FIZIKA FANINI FANLARARO BOG‘LANISH ASOSIDA O‘QITISHDA KIMYO FANINING O‘RNI

Kamoliddin  Nazirov; Majidjon  Akhmadov; Asadulla  Alimov

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali

Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)

~ 52 ~

FIZIKA FANINI FANLARARO BOG‘LANISH ASOSIDA O‘QITISHDA

KIMYO FANINING O‘RNI

Nazirov Kamoliddin Xusnitdinovich

Axmadov Majidjon Ashraf o‘g‘li

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU fizika kafedrasi assistenti

Alimov Asadulla Uzakbayevich

Samarqand viloyati Samarqand shahar 1-ixtisoslashtirilgan davlat

umumta'lim maktab o‘qituvchisi

Anotatsiya:

Ushbu maqolada fizika va kimyo fanlarini integratsiyalashgan

yondoshuv asosida o‘qitish muammolari, moddaning atom va molekulyar tuzilishi,
energetik jarayonlar, va kimyoviy reaksiyalarning fizikaviy asoslari ko‘rib chiqilgan.
Kimyoviy jarayonlarning termodinamik va kvant mexanikasi orqali izohlanishi,
shuningdek, elektrokimyoviy va spektroskopik hodisalar bilan bog‘liq misollar
keltiriladi. Maqola, shuningdek, fizik va kimyo fanlarini ta’lim jarayonida birgalikda
o‘qitishning afzalliklari va laboratoriya tajribalarining didaktik ahamiyatini ham o‘z
ichiga oladi.

Kalit so‘zlar:

Fizika, kimyo, fanlararo ta’lim, elektrokimyo, modda tuzilishi,

didaktika, fizik-kimyoviy jarayonlar.

Fizika va kimyo fani qadimdan odamlarning atrof-muhitni tushunishga bo‘lgan

qiziqishi va ilmiy izlanishlar orqali shakllangan. Har ikkala fan ham tabiatning asosiy
qonuniyatlarini o‘rganadi, ammo bu qonuniyatlarni turli nuqtai nazardan tahlil qiladi.
Fizika materiyaning tuzilishi, harakati va energiyasi bilan bog‘liq hodisalarni
o‘rganadigan fundamental fan bo‘lsa, kimyo esa moddalar va ularning o‘zaro
ta’sirini, kimyoviy reaksiyalar natijasida yangi moddalar hosil bo‘lishini o‘rganadi
[1-3]. Ushbu fanlar o‘rtasida chuqur va uzviy bog‘liqlik mavjud bo‘lib, ularni alohida
o‘rganish ko‘pincha yetarli bo‘lmaydi. Chunki ko‘plab fizik hodisalar kimyoviy
jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib, ularning chuqur tushuntirilishi ikkala fan tomonidan
ham ta’minlanadi. Aynan mana shu bog‘liqlik zamonaviy ta’lim va tadqiqotlarda
muhim ahamiyat kasb etmoqda [4-7].

Fizika va kimyo fanlari orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni anglash zamonaviy ilm -

fan rivojlanishida katta yutuqlarga erishishga sabab bo‘lgan. Masalan, termodinamika
qonunlari har ikkala fanning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib, kimyoviy reaksiyalar
jarayonida energiyaning qanday o‘zgarishini tushunish uchun fizikaviy bilimlarga
tayaniladi. Kimyoviy bog‘lanishlar va moddalarning atom va molekulyar tuzilishi
to‘g‘risidagi bilimlar kvant mexanikasi qonunlariga asoslanadi. Shunday qilib, fizik

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali

Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)

~ 53 ~

va kimyo fanlarining birgalikda o‘rganilishi faqat ilmiy sohada emas, balki ta’lim
jarayonida ham muhim o‘rin tutadi [8].

