`rganishlar olib
251
Mufti Muhammad Taqi Usmani.
An Introduction to Islamic Finance.
–
2002.
252
Беккин
Р
.
И
.
Исломий
суғурталаш
(
такофул
):
ўқув
қўлланма
/
Қозон
:
Қозон
университети
, 2012.
–
140-
б
.
253
Шайх
Муҳаммад
Содиқ
Муҳаммад
Юсуф
.
Тафсири
Ҳилол
.
–Тошкент: «Шарқ» НМАК
, 2012.
402
borilgan. Mamlakatimizda bu boradagi ilmiy izlanishlar, tadqiqotlar hali yetarli darajada
bo`lmagani sababli, islom moliyasiga doir atamalar aksariyatimizga yangi tushuncha
hisoblanadi. Ammo so`nggi yillarda islom moliyasiga qiziqish ortib bormoqda. Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 29-
dekabr kuni Oliy Mjlisga yo`llagan Murojaatnomasida “
Mamlakatimizda islom moliyaviy xizmatlarini joriy etish bo`yicha huquqiy bazani yaratish
vaqti-soati keldi. Bunga Islom taraqqiyot banki va boshqa moliya tashkilotlar
i jalb etiladi”,
degan so`zlari Islom moliyasini O`zbekiston bank-moliya tizimiga olib kirishda imkoniyatlar
yaratilishidan darak berdi.
Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi ma`lumotlariga ko`ra, islom moliyasining joriy
etilishi budjetga qo`shimcha 100 mln AQSh dollari daromad keltirishi mumkin.Infratuzilma,
me`yoriy-huquqiy asos, omonatlarni himoya qilish tizimi sustligi, fiskal, soliq va boshqa
majburiy to`lovlar bilan bog`liq to`siqlar O`zbekistonga Islom moliyasini tatbiq etishga
to`sqinlik qilmoqda.
Ammo ilk qadamlar qo`yilganini Islom Taraqqiyot banki guruhi tomonidan imzolangan
shartnomalar sonining ortib borayotganidan bilish mumkin:
-Moliya vazirligi 100 mln AQSH dollari;
-
ATB “Qishloqqurilishbank” 10 mln AQSH dollari;
-
ATB “Mikrokreditbank” 30 mln AQSH dollari;
-
ATB “Turon bank” 35 mln AQSH dollari;
-
ATB “Aloqa bank”15 mln AQSH dollari;
-
AITB “Ipak yo`li bank”15 mln AQSH dollari miqdoridagi shartnomalar.
ATB “Trast bank” islomiy
-moliyaviy xizmatlar ko`rsatish bo`yicha dasturiy ta`minotni
o`rnatish maqsadida Iordaniyaning “ICS FINANSIAL SYSTEM” Ltd kompaniyasi bilan bitim
imzoladi
254
.
Islom moliyasi tizimining kelib chiqish tarixi deyarli 15 asrlik muddatni qamrab oladi.
Islom moliyasi bugunga qadar 7 ta davrni bosib o`tdi. Payg`ambarimiz Muhammad Mustafo
(s.a.v.) davrlaridanoq pul munosabatlarida halollik, adolat mezonlariga rioya etishga jiddiy
qaralgan. Zero, savdoda baraka bor degan gap bejiz emas. Ammo vaqtlar o`tishi, sivilizatsiya
natijasida hozirgi kunda amal qilinayotgan an`anaviy bank-moliya tizimi nisbatan ilgarilab
ketdi. Ammo O`zbekiston kabi aholisining 90% ortig`i musulmonlardan iborat davlat uchun
islomiy bank xizmatlari talabi hali qondirilmagan. Bunga bir necha sabablarni keltirish
mumkin:
- Islom moliyasini tashkil etishda yetarli qonunchilikning mavjud emasligi, ya`ni islom
moliyasi ham, an`anaviy bank tizimi ham pul muomalasi bilan bog`liq xizmatlarni ko`rsatsa-
da, ba`zi amaliyotlarini rad etadi. Masalan, ribo va g`orar
-Islomofobiya. Ushbu moliya tizim terrorizm va ekstrimizmga aloqador degan noto`gri
va salbiy qarashlarning mavjudligi;
-Yetarli, malakali Islom moliyasi bo`yicha kadrlarning mavjud emasligi.
