INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
146
GIYOHVANDLIK FONIDA JAG OSTEOMYELITI BO’LGAN BEMORLARNI
KOMPLEKS DAVOLASH
Xadjaev Yusufbek, Bakberganov Polvonazar
Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filiali
Urganch, O’zbekiston respublikasi
Rezyume:
Ishning maqsadi - giyohvandlik fonida jag'ning osteomiyelitiga chalingan bemorlarni
davolash samaradorligini oshirish. Tadqiqot ob'ekti giyohvandlik fonida jag'ning
osteomiyelitiga chalingan 68 nafar bemor. Barcha bemorlar klinik, laboratoriya, mikrobiologik,
radiologik, immunologik, patogistologik tadqiqotlarni o'z ichiga olgan keng qamrovli
tekshiruvdan o'tkazildi. Anamnez ma'lumotlarini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, bemorlarning
44% dan ortig'i bilan birga keladigan patologiya - gepatit B va C. Ularning eng katta qismini
gepatit C bilan kasallangan bemorlar - 33,12% tashkil etdi. Bemorlarning taxminan 16,56
%
ilgari gepatit B bilan kasallangan. Bemorlarning 13,31
%
ikkala gepatit (B va C) kombinatsiyasi
kuzatilgan. Tadqiqotlar natijasida 8 nafar bemorda (9,69%) og‘ir asoratlar – sepsis, bosh suyagi
asosi suyaklarining osteomiyelitlari, miya abcessi aniqlangan, bu esa 8 bemordan 7 nafarida
o‘limga olib kelgan. Jarrohlik aralashuvlarning barcha turlaridan eng samaralisi jag'ning va yuz
bosh suyagining qo'shni suyaklarining intraoral rezektsiyasi (nekrektomiya) bo'lib, bu bir
tomondan qon yo'qotish hajmini va tuprik oqmalarining paydo bo'lish ehtimolini kamaytiradi,
ikkinchi tomondan, periosteum to'qimalarining tiklanishi uchun muhim bo'lgan qon ta'minotini
saqlab qoldi. O'tkazilgan tadqiqotlar giyohvandlik fonida jag'ning osteomiyelitiga chalingan
bemorlarni kompleks davolash usulini ishlab chiqishga imkon berdi, bu bizga klinik
simptomlarning ijobiy dinamikasini yaxshilashga imkon beradi – oqmalardan yiringlash oqishi
va og'riq belgilari muddatini qisqartirish, tananing harorat reaktivligini normallashtirish,
demarkatsiya jarayonlarini tezlashtirish, bemorlarning umumiy holatini yaxshilash.
Kalit so'zlar:
giyohvandlik, osteomielit, dori yordamida va jarrohlik davolash,
necrectomiya
Abstract:
The aim of this work is to improve the effectiveness of treatment for jaws
osteomyelitis in patients with drug addiction. The object of the research was 68 patients
suffering from jaws osteomyelitis accompanied by drug addiction. Clinical, roentgenologic,
microbiological, laboratory, immunological and pathohislogical examination was carried out in
all patients. Anamnesis data analysis allowed us to find out that more than 44% of patients had
comorbidities - hepatites B and C. The majority of them were patients with hepatitis C –
33,12%. About 16,56% of patients had a history of previous hepatitis B. A combination of both
hepatites (B and C) was observed in 13,31% of patients. As a result of the studies in 8 patients
(9,69%) serious complications - sepsis, osteomyelitis of the skull base bones, brain abscess
were identified, that led to death in 7 out of 8 patients. The most effective among all types of
surgical interventions were intraoral resections (necrectomies) of the jaws and surrounding
facial bones of the skull, that on the one hand enabled the reduction in the amount of the blood
loss and the possibility of salivary fistula development, and on the other hand helped to keep
the blood supply of the periosteum tissues, which is important for possible tissues regeneration.
The conducted researches led to the elaboration of complex treatment of jaws osteomyelitis in
patients with drug addiction, it enabled the improvement of positive dynamics of clinical
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
147
symptoms – duration of fistulas suppuration and painful symptom reduced, organism’s
temperature reactivity normalized, demarcation processes accelerated, general state of the
patients became better.
