Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 109 ~
RAQS SAN’ATINING SALOMATLIKKA FOYDALI TA’SIRI
THE BENEFICIAL EFFECTS OF DANCE ON HEALTH
Ismoilova Muxlisa Shuhrat qizi
Oʻzbekiston davlat xoreografiya akademyasi Urganch filiali talabasi
Аnnоtаtsiyа:
Ushbu maqolada odamlarning madaniy va san’at bilan
shugʻullanishi farovonlik va uzoq umr koʻrishni yaxshilayshi, sport mashgʻulotlarini
unchalik qabul qilmaydigan auditoriyani qamrab olishning afzalliklari, bolalarda dam
olish faoliyati motorli koʻnikmalarni, muvofiqlashtirish va muvozanatni yaxshilashga
olib kelishi, nozik vaziyatlarda boʻlgan kattalar uchun raqs koʻplab patologiyalar
uchun jismoniy, ruhiy va ijtimoiy salomatlikni yaxshilashi va qarish, ortiqcha vazn va
harakatsiz turmush tarzi bilan bogʻliq patologiyalarning samarali profilaktikasi
boʻlishi mumkinligi misоllаr yоrdаmidа tаhlil qilinаdi.
Kаlit sо
ʻ
zlаr:
raqs, bio-psixo-ijtimoiy salomatlik, yaxshi salomatlik, intensiv
mashgʻulotlar, patologiya, propriosepsiya qobiliya, klassik raqs, jazz, tango,
xarakterli raqs.
Abstract:
This article analyzes with the help of examples how people's cultural
and artistic engagement improves well-being and longevity, the benefits of reaching
audiences that are less receptive to sports activities, how recreational activities in
children lead to improved motor skills, coordination and balance, how dance for
adults in vulnerable situations can improve physical, mental and social health for
many pathologies and can be an effective prevention of pathologies associated with
aging, overweight and a sedentary lifestyle.
Keywords:
dance, bio-psycho-social health, good health, intensive training,
pathology, proprioceptive ability, classical dance, jazz, tango, characteristic dance.
Raqs amaliyoti yurak-qon tomir, nevrologik va aqliy foyda bilan bogʻliq boʻlib,
ular ba’zan odatiy jismoniy faoliyat dasturlaridan ustundir. - Raqs ham an’anaviy
dasturlarga qaraganda yuqoriroq a’zolik darajasi bilan birga keladi.
Raqs sport mashgʻulotlaridan ajralib turadi, chunki obyektiv koʻrsatkichga ega
boʻlgan musobaqalar (masalan, sprintning davomiyligi) maqsadli emas: bu faoliyat
oldindan belgilangan qat’iy qoidalarga ega boʻlgan individual yoki jamoaviy oʻyin
shaklida tuzilmaydi va martaba uzoq umr koʻradi. Jismoniy faollikning etishmasligi
va yuqori intensivlik - sogʻliq uchun xavf tugʻdiradigan ikkita holat. Shunday qilib,
moʻtadil raqs amaliyoti salomatlik uchun juda yaxshi, ammo intensiv mashq
qilinganda jarohatlar xavfi ortadi. Raqs amaliyotida yuqori jismoniy, psixologik va
ijtimoiy jihatlarni hisobga olgan holda, raqqosaning sogʻligʻiga bio-psixo-ijtimoiy
yondashuv orqali yondashish juda muhimdir. Biroq, raqqosaning sogʻligʻini
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 110 ~
boshqarish ba’zan salomatlik tushunchasining oʻziga xos qarashlari bilan
murakkablashadi. Darhaqiqat, raqqosa uchun “yaxshi salomatlik” oʻz kasbini
bajarishga imkon beradigan va xoreografik talablarga javob berishga qodir boʻlgan
funktsional tanaga mos keladi. Shuning uchun sogʻliqni idrok etish jarohatlarga
qaraganda ancha kengroqdir va tana funktsiyaga javob berishga qodir ekan,
shikastlanish koʻpincha e’tiborga olinmaydi. Shuning uchun jarohatlar koʻpincha
kech tashxis qilinadi va tananing juda yoshligidanoq juda yuqori cheklovlarga duchor
boʻlishiga qaramay, oldini olish kamdan-kam hollarda qoʻllaniladi. Shuning uchun
raqqosalarning
yaxshi
bio-psixo-ijtimoiy
salomatligini
mustahkamlash
va
shikastlanish xavfini oldini olish uchun oʻrganishning boshida yaxshi profilaktika
amaliyotlarini birlashtirish juda muhimdir.
Salomatlik va raqs haqida gapirganda, koʻpincha intensiv mashgʻulotlarning
salbiy ta’siri aytiladi. Ammo raqs va boshqa badiiy faoliyat ham salomatlik uchun
shubhasiz boylikdir.
Badiiy faoliyat orqali oldini olish.
Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga koʻra, odamlarning 60-70 foizi
jismoniy yoki sport bilan shugʻullanmaydi, bu koʻplab patologiyalarning paydo
boʻlishi uchun qulay muhitdir. Oʻtirgan turmush tarzini cheklash uchun badiiy
faoliyat sport mashgʻulotlariga qiziqarli muqobildir. Raqs, keng ma’noda, atrof-muhit
(musiqa, joy va boshqalar) va ijtimoiy oʻzaro ta’sirlarni targʻib qilish bilan birga, har
qanday yoshdagi hamma tomonidan mashq qilish imkoniyatiga ega.
Raqs va harakatsiz turmush tarzi
Raqs - harakatsiz turmush tarzi oqibatlariga qarshi kurashishning samarali usuli.
Bolalarda ortiqcha vaznning oldini olishda jismoniy faollik va yurak-nafas olish
qobiliyatini yaxshilashga yordam beradi. Kattalarda raqs, shuningdek, osteoporoz va
yoshga bogʻliq mushaklarning dekonditsiyasini oldini oladi. Keksalar uchun jazz,
tango yoki klassik musiqa bilan shugʻullanish mushaklar kuchini, muvofiqlashtirishni
va yurish tezligini yaxshilash orqali yoshning motorli koʻnikmalarga salbiy ta’sirini
sekinlashtiradi. Samarali boʻlishi uchun, raqsning maqsadi foydali va oldini olish
boʻlsa, amaliyotchilarni erta tushkunlikka tushirish va tashlab ketishning oldini olish
uchun oʻrganishda zavq tushunchasi ustun boʻlishi kerak.
Raqslar kattalarda muvozanat va propriosepsiya qobiliyatlarini yaxshilaydi.
Ushbu faoliyat nomutanosiblikni nazorat qilish imkonini beruvchi muvozanatni
tiklash reaksiyalarini oʻrganishni talab qiladi. Kasallikning bunday oldini olish usuli
asosiy hisoblanadi, chunki u qariyalar uchun juda jiddiy boʻlishi mumkin boʻlgan
travmatik oqibatlarning oldini oladi.
Psixososial va kognitiv foydali ta’sirlar
Raqs koʻpincha guruhlarda yoki juftlikda mashq qilish afzalligi bor, bu
boshqalar bilan oʻzaro munosabatni ragʻbatlantiradi. Raqs desotsializatsiya va
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 111 ~
depressiyaga, ayniqsa xalq raqslariga qarshi samarali kurash olib borishi isbotlangan.
Boshqa tomondan, kognitiv qobiliyatlar ragʻbatlantiriladi, bu esa demansning oldini
olishga yordam beradi.
Raqs terapevtik yondashuv sifatida
Raqs - bu depressiya, saraton va hatto yurak-qon tomir kasalliklari uchun
qoʻllaniladigan qoʻshimcha “davolash”. Maqsad patologiyaning yon ta’sirini
cheklashga harakat qilishdir. Parkinson bilan ogʻrigan bemorlar musiqa bilan oʻzaro
ta’sir qilish va turli xil motor va postural strategiyalarni ishlab chiqish tufayli raqsga
ayniqsa yaxshi javob berishadi. Ijobiy ta’sir bemorlarning muvozanati, yurish tezligi,
funktsional harakatchanligi va hayot sifatiga koʻrinadi. Romatoid artritli bemorlarda
raqsga tushish ijobiy psixologik ta’sir koʻrsatadi (tashvish, depressiya, stress)
kasallikning rivojlanishiga salbiy ta’sir koʻrsatmasdan jismoniy holatni yaxshilaydi.
Raqs muayyan sport turlari uchun profilaktik omil sifatida
Raqs, shuningdek, ba’zi sport turlarining nojoʻya ta’sirini cheklash uchun ham
qoʻllaniladi. Changʻichilarda raqs mashqlari orqa va pastki oyoq-qoʻllarning qoʻshma
harakatchanligini yaxshilashga, shuningdek, bel ogʻrigʻini kamaytirishga olib keladi,
yosh xokkeychilarda esa bu muvozanatni saqlash qobiliyatini yaxshilaydi.
Xafvni oldini olish
Qurilish salomatligi quyidagilarga bogʻliq:
• tana talablari
• xoreografik kontekstdan
• munosabatlar konteksti (shaxsiy va professional hayot)
• ish kontekstidan
• kasbning zavqi
Shuning uchun sogʻlikka ilmiy bilimlar va muntazam tibbiy kuzatuvlar asosida
bir butun sifatida yondashish kerak.
Profilaktikaga bio-psixo-ijtimoiy nuqtai nazardan oʻrganish boshidanoq tizimli
ravishda murojaat qilish kerak:
• Biologik yondashuv umumiy va oʻziga xos jismoniy qobiliyatlarni
rivojlantirishda cheklovlarni yoshga moslashtirish orqali bolaning rivojlanishini
hurmat qilishdan iborat.
