308
Sug‘urtalovchining litsenziyasi amal qilishining to‘xtatib turilishi uning yangi sug‘urta
shartnomalari tuzishi taqiqlanishiga, shu jumladan amaldagi sug‘urta shartnomalari
uzaytirilishining
taqiqlanishiga sabab bo‘ladi. Bunda sug‘urtalovchi ilgari tuzilgan sug‘urta
shartnomalari bo‘yicha o‘z zimmasiga olgan majburiyatlarini belgilangan tartibda bajarishga
majburdir. Litsenziyaning amal qilishi tugatilgan kundan e’tiboran besh kun ichida maxsu
s
vakolatli davlat organi sug‘urtalovchini tugatish to‘g‘risidagi ariza bilan qonun hujjatlarida
belgilangan tartibda sudga murojaat etishi shart.
Sug‘urtalovchi ustav fondining kamida to‘qson foizi muassislarning pul mablag‘laridan
shakllantiriladi. Sug‘
urtalovchining ustav fondini shakllantirish uchun kreditga, garovga
olingan mablag‘lardan va boshqa jalb qilingan mablag‘lardan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Sug‘urtalovchining ustav fondi litsenziya olinadigan paytga qadar sug‘urtalovchining
muassislari
tomonidan to‘langan bo‘lishi kerak.
Shunday qilib xulosa qilish mumkinki, O’zbekistonda sug‘urta nazorati davlat organiga
yuklatilgan
sug‘urta
faoliyatini
litsenziyalash
vakolati,
pirovardida,
barcha
sug‘urtalanuvchilarning, ya’ni sug‘urta kompaniyalari
mijozlarining qonuniy manfaatlarini
himoya qilishga qaratilgan. Bunday tizimining yaratilganligi nafaqat sug‘urtalanuvchilarning,
balki davlatning manfaatlariga ham mos keladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017
-2021 y
illarda O‘zbekiston
Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasini “Faol
tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llabquvvatlash yili”da amalga
oshirishga oid davlat Dasturi to‘g‘risida” 2018
yil 22 yanvardagi PF-5308-son Farmoni.
2. Shennayev X.M., Ochilov I.K. va boshqalar. Su
g‘urta ishi. TMI. T.: «Iqtisod
-
Moliya», 2014.
3. https://cmda.gov.uz/news/ -
O‘zbekiston Respublikasi Kapital bozorini rivojlantirish
agentligining rasmiy veb-sayti.
СОЛИҚ ИМТИЁЗЛАРИ МЕХАНИЗМИНИНГ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЗАРУРАТИ
Нурматов Шeрзод Рустамович
-
Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги
«Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг
илмий асослари ва муаммолари» илмий
-
тадқиқот
маркази мустақил изланувчиси
Солиқлар ҳар қандай амалдаги ҳукуматнинг зарур қисмидир, чунки улар
инфратузилма, таълим ва миллий мудофаа каби муҳим давлат хизматларини
молиялаштириш учун зарур бўлган даромадларни таъминлайди. Бироқ, солиқлар,
айниқса, иқтисодий қийинчилик даврида жисмоний шахслар ва корхоналар учун юк
бўлиши мумкин. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун ҳукуматлар кўпинча солиқ
тўловчилар юкини енгиллаштириш учун солиқ имтиёзлари механизмларини тақдим
этадилар.
Солиқ имтиёзлари механизмлари солиқ имтиёзлари, чегирмалар, солиқ
таътиллар ва кечиктириш каби турли шаклларда бўлиши мумкин. Ушбу механизмлар
солиқ тўловчининг солиққа тортиладиган даромадларини камайтириш ёки солиқ
мажбуриятларини
тўғридан
-
тўғри
камайтириш
орқали
солиқ
суммасини
камайтиришга қаратилган. Солиқ имтиёзлари механизмлари маълум гуруҳларга,
масалан, кам таъминланган шахсларга ёки кичик корхоналарга мўлжалланган бўлиши
мумкин ёки улар барча солиқ тўловчилар учун мавжуд бўлиши мумкин.
309
Солиқ имтиёзлари механизмлари, шунингдек, муайян хатти
-
ҳаракатларни
рағбатлантириш орқали иқтисодий ўсишни қўллаб
-
қувватлашга ёрдам беради. Шу
билан бирга, солиқ имтиёзлари механизмларининг мақсадли ва самарали бўлишини
таъминлаш муҳимдир. Жуда кенг ёки аниқ мақсадли бўлмаган солиқ имтиёзлари
механизмлари қиммат ва самарасиз бўлиши мумкин, жуда тор механизмлар эса, энг кўп
муҳтож бўлганларга етарлича енгиллик бермаслиги мумкин. Ҳукуматлар, шунингдек,
солиқ имтиёзлари механизмларининг барқарорлигини ва узоқ муддатли бюджет
тақчиллигини келтириб чиқармаслигини таъминлаши керак.
