МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ
АКАДЕМИЧЕСКИХ НАУК
31
DAVLAT-XUSUSIY SHERIKCHILIKNING BOSHQARUV
MEXANIZMLARI
A.K.Taspanova
Associate Professor, Karakalpak State University
N.S.Ibrayimov
Master’s degree student, Karakalpak State University
G.B.
Urgenshbayeva
Master’s degree student, Karakalpak State University
https://doi.org/10.5281/zenodo.14638591
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Davlatxususiy sherikligi (DHSH) doirasida
korporativ boshqaruvmexanizmi asosiy konsepsiyalari va amaliy to‘g‘riliklari
ko‘rib chiqiladi. DHSH davlat va xususiy sektor o‘rtasida resurslarni, bilimlarini
va malakalarini birlashtirish orqali ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni hal
qilishga qaratilgan mexanizmdir. Maqolada korporativ boshqaruvning strategik
rejalashtirish, mas’uliyatlarni belgilash, boshqaruv strukturasi va moliyaviy
mexanizmlari kabi muhim aspektlari tahlil etiladi. Shuningdek, xalqaro
tajribalardan kelib chiqib, DHSHning samaradorligini oshirish uchun aniq
strategiyalar va mexanizmlarni taklif etamiz. Ushbu tahlil davlat va xususiy
sektorning hamkorligida samarali boshqaruvni ta’minlashga yordam beradi.
Kalit suzlar
Davlat xususiy sherikchilik (DHS) korporativ boshqaruv
samaradorlik хatarlarni boshqarish
Давлат-хусусий шериклиги (ДХШ) - бу давлат ва хусусий сектор
ўртасидаги ҳамкорликнинг самарали шакли бўлиб, улар биргаликда
муайян лойиҳаларни амалга ошириш учун ресурсларни бирлаштиришади.
ДХШ лойиҳалари, айниқса инфратузилма, таълим, соғлиқни сақлаш ва
бошқа муҳим соҳаларда давлатнинг ривожланиш мақсадларига эришишда
муҳим роль ўйнайди.
ДХШ ривожланишни бошқаришнинг муҳим омили бўлиб, у қуйидаги
имкониятларни яратади:
1. Инфратузилмани ривожлантириш: ДХШ лойиҳалари орқали давлат
хусусий секторнинг молиявий ва техник ресурсларини жалб қилиб,
йўллар, кўприклар, энергетика объектлари каби муҳим инфратузилма
объектларини қуриш ва модернизация қилиш имкониятига эга бўлади.
2. Иқтисодий ўсишни рағбатлантириш: ДХШ лойиҳалари янги иш
ўринлари яратиш, маҳаллий иқтисодиётни ривожлантириш ва
инвестицияларни жалб қилишга ёрдам беради.
3. Хизматлар сифатини яхшилаш: ДХШ лойиҳалари орқали давлат
аҳолига сифатли ва самарали хизматларни тақдим этиш имкониятига эга
МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ
АКАДЕМИЧЕСКИХ НАУК
32
бўлади. Масалан, соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий секторнинг иштироки
касалхоналарнинг сифатини ошириш ва беморлар учун хизматларни
яхшилашга ёрдам беради.
4. Давлатнинг молиявий юкини камайтириш: ДХШ лойиҳалари
давлатнинг молиявий юкини камайтиришга ёрдам беради, чунки хусусий
сектор лойиҳанинг молиялаштирилишида иштирок этади.
5. Инновацияларни ривожлантириш: ДХШ лойиҳалари хусусий
секторнинг инновацион ғоялари ва технологияларини жалб қилиш
имкониятини беради.
ДХШ ривожланишни бошқаришдаги муваффақиятга эришиш учун
қуйидаги омилларни ҳисобга олиш зарур:
1. Шаффофлик ва ҳисобдорлик: ДХШ лойиҳалари шаффоф ва ҳисобдор
бўлиши керак, чунки бу жамоатчиликнинг ишончини ошириш ва
коррупция хавфини камайтиришга ёрдам беради.
2. Ҳуқуқий база: ДХШ лойиҳаларини тартибга солувчи аниқ ҳуқуқий
база мавжуд бўлиши керак.
3. Мустақил назорат: ДХШ лойиҳаларининг амалга оширилишини
мустақил равишда назорат қилиш зарур.
4.
Жамоатчилик
иштироки:
ДХШ
лойиҳаларининг
амалга
оширилишида жамоатчиликнинг иштироки муҳим аҳамиятга эга.
5. Рискларни бошқариш: ДХШ лойиҳаларидаги хавфларни аниқлаш ва
бошқариш муҳим аҳамиятга эга.
6. Давлат ва хусусий сектор ўртасидаги ҳамкорлик: ДХШ
лойиҳаларининг муваффақиятли амалга оширилиши учун давлат ва
хусусий сектор ўртасидаги ҳамкорлик муҳим аҳамиятга эга..
