AZAMAT QO‘CHQAROV RAMZIY ASARLARINING SUFIZM BILAN ALOQASI

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

24

AZAMAT QO‘CHQAROV RAMZIY ASARLARINING SUFIZM BILAN ALOQASI

Olimjonova Maftuna Farhodjon qizi

Namangan davlat universiteti tayanch doktoranti

maftuna_olimjonova@mail.ru

Annotatsiya:

Ushbu maqolada Namangan viloyati yosh avlod rassomlaridan biri bo’lgan

Azamat Qo’chqarovning ijodiy asarlari tahlil qilinadi. Maqolada dastlabki yillarda yaratilgan

realistik hamda keyingi yillardagi sufiylik falsafasi mujassam bo’lgan kartinalari o’rganilgan.

Kalit so’zlar:

Azamat Qo’chqarov, realizm, sufizm, kartina, “Chorvoq manzarasi”, “Between

hope and fear”, “Bride”, “Layli va majnun”, “Yosh Kamoliddin Behzod”.

Annotation:

This article analyzes the creative works of Azamat Kuchkarov, one of the young

generation of artists of the Namangan region. The article studies his realistic paintings created

in the early years and his later paintings emdiving the philosophy of Sufism.

Keywords:

Azamat Kuchkarov, realism, Sufism, painting, “Chorvoq manzarasi”, “Between

hope and fear”, “Bride”, “Layli and Majnun”, “Yosh Kamoliddin Behzod”.

Kirish.

Mustaqillik yillarida Namangangan viloyati yangi avlod rassomlari ijodida o’ziga xos

milliylikni izlash tamoyillari kuzatildi. Bu tamoyillar dastgohli rangtasvirda romantik realizm,

qishloq hayoti va maishiy manzaralar, simvolik-falsafiy izlanishlar, mahalliy motivlarda

o’zkasini topdi. Ular orasida Azamat Qo’chqarov ijodi o’ziga xos falsafiy qarashlari bilan

ajralib turadi.

Asosiy qism.

Yangi avlod rassomlari ichida dastgohli rangtasvir san’atida sermaxsul ijod qilib kelayotgan

Azamat Qo’chqarov

ijodining dastlabki yillarida milliy me’moriy meros, tabiat manzaralari,

natyurmort va gul tasvirlari bir butun badiiy konsepsiya sifatida namoyon bo‘ldi. Bu davrda u,

realizm an’anasini zamonaviy estetik qarashlar bilan uyg‘unlashtiradi (“Sen ham ishon” turkum

asarlari, “Olmalar”).

Azamat Qo‘chqarov ijodida realizm asosiy yo‘nalish bo‘lsa-da, u milliy an’analar, tarixiy

obidalar va tabiat manzaralarini o‘ziga xos badiiy til bilan ifodalaydi. Rassom yorug‘lik va soya

o‘yinlariga katta e’tibor berib, ranglarni tabiiy, lekin badiiy kuchaytirish orqali tomoshabinda

hissiy javob uyg‘otadi. Uning asarlarida nafaqat tasviriy mukammallik, balki ruhiy ta’sirchanlik

ham muhim o‘rin tutadi (“Al Buxoriy maqbarasi” (2016), “Buxoro”(2016), “Pionlar” (2018),

“Chorvoq manzarasi”).

Rassom qalamiga mansub “Chorvoq manzarasi” (2017) asarida bahoriy yashillik, gullagan

daraxtlar va tog‘lar fonida joylashgan suv havzasi uyg‘unlikda tasvirlangan. Rassom pastel va

yorqin ranglarni uyg‘un ishlatib, osoyishtalik va tabiat go‘zalligini aks ettiradi. Kompozitsiya

chuqurligi tomoshabinga manzara ichiga kirib borayotgandek taassurot uyg‘otadi.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

25

“Chorvoq manzarasi”

“Natyurmort”

kartinasida milliy bezakli gilam va kulolchilik buyumlari bilan kompozitsiya

yaratilgan. Rassom bu asarda o‘zbek xonadonining milliy ruhini va farovon hayot falsafasini

ifoda etadi. Ranglarning to‘yinganligi va naqshlar bilan mevalar uyg‘unligi dekorativlik va

realizmni birlashtiradi.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

26

“Natyurmort”

Azamat Qo‘chqarov dastlabki asarlarida milliylik va zamonaviy realizm uyg‘unligining yorqin

namunasi sifatida o‘zbek me’morchiligi, tabiat manzaralari va milliy madaniyat unsurlarini

badiiy yuksaklikda tasvirlab, tomoshabinga estetik zavq va ruhiy yuksalish bag‘ishlaydi.