Солиқ маъмуриятчилиги солиқ механизми орқали амалга оширилади. Солиқ
механизми иқтисодий механизмнинг таркибий қисми бўлиб ҳисобланади. Худди,
шунингдек, солиқ имтиёзлари механизми солиқ механизмининг таркибий қисмидир
.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, иқтисодий механизм солиқ механизмини ҳам
ўз ичига олади. Шундан келиб чиққан ҳолда солиқ механизми тушунчасига иқтисодий
адабиётларда келтирилган таърифларни кўриб чиқамиз.
И.А.Майбуров томонидан берилган солиқ механизми таърифига тўхталадиган
бўлсак, солиқ механизми –
ўзида мамлакатнинг мавжуд бўлишини таъминлаш учун
унинг солиқ тизимини бошқариш тартибини белгилайдиган ҳуқуқий меъёрлар тизими
ва ташкилий чораларни ифодалайди. Солиқ механизмини ташкил этиш пойдевори –
мамлакат солиқ тизимини бошқариш функцияларини амалга оширишга масъул бўлган
аниқ субъектларни, солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар йиғиндисини, солиқ
муносабатларининг субъектлар таркибини ва бу механизмни амалга оширишнинг
аниқ қонун
-
қоидаларини белгилайдиган солиққа оид қонун ҳужжатлари ҳисобланади
.
.
Ф.Э.Тоджибоева солиқ механизмини қуйидагича эътироф этган: “Солиқ
механизми
-
бу солиқ тизимига нисбатан кенгроқ тушунча бўлиб, у солиқ тизими
(маъмурияти) ни бошқариш, солиқларни режалаштириш ва прогноз қилиш, миллий
иқтисодиёт ривожланишини тартибга солиш ва рағбатлантириш ҳамда назоратни
амалга оширишнинг шакл ва усуллари мажмуидир”.Ушбу муаллиф макро
-
ва микро
даражадаги солиқ механизми бўйича ҳам ўзининг фикрини билдирган: “Макро
даражадаги солиқ механизми
-
режалаштириш ва прогнозлаш, тартибга солиш ва
рағбатлантириш, шунингдек Қонунчилик ва назоратни такомиллаштириш билан
боғлиқ солиқ элементларининг ўзаро таъсир воситалари ва инструментлар мажмуи.
Микро
даражадаги
солиқ
механизми
солиқ
маъмурчилиги,
солиқларни
минималлаштириш ва оптималлаштириш, солиққа тортиш жараёни ва солиқ аудити
ҳисобланади”.
А.Х.Евстафьева
ўзининг илмий ишларида солиқ механизмини қуйидагича
ифодалайди: “Солиқ механизми назарий қурилма сифатида кенг миқёсли солиқ
категорияси ва ўзаро таъсир қилувчи солиқ институтлари бўлиб, булар
ҳудудлар ва
бизнесни
ривожлантириш учун қўлланилади”.
Солиқ имтиёзи механизми солиқ имтиёзларининг турлари, усуллари ва
методларининг тизимидан иборат бўлади. Солиқ имтиёзи механизми алоҳида солиқ
турлари бўйича берилаётган имтиёзлар орқали ишлайди. Солиқ имтиёзи механизми
қачон
яхши самара беради, қачонки солиққа тортишнинг адолатлилик тамойилли
ишласа. Чунки солиқ имтиёзларидан фойдаланадиган солиқ тўловчилар бошқа солиқ
тўловчиларга нисбатан абзалликларга эга бўлади. Бу асосан солиқларни умуман
тўламаслик ёки кам тўлашда намоён бўлади.
Солиқ имтиёзи механизмида
мамлакатимизнинг иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий хусусиятлари ҳисобга олиниши
лозим.
