INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
245
INFORMATIKA FANINI OʻQITISHDA TAʼLIM METODLARIDAN FOYDALANISH
Sharipova Kibriyo Abrorjon qizi
Fargʻona viloyati Rishton tumani 1-son Politexnikumi
informatika fani oʻqituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada informatika fanini o‘qitishda qo‘llaniladigan ta’lim metodlari,
ularning turlari va o‘quv jarayonidagi o‘rni chuqur tahlil etilgan. Muallif amaliy, muammoli,
loyiha asosidagi, vizual, kooperativ va AKTga asoslangan yondashuvlarning samaradorlik
jihatlarini yoritgan holda, informatika darslarini interaktiv va innovatsion asosda tashkil
etishning uslubiy yo‘llarini ko‘rsatib bergan. Maqolada metodlar tanlovida o‘quvchilarning
yosh, bilim, texnik tayyorgarlik darajasi kabi mezonlarni hisobga olish zarurligi asoslab
berilgan. Mazkur tahlillar informatika fanini zamon talablariga mos tarzda o‘qitish va
o‘quvchilarda texnologik tafakkurni shakllantirishda muhim amaliy ahamiyat kasb etadi.
Kalit so‘zlar
: informatika, ta’lim metodlari, amaliy mashg‘ulot, muammoli yondashuv, loyiha
asosidagi ta’lim, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, raqamli savodxonlik, interaktiv dars,
o‘quvchilarning faoliyati, zamonaviy ta’lim.
Bugungi kunda ta’lim sohasining barcha bosqichlarida zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy qilish, raqamli savodxonlikni oshirish va o‘quvchilarda XXI asr
kompetensiyalarini shakllantirish dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda. Bu jarayonda
informatika fani
asosiy o‘quv predmetlaridan biri sifatida alohida e’tibor talab qiladi. Chunki
informatika fani orqali o‘quvchilarga nafaqat kompyuter bilan ishlash malakasi, balki
algoritmik tafakkur, muammo yechish strategiyasi, tizimli yondashuv, axborotni tahlil qilish va
ishlov berish, zamonaviy dasturlash tillarida fikrni ifoda etish kabi ko‘nikmalar singdiriladi.
Raqamli jamiyatning shakllanishi va sun’iy intellekt texnologiyalarining rivojlanishi
fonida, informatika ta’limining mazmuni va unga bo‘lgan yondashuv tubdan yangilanmoqda.
An’anaviy o‘quv metodlari zamonaviy texnologik imkoniyatlar bilan uyg‘unlashtirilmoqda,
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, ijodiy yondashuvi va texnologik muhitda faol harakat qilishi
uchun sharoit yaratilmoqda. Bunday sharoitda informatika fanini o‘qitishda
interaktiv
,
muammoli
,
amaliy
,
loyiha asosidagi
va
raqamli vositalardan foydalangan
holda olib
boriladigan ta’lim metodlari yetakchi o‘rin tutmoqda.
Ta’lim metodlari — bu o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi muloqotni tashkil etish
vositasi bo‘lib, o‘quv materialini o‘zlashtirish, mustahkamlash va qo‘llash jarayonini
boshqaradi. Informatika fanida metod tanlashda o‘quvchilarning individual qobiliyati, qiziqishi,
texnik tayyorgarligi, zamonaviy texnologiyalar bilan tanishlik darajasi kabi omillar e’tiborga
olinishi lozim. Aynan shunday yondashuv ta’lim sifatini oshirishga, o‘quvchilarning bilim
darajasini chuqurlashtirishga va ularni zamonaviy mehnat bozoriga tayyorlashga xizmat qiladi.
Informatika fanining o‘quvchilarga ta’lim berishdagi asosiy vazifasi — ularning raqamli
dunyo bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish, zamonaviy texnologiyalar yordamida
axborotni izlash, tahlil qilish, qayta ishlash va taqdim etishga o‘rgatishdir. Bu maqsadlarga
erishishda foydalaniladigan ta’lim metodlari o‘quv jarayonining samaradorligini belgilaydi.
Quyida informatika fanini o‘qitishda keng qo‘llaniladigan metodlar va ularning ahamiyati
yoritib beriladi.
Amaliy (praktik) metodlar.