Fizika va kimyo fanlarining o‘zaro aloqasi ko‘p yillar davomida o‘z tadqiqotlari

orqali turli olimlar tomonidan o‘rganib kelingan. Kimyo fani, o‘z navbatida, fizikaga
asoslangan ko‘plab tamoyillarni o‘z ichiga oladi. Masalan, termodinamikaning
ikkinchi qonuni kimyoviy reaksiyalar natijasida energiyaning qanday o‘zgarishini
aniqlaydi. Energiya ajralishi yoki yutilishi, issiqlik almashinuvi va reaksiyalarning
tezligi kabi jarayonlar termodinamika qonunlariga asoslanadi. Bu yerda kimyo va
fizika bir-birini qo‘llab-quvvatlaydi: fizik qonunlar kimyoviy jarayonlarni
tushuntiradi, kimyoviy tadqiqotlar esa fizikaviy nazariyalarni sinovdan o‘tkazadi [9-
11].

Kimyo va fizikaning bir-biriga bo‘lgan uzviy

bog‘liqligi ilmiy yutuqlarni yanada rivojlantirishda
katta rol o‘ynaydi. Fizik-kimyoviy jarayonlarni
o‘rganish, energiyaning bir shakldan ikkinchi shaklga
aylanishini tushunish va moddiy dunyoni ilmiy asosda
izohlash zamonaviy tadqiqotlarda dolzarb bo‘lgan
masalalardan biri hisoblanadi.

Bugungi kunda ilm-fan va texnologiyaning

tezkor rivojlanishi fanlarni birgalikda o‘rganishni talab etmoqda. Masalan, yangi
materiallar ishlab chiqish, atrof-muhit muammolarini hal qilish va energiya
manbalarini optimallashtirish sohalarida fizik va kimyo qonunlaridan birdek
foydalaniladi. Shu sababli, kelajakdagi ilmiy izlanishlarda va ta’lim tizimida fizik va
kimyo fanlari o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni yanada chuqurroq o‘rganish muhim
ahamiyat kasb etadi [12-13].



Moddaning atom va molekulyar tuzilishi

: Ushbu bo‘limda atom va

molekulalar tuzilishini fizika va kimyo nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish mumkin.
Elektronlarning orbitalari, energiya darajalari, va kvant mexanikasining asosiy
tamoyillarini kimyoviy bog‘lanishlar bilan bog‘lash.



Termodinamikaning asosiy qonunlari

: Ushbu bo‘limda termodinamika

qonunlarining kimyoviy jarayonlar uchun ahamiyati ko‘rib chiqiladi. Masalan,
birinchi va ikkinchi termodinamika qonuni orqali kimyoviy jarayonlardagi issiqlik va
ish tushunchalarini fizik tamoyillar orqali tushuntirish.



Kvant mexanikasi asoslari va kimyo

: Kvant mexanikasi va uning kimyoviy

bog‘lanishlarni tushuntirishdagi ahamiyati. Elektronlarning orbitalari va ularning
kimyoviy reaksiyalarda tutgan o‘rni haqida tushuntirish. Shuningdek, Schrödinger
tenglamasi va uning kimyo uchun ahamiyati haqida tushuncha.

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali

Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)

~ 54 ~



Pauli prinsipi va kimyoviy bog‘lanishlar

: Pauli chiqarib tashlash prinsipi va

u molekulalarning tuzilishi va xossalariga qanday ta’sir ko‘rsatadi. Bu bo‘limda kvant
mexanikasi qonunlarining kimyo faniga tatbiq qilinishi haqida izoh beriladi.



Spektroskopik usullar va ularning kimyoda qo‘llanilishi

: Kimyoviy

moddalarning fizikaviy xususiyatlarini aniqlash uchun spektroskopik usullardan
foydalanish. Masalan, infraqizil, ultrabinafsha va yadro magnit rezonansi kabi
usullarning molekulalar tuzilishini o‘rganishdagi roli.



Yorug‘lik va modda o‘zaro ta’siri

: Moddalarning elektromagnit to‘lqinlar

bilan o‘zaro ta’sirini fizika va kimyo nuqtai nazaridan tushuntirish. Bu bo‘limda
yorug‘likning modda bilan qanday o‘zaro ta’sir qilishi, nurlanishning yutilishi va
tarqalishi jarayonlarining fizik va kimyoviy tahlili.



