JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Payzullayeva Oltinoy Madiyor qizi
Nukus Davlat pedogogika instituti
Ellikqal’a pedagogika fakulteti talabasi
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING XALQ PEDAGOGIKASI ASOSIDA
OG‘ZAKI NUTQ VA HIKOYA QILISH QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH
Annotatsiya:
Mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning og‘zaki nutq va hikoya
qilish qobiliyatini xalq pedagogikasi asosida rivojlantirish masalasi yoritilgan. Xalq og‘zaki ijodi
vositalarining (ertak, topishmoq, maqol, matal) bolalarning nutqiy faoliyati va mantiqiy
tafakkuriga ijobiy ta’siri tahlil qilingan. Shu bilan birga, xalqona usullar yordamida bola
dunyoqarashini boyitish, mustaqil fikrlashga o‘rgatish va til boyligini kengaytirishning samarali
yo‘llari ochib berilgan. Pedagogik jarayonda xalq pedagogikasidan foydalanishning afzalliklari,
uning milliy-tarbiyaviy ahamiyati ilmiy-nazariy jihatdan asoslangan.
Kalit so’zlar
: maktabgacha yosh, og‘zaki nutq, hikoya qilish, xalq pedagogikasi, ertak,
topishmoq, bola nutqi, milliy qadriyat, fikrlash.
Kirish
Bugungi kunda ta’lim tizimida maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama rivojlanishiga
alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, ularning og‘zaki nutqini boyitish, fikrni aniq va izchil
ifodalashga o‘rgatish, shaxsiy dunyoqarashini shakllantirish kabi jihatlar pedagogik jarayonning
muhim yo‘nalishlaridan biri sanaladi. Chunki og‘zaki nutq bolaning fikr yuritish, o‘rganish,
muloqot qilish, ijtimoiylashish va o‘zini namoyon etish vositasi sifatida uzluksiz rivojlanib
boradigan ko‘nikmadir.
O‘zbek xalqining boy ma’naviy merosi — xalq pedagogikasi bu borada bebaho tarbiya manbai
bo‘lib, undagi ertaklar, topishmoqlar, maqollar, matallar, afsonalar bolalar dunyoqarashiga mos,
ularning qiziqishini oshiruvchi, tilni o‘zlashtirishga xizmat qiluvchi vositalar hisoblanadi. Ana
shu og‘zaki ijod namunalari orqali bola nafaqat til boyligini egallaydi, balki axloqiy me’yorlarni
anglaydi, ijobiy obrazlarga taqlid qiladi va nutqini mustaqil shakllantira boshlaydi.
Shu nuqtai nazardan, maktabgacha ta’lim muassasalarida xalq pedagogikasining
imkoniyatlaridan to‘laqonli foydalanish orqali bolalarning og‘zaki nutqini rivojlantirish, hikoya
qilish ko‘nikmalarini shakllantirish, ularni mustaqil fikrlovchi, tafakkur qiluvchi shaxs sifatida
tarbiyalash dolzarb vazifa hisoblanadi. Mazkur maqolada aynan shu jarayonning mazmun-
mohiyati, uslubiy asoslari va samaradorligi xolis tahlil qilinadi.
Maktabgacha ta’lim davri bolaning shaxs sifatida shakllanishi, nutqiy faoliyati rivojlanishi va
tafakkur asoslarining yaratilishida muhim bosqich hisoblanadi. Ayniqsa, og‘zaki nutq va hikoya
qilish qobiliyatining rivoji bola o‘z fikrini mustaqil ifoda eta olishi, eshitganini tushunishi,
voqealar zanjirini o‘zida tahlil qilib, obrazlar bilan ifodalashi uchun zaruriy poydevor bo‘ladi. Bu
ko‘nikmalarni shakllantirishda xalq pedagogikasi kuchli metodologik manba sifatida xizmat
qilishi mumkin. Chunki xalq pedagogikasi xalqning ko‘p asrlik tajribasi, ma’naviy qadriyatlari,
milliy ruhini singdirgan ifoda vositalariga asoslangan. O‘zbek xalqining ertaklari, topishmoqlari,
maqollari, afsonalari va dostonlari bolalar uchun nafaqat qiziqarli material, balki til va tafakkurni
shakllantirish vositasidir.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Xalq og‘zaki ijodi namunalarining ko‘p qirraliligi ularni ta’lim-tarbiya jarayonida keng
qo‘llashga imkon beradi. Masalan, oddiy topishmoqlar bolani fikr yuritishga, til obrazlarini
anglashga va o‘xshatish asosida mantiqiy xulosaga kelishga o‘rgatadi. Ertaklar esa voqelikni
badiiy ifoda qilish, xarakter va obrazlar orqali muayyan axloqiy xulosa chiqarishga undaydi.
Bola ertakni nafaqat eshitadi, balki undagi voqealar zanjirini tushunishga harakat qiladi, syujet
davomida qahramonlarning harakatini baholaydi va uni o‘z so‘zlari bilan qayta hikoya qilishga
urinadi. Shu jarayonda bolada eslab qolish, mantiqan bog‘lash, izchil nutq tuzish, tasviriy
vositalardan foydalanish va eng muhimi, mustaqil fikr bildirish ko‘nikmalari shakllanadi.
Bolaga xalq ijodi namunalarini taklif etish orqali u bilan o‘zaro suhbat yuritish, savol-javoblar
orqali fikrlashga yo‘naltirish, hikoyani davom ettirish yoki yangicha yakun yasashni so‘rash
orqali nutqiy faollikni oshirish mumkin. Bunda pedagog va ota-onaning roli muhim bo‘lib, ular
bolaga tayyor bilim bermasdan, balki uni topishga yo‘naltiradi. Bola esa so‘zlar, tasvirlar,
obrazlar va mantiqiy bog‘liqliklar orqali o‘z nutqini o‘zi quradi. Xalq pedagogikasining tabiiyligi,
hayotiyligi, bola tafakkuriga yaqinligi bu jarayonda katta yordam beradi.