Bu metod informatika ta’limining asosi bo‘lib, bilimlarni
bevosita amaliy faoliyat orqali o‘zlashtirishga xizmat qiladi. Dasturlash, algoritmlarni yaratish,
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
246
kompyuter grafikasi, fayllar bilan ishlash, Internet xavfsizligi kabi ko‘nikmalarni
shakllantirishda o‘quvchilar amaliy mashg‘ulotlar yordamida faol ishtirok etadilar.
Afzalliklari:
Bilimni real holatda qo‘llash imkoniyati;
O‘quvchilarda mustaqil ish olib borish malakasi shakllanadi;
Xatolar ustida ishlash orqali tahliliy fikrlash kuchayadi.
Misol:
O‘quvchilar Python tilida "Fibonacci sonlarini hisoblovchi dastur" yozadilar yoki
MS Excelda ma’lumotlarni avtomatik qayta ishlash funksiyalarini qo‘llab ko‘radilar.
Vizual (ko‘rgazmali) metodlar.
Kompyuterda ishlov beriladigan axborotning
murakkabligini inobatga olib, ko‘rgazmali vositalar — grafik tasvirlar, diagrammalar,
algoritmik blok-sxemalar, elektron jadvallar o‘quvchilarning mavzuni tezroq tushunishiga
yordam beradi.
Afzalliklari:
Murakkab tushunchalarni oson qabul qilish imkoniyati;
E’tibor va xotirani faollashtiradi;
Ta’lim jarayonini jonlantiradi.
Misol:
Algoritm tuzilishini tushuntirishda "blok-sxema" yoki "psixologik xaritalar"dan
foydalanish.
Muammoli ta’lim metodi.
Bu metod informatika darslarida o‘quvchilarning ijodiy va
tanqidiy tafakkurini rivojlantirishda nihoyatda foydalidir. O‘qituvchi mavzuni oddiy bayon
qilish o‘rniga muammo yoki savol shaklida taqdim etadi va o‘quvchini uni mustaqil hal etishga
yo‘naltiradi.
Afzalliklari:
O‘quvchilar muammoni tahlil qilishga o‘rganadi;
Tadqiqotchilik yondashuvi shakllanadi;
Qiziqish ortadi.
Misol:
"Nima
uchun
berilgan
kod
ishlamayapti?",
"Ayni
algoritmni
optimallashtirishning boshqa yo‘li bormi?" kabi savollar orqali mustaqil tahlilga undash.
Loyiha asosida o‘qitish metodi.
Loyiha asosidagi metod informatika fanining real
hayot bilan bog‘liqligini kuchaytiradi. O‘quvchilar ma’lum vaqt davomida yakka yoki guruh
holida aniq vazifani bajaradilar: masalan, veb-sayt yaratish, mobil ilova ishlab chiqish, axborot
xavfsizligiga oid taqdimot tayyorlash va boshqalar.
Afzalliklari:
O‘quvchilarda ijodiy fikrlash va jamoaviy ishlash malakasi shakllanadi;
Rejalashtirish va boshqaruv ko‘nikmalari rivojlanadi;
Fanning amaliy ahamiyati ortadi.
Misol:
"Maktab kutubxonasi uchun elektron katalog yaratish", "Dasturlash tillarining
taqqoslanishi" mavzusida guruh loyihalari.
Kooperativ (hamkorlikda) o‘qitish metodi.
Bu metod informatika fanida
o‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, birgalikda muammo yechish, loyiha bajarish yoki kod
yozish orqali o‘qitishga asoslanadi.
Afzalliklari:
Jamoaviy ishlash va liderlik ko‘nikmalarini shakllantiradi;
O‘zaro yordam va tajriba almashinuvini kuchaytiradi;
Muloqot madaniyatini rivojlantiradi.
Misol:
Bir guruh kod yozadi, ikkinchi guruh uni test qiladi, uchinchi guruh esa xatolarni
aniqlaydi va tuzatadi.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
247
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanish.
Informatika
darslarini samarali tashkil etish uchun zamonaviy texnologik vositalardan foydalanish zarur. Bu
jarayonda quyidagi platforma va vositalar katta yordam beradi:
Code.org
,
Scratch
,
Replit
— interaktiv dasturlash muhitlari;
Kahoot
,
Quizizz
,
Mentimeter
— baholash va test platformalari;
Google Classroom
,
Moodle
— darslarni tashkil etish va uy vazifalarini nazorat qilish
tizimlari.
