JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Sh.Sh.Todjixo’jayev
Andijon davlat tibbiyot instituti tibbiy radiologiya kafedrasi katta o’qituvchisi
FARG'ONA VODIYSI AXOLISIDA COVID 19 GA QARSHI EMLASH
XUSUSIYATLARI VA STRATEGIYALARI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada aholisi zich joylashgan va sotsiomadaniy omillar xilma-xilligiga
ega bo‘lgan Farg‘ona vodiysi hududida COVID-19 ga qarshi emlashning xususiyatlari yoritilgan.
Aholining emlanish jarayonidagi qamrovi, emlash darajasiga ta’sir qiluvchi omillar hamda turli
yosh va ijtimoiy guruhlar o‘rtasida olib borilgan axborot-targ‘ibot ishlari tahlil qilinadi.
Shuningdek, ommaviy immunitetni shakllantirish va vaksinalarga kirish imkoniyatini oshirishga
qaratilgan davlat strategiyalariga alohida e’tibor qaratiladi. Olingan natijalar asosida mintaqadagi
emlash ishlarini takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar beriladi.
Kalit so‘zlar:
COVID-19, emlash, Farg‘ona vodiysi, strategiyalar, aholi qamrovi, targ‘ibot
ishlari, immunitet
ОСОБЕННОСТИ И СТРАТЕГИИ ВАКЦИНАЦИИ ПРОТИВ COVID-19 СРЕДИ
НАСЕЛЕНИЯ ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЫ
Аннотация:
В статье рассматриваются особенности проведения вакцинации против
COVID-19 среди населения Ферганской долины, включающей регионы с высокой
плотностью населения и разнообразием социокультурных факторов. Анализируются охват
населения прививочной кампанией, факторы, влияющие на уровень вакцинации, а также
информационно-просветительская работа среди различных возрастных и социальных
групп. Отдельное внимание уделено государственным стратегиям, используемым для
повышения доступности вакцин и формирования коллективного иммунитета. На основе
полученных данных предлагаются рекомендации по дальнейшему улучшению
вакцинационных мероприятий в данном регионе.
Ключевые слова:
COVID-19, вакцинация, Ферганская долина, стратегии, охват
населения, просветительская работа, иммунитет
CHARACTERISTICS AND STRATEGIES OF COVID-19 VACCINATION AMONG
THE POPULATION OF THE FERGANA VALLEY
Abstract:
This article examines the characteristics of COVID-19 vaccination among the
population of the Fergana Valley, a region marked by high population density and diverse
sociocultural factors. It analyzes vaccination coverage, factors influencing vaccination rates, and
educational and awareness-raising efforts among different age and social groups. Special
attention is given to government strategies aimed at improving vaccine accessibility and building
herd immunity. Based on the findings, recommendations are provided for enhancing vaccination
efforts in the region.
Keywords:
COVID-19, vaccination, Fergana Valley, strategies, population coverage, awareness
campaigns, immunity
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Kirish:
Postkovid holati (yoki sindromi) jahon sog‘liqni saqlash tizimi uchun jiddiy muammo
sifatida e’tirof etilgan, chunki u COVID-19 bilan og‘rib chiqqan, jumladan, emlangan
kishilarning ham muhim qismini qamrab oladi. Kasallikdan tuzalganidan keyin uzoq vaqt
davomida saqlanib qoladigan simptomlar va asoratlar yengildan og‘irgacha bo‘lib, insonning
hayot sifatiga va mehnatga layoqatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Tadqiqotchilarning alohida e’tibori emlangan aholiga qaratilgan, chunki bu guruhda postkovid
simptomlari haqida yetarli ma’lumotlar mavjud emas. Shu sababli, postkovid sindromining
rivojlanishiga turtki bo‘ladigan xavf omillarini aniqlash va epidemiologik yakuniy
ko‘rsatkichlarni o‘rganish muhim hisoblanadi. Jahon amaliyotida ushbu sindromning uzoq
muddatli oqibatlarini, hattoki emlanganlar orasida ham, kamaytirishga qaratilgan xavf bahosi va
profilaktik strategiyalar ishlab chiqishga katta urg‘u berilmoqda.
Farg‘ona vodiysida postkovid holatini o‘rganish alohida ahamiyatga ega, chunki bu hudud aholi
zichligi yuqori va o‘ziga xos mintaqaviy omillar mavjud — xususan, tibbiy xizmatlarga kirish
imkoniyati va emlash jarayonining o‘ziga xosligi. Profilaktik strategiyalarni optimallashtirish va
mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olish postkovid sindromi bilan kasallanishni kamaytirish
hamda uning tarqalishini epidemiologik nazorat qilish imkonini beradi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya:
• Kliniko-epidemiologik usul: Epidemiologik
ma’lumotlarni tahlil qilish orqali emlangan aholida postkovid sindromining tarqalishi va
kasallanish tendensiyalari aniqlanadi. Ushbu usul postkovid holatining tarqalganligini va xavf
omillarini aniqlash uchun qo‘llaniladi.
