288
иқтисодий саводхон бўлишини талаб қиларди. У аҳоли иқтисодий саводхон бўлса,
мамлакат иқтисодий жиҳатдан равнақ топади, деб ҳисобларди.
Амир Темурнинг молия соҳасидаги фаолияти аҳолининг иқтисодий, молиявий
саводхонлигини оширишга хизмат қилади деган умиддамиз.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Халқаро Амир Темуржамғармаси.Темур тузуклари.Т.: Ўзбекистон. 2011,
2. А.А. Razzoqov. N.T. O’rmonov. O’rta Osiyo mutafakkirlarining iqtisodiy g’oyalari.
Ma’ruza matnlari. T.: 2005, 43
-
бет
.
ЁШЛАРНИНГ МОЛИЯВИЙ САВОДХОНЛИГИ
Асқарова Муҳаббат Ибрахимовна
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари”
илмий тадқиқот маркази
илмий ходими
Молиявий саводхонлик барча ёшдаги одамлар учун зарурдир. Нафақахўрларга
оиласидаги жамғариб борилаётган маблағларни молиявий пирамидаларда пул
йўқотиш учун эмас, балки тўпланган маблағларни моҳирона бошқариш учун керак
бўлса, ўрта ёшдаги одамлар учун кексалик учун тежаш, қўшимча мулк шакллантириш,
фарзандларни ўқитиш, уйли жойли қилиш имконини беради. Ёшлар молия ҳақида
тушунчага
эга
бўладилар,
ўз
бюджетни
режалаштириш
кўникмаларини
ривожлантиради, таълимни молиялаштириш ва уй
-
жой сотиб олиш учун маблағларни
жамлайди. Ёшлар тоифасида ҳаммалари ҳам молиявий маблағларни тўғри сарфлай
олади деб бўлмайди. Мавжуд маблағларни бошқариш, молиявий саводсизларга
қараганда
кўпроқ нарсага эришиш имконини беради.
Молиявий малакага эга бўлган
инсонлар пул таваккалчилиги, тасодифий
вазиятлардан кўпроқ ҳимояланган ва
молиявий фирибгарликка қарши туришга тайёр бўлишади
179
.
Мутаҳассисларнинг фикрлари ўрганилганда шунга амин бўлдикки, молиявий
саводхонлиги даражаси паст бўлса, аҳолининг молиявий саводхонлигини ошириш
масаласи долзарб бўлиб қолади. Буни аниқлаш, яхшироқ тушуниш учун молиявий
саводхонликнинг ҳозирги даражаси, унинг муаммолари ва эҳтиёжлари ҳақида
маълумотга эга бўлишдир. Бундай маълумотларни аҳоли ўртасида ўтказиладиган
сўровномалар орқали аниқлаш мумкин. Сўовнома саволлари аниқлиги муҳим аҳамятга
эга бўлади. Чунки, респондент тушиниши учун, вақтни кўп талаб қилмаслиги, савол ва
жавобларнинг қисқалиги ҳам муҳимдир.
Мисол учун сўровноманинг тадқиқот объекти сифатида Ўзбекистон ҳудудида
фаолият олиб бораётган Олий таълим муассасалари талабалари танланса, талаба
ёшлар Ўзбекистонда молиявий хизматлардан фойдаланувчиларнинг энг истиқболли
сегменти ҳисобланади. Уларнинг саводхонлигини оширишга сармоя киритиш энг
стратегик даромад келтирувчи аҳоли қатлами деб ҳисоблаймиз.
Биринчидан
, ёшлар бошқа ёш тоифаларига нисбатан янгиликларни тез
ўзлаштиради. Уларни ҳозирги замонавий технологиялар билан ишлай олишлари,
хорижий тилларни ўзлаштирганликларини инобатга олинса ўзлаштириш кўрсаткичи
албатта юқори ҳисобланади. Ҳозирги кунда интернет тармоғининг ривожланиши
ҳудудларда яшаётган ёшлар ўртасидаги фарқни катта эмаслигини ифодалайди. Яъни
179
Финансовая грамотность. [Электронный ресурс]. URL: http://www.ban
ki.ru/wikibank/finan sovaya_gramotnost/
(дата обращения: 16.08.2016).
289
улар шаҳарда яшайдими ёки қишлоқда имкониятлари орасидаги фарқ юқори эмас.
