282
initiative, which we believe could be successfully replicated in other countries, ultimately to
the benefit of citizens and society at large.
In USA, they established The Financial Literacy and Education Commission. The
Commission was tasked to develop a
national financial education web site
and a national strategy on financial education. The Commissi
on’s vision is of
sustained financial well-being for all individuals and families in the U.S. In furtherance of this
vision, the Commission sets strategic direction for policy, education, practice, research, and
coordination so that all Americans make informed financial decisions.
Holistically, the benefit of financial literacy is to empower individuals to make smarter
decisions. More specifically, financial literacy is important for a number of reasons.
1.
Financial literacy can prevent devastating mistakes:
different interest rates each month, while
traditional individual retirement account
tions can’t be withdrawn until retirement. Financial literacy helps
individuals avoid making mistakes with their personal finances.
2.
Financial literacy prepares people for emergencies: Financial literacy topics such as
saving or emergency preparedness get individuals ready for the uncertain. Though
losing a job or having a major unexpected expense are always financially impactful,
an individual can cushion the blow by implementing their financial literacy in
advance by being ready for emergencies.
3.
Financial literacy can help individuals reach their goals: By better understanding
how to budget and save money, individuals can create plans that set expectations,
hold them accountable to their finances, and set a course for achieving seemingly
unachievable goals. Though someone may not be able to afford a dream today, they
can always make a plan to better increase their odds of making it happen.
4.
Financial literacy invokes confidence: Imagine making a life-changing decision
without all the information you need to make the best decision. By being armed
with the appropriate knowledge about finances, individuals can approach major life
choices with greater confidence realizing that they are less likely to be surprised or
negatively impacted by unforeseen outcomes.
In conclusion I can say that developing financial literacy to improve your personal
finances involves learning and practicing a variety of skills related to budgeting, managing,
and paying off debts, and understanding credit and investment products. The good news is
that, no matter where you are in life and financially, it’s never too late to start practicing good
financial habits.
Implementation of financial literacy in education, tend to make young generation more
flexible in dealing with personal budget, expand worldview in financial markets. By making
investment in national financial market can improve volatility of traded products and the
market itself.
List of literature
1.
https://home.treasury.gov/policy-issues/consumer-policy/financial-literacy-and-
education-commission
2.
https://www.investopedia.com/terms/f/financial-literacy.asp#toc-benefits-of-financial-
3.
https://finance.ec.europa.eu/consumer-finance-and-payments/financial-literacy_en
4.
https://www.worldbank.org/en/news/opinion/2018/06/21/financial-literacy-helping-
citizens-make-smart-financial-choices
283
МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА АҲОЛИНИ
ТУРМУШ ДАРАЖАСИНИ ОШИРИШ ЙЎЛЛАРИ
Саидов Жасурбек Латипбаевич
ТДИУ “Молия” кафедраси ассистенти
Зокиров Тоҳиржон Мурод ўғли
ТДИУ “Молия ва буҳгалтерия ҳисоби”
факультети 3
-
курс БР
-
82 гуруҳ талабаси
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 28 январь 2022
йилдаги ПФ
-60-
сонли “2022
-
2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг
Тараққиёт стратегияси” тўғрисидаги Фармонида Миллий иқтисодиётни ислоҳ қилиш
борасида ташқи савдо, солиқ ва молия сиёсатини либераллаштириш, тадбиркорликни
қўллаб
-
қувватлаш ва хусусий мулк дахлсизлигини кафолатлаш, қишлоқ хўжалиги
маҳсулотларини чуқур қайта ишлашни ташкил этиш ҳамда ҳудудларни жадал
ривожлантиришни таъминлаш бўйича таъсирчан чоралар кўрилди. Ҳозирги кунда
аҳолининг молиявий саводхонлиги даражасини ошириш глобал масалалардан бири
бўлиб келмоқда. Шунинг учун ҳам бу масалага жиддий эътибор бериш лозим.
Муаммоларни излаб топиб, уларни бартараф этиш зарур.
