225
кўришмиз мумкин. Бу депозитлар ва кредитлар хажмида баланс йўқлигини ва риск
асосида кредитлар берилатганидан дарак беради.
Бу эса трансформация риски яъни тижорат банки активларининг муддатини
жалб қилинган ресурслар муддатидан катта бўлиши натижасида вужудга келади.
Трансформация риски қисқа тижорат банкларида баланслашмаган ликвидлилик
муаммосининг келтириб чиқаради. Бугунги кунда мамлакатимиздаги барча тижорат
банкларида трансформация риски мавжуд. Ушбу муаммоларни ечишда тижорат
банклари актив ва пассив операцияларни таҳлилига ва муддати, миқдори асосида
бошқаришлари, инновацион бошқариш усулларини жорий этиш мақсадга мувофиқдир.
Шу
билан бирга ишлаб чиқариш тармоқларини модернизация ва фаол
диверсификация қилиш
шароитида банклар учун актив ва пассивларни бошқариш
асосий вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Ҳар қандай банк молиявий бозорнинг
юқори даражада ривожланиши билан иқтисодий барқарорлик шароитида ҳам маълум
жиддий қийинчиликларни енгиб ўтишига тўғри келади. Лекин иқтисодиётни
модернизациялаш
шароитида бир қанча ташқи омиллар тижорат банкларнинг
молиявий аҳволига таъсир кўрсатиб, банк актив ва пассив операцияларини бошқариш
масаласи биринчи даражага чиқмоқда.
Юқоридагилардан хулоса қилиб шуни айтиш мукинки банк активлари
муддатлари буйича пассивлари таркибига тўғри келиши лозим. Шу билан бирга банк
бозор муносабатларининг нобарқарорлиги хатаридан тўла халос бўлмаслиги, банк
рахбарияти олдида банк операциялари даромадлилигини ликвидлилик чегаралари
доирасидан чиқмаган ҳолда таъминлаш муаммосини юзага келтиради. Бироқ
ликвидлилик чегараси, активлар ва пассивлар муддатига қатъий риоя қилган ҳолда
жойлаштирилиши ҳам банк даромадини максимал даражага кўтаришга айрим
ҳолларда тўсқинлик қилади.
Бугунги кунда, банк амалиётининг кўрсатишича, талаб қилиб олингунча
депозитга қўйилган маблағларнинг бир қисми тарихий характер касб этмокда. Яъни,
узоқ муддатга талаб қилинмасдан сақланмоқда. Бу эса узоқ муддатли ресурслар, юқори
даромад келтирувчи активларга жойлаштиришга имкон беради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
:
1.
Велик Е.В. Реинжиниринг процесса управления активами и пассивами // Бухгалтерия и
банки. 2001. №9. С.36.
2.
Ильясов СМ. Управление активами и пассивами банков // Деньги и кредит.2000.№5. С.20.
3.
Печникова А.В., Маркова О.М., Стародубцева Е.Б. Банковские операции: учебник.
-
М.: ИД
«ФОРУМ»:ИНФРА
-
М, 2011.
-
352 с.
-
(Профессиональное образование).
4.
Марказий бакн маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
MOLIYAVIY NATIJALARNING STRATEGIK BOSHQARUV HISOBINI TASHKIL
QILISHNING NAZARIY-USLUBIY ASOSLARI
Pardayeva Shahnoza Abdinabiyevna -
TMI, “Bank hisobi va audit” PhD,dotsent v.b.
Annotatsiya:
Maqolada xoʻjalik
yurituvchi subyektlarning strategik boshqaruv hisobi,
uning elementlari, moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobi hamda xarajat turlarining
nazariy-uslubiy asoslari yoritib berilgan.
Kalit soʻzlar
:
strategik boshqaruv hisobi, moliyaviy
oqimlar, oʻzgaruvchan xarajatlar,
doimiy xarajatlar, yarim oʻzgaruvchan xarajatlar.
226
Mamlakatimiz iqtisodiyotining rivojlanish bosqichida xoʻjalik yurituvchi subyektlarning
faoliyatini samarali boshqarish har bir yoʻnalishda yoʻlga qoʻyilgan boshqaruv hisob
i tizimisiz
tasavvur qilish murakkab. Xoʻjalik yurituvchi subyekt menejerlariga taqdim qilinadigan
barcha hisob ma’lumotlari va bosqichlarini boshqaruv hisobi tizimi oʻz ichiga oladi. Xoʻjalik
yurituvchi subyektlarda boshqaruv hisobi alternativ qarorlarni qabul qilishda xarajatlarni
rejalashtirish va nazorat qilish jarayoni bilan chambarchas bogʻliq.
Xoʻjalik yurituvchi subyektlarning HTT doirasida qabul qilinadigan hisob turlarini
quyidagicha tasniflash mumkin:
1.