Молиявий саводхонлик асосларини ўзлаштириш ёшларнинг таълим олиш жараёнида
оладиган яна бир фан сифатида таълим дастурларига киритилиши мумкин.
Иккинчидан,
таълим муассасалари доирасида аҳолининг турли қатламларини
максимал даражада қамраб олишга эришиш мумкин, чунки барча ижтимоий
гуруҳларнинг болалари мактаб ва университетларда ўқийдилар. Шунинг учун ҳам,
ёшларнинг молиявий билимлари энг узоқ муддатли самара берувчи аҳоли вакллари
ҳисобланади
.
Талабаларнинг молиявий саводхонлиги даражасини ва уларнинг олий ўқув
юртларида молиявий саводхонлик асосларини ўқитишга муносабатини баҳолаш учун
амалий кўникмалардан фойдаланиш ўринли деб ҳисоблаймиз. Молиявий саводхонлик
одатда молиявий институтлар ва уларнинг маҳсулотлари тўғрисидаги билимлар,
шунингдек улардан фойдаланиш қобилияти сифатида аниқланади. Молиявий
саводхонлик тушунча сифатида бир
-
бири билан боғлиқ учта қисмга бўлинади:
муносабатлар, билим ва кўникмалар, улар асосида молиявий саводхонлик индекси
ҳисобланади
180
.
Агар инфляция ёки молиявий зарбалар натижасида жамғармалари қадрсизланса
ёки ҳатто бутунлай йўқолса, одамларнинг узоқ муддатли жамғармаларини ёки фонд
бозорига сармоя киритишини кутиш мумкин эмас. Бундан кўриниб турибдики,
молиявий саводхонлик муносабатлардан ташқари, молия соҳасидаги маълум
даражадаги билим ва амалий кўникмаларни ҳам ўз ичига олади. Шунинг учун, кредит
олишдан олдин, муқобил имкониятларни солиштириш керак, агар бундай таққослаш
амалга оширилмаса, бу ҳам молиявий саводхонлик етишмаслигидан далолат беради.
Молиявий саводхонлик, шунингдек, ҳар хил турдаги кредитлар ставкалари бўйича
фарқланишини тушуниш билан ҳам тасдиқланиши мумкин. Мисол учун, гаров талаб
қиладиган кредитлар ҳеч қандай гаров талаб қилмайдиган кредитларга қараганда
арзонроқдир. Шуни ҳам билиш керакки, кредит карта муваффақият рамзи эмас ва
кредитдан эҳтиёткорлик билан фойдаланиш керак. Демак, молиявий арифметика
бўйича билимлари талабаларнинг оддий ва мураккаб қизиқиш ҳақидаги
тушунчаларини, ўртасидаги фарқларни баҳолаш имконини беради. Бунда
талабаларнинг ўзлари молиявий саводхонлик даражасини қандай баҳолашлари, қайси
муаммоларни энг муҳим деб билишларига аниқлик киритиб олишлари осон кечади.
Буларнинг барчаси молиявий саводхонлик дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга
оширишда жуда муҳимдир, чунки биз ўзлари ўрганишни зарур деб ҳисобламасалар,
талабаларга ҳеч нарса ўргата олмайсиз.
Ёшларнинг
молиявий саводхонлигини баҳолашга бағишланган бир қатор
тадқиқотлар маълумотларига кўра, пул товарлари ва хизматларини харидорлари ва
уларни етказиб берувчилар ўртасидаги ахборот алмашинуви даражаси жуда юқори деб
ҳисобланади. Ўз пулларини бошқаришда ёшлар қоида тариқасида, фақат алоҳида
молия институтларининг маркетинг маҳсулотлари томонидан назорат қилинади, улар
ўзларининг операцияларининг эҳтимолий ҳавфлари ва молиявий оқибатларини ҳеч
қандай
тарзда англамайдилар.
Бундан ташқари, молиявий хизматлар харидорларининг ҳуқуқларини ҳимоя
қилиш муаммоси янада кескинлашди. Асосий молиявий тушунчаларни билиш ва
уларни амалда қўллаш қобилияти одамга ўз пулларини тўғри бошқариш имконини
беради. Яъни, даромад ва харажатлар ҳисобини юритиш, ортиқча қарзлардан қочиш, ўз
бюджетини режалаштириш ва жамғарма яратиш. Шуни таъкидлаш керакки, молиявий
180
Необходимость повышения финансовой грамотности молодежи как важнейший приоритет государственной
политики.
