183
Abdullajonov Xumoyun Nozimxon oʻg‘li
Toshkent davlat yuridik universiteti magistranti
MEDIATSIYA SOHASIDA LAW TECH VA LEGAL TECH DASTURLARI
------------------------------------------------------
Abdullajonov Khumoyun Nozimkhon ugli
Master student of Tashkent State University of Law
LAW TECH AND LEGAL TECH PROGRAMS IN THE SPHERE OF
MEDIATION
------------------------------------------------------
Абдуллажонов Хумоюн Нозимхон угли
Магистрант Ташкентского государственного юридического университета
LAW TECH И LEGAL TECH ПРОГРАММЫ В СФЕРЕ МЕДИAЦИИ
------------------------------------------------------
Mediatsiya sohasida Law tech va Legal tech dasturlari
Bugungi kunda barcha sohalarda raqamlashtirish va zamonanaviy axborot
texnologiyalar qo‘llash jarayonlari o‘sib bormoqda. Xususan, huquq sohasida ham
mazkur tendensiyalarni kuzatish mumkin. Ayniqsa, ushbu yo‘nalishda dunyoda Law
tech va Legal tech dasturlaridan foydalanish rivojlanib bormoda.
Ma’lumot uchun:
Legal tech
- bu yuridik sohani raqamli texnologiyalar bilan qamrab
oluvchi, yuridik xizmatlarni avtomatlashtirilgan tarzda ko‘rsatish, shuningdek yuridik masalalarni
raqamli texnologiyalar yordamida yechishga qaratilgan yurisprudensiya va axborot texnologiyalari
sohalari uyg‘unligida hosil bo‘lgan yo‘nalishidir.
LawTech
- huquqiy xizmatlarni olishni an’anaviy usulidan yangisiga almashtirishga imkon
beruvchi va (yoki) foydalanuvchilarga huquqiy ma’lumotlarga kirishni osonlashtiruvchi turli xil
onlayn ilovalar va xizmatlardir.
Law tech va Legal tech
o‘rtasidagi asosiy farqi
shundaki, Law tech texnologiyalari yuridik
xizmatlarning oxirgi iste’molchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ular huquqiy maslahat yoki xizmatni
huquqshunoslarga murojaat qilmasdan olish imkoniyatini ochadi, Legal tech esa raqamlashtirish va
huquqshunoslar ishlarini osonlashtirish uchun mo‘ljallangan.
2019-yilda Legal tech dunyo bo‘yicha 17 mrld dollar foyda keltirgan. Legal tech
and law tech bo‘yicha yangi loyihalarning o‘sishi 28%ni tashkil etadi hamda 2025-
yilga kelib 2.5 mrld dollar foyda keltirishi kutilmoqda. Dunyoda yuristlar ishining 63
foizi qaytariladigan jarayondan iborat bo‘lib, ularni osongina legal tech va law tech
184
orqali bajarish mumkin. So‘nggi 5 yil ichida dunyoda Law tech va Legal tech uchun
patentlar soni 484% ga o‘sgan.
Mazkur texnologiylardan foydalanish quyidagi qulaylik va imkoniyatlarga ega:
xizmat ko‘rsatish ko‘lamining kengligi.
Yangi texnologiyalar yuridik
firmalar uchun global bozorga chiqish imkoniyatini yaratib berdi. Buning natijasida
yuridik firmalar mijozlarga chet hududlardan xizmat ko‘rsatish imkoniga ega bo‘lishdi;
shaffoflikning yuqoriligi.
Biror masala bo‘yicha aniq va ochiq ma’lumotga
ega bo‘lishlari mumkin bo‘lmoqda;
manbalardan keng foydalanish imkoniyatlarining ortishi
. Yangi
texnologiyalar tufayli endilikda biror masala yuzasidan ma’lumot manbalari bilan
ishlashda inson omili o‘rniga maxsus dasturlardan foydalanish yuqori samaradorlikni
ta’minlamoqda;
tezkorlik
. Sun’iy intellekt yechimlari tadqiqotni tezkor bajarishi va
hujjatlarni millisekundlarda tahlil qilishi mumkin;
kamroq xatolar
. Sun’iy intellekt xatolar ehtimoli sezilarli darajada
kamaytiradi.
Bugungi kundan ilg‘or xorijiy mamlakatlarda mediatsiya sohasida Law tech va
Legal techlarda samarali foydalanilmoqda. Xususan,
Gonkong
dunyoning eng katta
moliyaviy markazlaridan (Osiyoda 1-o‘rinda, dunyoda Nyu-York va Londondan keyin
3-o‘rinda turadi) biri hisoblanib, mamlakatda yirik iqtisodiy shartnomalar tuzilishi
uchun yuqori darajadagi yuridik xizmatlar ko‘rsatishni talab qiladi. Biznes
muzokaralarni olib borishni yengillashtirish, ularda innovatsiyalarni keng joriy etish
hamda elektron biznes bilan bog‘liq nizolarni oldini olish maqsadida mamlakat adliya
vazirligi tashabbusi bilan elektron mediatsiya platformasi (eBRAM) yaratildi.
