380
ИСЛОМ МОЛИЯ БОЗОРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ
Сайдирасулов Лазиз
-
ТДИУ ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари”
илмий
-
тадқиқот маркази докторанти
Ислом молия тизими сўнгги йилларда жаҳон банк
-
молия тизимининг муҳим
тармоғи сифатида танилиб, йилдан йилга юқори кўрсаткичларга эришиб ўз мавқеини
мустаҳкамлаб келмоқда. Глобал беқарорликлар ва Янги Ўзбекистоннинг тараққиёти
шароитида давлат учун стратегик аҳамиятга эга инвестицион лойиҳаларни
молиялаштириш манбаларини жалб қилиш давлатнинг муҳим сиёсатларидан бири
ҳисобланади. Зеро, ҳозирги шароитда глобал инвестициялар оқими “
COVID-19
”
инқирози сабабли 2020 йилда 1,54 трлн. АҚШ долларини ташкил қилиб, 2019 йилга
нисбатан 40 фоизга қисқарган. Бу шароитда халқаро молиянинг исломий молия бозори
сектори жадал ривожланмоқда ва ҳозирги вақтда ушбу сектор йилига 15 фоиздан
25
фоизгача ўсиб бормоқда. Ислом молия институтлари эса дунё бўйлаб умумий қиймати
3,9 триллион АҚШ долларидан зиёд активларни бошқармоқда. Исломий молия
оқимларининг ошиб бориши аксарият мамлакатлардан исломий молия оқимларини
ҳам
кенг жалб қилишни назарда тутувчи оқилона инвестиция сиёсати юритиш
заруратини келтириб чиқармоқда. Бунинг учун эса ислом молия бозорининг
ривожланиш тенденцияларини ўрганиш муҳим аҳамият касб этади.
1-
расм. Жаҳон ислом молияси активлари динамикаси (млрд. АҚШ
долларида)
217
Юқорида келтирилган 1
-
расмда жаҳонда ислом молия активларининг ўсиш
тенденциясини кузатишимиз мумкин. Жаҳон молиявий
-
иқтисодий инқирози ва глобал
беқарорликлар кузатилган “
COVID-19
” даврларида ҳам ислом молия активларининг
ўсиш ҳолати кузатилган. Шунингдек, 2026 йилга бориб унинг ҳажми 5.9 трлн. АҚШ
долларига етиши тахмин қилинган.
217
Манба
: ICD
–
REFINITIV ISLAMIC FINANCE DEVELOPMENT REPORT 2022
2170
2347
2501
2601
2961
3390
3958
5900
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2026 (РЕЖА)
381
Жаҳон ислом молияси активларини сегментлар бўйича 5 та гуруҳга ажратиб
ўрганишимиз мумкин (2
-
расм).
2-
расм. Ислом молия бозори сегментлари
218
Ислом молия бозорида исломий банклар етакчи ўринни эгаллайди. Сукук эса
исломий қимматли қоғоз бўлиб унинг ҳажми ҳам йилдан
-
йилга ўсиб бораяпти.
Исломий фонд, такафул (исломий суғурта) ва бошқа исломий молия институтлари
ислом молия бозори сегментлари таркибида кичик ҳажмга эга.
3-
расм. Ислом молия активларининг сегментлари бўйича динамикаси
(2021
йил ҳолатига млрд. АҚШ долларида)
219
Юқоридаги 3
-
расмдан келиб чиқиб хулоса қилсак, ислом молия бозорида 2021
йил якунларига келиб исломий банклар активлари қарийб 2,8 трл. АҚШ долларини
ташкил этди. Бу эса ислом молия бозорида исломий банкларнинг таъсири юқори
эканлигидан, ҳамда ликвид активлари ҳажмининг кўплигидан далолат беради.
2021 йил якунларига кўра ТОП
-
10 мамлакатлар кесимида ислом молия
активларининг улушларини кўриб таҳлил қилиб чиқсак, унда Эрон, Саудия
Арабистони ва Малайзия давлатларини кўришимиз мумкин (4
-
расм).
218
Манба
: ICD
–
REFINITIV ISLAMIC FINANCE DEVELOPMENT REPORT 2022
219
Манба
: ICD
–
REFINITIV ISLAMIC FINANCE DEVELOPMENT REPORT 2022
Ислом молия бозори сегментлари
Банклар
Сукук
Исломий
фондлар
Бошқа
ИМИ
Такафул
2765
713
238
169
73
Исломий банклар
Сукук
Исломий фондлар
Бошқа исломий молия
институтлари
Такафул
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
382
4-
расм. Ислом молия активларининг ТОП
-
10 мамлакатлар бўйича динамикаси
(2021
йил ҳолатига млрд. АҚШ долларида)
220
Сўнгги йилларда бир қатор мамлакатлар стратегик ривожланиш дастури
доирасида “йўл харитаси” ни ишлаб чиқишган. Жумладан, Саудия Арабистонида 2030
йилгача молия секторини ривожлантириш дастури, Малайзияда 2022
-
2026 йилларга
мўлжалланган молия сектори режаси, Индонезияда 2020
-
2025 йилларда исломий
банкни ривожлантириш хариталарини келтириб ўтишимиз мумкин. Шунингдек,
Қозоғистонда
ҳам 2020
-
2025 ислом молиясини ривожлантириш бўйича режа ишлаб
чиқилган. Унда 2025 йилга бориб жами исломий активлардаги улушини 3
-
5% га
етказиш кўзда тутилган.
Бу эса Ўзбекистон молия бозорига ислом молия бозорида фаолият юритаётган
исломий молия муассасалари активларидан самарали фойдаланиш юзасидан илмий ва
амалий ишлар олиб бориш кераклигини ўзида ифодалайди.
FOND BOZORINI RIVOJLANTIRISHD
A ISLOMIY QIMMATLI QOG‘OZLARINING
ISTIQBOLLARI BO‘YICHA SO‘NGGI YILLARDA AMALGA OSHIRILAYOTGAN
ILMIY ISHLAR TAHLILI
Ahmadjonov Abdulloh Ahadjon o‘g‘li
-
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Moliya kafedrasi assistenti
Islom banki shariat tamoyillariga mos keladigan moliyaviy faoliyatdir. Islom bankining
asosiy xususiyati bu kredit miqdori va muddatiga qarab hisoblangan foizlar yoki stavkalarni
olishni taqiqlash hisoblanadi. Ushbu taqiq musulmonlarning ijtimoiy adolat va tenglik
to‘g‘risida
gi qonunlari bilan izohlanadi. Islom bank faoliyati esa bu shariat tamoyillariga mos
keladigan moliyaviy faoliyat.
Islom moliyasi mexanizmlarini O‘zbekiston iqtisodiyotiga joriy qilish harakatlari
boshlangan deb hisoblash mumkin. Mamlakatimizni 2017-2021-yillarda rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida o‘tgan davr mobaynida
davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini tubdan isloh etishga qaratilgan 300 ga yaqin
qonun, 4 mingdan ziyod O‘zbekiston Respublika
si Prezidenti qarorlari qabul qilindi. Milliy
220
Манба
: ICD
–
REFINITIV ISLAMIC FINANCE DEVELOPMENT REPORT 2022
1235
896
650
252
186
153
139
106
71
58
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