Taktik hisob: moliyaviy hisob, soliq hisobi, boshqaruv hisobi.
2.
Strategik hisob: strategik moliyaviy hisob, strategik soliq hisobi, strategik boshqaruv
hisobi.
Strategik boshqaruv hisobining tamoyillari moliyaviy, boshqaruv, soliq hisoblarining
tamoyillariga asoslanib, ushbu hisobning obyektla
ri xoʻjalik yurituvchi subyektning biznes
strategiyasi va menejerlarining axborot talablari orqali aniqlanadi. Strategik boshqaruv
hisobining obyektiga quyidagilarni kiritish mumkin: xarajatlar, moliyaviy natijalar, inson
resurslari, innovatsiyalar, pul oqimlari, xususiy mulk kiradi.
Strategik boshqaruv hisobini quyidagi 3 element yordamida yoritish mumkin:
1.
Strategik tahlil;
2.
Strategik rejalashtirish;
3.
Strategik nazorat.
Strategik boshqaruv hisobining birinchi elementi strategik tahlil xoʻjalik yurituvchi
subyektlarning muayyan vaqtdagi holatini baholashga qaratilgan. Shu bilan bir qatorda
strategik tahlil davomida xoʻjalik yurituvchi subyektning strategik maqsadining aniq va
ravshanligiga hamda talab qilinayotgan hajmdagi resurslar bilan ta’minlanganlik daraj
asiga
baho berish imkoniyatiga ham ega boʻladi.
Strategik rejalashtirish orqali xoʻjalik yurituvchi subyektning uzoq muddatli strategik
maqsadlariga erishish uchun strategik rejalarni ishlab chiqishni nazarda tutadi. Strategik
rejalashtirish quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
-
sub-strategiya;
-
alohida yoʻnalishlar strategiyasi.
Strategik boshqaruv hisobining 3-
elementi strategik nazorat boʻlib, strategik
nazoratning ahamiyati belgilangan strategik maqsadlarga erishish jarayonini kuzatib, nazorat
qilib boris
h, agarda chetlanishlar mavjud boʻlsa, tezkorlik bilan boshqaruv qarorlarini qabul
qilish holatiga qaytarishni ta’minlashdan iborat.
Strategik boshqaruv hisobining uchala elementi bir-
biri bilan bogʻliq boʻlib, xoʻjalik
subyektlarining moliyaviy oqimlarini boshqarishda muhim ahamiyat kasb etadi.
1-jadval
Xoʻjalik yurituvchi subyekt faoliyatining asosiy moliyaviy koʻrsatkichlari
142
Nomlanishi
Nazoratdagi koʻrsatkichlar
Xoʻjalik yurituvchi subyektning
mulkiy holatini baholash
Aylanma va muomaladan
tashqari mablagʻlar nisbati, tez va qiyin
aylanadigan mablagʻlar miqdori, darajasi va nisbati
Moliyaviy barqarorlikni
baholash
Tez aylanadigan mablagʻlar miqdori, joriy va mutloq likvidli
mablagʻlar, ularning koeffitsientlari
Ishbilarmonlik faoliyatini
baholash
Aylanma kapital miqdori, shaxsiy mablagʻlar bilan ta’minlangan
mablagʻlar koeffitsienti
Bozor munosabatlari
samaradorligini baholash
Toza aktivlar miqdori, toʻlanadigan dividendlar darajasi,
investitsiyalarning daromadlik darajasi, barcha aktivlar
rentabelligi
142
Muallif tomonidan tuzildi
227
Moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobini quyidagi vositalar yordamida
baholash mumkin:
-
Moliyaviy holatni baholovchi nisbiy koʻrsatkichlar tizimi;
- Moliyaviy oqimlari klassifikatsiyasi;
- Moliyaviy oqimlari matematik modeli.
Moliyaviy oqimlarning strategik tahlili iqtisodiy tahlilning quyidagi usullaridan tashkil
topgan:
-
mutlaq qiymatlar usuli;
-
nisbiy qiymatlar usuli;
-
taqqoslash;
-
guruhlashtirish;
-
balansli usuli va boshqalar.
Xarajatlarni quyidagicha tasniflash mumkin:
1-rasm. Xarajatlarning tasniflanishi
143
Oʻzgaruvchan xarajatlarni shartli ravishda 2 ga ajratish mumkin:
1. Mahsulot tannarxiga kiruvchi:
-
Toʻgʻri moddiy xarajatlar (xom ashyo, materiallar);
-
Toʻgʻri mehnat xarajatlari (ish haqi, ish haqidan ajratmalar);
-
Ba’zi umumishlab chiqarish xarajatlari (yoqilgʻi
-moylash, elektr energiya).
2. Davr xarajatlariga kiruvchi:
- Mahs
ulot realizatsiyasi (tijorat) bilan bogʻliq ba’zi xarajatlar (mahsulotni oʻrash,
joylash, yuklash);
-
ma’muriy
-boshqaruv xarajatlarining ayrimlari.
Oʻzgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish hajmi oʻzgarishi bilan proporsional
oʻzgaradigan xarajatlar hisobla
nsa, doimiy xarajatlar ishlab-
chiqarish hajmi oʻzgarishidan
qat’iy nazar oʻzgarmaydigan xarajatlar hisoblanadi.
Doimiy xarajatlar deganda
,
ishlab chiqarish hajmiga taʼsir etmaydigan, u oʻzgarganda
ham miqdorini oʻzgartirmaydigan xarajatlar
tushuniladi:
1. Mahsulot tannarxiga kiruvchi:
-
ba’zi umum ishlab chiqarish xarajatlari (ijara xarajatlari, hisoblangan eskirish
summalari, mol-
mulk soligʻi);
2. Davr xarajatlariga kiruvchi:
-
mahsulotlar realizatsiyasi bilan bogʻliq ba’zi xarajatlar (rekl
ama xarajatlari va
boshqalar);
-
ma’muriy
-
boshqaruv xarajatlarining koʻpchiligi.
Yarim oʻzgaruvchan xarajatlar bir paytning oʻzida ham oʻzgaruvchan, ham doimiy
xarajatlar xususiyatiga ega boʻlgan xarajatlar hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, belgilangan strategik maqsadga erishish uchun u tomon olib
boradigan yoʻllarni aniqlash, tahlil qilish, undan oqilona foydalanish, shuningdek samarasini
oshirish strategik boshqaruv hisobining vazifasi hisoblanadi.
143
Muallif tomonidan tuzildi
Xarajat turlari
Oʻzgaruvchan
xarajatlar
Doimiy xarajatlar
Yarim oʻzgaruvchan
xarajatlar
228
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Пардаева Ш.А. Хўжалик субъектларида молиявий натижаларнинг стратегик бошқарув
ҳисобини такомиллаштириш. “Халқаро молия ва ҳисоб” илмий
-
электрон журнал.
www.interfinance.uz
, №3
,
2021 йил
,
июн
.
2
. Пардаева Ш.А. Харажатларнинг стратегик бошқарув ҳисобини самарали ташкил қилиш
йўналишлари. “Иқтисодиёт
ва
таълим” илмий
журнали
, 2022
йил
2-
сон
141-145
бетлар
.
3. Pardaeva Sh.A. Improving strategic management accounting of financial results in business
entities. European Journal of Research Development and Sustainability (EJRDS). Impact Factor 7.455.
Volume 3, issue 9 September 2022. www.scholarzest.com.
РОЛЬ ДЕНЕЖНО
-
КРЕДИТНОЙ ПОЛИТИКИ В РАЗВИТИИ ЭКОНОМИКИ
Ахмедова Улмасой Хусан қизи
-
T
ашкентский финансовый институт
магистрант
2-
курса и ассистент кафедры
«Банковское дело»
Туляганова Шахноза Самукджановна
-
T
ашкентский финансовый институт
доцент кафедры
«Банковское дело»
Денежно
-
кредитная политика представляет собой комплекс государственных мер
по управлению финансовыми потоками в стране. Она даёт возможность регулировать
состояние кредитного рынка, контролировать деятельность коммерческих банков,
воздействовать на деловую активность и совокупный спрос. Обычно в западной
экономике её принято называть монетарной политикой
144
.
Иными словами, денежно
-
кредитная политика —
комплекс мер, направленный на
регулирование и контроль за количеством денег в экономике. Роль правительства в
монетарной политики, обеспеченность этого регулирования бюджетной системой –
основные проблемы науки финансового права в юридико
-
регулятивном и в
экономическом плане.
Главная роль денежно
-
кредитной политики отражает совокупность мер,
осуществляемые Центральным банком для поддержания стабильности цен, банковско
-
финансового сектора, бесперебойного функционирования платежных систем в стране,
в контексте изменения внешних и внутренних макроэкономических условий.
За проведение монетарной политики государства отвечают специальные
финансовые организации –
их называют денежными регуляторами. В России это Банк
России, в США –
Федеральная резервная система, в Республики Узбекистан
-
Центральный банк РУз. Они должны обладать автономностью, чтоб быть
защищенными от давления государственных структур и политических институтов.
Любая политика, в том числе монетарная реализуется через применение ряда
методов и инструментария Центрального банка.
В
качестве основных инструментов денежно
-
кредитной политики принято
выделять:
•
основная процентная ставка
•
обязательные резервные требования
•
операции на открытом рынке
•
валютные интервенции
Основная процентная ставка
или ключевая ставка Центрального банка
является
основным инструментом денежно
-
кредитной политики в условиях режима
144
https://sovcombank.ru/blog/umnii-potrebitel/chto-takoe-denezhno-kreditnaya-politika-prostimi-
slovami?utm_referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