2020 йилнинг 27 февраль куни Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш.М.Мирзиёев раислигида бўлиб ўтган “Тадбиркорликни ривожлантириш орқали
камбағалликни қисқартиришга қаратилган чора
-
тадбирлар” бўйича видеоселектор
йиғилишида “Камбағалликни камайтириш ойлик ёки нафақа миқдорини кўпайтириш,
ёппасига кредит бериш дегани эмас. Бунинг учун энг аввало, аҳолини касбга ўқитиш,
молиявий саводхонлигини ошириш, одамларда тадбиркорлик ҳиссини уйғотиш,
инфратузилмани яхшилаш, фарзандларни ўқитиш, сифатли даволаниш, манзилли
нафақа тўлаш тизимини жорий қилиш керак” деб таъкидладилар.
Жаҳон амалиёти шуни кўрсатмоқдаки мамлакатларда аҳолининг молиявий
саводхонлигини ошириш бўйича даструларни ишлаб чиқишдан олдин, молиявий
саводхонлик даражасини баҳолашнинг турли кўрсаткичларини ишлаб чиқиш муҳим
ҳисобланади. Бунда мамлакатда аҳолининг молиявий саводхонлиги даражасини
оширишга қаратилган молиявий таълимнинг йўлга қўйилганлиги назарда тутилади.
Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт Ташкилоти (ИҲТТ) экспертлари томонидан
берилган хулосаларга кўра, молиявий таълим мамлакат аҳолисининг ўз даромадини
тўғри ишлата олиши, молиявий маҳсулотларни тўғри баҳолаши, молиявий рискларни
инобатга ола билиши, қабул қилинган қарор ёки истеъмол жараёнида амалга
оширилган танловнинг ўзи учун юқори даражадаги фойдалилигини таъминлаши
бўйича билим ва кўникмаларни шакллантиришда ёрдам беради. Молиявий таълим
жамиятнинг молиявий саводхонлик даражасини оширишда муҳим омил ҳисобланади.
Жаҳон банки гуруҳи методолгиясига мувофиқ молиявий саводхонлик даражасини
баҳолашда икки ёндашув мавжуд: “Молиявий саводхонлик” ва “Молиявий
компетентлилик”.
“Молиявий саводхонлик"нинг уч таркибий компонентларини
баҳолашга қаратилган сўровнома орқали тадқиқотлар амалга оширилади. Сўровнома
таркибий жиҳатдан уч блокка
:
Кўникма,
Билим ва
Малакавий саволлардан ташкил
топади.
“Молиявий компетентлилик” ёндашувига асосланган тадқиқотлар молия тизими
беқарор бўлган мамлакатларда амалга оширилиши қатор қийинчиликларни вужудга
келтириши мумкин. Сабаби бундай мамлакатларда аҳолига таълим тизимининг турли
ёки айрим босқичларида молиявий билимлар бериб борилган бўлиши ва аҳолида
молия бозорига оид элементар тушунчалар моҳиятини тушуниши лозим бўлади.
284
Масалан, аҳоли йиллик 14 фоиз ҳисобида банк ёки молия ташкилотига депозит
қўяди
ва бир неча ойдан сўнг давлатдаги инфляция даражаси юқорилиги ҳисобига
фуқаро олиши мумкин бўлган даромадини ва ўз маблағининг қадри тушиб кетиши
ҳисобига
молиявий зарар кўради. Аҳоли бундай ҳолатда ҳам банк ёки молиявий
ташкилотда ўз депозитини шакллантирса, унинг молиявий компетентлилик, яъни
саводхонлиги даражаси паст ҳисобланади.
Мамлакатдаги амалга оширилаётган иқтисодий, молиявий ва суғурта тизимидаги
ислоҳотларидан аҳоли кўзланган даражада фойда кўрмайди. Аҳолининг даромади
кўпайгани билан уларнинг истеъмоли сифати ва ҳажми ўзгармаслиги мумкин.