Key words:
narcomania, osteomyelitis, medicamentous and surgical treatment, necrectomiya
Kirish.
Maʼlumotlarga koʻra, bu yillar davomida roʻyxatga olingan giyohvandlar soni
qariyb 0,5 barobarga, norasmiy maʼlumotlarga koʻra esa bir barobarga oshgan.[4] Shu bilan
birga, giyohvandlik bilan bog'liq kasalliklar darajasining o'sishi shubhasiz haqiqat bo'lib
qolmoqda, xususan: OIV infektsiyasi, gepatit B va C, sil kasalligi va boshqalar [5]. Birgalikda
patologiyaning mavjudligi ushbu toifadagi bemorlarning aksariyat kasalliklarini davolash
prognozini murakkablashtiradi. Giyohvandlar orasida yiringli-yallig'lanish kasalliklari orasida
jag' osteomiyelitlari alohida o'rin tutadi [6]. Adabiyot ma'lumotlariga ko'ra, ushbu toifadagi
bemorlarda jag'larning osteomielitlari soni kasalxonaga yotqizilgan osteomielitli bemorlarning
umumiy sonining 58% ni tashkil qiladi. Aholining ushbu toifasida osteomielitning klinik
ko'rinishi og'ir, atipik kechishi, jag'ning ilgari shikastlanmagan joylariga tez tarqaladigan diffuz
tabiatli va klinik, rentgenologik ma'lumotlarga asoslangan jarayonning haqiqiy tarqalishini
aniqlash qiyinligi bilan tavsiflanadi uzoq muddatli surunkali intoksikatsiya, kasallikning uzoq
davom etadigan, takroriy turi, septik asoratlarning yuqori chastotasi-7,23% gacha kuzatiladi
. [4]
(rasm 1,2).
Mavjud davolash usullari patogenlarning antibiotiklarga chidamliligi mavjudligi,
organizmning dori vositalariga sezgirligi oshishi, immunitetning pasayishi, giyohvand
moddalarni keyinchalik qo'llash va giyohvand moddalarga qaram bo'lgan bemorlarda
osteomielitning aniq diagnostik mezonlari yo'qligi sababli etarli darajada samarali emas.
Maqsad - giyohvandlik fonida jag'ning osteomiyelitiga chalingan bemorlarni
davolash samaradorligini oshirish.
O’rganish usullari.
Kompleks davolash usulini ishlab chiqish uchun giyohvandlik
fonida jag'ning osteomiyelitiga chalingan 68 nafar bemor tekshirildi. Barcha bemorlar ikki
guruhga bo'lingan: asosiy (44) va nazorat (24). Bemorlarning o'rtacha yoshi 28,93 ± 4,37 yil.
Bemorlarning asosiy qismini 21-31 yoshdagi erkaklar (61,56%) tashkil etdi. Ko'pgina
bemorlarda jarayon pastki jag'da joylashgan -40,8%(40), bemorlarning 22%(22) da ikkala
jag'ning kombinatsiyalangan shikastlanishi kuzatilgan. Barcha bemorlar (klinik simptomlar
dinamikasini baholash), laboratoriya (umumiy qon tahlili, koagulogramma, biokimyo),
mikrobiologik (oqma yo'llaridan chiqqan bakteriogrammasi, mikrofloraning antibiotiklarga
sezuvchanligini aniqlash), radiologik (ortopantomogramma, CT-3D), immunologik
(immunogramma), patogistologik tekshirishlar (gistologik mikropreparatlar). Anamnez
ma'lumotlarini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, bemor-
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
148
1-rasm Bemor P, 30 yoshda. D-z: Surunkali
3-rasm - Bemor B., 28 yosh. D-z:
pastki jag'ning diffuz osteomiyelitlari
Yuqori jag'ning diffuz
osteomielitlari.