Davlat xususiy sherikligi (DHSH) iqtisodiyotda davlat va xususiy sektor o‘rtasida
gi hamkorlikni ta’minlash uchun muhim mexanizm hisoblanadi. Ushbu maqolad
a Davlat xususiy sherikligida korporativ boshqaruv mexanizmi haqidagi asosiy k
onsepsiyalar, prinsiplar va amaliy to‘g‘riliklar ko‘rib chiqiladi.
Davlat xususiy sherikligi davlat va xususiy sektorning resurslarini, bilimlarini va
malakalarini birlashtirish orqali ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni hal qilishga
qaratilgan. Ushbu mexanizm orqali infrastruktura loyihalari, xizmatlar va boshq
a sohalarda samaradorlik oshiriladi.
Korporativ boshqaruv bu kompaniyalarning iqtisodiy faoliyatini samarali tashkil
etish, strategiyalarni belgilash, qarorlar qabul qilish va resurslarni taqsimlash u
chun mo‘ljallangan mexanizm. DHSHda korporativ boshqaruv mexanizmining an
iqlashtirish vazifalari:
МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ
АКАДЕМИЧЕСКИХ НАУК
33
Strategik rejalashtirish: DHSH loyihalarini amalga oshirish uchun uzoq muddatli
strategiyalarni ishlab chiqish.
Mas’uliyatlarni belgilash: Har ikki tarafning o‘zaro majburiyatlari va huquqlarini
aniq belgilash.
Ko‘rinishni yaratish: Mulkdorlar va investorlar uchun aniq foyda manbalari, ya’n
i qaytarish va manfaatlarni aniqlash.
Davlat xususiy sherikligi loyihalarida korporativ boshqaruv strukturasi davlat va
xususiy sektor o‘rtasida samarali hamkorlikni ta’minlash uchun ahamiyatlidir. B
u struktura odatda quyidagilardan iborat:
Sheriklar jamiyati: Loyihaga jalb qilingan davlat va xususiy sektorning murosasi.
Ko‘rsatuvchi organ: Loyihaning strategik boshqaruvini ta’minlovchi organ, masal
an, davlat muassasasi yoki xususiy kompaniya.
Ko‘makchi guruhlar: Loyihaning bajarilishini tekshiruvchi va yordam beruvchi e
kspertlar, muhandislar va boshqalar.
Davlat xususiy sherikligini amalga oshirish uchun moliyaviy mexanizmlar muhi
m ahamiyatga ega. Bular orasida:
Investitsiyalarni jalb qilish: Xususiy sektordan moliyalashtirish manbalarini top
ish.
Davlat subsidiyalari: Davlat tomonidan loyihalarni qo‘llabquvvatlash uchun ajrat
ilgan mablag‘lar. Moliyaviy instrumentlar: Bondlar, kreditlar va boshqa moliyavi
y instrumentlardan foydalanish.
Davlat xususiy sherikligining muvaffaqiyatli misollari Britaniya, Avstraliya va A
QSHdagi infratuzilma loyihalari. Ushbu mamlakatlarda DHSH mexanizmlari sam
arali ishlatilgan bo‘lib, ko‘plab ijobiy natijalarga erishilga
Davlat xususiy sherikligida korporativ boshqaruv mexanizmi davlat va xususiy s
ektor o‘rtasidagi hamkorlikni samarali tashkil etishga xizmat qiladi. Ushbu mexa
nizm orqali loyihalarning samaradorligi, ustuvorliklari va moliyaviy barqarorligi
ta’minlanadi. Mazkur sohadagi muvaffaqiyatlar uchun aniq strategiyalar, to‘g‘ri
boshqaruv strukturasi va samarali moliyaviy mexanizmlar juda muhimdir.
Bu maqolada keltirilgan prinsiplar va mexanizmlar Davlat xususiy sherikligi soh
asidagi korporativ boshqaruvni takomillashtirish uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Хулоса қилиб айтганда, ДХШ ривожланишни бошқаришнинг муҳим
омили бўлиб, у давлатнинг ривожланиш мақсадларига эришишга ёрдам
беради. Бироқ, ДХШ лойиҳаларини амалга оширишда юқоридаги
омилларни ҳисобга олиш зарур.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
1.
O’zbekiston Respublikasining Davlat-xususiy sherikligi to’g’risidagi O’RQ-
537-son Qonuni. 2019 yil 10 may. https://lex.uz/docs/43292704.Белиская, А.В.
МЕЖДУНАРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ
АКАДЕМИЧЕСКИХ НАУК
34
Правовые формы государственно–частного партнерства в России и
зарубежных странах /А.В. Белиская // Предпринимателское право. –2009. –
Н2. –С.21–27.
2.
Elmirzaev
S.E.,
Shavkatov
N.Sh.
Davlat-xususiy
sheriklik
munosabatlarining ilg„or xorij tajribalari va mamlakatimizda qo„llash
istiqbollari. “Xalqaro moliya va hisob” ilmiy elektron jurnali. No 3, iyun,2019 yil