Мамлакатимизда солиқ имтиёзлари маъмуриятчилиги ва механизмини
такомиллаштириш борасида маълум ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, 2023
йилнинг 1 апрелидан бошлаб қуйидагилар бўйича берилган имтиёзлар бекор
қилинмоқда
:
310
бюджет маблағлари ҳисобидан ҳар йиллик минерал хом ашё базасини
ривожлантириш ва қайта тиклаш давлат дастурлари доирасида кўрсатиладиган
геология хизматлари бўйича айланма;
почта маркалари, маркали откриткалар, конвертларни реализация қилиш бўйича
айланма;
бюджет маблағлари ҳисобидан бажариладиган илмий
-
тадқиқот ва инновацион
ишларни реализация қилиш
бўйича айланма.
2023 йилнинг 1 июлидан бошлаб эса Ўзбекистон Миллий гвардиясининг
қўриқлаш
бўлинмалари хизматлари бўйича тақдим этилган имтиёзлар ҳам бекор
қилинади.
2023 йилнинг 1 январидан бошлаб жорий қилинадиган тартибга кўра,
гувоҳноманинг амал қилиш
муддати тўхтатилганлиги муносабати билан ҳисобга қабул
қилинмаган, ҳақиқатда олинган товарлар (хизматлар) бўйича тўланган (тўланиши
лозим бўлган) солиқ суммасига, гувоҳноманинг амал қилиш муддати тикланган
тақдирда, солиқ тўловчида ва унинг харидорларида гувоҳноманинг амал қилиши
тўхтатиб турилган давр учун тузатишлар киритилиши (ҳисобга қабул қилиниши)
назарда тутилган.
Йирик солиқ тўловчилар бўйича ҳудудлараро давлат солиқ инспекциясида
ҳисобда
турадиган солиқ тўловчиларга товарларни импорт қилиш чоғида
қўшилган
қиймат солиғи тўлови ҳисобига бюджетдан қопланиши лозим бўлган қўшилган
қиймат
солиғи суммаларини ўзаро ҳисобга олиш ҳуқуқи берилмоқда.
Хулоса қилиб айтганда, солиқ имтиёзлари механизмлари ҳар қандай солиқ
тизимининг муҳим бўғинидир, чунки улар солиқ тўловчилар юкини енгиллаштириш
ва иқтисодий ўсишни қўллаб
-
қувватлаш имконини беради. Шу билан бирга, солиқ
имтиёзлари механизмларининг мақсадли ва самарали бўлишини ҳамда улар узоқ
муддатли бюджет тақчиллигини келтириб чиқармаслигини таъминлаш зарур. Яхши
ишлаб чиқилган солиқ имтиёзлари механизмларини тақдим этиш орқали ҳукуматлар
ўз фуқароларини қўллаб
-
қувватлаш ва иқтисодий фаровонликни оширишга ёрдам
бериши мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Майбуров И.А. Теория налогообложения./
И.А.Майбуров, А.М. Соколовская
.
–
М.: ЮНИТА
-
ДАНА, 2020.
-
591 с.
2.
Тоджибоева Ф.Э.
Влияние налогового механизма на развитие экономики
Таджикистана
.
Диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук по
специальности: 08.00.
10 -
Финансы, денежное обращение и кредит.Душанбе.2020.9
-
стр.
3.
Евстафьева А. Х. Налоговый механизм развития территорий с преференциальными
условиями ведения предпринимательской деятельности. Диссертация на соискание ученой
степени доктора экономических наук
.
Йошкар
-
Ола –
2017. 39-
стр.
4.
Исаев, Ф. (2022). Рecурc coлиқлaри тaҳлилини тaшкил этиш мeтoдикacи.
Iqtisodiyot Va
taʼlim,
23(5), 171
–
https://cedr.tsue.uz/index.php/journal/article/view/742
5.
Isaev F. I. Tax Accounting: Theory and Practice //International Journal of Multicultural and
Multireligious Understanding.
–
2022.
–
Т. 9. –
№. 12. –
С. 30
-38.
6.
Ikromovich, Isayev Fakhriddin. "Concept of economic analisys and its structural components."
International Journal of Marketing and Technology 7.12 (2017): 1-13.
7.
Ikromovich, Isayev Fakhriddin. "Analysis of the profit tax and its improvement." International
Journal of Research in Social Sciences 7.12 (2017): 74-85.
8.
Jumaev Nadir Hosiyatovich, Rizaev Nurbek Kadirovich, & Isaev Fakhriddin Ikromovich. (2023).
ORGANIZATION OF TURKIC STATES: INTEROPERATION AND ACCOUNTING SYSTEM. British Journal of
Global
Ecology
and
Sustainable
Development, 13,
116
–
129.
Retrieved
from
https://journalzone.org/index.php/bjgesd/article/view/245
