INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
78
TERMODINAMIKA QONUNLARI VA ATROF-MUHITGA TA’SIRI
Maxmarejabova Mohira Shavkat qizi,Abdullayeva Zaynab Ergash qizi
Jo’rayeva Gulsanam Norboy qizi,Norkuvatova Dinara Abray qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti 1-kurs fizika 1/24-guruh talabalari
Avulova Zamira Tursunmurodovna
Ilmiy rahbar:Shahrisabz davlat pedagogika instituti Pedagogika fakulteti
Tabiiy fanlar kafedrasi fizika fani o’qituvchisi
Kalit so‘zlar:
Termodinamika, energiya, entropiya, ekologiya, issiqlik almashinuvi, energiya
samaradorligi, global isish.
Ключевые слова:
Термодинамика, энергия, энтропия, экология, теплообмен,
энергоэффективность, глобальное потепление.
Key words:
Thermodynamics, energy, entropy, ecology, heat exchange, energy efficiency,
global warming.
Anontatsiya
: Mazkur maqolada termodinamika qonunlarining mazmuni, ularning texnologik
jarayonlardagi qo‘llanilishi va bu qonunlarning atrof-muhitga ta’siri o‘rganiladi. Xususan,
energiyaning saqlanishi va entropiyaning ortishi kabi fizik holatlarning issiqlik chiqindilari,
energiya sarfi va ekologik muammolarga qanday aloqasi borligi yoritiladi. Maqolada inson
faoliyati natijasida yuzaga kelayotgan global isish, issiqlik chiqindilarining muhitga salbiy
ta’siri va energiya samaradorligini oshirish orqali bu muammolarni yumshatish yo‘llari ham
tahlil qilinadi.
Аннотация
: В данной статье рассматривается содержание законов термодинамики, их
применение в технологических процессах, а также влияние этих законов на
окружающую среду. В частности, как физические состояния, такие как сохранение
энергии и увеличение энтропии, связаны с выделением тепла, потреблением энергии и
проблемами окружающей среды. В статье также анализируется глобальное потепление,
вызванное деятельностью человека, негативное влияние тепловых выбросов на
окружающую среду и пути смягчения этих проблем за счет повышения
энергоэффективности.
Abstract
: This article examines the content of the laws of thermodynamics, their application in
technological processes, and the impact of these laws on the environment. In particular, how
physical states such as conservation of energy and entropy increase are related to heat emissions,
energy consumption, and environmental issues. The article also analyzes global warming
caused by human activity, the negative impact of heat emissions on the environment, and ways
to
mitigate
these
problems
by
increasing
energy
efficiency.
Kirish:
Termodinamika – issiqlik va energiyaning harakatini, ularning bir holatdan boshqasiga o‘tishini
o‘rganuvchi fizika bo‘limidir. Bu qonunlar ko‘plab texnologik tizimlarning asosida yotadi:
issiqlik dvigatellari, elektr stansiyalari, sovutkichlar va boshqa energiya konversiyasi
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
79
jarayonlari. Shu sababli, termodinamika qonunlarining tabiatga, iqlimga va insoniyat faoliyatiga
qanday ta’sir ko‘rsatishini o‘rganish muhimdir. Ayniqsa, bugungi ekologik muammolar – iqlim
o‘zgarishi, global isish va energiya tanqisligi sharoitida termodinamika qonunlari faqat nazariy
bilim emas, balki amaliy yechimlar manbaidir.
Termodinamikaning asosiy qonunlari
Birinchi qonun (energiyaning saqlanish qonuni):
Bu qonunga ko‘ra, energiya yo‘qolmaydi va hech qachon yo‘qdan paydo bo‘lmaydi, u faqat bir
ko‘rinishdan boshqasiga o‘zgaradi. Bu degani, har qanday texnologik qurilmada (masalan, ichki
yonuv dvigateli) yoqilg‘i energiyasi mexanik ishga aylanadi, lekin uning bir qismi doimo
issiqlik tarzida yo‘qoladi.
Ikkinchi qonun (entropiyaning ortishi):
Ikkinchi qonunga ko‘ra, har qanday yopiq sistemada entropiya (betartiblik darajasi) ortadi.
Issiqlik har doim yuqori haroratli jismdan past haroratli jismga o‘tadi, va bu jarayonda
energiyaning bir qismi foydali ishga aylantirib bo‘lmaydigan shaklga kiradi. Bu qonun
tabiatdagi energetik jarayonlarning bir yoqlama kechishini ifodalaydi.