ko'plab oqmalar bilan (strelkalar bilan ko'rsatilgan)
yuzning chap yarmining terisida
larning 64% dan ortig'i bilan birga keladigan patologiya - gepatit B va C. Ularning eng katta
qismini gepatit C bilan kasallangan bemorlar - 43,12% tashkil etdi. Bemorlarning taxminan
25,44 % ilgari gepatit B bilan kasallangan. Bemorlarning 13,31% ida ikkala gepatit (B va C)
kombinatsiyasi kuzatilgan. Asosiy surunkali somatik kasalliklardan tekshirilgan bemorlarda o'n
ikki barmoqli ichak va oshqozon yarasi-5%, pnevmoniya-2%, surunkali bronxit-2%, bakterial
endokardit-0,9% aniqlangan.O'tkazilgan operatsiyalar orasida bemorlarning aksariyati
appendektomiyani-11%, oyoqlarning travmatik sinishi uchun osteosintez-5%. urologik
operatsiyalar-3%, splenektomiya-0,97%, kraniotomiya- 0,99% ni ko'rsatdi. Ko'pgina
bemorlarda giyohvand moddalarni iste'mol qilish muddati 4 yilgacha- 63% ni tashkil etdi.
Bemorlarning 37 foizida kasallikning davomiyligi 12oydan ortiq bo'lgan.
Natijalar.
Bemorlarning ikkala guruhida mikrobiologik tekshirish ma'lumotlariga ko’ra
antibakterial terapiyadan foydalanishni an'anaviy dori-darmonlarni davolash rejimi qo'llanildi.
Bunday vositalardan dalatsin (klindamitsin) guruhining antibiotiklari mushak ichiga kuniga 2
marta 600 mg dozada 10-14 kun davomida, antibiotik rovamitsin 3 million dan kuniga 3 marta
og'iz orqali 10-14 kun davomida ishlatilgan.
Yallig'lanishga qarshi terapiya vositalaridan NSAID guruhidagi dorilar, ya'ni (nimesulid) 1
tabletkadan kuniga 3 marta 5-7 kun davomida ishlatilgan. Simptomatik terapiya NSAID
preparatlarini o'z ichiga oladi, ular ko'proq og'riq qoldiruvchi ta'sir ko'rsatdi-
ketanol(ketorolak)1ml mushak ichiga og'riq belgilarining davomiyligiga qarab har 8 soatda,
parakoksib guruhidan dorilar - mushak ichiga operatsiyadan 30 daqiqa oldin 40 mg dinastat.
Detoksifikatsiya qilish uchun enterosgel 15 mg dan kuniga 3 marta 14 kun davomida ishlatilgan.
Suyak va uning atrofidagi to'qimalarda qon aylanishini yaxshilashga qaratilgan terapiya
qo'llanildi, fraksiparin 0,6 g teri ostiga har 2 kunda 20 kun, kardiomagnil kuniga bir marta 150
mg dan 6 oy va fermentlar, vobenzim 5 tabletkadan kuniga 3 marta 14 kun.
Jarrohlik davolashga yondashuv quyidagicha:Pastki va yuqori jag'ning osteomiyelitining
qo’zish davrida bemorlarda yiringli-yallig'lanish o'chog'i ochildi, og'iz bo'shlig'i tozalandi va
keyingi jarrohlik aralashuvi amalga oshirildi. O'tkir yallig'lanish bo'lmaganda, biz infektsiya
joyini sanatsiya qilish, zararlangan hududdagi tishlarni olib tashlash (bir vaqtning o’zida 12
tishgacha), sekvestrektomiya, pastki va yuqori jag'ning nekrektomiyasi, pastki jag'ning
chetining butunligini saqlab qolgan holda blok rezeksiyasi va jag'ning pastki qismidagi jag'ning
oldingi qismidagi alveolyar jarayonning rezeksiyasini amalga oshirdik.
[7,8].