Og‘zaki nutqning rivojlanishi nafaqat til o‘zlashtirish, balki muloqotga kirishish, fikr almashish
va ijtimoiy moslashuv kabi ijtimoiy-psixologik jihatlarni ham qamrab oladi. Hikoya qilish esa
bolaning xotirasi, tafakkuri, emotsional ifodasi va estetik didi shakllanishiga xizmat qiladi. Xalq
pedagogikasi esa bu qobiliyatlarni sun’iy emas, balki hayotiy va qiziqarli tarzda yondashgan
holda faollashtiradi.
Demak, xalq pedagogikasi vositalari orqali maktabgacha yoshdagi bolalarning og‘zaki nutqini va
hikoya qilish malakasini rivojlantirish pedagogik jarayonning asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib,
bu uslub nafaqat lingvistik, balki axloqiy, estetik va milliy tarbiya berishning ham qudratli
vositasidir. Bunday yondashuv bolalarning og‘zaki nutq salohiyatini boyitish, o‘z fikrini aniq
ifodalash va mantiqiy fikrlashga asoslangan ijodiy yondashuvni shakllantirishda muhim
ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning og‘zaki nutqini rivojlantirish bugungi kunda ta’lim sohasida
dolzarb muammolardan biridir. Ushbu yosh davrida nutq rivojlanishi bolaning kelajakdagi
muvaffaqiyatlari, ta’lim olishga bo‘lgan qiziqishi, ijtimoiy muhitga moslashishi uchun poydevor
bo‘lib xizmat qiladi. Xalq pedagogikasi esa milliy an’ana va qadriyatlarni o‘zida mujassam
etganligi sababli, bolalarning nutq qobiliyatini shakllantirishda o‘ziga xos, ta’sirchan vosita
sifatida e’tiborga loyiqdir.
Xalq pedagogikasi orqali bolalar o‘z tilining go‘zalligini, uning boy so‘z boyligini o‘rganadilar.
Bu esa nafaqat nutq madaniyatini oshiradi, balki milliy ruhda tarbiyalashga, ma’naviy-axloqiy
qadriyatlarni singdirishga xizmat qiladi. Masalan, ertaklar orqali bola qahramonlarning
fazilatlarini o‘rganib, ularni taqlid qilishga harakat qiladi, topishmoqlar esa mantiqiy fikrlash va
tezkor fikr bildirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu tariqa, xalq pedagogikasi bolalarning
nutqiy va tafakkur faoliyatini uyg‘un tarzda rivojlantirishga yordam beradi.
Shuningdek, og‘zaki nutqning rivojlanishi bolaning ijtimoiy muloqot qobiliyatini oshiradi.
Hikoya qilish orqali bola o‘z tajribasini boshqalar bilan bo‘lishadi, voqealarni mantiqan bog‘lab,
o‘z his-tuyg‘ularini ifoda eta oladi. Xalq pedagogikasining boy materiallari bu jarayonni qiziqarli
va tabiiy qiladi, bolalarda mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni shakllantiradi
Bundan tashqari, xalq pedagogikasi asosida olib boriladigan ta’lim jarayoni bola uchun yangi
bilimlarni o‘rganish va o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Sababi, bu usullar bolalarning hayotiy
tajribasiga yaqin bo‘lib, ular uchun tushunarli va qiziqarli hisoblanadi. Shunday qilib, xalq
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
pedagogikasi maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini shakllantirishda nafaqat didaktik, balki
tarbiyaviy hamda madaniy ahamiyatga ega bo‘lgan muhim resursdir.
Xulosa
Xalq pedagogikasi maktabgacha yoshdagi bolalarning og‘zaki nutqini shakllantirishda eng tabiiy
va ta’sirchan vositalardan biridir. Xalq og‘zaki ijodi namunalari orqali bolalarda eshitish,
tushunish, tasavvur qilish, hikoya qilish va erkin fikr bildirish kabi ko‘nikmalar
mustahkamlanadi. Nutqiy salohiyatning rivoji esa bola shaxsining mustaqil fikrlovchi,
muloqotga kirishuvchan, ijtimoiy moslashgan va milliy g‘ururga ega shaxs sifatida
shakllanishiga xizmat qiladi. Shunday ekan, maktabgacha ta’lim muassasalari hamda ota-onalar
xalq pedagogikasining imkoniyatlaridan keng foydalanishlari zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Jo‘raeva, D. (2021). Maktabgacha ta’limda xalq og‘zaki ijodidan foydalanish asoslari.
Toshkent: TDPU nashriyoti.
2. Karimova, M. (2020). Bolalar nutqini rivojlantirish metodikasi. Toshkent: O‘zbekiston
pedagogika fanlari nashriyoti.
3. Muminova, G. (2019). Xalq pedagogikasining zamonaviy talimga integratsiyasi. “Ta’lim va
taraqqiyot” jurnali, 3(7), 55-60.
4. Turg‘unova, N. (2022). O‘zbek xalq ertaklarining tarbiyaviy ahamiyati. “Bolalar olami” ilmiy-
uslubiy jurnal, 2(4), 38-42.
5. Rasulova, F. (2018). Maktabgacha yoshdagi bolalarda hikoya qilish qobiliyatini shakllantirish.
Toshkent: Ma’rifat nashriyoti.