• Psixologik jihat, asosan, oʻrganishda ijobiy his-tuygʻularni rivojlantirishga
asoslanadi (masalan: sifatlarni baholash va xatolarni dramatiklashtirish).
• Ijtimoiy yondashuv raqsni oʻrganishda oʻqituvchi va raqqosa va raqqosalar
oʻrtasida ishonch munosabatlarini oʻrnatishga qaratilgan.
Profilaktika boʻyicha tavsiyalar quyidagi oʻqlarga amal qilishi kerak:
• raqs darsi oldidan tizimli isinish va tiklanish
• raqqosaning jismoniy tayyorgarligi (mushak kuchi, aerob qobiliyatlari,
sakrash, chidamlilik, chaqqonlik va muvofiqlashtirish, muvozanat va boshqalar).
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 112 ~
• atrof-muhit va jihozlarga moslashish
• raqs bilan bogʻliq salomatlikni oʻz-oʻzini boshqarish (sogʻlom turmush tarzi,
erta tashxis qoʻyish uchun harakatdagi qiyinchiliklar va ogʻriqlarni aniqlash,
muntazam tibbiy nazorat).
Xulosa
Kuzatilgan foydali ta’sirlar profilaktika vositasi sifatida koʻp qirrali jismoniy
faoliyatga qiziqishni ta’kidlaydi. Bundan tashqari, uning moslashuvchanligi (klassik
raqs, jazz, tango, xarakterli raqs va boshqalar) turli kelib chiqishi va yoshdagi
odamlarni ragʻbatlantirishga imkon beradi. Shuning uchun raqs zavqlanish (harakat
qilish, muloqot qilish va rivojlanish) va samarali oldini olish uchun juda oqilona
jismoniy amaliyotdir. Aholining qarishi va harakatsiz turmush tarzi koʻpayib
borayotgan sharoitda bu faoliyat tobora koʻproq qoʻllanilishi ehtimoli katta.
Odamlarning madaniy va san’at bilan shugʻullanishi farovonlik va uzoq umr
koʻrishni yaxshilaydi.
Ushbu tadbirlar sport mashgʻulotlarini unchalik qabul qilmaydigan auditoriyani
qamrab olishning afzalliklariga ega. Raqs universal va oʻta moslashuvchan faoliyat
boʻlib, u jismoniy, aqliy va ijtimoiy qobiliyatlarni qiyinlashtiradigan afzalliklarga
ega.
Natijada, u hayotning barcha yoshdagi juda xilma-xil auditoriyani oʻz ichiga
olishi mumkin.
Koʻplab tadqiqotlar raqsning sogʻliq uchun foydali ta’sirini ta’kidladi. Bolalarda
dam olish faoliyati motorli koʻnikmalarni, muvofiqlashtirish va muvozanatni
yaxshilashga olib keladi.
Nozik vaziyatlarda boʻlgan kattalar uchun raqs koʻplab patologiyalar uchun
jismoniy, ruhiy va ijtimoiy salomatlikni yaxshilaydi va qarish, ortiqcha vazn va
harakatsiz turmush tarzi bilan bogʻliq patologiyalarning samarali profilaktikasi
boʻlishi mumkin.
Shunday qilib, yuqori darajadagi raqs sogʻliq uchun xavf tugʻdirishi mumkin
boʻlsa-da, muvozanatli mashq qilinganda ushbu faoliyatning foydali ta’sirini
unutmasligimiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Biernacki J, Stracciolini A, Fraser J, J Micheli L, Sugimoto D. Risk Factors
for Lower-Extremity Injuries in Female Ballet Dancers: A Systematic Review. Clin J
Sport Med. 24 déc 2018;
2. Bronner S, Ojofeitimi S, Spriggs J. Occupational Musculoskeletal Disorders
in Dancers. Physical Therapy Reviews. 1 juin 2003;8(2):57-68.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 113 ~
3. Fuller M, Moyle GM, Hunt AP, Minett GM. Ballet and Contemporary Dance
Injuries When Transitioning to Full-Time Training or Professional Level Dance: A
Systematic Review. J Dance Med Sci. 1 sept 2019;23(3):112-25.
4. Malkogeorgos A, Mavrovouniotis F, Zaggelidis G, Ciucurel C. Common
dance related musculoskeletal injuries. Journal of Physical Education and Sport. 1
sept 2011;11:259-66.
5. Novosel B, Sekulic D, Peric M, Kondric M, Zaletel P. Injury Occurrence and
Return to Dance in Professional Ballet: Prospective Analysis of Specific Correlates.
Int J Environ Res Public Health. mars 2019;16(5):765.
6. Violette Bruyneel, Docteur en Sciences du Mouvement Humain
7.