Pastki jag'ning bo’g’im oimtasi boshi, shoxlari va tanasining shikastlanishi bo'lsa, biz
pastki jag'ni eksartikulyatsiya bilan rezektsiya qilish usulini ishlab chiqdik, u quyidagilardan
iborat: Pastki jag'ning rezektsiyasi intraoral yondashuv yordamida amalga oshirildi, buning
uchun pastki jag'ning tanasi bo'ylab tishlarning bo'yinlari atrofidagi og'iz shilliq qavatida
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
149
jag'ning burchagiga va undan keyin pterygomandibulyar burma bo'ylab tojsimon o’simtaning
burchagigacha kesilgan, shilliq-suyakustini ajratib turadi. Keyinchalik, mushak-suyakustini
tananing tashqi va ichki tomonlaridan va pastki jag'ning shoxlaridan ajratib, agar kerak bo'lsa,
bo'g'im boshiga, sog'lom suyak ichida pastki jag'ning osteotomiyasi amalga oshirildi, Mushak-
suyakusti to'qimalarning qobig'idan suyak bo'lagi ajratilgan, u olib tashlangan, qovurg'a
raspatori yordamida disartikulyatsiya qilingan, shundan so'ng hosil bo'lgan bo'shliq
tamponlangan.
2017-2019 yillar davomida ushbu usul yordamida 30 nafar bemor operatsiya qilindi.
Barcha holatlarda jarrohlik aralashuvlar davomida asoratlar kuzatilmadi. Ushbu usulning asosiy
afzalliklari jarrohlik paytida qon yo'qotish hajmini kamaytirish, bajarish tezligi, operatsiyadan
keyingi yaralarni yaxshiroq davolash, so’lak oqmalari xavfini kamaytirish va suyakusti
to'qimalarda qon ta'minotini saqlab qolishdir, bu kelajakda transplantatsiya qilish uchun yaxshi
sharoitlarni ta'minlaydi.
Jarrohlik aralashuvlarning barcha turlaridan eng samaralisi jag'ning va yuz bosh suyagining
qo'shni suyaklarining intraoral rezektsiyasi (nekrektomiya) bo'lib, bu bir tomondan qon
yo'qotish hajmini va so’lak oqmalarining paydo bo'lish ehtimolini kamaytiradi, ikkinchi
tomondan, suyakusti to'qimalarining tiklanishi uchun muhim bo'lgan qon ta'minotini saqlab
qoldi.
An'anaviy jarrohlik aralashuv usullarining samaradorligi (sekvestrektomiyalar) nisbatan
past edi (72,5%), bu bir necha omillarga bog'liq: bemorlar tomonidan giyohvand moddalarni
keyinchalik iste'mol qilish, ushbu dorilarni bemorning tanasidan uzoq vaqt davomida chiqishi,
nekrotik to'qimalarni radikal bo'lmagan holda olib tashlash, rentgen diagnostikasining an'anaviy
usullarini qo'llash, shuningdek sekvestratsiyani shakllantirishda kutish taktikasiga rioya qilish
(demarkatsiyani tugatish).
Dori-darmonlarni davolash samaradorligini pasaytirgan omillar orasiga gepatit B va C,
OIV infektsiyasi, surunkali somatik kasalliklar (oshqozon va o'n ikki barmoqli ichak yarasi,
bakterial endokardit, pnevmoniya) mavjudligi kiradi. Ularning barchasi organizmning
gomeostaz tizimiga (immun, gematopoetik, qon ivish tizimi) salbiy ta'sir ko'rsatib, temir
tanqisligi anemiyasini, ikkilamchi immunitet tanqisligi va gemostazning buzilishini keltirib
chiqardi.
An'anaviy davolanishni olgan giyohvandlik tufayli surunkali osteomiyelit tashxisi qo'yilgan
bemorlarning ko'pchiligida ko'p hollarda sezilarli yaxshilanish kuzatilmadi. Kasallik o'sishda
davom etdi, bu bemorlarning 59% da doimiy ravishda giyohvand moddalarni iste'mol qilish
bilan bog'liq yoki u sustlashdi, tez-tez qaytalanishlar bilan (oqmalar yopilmadi, yiringlash
davom etdi va suyak to'qimalarining keyingi nekrozi sodir bo'ldi). 9 bemorda (7,69%) og'ir
asoratlar - sepsis, bosh suyagi asosi suyaklarining osteomiyelitlari, miya xo'ppozi rivojlandi, bu
9 bemordan 8 tasida o'limga olib keldi.