Keyingi yillarda esa u o’z ijod yo’lini sufizm falsafasining asosiy g‘oyalari — ichki poklanish,

ilohiy ishq, ruhiy erkinlik va tabiat

bilan uyg‘unlik konsepsiyalari bilan

chambarchas bog‘langan (“Between

Hope and Fear”, “Bride”, “Layli va

Majnun” diptixi, “On the Terrace”).

Azamat Qo‘chqarovning “Between

Hope and Fear” asarida inson figurasi

qorong‘i va yorug‘ ranglarning keskin

kontrasti ichida tasvirlangan. Yopiq

ko‘zlar,

yuz

ifodalaridagi

ichki

taranglik

ruhiy iztirob va orzu-

umid

ning dialektikasini ochadi.

Bu holat sufiylikdagi

“mujahada” —

nafs bilan kurash

jarayonini eslatadi.

Akbar Hakimov ta’riflaganidek, “sufiy

“Between Hope and Fear”

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

27

estetikasi zulmatni yengib, ilohiy nur sari intilish jarayonini badiiy timsollar orqali

ifodalaydi”.1 Asarda alohida ahamiyatga ega detallar —

qushlar obrazi

, ayniqsa hudhud

timsolidir. Qur’oni Karimning Naml surasida hudhud qushi Sulaymon payg‘ambarga yo‘l

ko‘rsatuvchi sifatida tilga olinadi.2 Shuningdek, Farididdin Attorning mashhur “Mantiq ut-tayr”

asarida hudhud barcha qushlarga pir va yo‘lboshchi sifatida talqin qilinadi.3 Qo‘chqarovning

asaridagi hudhud ham insonni zulmatdan nurga eltuvchi ruhiy sayohat ramzi sifatida ishlatilgan.

Bu ramzni sufiyona talqinda izohlash uchun Annemarie Schimmelning fikri ham muhim: u

“hudhud qushi islomiy tasavvufda donishmandlik va ruhiy yo‘l ko‘rsatish timsolidir” deya qayd

etadi.4 William Chittick ham hudhudni “qalbni ilohiy haqiqat sari yetaklovchi ichki ovoz”

sifatida talqin qiladi.5

Shunday qilib,

“Between Hope and Fear”

— nafaqat insonning ruhiy iztiroblari, balki qush

(hudhud) obrazi orqali

yo‘l ko‘rsatish, haqiqat sari sayr, umid va qo‘rquvning tasavvufiy

birligi

ni, insonning ruhiy yo‘lini va izlanish jarayonini ifodalaydi.

Ramziy portretlarda (xususan, “Between Hope and Fear”, “Layli va Majnun” diptixida) ko‘zlari

yumuq obrazlar taslim bo‘lish, dunyoviy chalg‘itkichlardan voz kechish va ichki dunyoga

sho‘ng‘ish holatini aks ettiradi. Bu sufiylarning zikr va tafakkur amaliyotlarida uchraydigan

ruhiy holatlarni eslatadi, bunda inson ko‘zlarini yummoq orqali tashqi olamdan uzilib, qalbni

ilohiy nurga ochadi.

Qo‘chqarovning “Layli va Majnun” asari Sharq mumtoz adabiyotining eng mashhur ishqiy

rivoyatiga tayanadi. Ammo rassom uni oddiy romantik hikoya sifatida emas, balki

sufiyona

ishq falsafasi

sifatida talqin qiladi.

Sufiy adabiyotida Layli va Majnun voqeasi ilohiy ishqning ramzi sifatida keng talqin qilinadi.