Натижада давлатининг яширин иқтисодий муносабатлари ривожланади. Бундай
давлатларда аҳолининг молиявий саводхонлиги даражасини ошириш бўйича чора
-
тадбирлар кутилган самрани бермаслиги мумкин. Сабаби респондентлар сўровнома
ўтказиш вақтида ўз молиявий имкониятларини, самарадорлигини ва кўплаб
муаммоларни яширишга ҳаракат қиладилар. Бу эса натижалардаги хатоликлар ва
камчиликлар бўлишига сабаб бўлади.
Амалиётда ҳар доим ҳам аҳолининг ойлик даромадлари уларнинг бир ой
давомидаги харажатларини тўлиқ қоплай олмайди. Айрим ҳолатларда аҳоли қарз
олиш (банк кредитлари, ломбард, яқинлардан қарз олиш ва бошқалар) ёки ўз
жамғармаларини ишлатиш каби ҳолатлар учраб туради. Бундай вазиятда кейинги
ойлардаги турмуш даражаси кўрсаткичи нисбатан пасаяди. Чунки қарздорликни ёпиш
зарурияти ёки жамғарма маблағнинг сарфланиши натижасида аҳоли ўз
даромадларини маълум бир қисмидан тўлиқ фойдалана олмаслиги ҳолати сабабли,
уларнинг истеъмолидаги маълум бир чекловларни вужудга келишига олиб келади.
Юқорида маълумотлардан келиб чиқиб, мамлакатмизда аҳолининг молиявий
саводхонлик даражасини баҳолаш бўйича мезонлар ишлаб чиқиш, сўровнома ўтказиш
ва натижаларига асосан тегишли чора
-
тадбирлар ишлаб чиқиш ҳудудларни иқтисодий
ривожланишнинг асосий омили ҳиcобланади.
Шу ўринда таъкидлаб ўтиш лозимки, Мамлакатимизда аҳолининг молиявий
саводхонлиги даражасини оширишда халқаро молиявий ташкилотлар услибиётидан
фойдаланиб, аҳолининг молиявий саводхонлиги даражасини баҳолаш дастурларини
ишлаб чиқиш зарур. Бунда қуйидагиларга эътибор бериш лозим:
-
Аҳолининг молиявий маҳсулотлар ва хизматлар, молия бозори ва унинг
таркибий компонентлари тўғрисидаги билим ва кўникмаларини шакллантириш;
-
аҳолининг рақамли иқтисодиёт, компютер саводҳонлиги бўйича билим ва
кўникмаларини ошириш;
-
уй хўжаликлар, оилалар ва
шахсларга ўз бюджетларини шакллантириш,
режалаштиришга оид билим ва кўникмаларни мунтазам бериб боришнинг универсал
усулларини ишлаб чиқиш ва амалиётга тадбиқ этиш;
-
молиявий ташкилотлар билан турли низоли ҳолатлар вужудга келганда
фуқароларни ўз ҳақ
-
ҳуқуқларини ҳимоя қилишлари ва ўзларини қандай тутишлари
лозимлиги борасидаги молиявий хулқларини шакллантириш ва бошқалар.
Фойдаланилган адабиётлар
1. “Тадбиркорликни ривожлантириш орқали камбағалликни қисқартиришга қаратилган чора
-
тадбирлар” –
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев раислигида бўлиб ўтган 2020
.27.02.
2. A.V.Vaxabov, Sh.A.Tashmatov, N.X.Xaydarov, A.V.Vaxabov. Moliyaviy savodxonlik asoslari: o’quv qo’llanma/
-
Toshkent: Baktria Press.2013. 288b.
3. Atkinson A. and F. Messy. Measuring Financial Literacy: Results of the OECD // International Network on
Fi
nancial Education (INFE) Pilot Study, OECD Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions. 2012. № 15.
OECD Publishing. URL:
http://dx.doi.org/10.1787/5k9csfs90fr4-en
4. Susan L. Rutledge. Consumer Protection and Financial Literacy .Lessons from Nine County Studies: The World
Bank, Europe and Central Asia Region, Finance and Private Sector Department (June 2010).URL:
http://wwwwds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/IW3P/IB/2010/06/03/000158349
