235
Шиддатли иқтисодий ўзгаришлар даврида ҳар соҳада бўлганидек, банк тизимида ҳам
янгича ёндашувлар, рақамли ва инновацион технологиялардан фойдаланишни
кенгайтириш орқали тижорат банклари рақобатбардошлигини оширишга ёрдам
беради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.Аллаёрова Д.Н
.
Организация маркетинга в коммерчиских банках. –
Т.: ИПТД “Чулпан”
2005 г.
2. Бобохўжаева Ф. Банк тизимида маркетингдан фойдаланишни такомиллаштиришнинг
айрим жиҳатлари. “Biznes
-
Эксперт” журнали 2021 й №3 сон. 39
-
б.
3.Юсупов
М., Абдурахмонова
М
.
Банк хизматлари бозорида замонавий маркетинг
фаолиятини ривожлантириш. “Миллий товарлар рақобатбардошлигини оширишда замонавий
маркетинг концепцияларидан фойдаланиш” мавзусидаги Республика илмий
-
амалий анжусани
материаллари тўплами. Т.: 2018 й. 65
-
б
ЎЗБЕКИСТОНДА БАНКЛАРНИ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА РАҚАМЛИ
БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
Умарова Малика Бахтияровна
-
PhD, докторант, ТДИУ ҳузуридаги “Ўзбекистон
иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари
ва муаммолари” Илмий
-
тадқиқот маркази
Ҳозирги
вақтда рақамли иқтисодиёт ва у билан боғлиқ бир қатор самарали
технологиялар, шу жумладан, электрон тижорат ва электрон бизнес бизнинг
ҳаётимизга
жадал кириб бормоқда. Худди шу тарзда давлат ва жамият тараққиётини
янада жадаллаштириш мақсадида республика раҳбарияти томонидан қатор муҳим
ислоҳотлар амалга оширилди. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг
«Рақамли Ўзбекистон
-
2030» Стратегиясини тасдиқлаш тўғрисидаги Фармони ҳамда
уни самарали амалга оширишга қаратилган чора
-
тадбирлар қабул қилинди.
Мамлакатимизда рақамли иқтисо
-
диётни фаол ривожлантириш, хусусан, замонавий
ахборот
-
коммуни
-
кация технологияларини, шу жумладан, банк соҳасида кенг жорий
этиш бўйича комплекс чора
-
тадбирлар амалга оширилмоқда.
Хусусан, электрон ҳукумат тизимини такомиллаштириш, дастурий маҳсулотлар
ва ахборот технологияларининг маҳаллий бозорини янада ривожлантириш,
мамлакатимизнинг барча ҳудудлари
-
да IT
-
паркларни яратиш, шунингдек, ушбу
соҳани малакали кадрлар билан таъминлаш бўйича 220 дан ортиқ устувор лойиҳалар
ишга туширилди.
Бугунги кунда рақамли иқтисодиёт кўплаб таърифларга эга бўлган глобал
жараёндир. Масалан, қуйидаги таърифни келтириш мумкин: «Рақамли иқтисодиёт –
кенг миқёсли маълумотларни қайта ишлаш, рақамли технологиялар, асбоб
-
ускуналар,
товарлар ва хизматларни сақлаш, сотиш ва етказиб бериш асосида турли ишлаб
чиқаришлар ва жараёнлар таҳлили натижаларидан фойдаланиш бўлиб, бу фаолият
самарадорлигини сезиларли даражада оширишга имкон беради, чунки визуал ахборот
асосий ишлаб чиқариш фаолияти омили бўлиб қолавермоқда. Бизнинг фикримизча, бу
тавсиф жуда аниқ, аммо фойдаланиш учун бироз ноқулай. Шу сабабли биз «рақамли
иқтисодиёт» тушунчасининг қуйидаги функционал таърифини тақдим этдик:
Рақамли (электрон) иқтисодиёт ва электрон тижорат –
бу шахсий
маълумотлардан фойдаланиш ҳисобига барча иштирокчиларнинг эҳтиёжларини ўз
ичига олган маълумотлар, яъни максимал қониқишни келтириб чиқарадиган
иқтисодиёт
тури.
Бу
иқтисодиётда
ахборот
-
коммуникация
ва
молиявий
236
технологиялар, шунингдек, гибрид дунёда иқтисодий фаолиятнинг барча субъектлари
ривожланиши
-
товарлар ва хизматларни яратиш, тақсимлаш, алмашиш ва истеъмол
қилиш
жараёни, объектлар ва субъектларнинг қобилиятлари
тўлиқ ўзаро алоқа қилиш
қобилияти бўлиб, бунга инфратузилманинг очиқлиги туфайли эришиш мумкин.
Замонавий, доимий ўзгариб турадиган технологиялар муҳити барча хўжалик
юритувчи субъектларни рақамли ўзгаришлардан ўтишга мажбур қилади. Рақамли
ўзгаришлар иккиёқлама функцияни бажаради: банк ташкилотларига янги электрон
платформалар (электрон банкинг, виртуал банкинг) ва хизмат кўрсатиш нуқталари
(электрон бўлинмалар, POS) орқали янги хизмат кўрсатиш каналларини таклиф
қилишга
имкон беради, шунингдек, жисмоний дўконлар ва жалб қилинган ходимлар
сонини чеклаш орқали уларнинг операцион харажатларини камайтиради. Бунинг
сабаби шундаки, бутун дунё бўйлаб банк сектори унга инвестициялар учун умуман
бошқа соҳаларга қараганда уч баравар кўпроқ пул сарфлайди. Банк соҳасида бизнес
моделлари доимий эътибор марказидадир.