Majnun obrazi insonning Alloh ishqida dunyodan uzilishi, Layli esa ilohiy jamol timsoli.

Qo‘chqarov bu diptixida ularni ruhiy uyg‘unlikda, lekin iztirob va poklanish jarayonida aks

ettiradi.

Layli va Majnun obrazlari asarda bir-biriga intiluvchi, ammo yetolmaydigan ikki ruh sifatida

tasvirlangan. Bu, Hakimovning ta’rificha, “tasavvufiy estetika uchun xos bo‘lgan paradoks —

yaqinlik va uzoqlik, vasl va hijron o‘rtasidagi dialektika”.6

Tasavvufda “ishq” tushunchasi ikki qismga bo‘linadi:



Ishqi majoziy

– insonlar o‘rtasidagi sevgi;



Ishqi haqiqiy

– Allohga bo‘lgan ilohiy muhabbat.

Qo‘chqarov “Layli va Majnun”da majoziy ishq orqali haqiqiy ishqni ramziy tarzda ko‘rsatadi.

Bu Attorning “Mantiq ut-tayr” asaridagi qushlarning sayohati kabi: ular majoziy sayr orqali

Haqiqatga yetadilar. Navoiy ham “Lison ut-Tayr”da bu g‘oyani davom ettiradi.

1 Hakimov, A.

Islom san’ati O‘zbekistonda: falsafa va poetika

. Toshkent: Zilol buloq, 2022. – 145-bet

2 Qur’oni Karim,

Naml

surasi, 27:20–28.

3 Farididdin Attor.

Mantiq ut-tayr

. Tehron, 2011. – 57–63-betlar

4 Schimmel, A.

Mystical Dimensions of Islam

. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1975. – p. 302

5 Chittick, W.

Sufism: A Short Introduction

. Oxford: Oneworld, 2000. – p. 55.

6 Hakimov, A.

Islom san’ati O‘zbekistonda: falsafa va poetika

. Toshkent: Zilol buloq, 2022. –275-bet.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

28

“Layli va majnun”

Uzum shodasi va barglar sufiylikda hayot sharobining ramzi bo‘lib, bu jismoniy mastlik emas,

balki ilohiy ishq mastligini bildiradi. Qo‘chqarov “Bride” va “Layli va Majnun” asarlarida

uzum yaproqlari bilan o‘ralgan boshlar orqali insonning ilohiy muhabbat girdobiga tushishini,

ruhiy yangilanishini tasvirlaydi.

Sharq tasavvufida uzum va undan olinadigan sharob

ilohiy ishq

ramzi sifatida keng ishlatiladi.

Rumiyning “Masnaviy”sida, shuningdek, Hofiz va Jomiy g‘azallarida sharob – Allohning ilohiy

muhabbatidan mast bo‘lish ramzi sifatida talqin qilinadi.

Annemarie Schimmel yozadi: “Sufiyona adabiyotda sharob ichish — bu tashqi mastlik emas,

balki Haqiqatning zavqidan mast bo‘lish, ilohiy ishqning kuchini his etishdir”.7

Qo‘chqarovning fonida berilgan

uzum shodasi

— Layli va Majnun orasidagi muhabbatning

ilohiy bosqichga ko‘tarilganidan

dalolat beradi. Agar Layli va Majnunning o‘zlari insoniy

sevgi (ishqi majoziy)ni bildirsa, uzum esa bu sevgi

ishqi haqiqiyga — ilohiy muhabbatga

aylanganining

ramzidir. Hakimov ham “islomiy san’atda meva obrazlari ko‘pincha hayotiylik

va baraka timsoli bo‘lsa, tasavvufiy talqinda ular ilohiy haqiqatning botiniy ifodasiga aylanadi”

deya qayd etadi.8

Demak,

“Layli va Majnun”

diptiхidagi

uzum tasviri

oddiy tabiat detali emas, balki

ilohiy

mastlik

ramzi hamda ishqiy munosabatning insoniy darajadan

sufiyona darajaga

ko‘tarilganini ko‘rsatadi. Asarning ichki ma’nosini yanada chuqurlashtirib, uni sof romantik

hikoyadan falsafiy-mistik darajaga olib chiqadi.