Fizika va kimyo fanlarini birgalikda o‘rganishning afzalliklari

: Ushbu

bo‘limda fizika va kimyo fanlarining integratsiyalashgan holda o‘qitilishi natijasida
o‘quvchilarning ilmiy ko‘nikmalari va nazariy bilimlari qanday kengayishi haqida
so‘z yuritiladi. Fanlararo yondashuvning ta’lim samaradorligi.



Laboratoriya

tajribalari

va

amaliyot

:

Fizik-kimyoviy

tajribalarni

laboratoriya sharoitida o‘tkazishning ahamiyati. Masalan, Galvanik hujayra yoki
fazalar o‘zgarishlarini tajriba orqali tushuntirish va bu jarayonlarning o‘quvchilarning
amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishdagi roli.



Fizika va kimyo integratsiyasidagi zamonaviy yutuqlar

: Ilmiy izlanishlar

natijasida erishilgan muvaffaqiyatlar, masalan, yangi materiallar, energiya
manbalarini optimallashtirish, yoki nano-texnologiyalar. Bu bo‘limda fizik va kimyo
fanlarining integratsiyasi natijasida yutuqlar haqida misollar keltiriladi.



Real hayotda qo‘llanilishi

: Fizik-kimyoviy jarayonlarning kundalik hayotda

qanday qo‘llanilishi. Masalan, elektr batareyalar, kimyoviy yonish jarayonlari yoki
fotosintez kabi jarayonlarni tahlil qilish.

Xulosa.

Ushbu maqolada fizika va kimyo fanlari o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik

tahlil qilindi. Moddalarning tuzilishi, energiya o‘zgarishlari va kimyoviy reaksiyalar
fizik qonuniyatlarga asoslanadi va ularning ilmiy izohlanishi fizikaviy tamoyillarni
o‘z ichiga oladi. Ayniqsa, kvant mexanikasi, termodinamika va elektrokimyo kabi
yo‘nalishlarda fizik va kimyoviy qonunlar o‘zaro chambarchas bog‘liqdir. Ushbu
fanlarning birgalikda o‘rganilishi talabalarga yanada keng qamrovli ilmiy bilimlarni
egallashga imkon beradi. Fizika va kimyo fanlarining integratsiyasi nafaqat ilmiy
tadqiqotlar uchun, balki ta’lim jarayonida ham samarali usul hisoblanadi.
O‘quvchilarga bu fanlarni uzviy bog‘liq holda o‘rgatish orqali ularning nazariy
bilimlari amaliyot bilan mustahkamlanadi, tahliliy fikrlash va muammolarni tizimli
ravishda hal qilish ko‘nikmalari rivojlanadi.

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali

Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)

~ 55 ~

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.

Axmadov, M., Asfandiyorov, M., (2023). // Pedagogik dasturiy vositalar

yordamida fizika fanini o ‘qitish. // Центральноазиатский журнал образования и
инноваций, 2(10), 90-92. (

https://in-academy.uz/index.php/cajei/article/view/21486

)

2.

X.N.Karimov,

M.M.Asfandiyorov,

M.A.Axmadov.

//Zamonaviy

yondashuvlar asosida fizika o‘qitishni rivojlantirish.// “Yosh olimlar, doktarantlar va
tadqiqotchilarning onlayn ilmiy-forumi” materiallar to‘plami. 2023. –P. 113
(

https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=i5SoNTc

AAAAJ&citation_for_view=i5SoNTcAAAAJ:M3ejUd6NZC8C)

3.

Karimov, X., Asfandiyorov, M., Xoliqov, K., & Axmadov, M. (2022). // Si

TAGLIKLARI VA (Si2) 1-x (CdS) x EPITAKSIAL QATLAMLARIGA SIFATLI
OMIK KONTAKTLAR OLISH USULI. //Science and innovation, 1(A8), 741-745.
(

https://cyberleninka.ru/article/n/si-tagliklari-va-si2-1-x-cds-x-epitaksial-

qatlamlariga-sifatli-omik-kontaktlar-olish-usuli

)

4.