Afzalliklari:
O‘quvchilar o‘z tezligida o‘rganadi;
Mustaqil ishlashga undaydi;
O‘quv jarayoni jonlanadi, qiziqarli bo‘ladi.
O‘yinli metodlar (Gamifikatsiya).
Dars jarayoniga o‘yin elementlarini kiritish orqali
o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish mumkin. Dasturlashdagi musobaqalar, "Bug
bounty" (xatolik topish), “Kod yoz va sovrin yut” kabi formatlar motivatsiyani oshiradi.
Afzalliklari:
Darsga faollikni oshiradi;
Rag‘batlantiruvchi muhit yaratadi;
Musobaqalashuv orqali o‘zini sinab ko‘rish imkonini beradi.
Aralash o‘qitish (Blended Learning).
Bu metod an’anaviy darsni onlayn ta’lim bilan
uyg‘unlashtiradi. Ma’lumotlar oldindan raqamli shaklda beriladi, darsda esa amaliy
mashg‘ulotlar va muhokama asosiy o‘rin tutadi.
Afzalliklari:
o
Individual yondashuvni qo‘llash imkoniyati;
o
Ta’limni moslashuvchan qiladi;
o
O‘quvchining o‘z ustida ishlash madaniyatini rivojlantiradi.
o
Metod tanlashda hisobga olinadigan asosiy mezonlar
o
Ta’lim metodini tanlashda quyidagi jihatlarga e’tibor berish muhim:
o
O‘quvchilarning yoshi va psixologik xususiyatlari;
o
Mavzuning mazmuni va murakkabligi;
o
Mavjud texnik jihozlash darajasi;
o
O‘quvchilarning qiziqish darajasi va ilgari o‘zlashtirgan bilimlari;
o
O‘qituvchining pedagogik mahorati va metodik arsenaliga ega bo‘lishi.
Informatika fanini o‘qitishda zamonaviy ta’lim metodlaridan oqilona va maqsadga
muvofiq foydalanish – nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradi, balki ularni mustaqil
fikrlovchi, texnologik jihatdan tayyor, ijodiy va mas’uliyatli shaxs sifatida shakllantirishda
muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Ta’lim jarayonini interaktiv, amaliy va hamkorlikka
asoslangan metodlar bilan boyitish orqali informatika fanini o‘rganish jarayoni nafaqat samarali,
balki qiziqarli va hayotga yaqin shaklga ega bo‘ladi. O‘qituvchining vazifasi esa – mavjud
metodlar ichidan har bir mavzu, sharoit va o‘quvchi imkoniyatlariga eng mosini tanlab, uni
ijodiy yondashuv bilan amalga oshirishdir. Shu tarzda informatika ta’limi hayot bilan uzviy
bog‘liq, zamonaviy mehnat bozorining talablariga javob bera oladigan kuchli poydevorga
aylanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abdullaeva M. Informatika va axborot texnologiyalari. – Toshkent: “Fan va texnologiyalar”,
2021. – 240 b.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
248
2. G‘ofurov A.X., Sayfullayeva D. Kompyuter savodxonligi va dasturlash asoslari. – Toshkent:
“Noshir”, 2020. – 192 b.
3. Azizxo‘jayev A.A. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – Toshkent: “Ilm ziyo”,
2022. – 328 b.
4. Turdaliyev D., Tursunov J. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari. – Samarqand: SamDU
nashriyoti, 2020. – 214 b.
5. Axmedov S. Informatika darslarini samarali tashkil etish metodikasi // Pedagogik ta’lim va
innovatsiyalar. – 2023. – №1. – B. 45–49.
6. Qodirov B. Raqamli texnologiyalarni o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar // Ta’lim va kasb-
hunar. – 2022. – №4. – B. 55–58.
7. UNESCO. ICT Competency Framework for Teachers. – Paris: UNESCO Publishing, 2018.
8. Mishra, P., Koehler, M.J. Technological Pedagogical Content Knowledge: A Framework for
Teacher Knowledge // Teachers College Record. – 2006. – Vol. 108(6). – P. 1017–1054.