[Электронный
ресурс].
URL:
https://iq.hse.ru/more/finance/neobhodimost
-povishenia-finansovoj-
gramotnosti/ (дата обращения: 16.08.2016
)
290
ривожланиши кўп жиҳатдан мамлакат аҳолисининг молиявий саводхонлигининг
умумий даражасига боғлиқ. Бундай билимларнинг паст даражаси нафақат молиявий
хизматлар харидорлари, балки мамлакат, хусусий сектор ва бутун жамият учун салбий
натижаларга олиб келади. Шу боис аҳолининг молиявий саводхонлигини оширишга
қаратилган
дастурларни ўрганиш ва амалга ошириш кўплаб ривожланган
мамлакатларда давлат сиёсатининг асосий йўналиши ҳисобланади. Масалан, АҚШ,
Англия ва Австралияда аҳолининг молиявий хабардорлигининг юқори даражаси
мамлакатнинг ижтимоий ва иқтисодий барқарорлигига ёрдам беради. Молиявий
саводхонликнинг ўсиши фуқароларнинг истеъмол кредитлари бўйича ортиқча шахсий
қарзлари
хавфининг камайишига, виждонсиз бозор иштирокчилари томонидан
фирибгарлик хавфининг камайишига олиб келади
181
.
Мамлакатимизда ёшларнинг молиявий саводхонлик даражасини қониқарли
даражада деб бўлмайди. Чунки уларнинг кибер ҳужумларга тўқнаш келишлари,
интернет тармоқларида осонгина даромад топишга бўлган интилишлари бунинг
мисолидир. Иқтисодий институтлар томонидан тақдим этилаётган хизматлар ва
маҳсулотларни ёшларнинг маълум бир қисми тушунади. Ёшларнинг молиявий
билимлари тўғри қарорлар қабул қилинишига ёрдам беради, хавфларни
минималлаштиради ва шу билан бирга ёшларнинг иқтисодий хавфсизлигини
оширади. Молиявий саводхонликнинг пастлиги ва тушунмаслик ўз маблағлари
соҳасида нафақат банкротликка, балки саводсиз молиявий режалаштиришга,
молиявий фирибгарликка, ортиқча қарзга ва ижтимоий муаммоларга, шу жумладан
шахсий муаммоларга ҳам олиб келиши мумкин
182
.
Яхши молиявий саводхонлик даражаси ҳар бир инсон учун нафақат шахсий
молиявий мақсадларига эришиш, балки турмуш даражасини ошишига ҳам имкон
беради. Муайян мақсад
қандай бўлишидан қатъий назар, молиявий саводхонликдан
олинадиган фойда ортида ҳаёт ва эртанги кунга ишонч, иқтисодиёт ва бутун жамият
барқарорлиги ва фаровонлиги ётади.
Фойдаланилган манбалар:
1.
Финансовая
грамотность.
[Электронный
ресурс].
URL:
http://www.banki.ru/wikibank/finan sovaya_gramotnost/ (дата обращения: 16.08.2016).
2.
Необходимость повышения финансовой грамотности молодежи как
важнейший приоритет государственной политики. [Электронный ресурс]. URL:
https://iq.hse.ru/more/finance/neobhodimost-povishenia-finansovoj-
gramotnosti/
(дата
обращения: 16.08.2016)
3.
Финансовое образование в России
-
анализ ситуации и перспективы развития
[Электронный
ресурс].
URL:
http://www.fa.ru/projects/ppfg/news/Pages/Finansovoe%20obra zovanie (дата обращения:
16.08.2016).
4.
Финансовая
грамотность.
[Электронный
ресурс].
URL:
http://www.banki.ru/wikibank/finan sovaya_gramotnost/ (дата обращения: 16.08.2016).
181
Финансовое образование в России
-
анализ ситуации и перспективы развития [Электронный ресурс]. URL:
http://www.fa.ru/projects/ppfg/news/Pages/Finansovoe%20obra zovanie (дата обращения: 16.08.2016).
182
Финансовая грамотность. [Электронный ресурс]. URL: http://www.banki.ru/wikibank/finan sovaya_gramotnost/
(дата обращения: 16.08.2016).