1
eBRAM – bu biznes bilan bog‘liq elektron mediatsiya platformasi bo‘lib,
muammolarni hal etishning muqobil, samarador va iqtisodiy jihatdan nisbatan zararsiz
yo‘llarini taqdim etadi. Ushbu platforma bosh direktori Daniel Lamning fikricha,
kichik biznes vakillari ham xizmatdan foydalanishi va huquqiy yordam olishlari
mumkin. Gonkong adliya vaziri Tereza Cheng hukumat yuridik sohadagi yangi
texnologiyalarni, ayniqsa mediatsiya masalalari qo‘llab-quvvatlashini ma’lum qildi.
Hukumat ushbu loyiha uchun 150 million dollar ajratdi.
Ma’lumot uchun:
eBram nizolarni hal etish onlayn xalqaro markazi (International Online
Dispute Resolution Center Limited) – mustaqil notijorat tashkilot bo‘lib, 2018 yilda Gonkongda
tashkil etilgan. Tashkilotning asosiy maqsadi Gonkongda vositachilik va arbitraj xizmatlari sifatini
oshirish hamda zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda chet elda nizolarni hal etish
xizmatlariga bo‘lgan talablarni qondirishdir. Shuningdek, Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi
tashkiloti, Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi(ASEAN), ishtirokchi mamlakatlar va boshqa
1
https://www.ebram.org/index.html
185
davlatlar bilan hamkorlikda Gonkongni LawTech hamda xalqaro biznes nizolarni hal etish markazi
maqomini mustahkamlashdir.
eBRAM quyidagi rejimda ishlaydi:
avvalo platforma hakam va yuristlardan iborat xolis shaxslarni taqdim
etadi. Ular murojaat etuvchilarning taqdim etgan ishlarini ko‘rib chiqadi va
yechimlarini izlaydi;
platforma zamonaviy va nisbatan qulay bo‘lgan to‘lov tizimlariga ega.
eBRAM maxsus himoyalangan virtual axborot tizimi bo‘lib, dunyoning istalgan
qismidan unga ulanish mumkin;
mediatsiya bo‘yicha asosiy uchrashuv va eshittirishlar tashkil etish va
o‘tkazish, shuningdek, elektron imzo texnologiyasidan foydalangan holda muhim
hujjatlarni imzolash;
Ma’lumot uchun:
eBRAM yordami bilan Xalqaro xususiy huquq instituti va Gonkongning
maxsus ma’muriy hududi o‘rtasida virtual imzolash marosimi o‘tkazildi. eBRAM elektron imzo
texnologiyasi dunyoning turli burchaklaridagi bir nechta tomonlarga xususiy onlayn platforma
orqali bir vaqtning o‘zida bir xil elektron hujjatni xavfsiz imzolash imkonini beradi. eBRAM
Gonkongni LawTech markazi sifatida maqomini mustahkamlash uchun ko‘proq LawTech
xizmatlarini joriy qilish orqali zamonaviy va keng qamrovli huquqiy onlayn platformani ishlab
chiqishga intilmoqda.
Singapur
bugungi kunda davlat xizmatlari va huquqiy yordam ko‘rsatish
sohasida dunyoning qolgan davlatlari uchun namuna sifatida xizmat qilmoqda. Mazkur
davlat 2020-yil qonun ustuvorligi indeksi ko‘ra (World Justice Project Rule of Law)
dunyoda
12-o‘rinda
qayd etilgan.
1
Mamlakatda nizolarni hal etishning onlayn platformalari (Online Dispute
Resolution Platforms) rivojlanib bormoqda. Bunday platformalar mediatsiya
xizmatlarini ko‘rsatadi. Odatda bunday xizmat jarayonlari tomonlar tomonidan
platformaga tegishli ish bo‘yicha asosiy ma’lumotlarni pochta orqali yuborishi bilan
boshlanadi. Shundan so‘ng, platforma tegishli tomonlar bilan virtual uchrashuv tashkil
qiladi. Uchrashuv tomonlar bilan alohida tashkil etilishi ham mumkin. Agarda tomonlar
o‘zaro murosaga kelishsa, onlayn tarzda kelishuv hujjatini imzolaydi. Hozirgi kunda
davlatlar tomonidan nizolarning hal etishning onlayn platformalari kichik da’volarni
ko‘rib chiqadi va yuridik yordamlar ko‘rsatishadi.
Nizolarni
hal
etishning
onlayn
platformasi
Singapur
mediatsiya
markazi(Singapore Mediation Centre) tomonidan ishga tushirilgan bo‘lib, samarali
faoliyat olib borib kelmoqda.
2
Ma’lumot uchun:
Singapur mediatsiya markazi (Singapore Mediation Center, SMC) nizolarni
hal etishning muqobil yo‘llarini taqdim etadigan yetakchi tashkilotdir. Ushbu xizmatlarga vositachilik,
sud jarayoni ishlari, xolis baholash va nizolarni hal etishlar kiradi. Markaz rasmiy saytida keltirilgan
ma’lumotlarga ko‘ra, markaz tashkil topgan 1997 yil 16 avgustdan buyon 10 milliard dollar
1
https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/country/2020/Singapore/
2
186
miqdoridagi 4900 ta ishni hal etgan. Bundan tashqari ishlarning 90%i bir kunda hal etilganligi, uning
samarali faoliyat olib borayotganligi ko‘rsatadi