Рақамлаштириш, илғор инновациялар ва янги технологиялар анъанавий бизнес
моделлари ва жараёнларини ўзгартирмоқда. Натижада, банклар ўзларининг бизнес
моделларини мижозлар билан ўзаро муносабатларини ўзгартириш, мидл
-
офисда
(ташкилий назорат бўлими) ва бэк
-
офисда (операциялар бўлими) ўз операцияларини
бошқариш, рақобатбардош бўлиш ва келажакка тайёр бўлиш учун мослаштириши
керак.
Кўплаб ривожланган давлатлар каби, рақамлаштириш нуқтаи назаридан
мамлакатимиз ҳам ахборот технологиялари соҳасида иқтисодий ривожланиш йўлини
танлади ва умуман, электрон ҳужжат айланиши соҳасида янги йўналишларни очмоқда.
Бутун жамият глобал интернет сифатини яхшилаш ва алоқа тизимларини
ривожлантириш учун рақамли технологияларга мурожаат қилмоқда. Натижада, катта
ҳажмдаги маълумотлар алмашинуви ва тўпланиши содир бўлади, тўпланган
маълумотларни қайта ишлаш имконияти мавжуд, бу эса, ўз навбатида, прогнозлаш ва
асосланган қарорлар қабул қилиш имкониятини яратади.
1-
расм. Рақамли банк хизматларини ўзгартиришнинг
асосий жиҳатлари
152
152
Муаллиф ишланмаси.
237
Айтиш мумкинки, иқтисодий жараён қуйидаги жиҳатларни ўзгартиришдан
иборат:
•
бизнес моделлари ва мавжуд хизматлар портфели;
•
мижозлар ва ҳамкорлар билан муносабатларда хулқ
-
атвор стандартлари;
•
шахсий
контентни мотивация қилиш ва ўқитишга йўналти
-
рилганлик;
•
корпоратив маданият;
•
виртуаллаштириш, яъни булутли технологиялар жорий қилган ҳолда IT
-
бўлинмалар;
•
жавобгарлик даражаси ва мъёрий қоидалар;
•
янги технологиялар, муҳит дастурий
-
техника таъминоти, буюртмачилар;
•
ҳамкорларнинг
манфаатларини
ҳисобга
олган
ҳолда
компания
инфратузилмаси.
Молия
-
кредит тизимидаги ўзгаришлар суръати смарт
-
шартномалар пайдо
бўлишига олиб келди ва уларни тобора кўпроқ фойдаланиладиган қилмоқда. Ҳозирда
кўпчилик нафақат компютерларни тушунади, балки янги бошланувчилар ҳам
техниканинг нозик томонларини ўрганади. Блокчейн транзакцияларни шундай тарзда
ёзишга имкон берадики, бу янги рақамли восита ўз
-
ўзидан ундан олдингилардан
сезиларли фарқ қиладиган ҳужжатни ифодалайди. Ҳозирги кунда Anorbank ва TBSBank,
икки рақамли банк ҳам ўз мижозларига мобил иловалар ёки шахсий компьютерлар
орқали рақамли хизматлар тақдим этади. Бу эса шуни англатадики, рақамли банкинг
мижози банк хизматларидан 24/7 режимида фойдалана олади. Бошқача қилиб
айтганда, рақамли банк тизими мижозга мобил илова тақдим этади, мобил илова эса
юқори технологияли IT
-
инфратузилма билан мустаҳкамланган банк операциялари
юқори мослашувчанлиги
-
ни таъминлайди.
Албатта, савол туғилади, бугунги тижорат банклари ва янги ташкил этилган
рақамли банклар ўртасидаги фарқ нима?
Рақамли банклар қуйидагилар учун энг яхши ечимлар тақдим этиши мумкин:
-
филиаллар тармоқлари ва банк бўлинмаларини кенгайтирмаслик;
- 100%
онлайн коммуникация тизимлари банк ва мижоз ўртасида тузилади;
-
сифатли ва қулай мобил илова;
-
омонатлар ва кредитлар бўйича бозор талабларига жавоб берадиган (яъни,
истеъмолчи талабидан келиб чиқиб) максимал фойдали шартлар (яъни истеъмолчи
талабидан келиб чиққан ҳолда);
-
тезкор, сифатли, қулай ва туну
-
кун ишлайдиган тезкор марказларнинг
мавжудлиги.
Хулоса қилиб айтганда, рақамли банкинг –
бу онлайн
-
банк тизимига ўтишда
интернет орқали кўрсатиладиган банк хизмати. «Онлайн» ёки «интернет
-
банкинг»
деганда, банк ёки бошқа молия муассасаси мижозлари учун молиявий муассасанинг
веб
-
сайти электрон тўлов тизими ёрдамида бир қатор молиявий операцияларни
амалга ошириш имконини беради. Ушбу тизим банклар ва мижозларга банк
хизматларини кўрсатиб, уларнинг операцияларини
осон ва тез амалга ошириш
имконини беради. Рақамли банк тизими банк маҳсулотлари учун идоралараро
дастурлаш
интерфейсини
таъминлайдиган
жараёнларни,
веб
-
сайтларнинг
хизматларини юқори даражада автоматлаштиришни назарда тутади.
Шу сабабли халқаро стандартлардан фойдаланган ҳолда технологик
платформани модернизация қилиш пластик карталар эгаларига электрон тижоратга
SMS-
хабарномалар, пул ўтказмалари ва бошқа замонавий хизматларни жорий этиш
имконини берди. Бошқача қилиб айтганда, технологик платформа мобил алоқа ёки
интернет мавжуд бўлган ҳар қандай жойда пластик карталар билан операцияларни
амалга оширишга имкон беради.