Azamat Qo‘chqarovning ramziy asarlarida sufiylik falsafasi sezilarli darajada mujassam:

hudhud va qush obrazlari yo‘l ko‘rsatish va ruhiy sayohatni, yopiq ko‘zlar ichki tafakkurni,

uzum va barglar ilohiy ishqni, Layli va Majnun esa poklanish va jamol ishqini ifodalaydi.

Rassom bu ramzlarni milliy san’at an’analari bilan uyg‘unlashtirib, o‘ziga xos zamonaviy

sufiyona badiiy til yaratgan.

Azamat Qo‘chqarovning “Bride” (“Kelin”) asari uning ijodidagi ramziy-estetik qatlamni yorqin

ko‘rsatib beruvchi namunalardan biridir. Bu asar, bir tomondan,

milliylikni izlash tamoyillari

,

ikkinchi tomondan esa

sufiyona va ramziy poetika

ni mujassamlashtiradi.

7 Schimmel, A.

Mystical Dimensions of Islam

. Chapel Hill: UNC Press, 1975. – p. 291.

8 Hakimov, A.

Islom san’ati O‘zbekistonda: falsafa va poetika

. Toshkent: Zilol buloq, 2022. – 223-bet.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

29

Markazda tasvirlangan kelin obrazida rassom milliy o‘ziga xoslikni alohida ta’kidlagan: u

o‘zbek milliy libosi

va zargarlik buyumlari bilan bezatilgan. Libosning dekorativ naqshlari fon

bilan uyg‘unlashib, obrazni umumlashtirilgan, ramziy darajaga ko‘taradi. Kelin obrazining

jiddiy va sokin nigohi esa sharqona an’anadagi kelinchak timsolini ramziy va ruhiy yuksaklikda

ko‘rsatadi.

Fonida tasvirlangan

uzum shoxlari va mevalari

asarning asosiy ramziy qatlamini tashkil etadi.

Qo‘chqarov asarda

dekorativ-ramziy uslub

ga murojaat qiladi:



Rang palitrasi sokin, ammo chuqur semantik qatlamni ochib beradi. Ko‘k va yashil

tuslar sof poklik va hayotiylikni anglatadi.



Kompozitsiya markazida turgan kelin figuraning monumental berilishi esa

romantik

realizm

ning milliy talqini sifatida baholanishi mumkin.

“Bride” asarida rassom milliylikni ikki qatlamda izlaydi:

1.

Material qatlam

— milliy libos, milliy zargarlik an’analari va naqshlar orqali.

2.

Ramziy qatlam

— uzum timsoli, sharqona kelinchak obrazining ilohiylashtirilishi

orqali.

Bu ikki qatlam uyg‘unlashib, Qo‘chqarov ijodida milliylikni faqat tashqi atributlarda emas,

balki

falsafiy va ramziy qatlamlarda ham izlash

tamoyiliga asoslanadi.

Azamat Qo‘chqarovning “Bride” asari oddiy kelinchak tasviri emas, balki

milliy libos, uzum

ramzi va ruhiy yuksaklik

uyg‘unligida milliy qadriyatlarni ilohiy va ramziy darajaga

ko‘taruvchi falsafiy talqindir. Bu bilan rassom milliy san’atni zamonaviy ramziy-estetik

oqimlar bilan uyg‘unlashtirgan holda, o‘z ijodida

milliylikni izlashning yangi bosqichi

ni

yaratgan.

“On the Terrace”

asarida arxitektura elementi insoniyat yaratgan moddiy madaniyatni,

qaldirg’och esa ruhiy erkinlik va osmon bilan aloqa ramzini bildiradi. Bu sufiylikdagi zohir

(tashqi) va botin (ichki) dunyolar o‘rtasidagi muvozanat g‘oyasini eslatadi.