Xulosa
Giyohvandlik fonida jag'ning osteomiyelitiga chalingan bemorlarni an'anaviy
yallig'lanishga qarshi terapiya va keyinchalik kengaytirilgan sekvestr nekrektomiya turi
bo'yicha jarrohlik aralashuvidan foydalangan holda kompleks davolash usuli klinik
simptomlarning ijobiy dinamikasini yaxshilashga imkon beradi: oqma va og'riq belgilaridan
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
150
yiringlash muddatini qisqartirish, tananing harorat reaktivligini normallashtirish, demarkatsiya
jarayonlarini tezlashtirish, bemorlarning umumiy holatini yaxshilash: o'lim darajasi 4,2% ni
tashkil etdi.
Jarrohlik aralashuvlarning barcha turlaridan eng samaralisi jag'ning va yuz bosh
suyagining qo'shni suyaklarining intraoral rezektsiyalari (nekrektomiya) bo'lib, bu bir tomondan
qon yo'qotish hajmini va tuprik oqmalarining paydo bo'lish ehtimolini kamaytiradi, boshqa
tomondan periosteum to'qimalarining kelajakdagi transplantatsiyasi uchun muhim bo'lgan qon
ta'minotini saqlab qoldi.
Giyohvandlik fonida jag'ning osteomielitiga chalingan bemorlarni kompleks davolashning
tavsiya etilgan usuli an'anaviy usulga nisbatan operatsiyadan keyingi davrda relapslar
chastotasini 72,2% dan 23,30% gacha va yiringli-septik asoratlarni 24% dan 5,55% gacha
kamaytirish orqali davolash samaradorligini oshirdi.
Adabiyotlar:
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Giyohvandlik
2.
https://mitino-center.ru/stati/osteomelit-chelyusti/
3.
https://www.medicina.ru/patsientam/zabolevanija/osteomielit-chelyusti
4.
Kuzminov, V.N. Giyohvandlik, toksikomaniya: giyohvand moddalar bilan bog'liq
kasalliklarning
farmakoterapiyasi
/V.N.Kuzminov,
A.S.Abrosimov//
Narkopsixofarmakologiyada dorilar / V.A. tahriri. Shapovalova, V.V. Shapovalov. -
Xarkov: Prapor, 2002. - P.68-107.
5. Treshchinskiy, I.S. Giyohvandlik va giyohvandlikning ayrim masalalari / I. S.
Treshchinskiy, L. A. Xarchenko, V. A. Usenko //Farmatsevt.–1998.–№4.–B. 15-17.
6. Zaxarchuk, O. V. Giyohvand moddalarni iste'mol qilish va yumshoq to'qimalarning yiringli
yallig'lanishi bilan og'rigan bemorlarda lipid peroksidlanish darajasi / O. V. Zaxarchuk //
Klinik jarrohlik. – 2002. – № 11-12. – 28-bet.
7. Pat. 31255 Ukraina, MPK A61K 39/39. Osteomiyelit shlep bilan kasallangan bemorlarni
kompleks davolash usuli / V. O. Malanchuk, I. S. Brodetskiy; arizachi va patent egasi
Milliy tibbiyot universiteti im. O. O. Bogomolets.–№200801097; ariza 30.01.08; nashr.
03/25/08, Axborotnoma. № 6. – 3 b.
8.
Pat.39525 Ukraina, MPK A61B 17/00. Pastki yoriqning osteomiyelitiga chalingan
bemorlarni jarrohlik davolash usuli / I. S. Brodetskiy, V. O. Malanchuk, V. I. Ostapovskiy
patent egasi Milliy tibbiyot universiteti im. O.O.Bogomolets.–№200812891;ilova 05.11.08;
nashr. 25.02.09, Axborotnoma. №4–3 b. 20.01.2014