Bakhronov, K., Ergashev, O., Esonkulova, N., Absalyamova, I., &

Ahkmadov, M. (2023). // Basic thermodynamic characteristics of toluene adsorption
in Cu2+ ZSM-5 Zeolite. // In E3S Web of Conferences (Vol. 402, p. 14004). EDP
Sciences.

(

https://www.e3s-

conferences.org/articles/e3sconf/abs/2023/39/e3sconf_transsiberia2023_14004/e3sco
nf_transsiberia2023_14004.html

)

5.

Jabborov, U., & Axmadov, M. (2023). // ITTERBIY KIRISHMASI

KREMNIY HAJMIDA HOSIL QILADIGAN NANOO‘LCHAMLI NUQSONLI
MARKAZLARNING KUYISH KINETIKASI. // Центральноазиатский журнал
образования

и

инноваций,

2(10),

179-182.

(

https://in-

academy.uz/index.php/cajei/article/view/21589

)

6.

Oybek, E., Khayot, B., Nazirahon, E., Majidjon, A., & Marufjon, A. (2024).

// ISОТHЕRM АND SОRPТIОN MЕСHАNISM ОF ТОLUЕNЕ АDSОRPТIОN
ОN MFI ТYPЕ ZЕОLIТЕ. // Universum: химия и биология, 2(7 (121)), 13-18.
(

https://cyberleninka.ru/article/n/isotherm-and-sorption-meshanism-of-toluene-

adsorption-on-mfi-type-zeolite

)

7.

Ergashev, O., Bakhronov, K., Esonkulova, N., Ahkmadov, M., Asfandiyorov,

M., & Absalyamova, I. (2024). // DIFFERENTIAL HEAT ADSORPTION AND
MECHANISM OF TOLUENE VAPOR ON ZSM-5 TYPE ZEOLITES. // Science
and innovation, 3(A6), 149-158. (

https://cyberleninka.ru/article/n/differential-heat-

adsorption-and-mechanism-of-toluene-vapor-on-zsm-5-type-zeolites

)

8.

Koxxarov, M., Asfandiyorov, M., & Axmadov, M. (2024). // ISOTHERM

AND SORPTION MECHANISM OF AMMONIA ADSORPTION ON CAA
ZEOLITE (M-34). // SUSTAINABILITY OF EDUCATION, SOCIO-ECONOMIC

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali

Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)

~ 56 ~

SCIENCE

THEORY,

2(22),

35-38.

(

https://interoncof.com/index.php/finland/article/view/3908

)

9.

Koxxarov, M., Asfandiyorov, M., & Axmadov, M. (2024). // ISOTHERM

OF AMMONIA ADSORPTION ON CAA (M-34) ZEOLITE. // MODELS AND
METHODS FOR INCREASING THE EFFICIENCY OF INNOVATIVE
RESEARCH,

4(37),

51-55.

(

https://interoncof.com/index.php/germany/article/view/3901

)

10.

Nazirahon, E., Khayot, B., Ilmira, A., & Majidjon, A. (2023, April).

// ENTROPY AND THERMOKINETICS OF TOLUENE ADSORPTION ON Cu2+
ZSM-5

ZEOLITE.

//

In

E

Conference

Zone

(pp.

40-44).

(

https://econferencezone.org/index.php/ecz/article/view/2137

)

11.

Bakhronov, K., Ergashev, O., Esonkulova, N., Asfandiyorov, M.,

Аkhmadov, M., & Absalyamova, I. (2024). // Determination of the inhibitory
efficiency of the inhibitor synthesized based on maleic anhydride by the
electrochemical method. // Scientific and Technical Journal of Namangan Institute of
Engineering

and

Technology,

9(2),

95-101.

(

http://niet.uz/index.php/nj/article/view/481

)

12.

Nazirahon, E., Majidjon, A., & Khayot, B. (2023, April). //

ISOTHERM ADSORPTION OF TOLUENE AND ZEOLITE Cu2+ ZSM-5. // In E
Conference

Zone

(pp.