-Firibgarlik xatari. Islom moliyasi tizimi joriy etilganda soxta moliyalahtirish tizimlari
vujudga kelishi va aholi ishonchini yo`qotish xavfi mavjudligi va boshqalar.
O`zbekiston aholisining aksar qismi musulmonlardan tashkil topgani uchun mamlakat
hududida islomiy moliya xizmatlarini joriy etish muvaffavqiyatli bo`lishi kutilmoqda. Bu bilan
bir qator ijobiy o`zgarishlar vujudga keladi:
-
aholining “yostiq ostida asrayotgan” pullari muomalaga chiqishni boshlaydi;
-
ribo ishtirokisiz tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish mumkin, insonda “gunoh” dan
tiyilish hissi paydo bo`ladi;
- foyda ham, zarar ham teng taqsimlanadi, tijorat banklari zarar ko`rmaslik maqsadida
tadbirkor uchun “jon kuydiradi”, banklarning sof foyda miqdori oshadi, tadbirkorlar soni
ortadi.
254
Islom moliyasi telegram kanali (04.11.2022 yil soni)
403
1-rasm. Mamlakatlarning Islom moliyasi dunyosida bank aktivlari ulushi
255
.
An`anaviy bank tizimida tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish uchun kredit olgan
tadbirkor, agar bankrot holatiga yuz tutsa, tijorat banki uning moliyaviy holatiga qaramasdan
pulni undirishga harakat qiladi, buning ustiga qaytarilmagan qarzning har bir kuniga penya
hisoblanadi. Bu hali foyda ko`rishga ulgurmagan tadbirkorni yanada mushkul vaziyatga solib
qo`yadi.Ushbu holat esa shariat qoidalariga zid, sababi o`zganing mushkul holatidan
foydalanish gunoh, nomaqbul va harom ishdir. Aslida islomiy moliyada barchasi juda oddiy
bayon etilgan.Masalan, sukuk-nominal qiymati teng bo`lgan sertifikatlar bo`lib, ular ma`lum
bir loyihaning moddiy aktivlari va aktivlarga egalik qilish huquqini beruvchi qimmatli
qog`ozdir.Murobaha esa hozirgi kunda mahsulotlarni muddatli to`lovga olishning kreditdan
ancha afzal usuli; mudoraba- robbul mol va mudorib o`rtasidagi kelishuv shartnomasi. Bunda
bir taraf faqat molini tikadi, ikkinchi taraf mehnatini. Zarar teng taqsimlanadi,ya`ni pul tikkan
puliga, mehnati va vaqtini sarflagan mehnatiga kuyadi. Foyda miqdori esa oldindan kelishib
olinadi: 50/50 %, 70/30%, 20/80% kabi.
Muzoraba, mushoraka, murobaha va yana bir qator xizmatlar halollik va adolat
mezonlariga qurilganligi iqtisodiyotda real voqelikka asosan ish tutish lozimligini
ko`rsatadi.Islom xizmatlari joriy etilgan mamlakatlar bilan hamkorliklar o`rnatiladi va hokazo.
Xulosa qilib aytganda, Islom moliya tizimi iqtisodiyotning bir qismiga aylanishi,
an`anaviy moliya tizimi bilan raqobatlasha olishi uchun hali bir qator ishlar qilinishi
lozim.Jumladan:
-O`zbekistonda islomiy moliya tizimi talablariga javob beradigan qonunchilikni ishlab
chiqish, qo`shimcha va o`zgartirishlar kiritish, me`yoriy-huquqiy hujjatlarni yangilash, soliq,
sug`urta, bank tizimini isloh qilish;
-Islom moliyasi bo`yicha mutaxassislarni jalb etish, mavjud mutahassislarning
malakasini oshirish;
-Aholida islom bankchiligi haqida tushunchaga ega bo`lishini ta`minlash. Buning uchun
elevidinieda ko`rsatuvlar tayyorlash, radio eshittirishlar, ijtimoiy tarmoqlar, gazetalar, moliya
muassasalarida o`quv mashg`ulotlari olib borish, tegishli oliy ta`lim dargohlarida fan sifatida
kiritish yaxshi natija beradi
-
Mamlakatda mavjud barcha banklar “Islomiy bank xizmatlari darchasi”ni tashkil
etishlari va sinov tajribasi sifatida faqatgina Islomiy bank-moliya xizmatlarini ko`rsatuvchi ilk
bankni ochish orqali O`zbekiston bank tizimiga Islomiy bank xizmatlarini bosqichma-bosqich
olib kirishga erishish mumkin.