Uchinchi qonun (mutlaq nol entropiyasi):
Har qanday tizim mutlaq nol temperaturaga yaqinlashganida entropiya nolga intiladi.
Amaliyotda bu qonun sovutish tizimlarida qo‘llaniladi, lekin ekologik muammolar nuqtai
nazaridan kamroq dolzarb.
Termodinamika qonunlarining atrof-muhitga ta’siri
Issiqlik chiqindilari va global isish:
Elektr stansiyalari, avtomobillar va zavodlar ish faoliyati davomida katta miqdorda issiqlik
chiqindilari hosil qiladi. Bu issiqliklar havoga tarqaladi va mahalliy hamda global haroratning
ortishiga sabab bo‘ladi. Shu orqali termodinamika qonunlarining amaliy ta’siri atrof-muhitga
bevosita zarar yetkazadi.
Energiya samaradorligi:
Entropiyaning ortishi tufayli hech bir energiya tizimi 100% samaradorlikka ega emas. Bu esa
ko‘proq energiya manbalarini yo‘q qilish va ko‘proq chiqindilar paydo bo‘lishini anglatadi. Bu
chiqindilar (gazlar, issiqlik, chiqindi suvlar) ekologik muvozanatni buzadi.
Atrof-muhit ifloslanishi:
Issiqlik dvigatellari va boshqa energiya aylantiruvchi qurilmalarda yoqilg‘i to‘liq yonmasligi,
atmosferaga karbonat angidrid (CO₂) va boshqa zararli gazlar ajralishiga olib keladi. Bu gazlar
issiqxona effektini kuchaytirib, iqlim o‘zgarishiga sabab bo‘ladi.
Yechimlar va takliflar
Yashil energiya manbalariga o‘tish: Quyosh, shamol, gidro va geotermal energiya manbalarida
entropiya darajasi pastroq bo‘lib, ularning atrof-muhitga salbiy ta’siri ham kamroq bo‘ladi.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
80
Energiyani tejaydigan texnologiyalar: Issiqlikni qayta ishlovchi (rekuperator) tizimlardan
foydalanish, issiqlik izolyatsiyasi va samarali dvigatellar ishlab chiqish orqali energiya
yo‘qotishlarini kamaytirish mumkin.
Termodinamika qonunlari asosida ekologik siyosat yuritish: Energetika sohasida qonun va
me’yorlar ishlab chiqishda bu qonunlarning talablari e’tiborga olinishi lozim.
Xulosa
:
Termodinamika qonunlari insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan texnologiyalar uchun
fundamental asos bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, bu qonunlar tabiatdagi barcha
jarayonlarning bir yoqlama kechishini va energiya yo‘qotishining muqarrarligini ko‘rsatadi.
Bugungi ekologik muammolar – global isish, energiya tanqisligi va atrof-muhitning ifloslanishi
– asosan termodinamik jarayonlarning noto‘g‘ri boshqarilishi natijasidir. Shunday ekan,
termodinamika qonunlarini chuqur tushunish va ularni samarali qo‘llash orqali insoniyat
ekologik xavfsizlikni ta’minlashi mumkin.
Краткое содержание:
Законы термодинамики служат фундаментальной основой технологий, разработанных
человечеством. В то же время эти законы показывают, что все процессы в природе
односторонние и потери энергии неизбежны. Сегодняшние экологические проблемы –
глобальное потепление, нехватка энергии и загрязнение окружающей среды – являются
главным образом результатом неправильного управления термодинамическими
процессами. Поэтому благодаря глубокому пониманию законов термодинамики и их
эффективному
применению
человечество
может
обеспечить
экологическую
безопасность.
Summary:
The laws of thermodynamics serve as the fundamental basis for the technologies developed by
mankind. At the same time, these laws show that all processes in nature are one-sided and that
energy loss is inevitable. Today’s environmental problems – global warming, energy shortages
and environmental pollution – are mainly the result of mismanagement of thermodynamic
processes. Therefore, through a deep understanding of the laws of thermodynamics and their
effective application, humanity can ensure environmental security.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Resnick, Walker – Fundamentals of Physics, Wiley Publishing
2.Cengel Y.A., Boles M.A. – Thermodynamics: An Engineering Approach
3.Uzoqov A. – Issiqlik fizikasi va ekologik muammolar, Tashkent, 2017
4.O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya vazirligi rasmiy nashrlari
5.IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) hisobotlari