“Yosh Kamoliddin Behzod”

asarida yosh Kamoliddin Behzod ijodiy izlanishlar davridagi

holatda tasvirlangan. Rassomning yonida turgan ayol obrazi esa ilhom manbai, ramziy “Ilhom

parisi” sifatida talqin qilinadi. Bu uyg‘unlik, bir tomondan, Behzodning insoniy va ruhiy

dunyosini ko‘rsatadi, ikkinchi tomondan, san’at va go‘zallikning abadiy hamrohligini

ifodalaydi. Behzod qo‘lida mo‘yqalam bilan tasvirlangan — bu uning ijodkor sifatidagi asosiy

qurolini ko‘rsatadi.

Asar dekorativlik va lirizm uyg‘unligida ishlangan. Rassomning asarlaridagi umumiy jihati

bo’lgan ko‘k va yashil tuslar Behzodning

ruhiy pokligi

va ijodiy olamining yuksakligini

anglatadi.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

30

“Bride”

Sariq fon esa

ilohiy nur va ilhom

manbai sifatida tasvirlangan. Figuradagi yumshoq chiziqlar

va yuz ifodalari romantik-estetik kayfiyatni beradi.

Ayol obrazi orqali rassom

san’atga ilhom baxsh etuvchi timsolni

kiritadi. Bu, Sharq

miniatyura an’analarida uchraydigan “go‘zallik va ilhom” konsepsiyasining zamonaviy talqini

sifatida ko‘rilishi mumkin. Shuningdek, bu obraz “ilhom parisi” yoki san’atkor uchun zaruriy

ma’naviy kuch manbai sifatida ham talqin qilinadi.9

“Yosh Kamoliddin Behzod”

9 Schimmel, A.

Mystical Dimensions of Islam

. Chapel Hill: UNC Press, 1975. – 112–118-betlar.

INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS

ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293

Volume 13, issue 2, September 2025

https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR

worldly knowledge

Index:

google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.

https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG

https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge

https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X

31

Xulosa.

Azamat Qo’chqarovning so’nggi yillarda yaratilgan asarlarida o’ziga xos umumiyliklar mavjud:



Dekorativ-ramziy uslub

— rassom fonni oddiy fon sifatida emas, balki ramziy

qatlamni ochuvchi semantik makon sifatida qo‘llaydi. Masalan, “Bride” fonidagi uzum yoki

“Between Hope and Fear”dagi qushlar.



Romantik realizm

— obrazlar realistik tarzda ishlansa-da, ular ruhiy yuksaklik, ideal

go‘zallik yoki ilohiylashtirilgan kayfiyat bilan beriladi. Masalan, “Layli va Majnun”da sevgi

ramziy va ruhiy darajaga ko‘tarilgan.



Sharqona ramzlar tizimi

— uzum, qush, yorug‘lik, an’anaviy liboslar orqali rassom

Sharq falsafasi va sufiyona tasavvufiy qarashlarni tasviriy san’at tili bilan ifodalaydi.



Ranglar falsafasi

— ko‘k, yashil, sariq ranglar asosiy ustunlikka ega bo‘lib, ular poklik,

hayotiylik va ilohiy nur ramzidir. Bu rang uyg‘unligi asarlarga ruhiy balandlik baxsh etadi.

Azamat Qo‘chqarovning ramziy asarlarida sufiylik falsafasi sezilarli darajada mujassam:

hudhud va qush obrazlari yo‘l ko‘rsatish va ruhiy sayohatni, yopiq ko‘zlar ichki tafakkurni,

uzum va barglar ilohiy ishqni, Layli va Majnun esa poklanish va jamol ishqini ifodalaydi.

Rassom bu ramzlarni milliy san’at an’analari bilan uyg‘unlashtirib, o‘ziga xos zamonaviy

sufiyona badiiy til yaratgan.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Хакимов, А. Исламское искусство Узбекистана: философия и поэтика. Ташкент: Zilol

buloq, 2022.

2. Qur’oni Karim, Naml surasi

3. Farididdin Attor. Mantiq ut-tayr. Tehron, 2011.

4. Schimmel, A. Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: University of North Carolina

Press, 1975.

5. Chittick, W. Sufism: A Short Introduction. Oxford: Oneworld, 2000.

6. M. Olimjonova. XX ASR NAMANGAN TASVIRIY SAN’ATI. "Oriental Art and

Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 5 Issue 5 / October

2024.