255
IFSB sayti yordamida muallif tomonidan yig`ilgan ma`lumotlar asosida tuzildi
15%
10%
43%
10%
10%
4%
3%
2%
2%
1%
Saudiya Arabistoni
Malayziya
Eron
BAA
Quvayt
Qatar
Turkiya
Bahrayn
Indoneziya
Misr
404
ADABIYOTLAR RO`YXATI
1.
Shayx Muhammad Sodiq
Muhammad Yusuf “Tafsiri hilol” 2019 y.
2.
E.A.Baydaulet, X.Xasanov “Islomiy moliya asoslari”, Botirxo`ja Jo`rayev tarjimasi, “O`zbekiston”
NMIU- 2019 y.
3.
Abdullayev SH.Z., Omonov A.A. “Tijorat banklari kapitali va uni boshqarish” O`quv qo`llanma./
-T.:
“Iqtisod –moliya” 2006
-120 bet
4.
Omar M. (2013) Islamic Banking and finance. The article.(6/2017)
5.
Renat Bekkin “Islom iqtisodiy modeli va zamon” 2019 y
6.
Ehson Shenojak “Islom iqtisodi:global inqirozdan chiqish” 2022y.
7.
8.
9.
10.
https://www.istisna. kz/rus/?p=1749
11.
https://www.aaoifi.com
12.
http://www.ifsb.org
MODERN PERSPECTIVE ON ISLAMIC FINANCE
Yoldashaliev Boburshokh -
University of world economy and diplomacy
Student of the faculty of International Law
Bachelor in Jurisprudence
Islamic finance is a financial system based on Sharia law that emphasizes justice,
fairness, and equality. It differs significantly from traditional economic systems that rely on
interest, uncertainty, and speculation. Instead, Islamic finance is based on profit-and-loss
agreements, asset financing, and risk-sharing, making it an ethical financial model that
promotes social and economic justice, entrepreneurship, and long-term development.
The principles of Islamic finance can be traced back to the time of Prophet Muhammad
(peace and blessings be upon him), who emphasized fairness and honesty in business
dealings. The Quran and Hadith contain several verses and sayings related to economic
transactions, guiding Muslims in conducting business fairly and ethically.
It was proven that the Islamic economic system encourages trade and enterprise but is
inimical to self-interest and undue profiteering. It is non-discriminatory to human society and
builds a relationship between the individual and the community through co-operation,
integration and duty. Being largely humanitarian in character and socially orientated, it
provides satisfaction for human beings by enabling them to perform their obligations to Allah
and Society.
1
During the early Islamic period, trade and commerce were important activities,
and Muslim merchants travelled across the world, conducting business based on the
principles of Shariah. The Islamic law of contracts (Fiqh al-
Mu’amalat) was developed during
this period, which provided guidelines for commercial transactions, including partnerships,
sales, and leasing.
Islamic finance is a financial system that adheres to the principles of Islamic law, or
Shariah, which governs the economic, social, and political aspects of Muslim societies. The
principles of Islamic finance include the prohibition of interest (riba), the promotion of risk-
sharing through profit and loss sharing (PLS) contracts, the prohibition of speculative
transactions (gharar), and the prohibition of investments in unethical industries and activities
(haram). In practice, Islamic finance offers a variety of financial instruments and services that
are designed to comply with these principles, such as Islamic banking, Islamic insurance
(Takaful), and Islamic investment funds (Ijarah, Mudarabah, and Musharakah).
2
These
principles have influenced the development of Islamic finance, which is built on the concept of
risk-sharing and prohibits interest-based transactions. Islamic finance has grown in