• Xavf omillarini tahlil qilish: Regression tahlil yordamida emlangan bemorlar orasida postkovid
holatining rivojlanishiga olib keladigan asosiy xavf omillari aniqlanadi. Tahlil quyidagi
o‘zgaruvchilarni o‘z ichiga oladi: yosh, jins, surunkali kasalliklar mavjudligi, COVID-19
og‘irligi, vaksinaning turi va dozalar soni, hamda emlangandan keyingi vaqt davomiyligi.
• So‘rovnoma va intervyu: So‘rovnoma usuli COVID-19 ni boshdan kechirgan ishtirokchilarning
subyektiv sezgilari, jismoniy va emotsional holatlari haqida ma’lumot yig‘ish uchun ishlatiladi.
So‘rovnoma quyidagi simptomlar haqida savollarni o‘z ichiga oladi: charchoq, nafas qisishi,
depressiya, kognitiv buzilishlar, kundalik faoliyat va mehnatga layoqat.
• Biokimyoviy va immunologik tahlillar: Sog‘liq holatini chuqur tahlil qilish uchun laboratoriya
tekshiruvlari o‘tkaziladi, ularga qon tahlili, yallig‘lanish ko‘rsatkichlari (masalan, C-reaktiv
oqsil), immun javob biomarkerlari va SARS-CoV-2 ga qarshi antitanalar darajasini baholash
kiradi. Bu immunologik xususiyatlar va ehtimoliy yallig‘lanish jarayonlarini aniqlashga yordam
beradi.
• Epidemiologik yakuniy ko‘rsatkichlarni baholash: Tadqiqot doirasida quyidagi yakuniy
epidemiologik ko‘rsatkichlar aniqlanadi: postkovid sindromining simptomlari chastotasi va
davomiyligi, shuningdek, emlangan bemorlar orasida o‘lim darajasi va kasalxonaga yotqizish
holatlari.
• Statistik tahlil: Ma’lumotlar statistik usullar yordamida tahlil qilinadi, jumladan bir omilli va
ko‘p omilli tahlil. Xavf omillari bilan postkovid holati o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash uchun
korrelyatsion va regressiya tahlil usullari qo‘llaniladi. p < 0.05 bo‘lgan natijalar statistik jihatdan
ahamiyatli deb hisoblanadi.
Natijalar:
Biz olib borgan tadqiqotda postkovid sindromi (PPS) belgilari intensivligi asosan
yoshi, jinsi va qaysi turdagi vaksina qo‘llanilganiga qarab, hamda mavjud somatik kasalliklarga
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
ega bo‘lgan rezidentlar guruhida tahlil qilindi. Oldingi boblarda ta’kidlaganimizdek,
ishtirokchilar yosh, kattalar, qarilar va reproduktiv yoshdagi ayollar (RYA) kabi guruhlarga
ajratilgan. Har bir guruh ichida yosh va jins omillari bilan birga surunkali somatik
patologiyaning remissiya bosqichida mavjudligi ham hisobga olingan.
Reproduktiv yoshdagi ayollarda emlanish vaqtida aniqlangan hamroh somatik kasalliklar:
Ham
roh
kasal
lik
nomi
Rezid
entla
r soni
Rezidentlar yoshi
1
8
-
2
3
y
o
s
h
2
4
-
2
9
y
o
s
h
3
0
-
3
5
y
o
s
h
3
6
-
4
0
y
o
s
h
J
a
m
i
OITS
256
6
4
1
2
0
6
0
1
2
Onko
logiy
a
120
4
1
6
0
1
2
7
Qand
li
diabe
t
(1,2)
246
5
5
8
2
1
5
4
Aller
gik
holat
i
86
4
5
3
0
8
3
Bosh
qa
kasal
liklar
243
2
0
6
0
6
3
1
0
0
951
1
7
5
2
7
5
2
2
5
2
7
6
9
5
1
Jadval 4.1 natijalarini ko‘rib chiqish shuni ko‘rsatadiki, reproduktiv yoshdagi ayollar guruhida
turli xil hamroh patologiyalar keng tarqalgan. Avval aytib o‘tilganidek, har qanday surunkali
kasallik mavjudligi allaqachon muayyan asoratlar rivojlanish ehtimolini oshiradi. Vaksinatsiya
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
jarayoni bilan birga bu xavf yanada kuchayishi mumkin. Tahlil qilingan kasalliklar orasida eng
ko‘p uchrashi — bu 1- va 2-tipdagi qandli diabet bo‘lib, jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ularning
holatlari yosh oshgan sari ortib bormoqda. Ushbu kasallikning sabablari esa ushbu tadqiqot
doirasida ko‘rib chiqilmadi.
Muhokama:
O‘tkazilgan tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, Farg‘ona vodiysi aholisini emlash
xususiyatlari bir nechta omillarga bog‘liq. Bular — aholining xabardorlik darajasi,
vaksinalarning mavjudligi, madaniy va diniy e’tiqodlar, shuningdek, tibbiy muassasalarga
bo‘lgan ishonch darajasidir. Davlat tomonidan keng ko‘lamli emlash kampaniyasi olib borilgan
bo‘lishiga qaramay, ayrim ijtimoiy qatlamlarda hali ham ma’lum darajada skeptitsizm (shubha)
saqlanib qolmoqda.
Emlash strategiyasining samaradorligi ayniqsa, tibbiy xodimlar bilan mahalliy aholi o‘rtasida
yaqindan hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan va faol ma’lumot-targ‘ibot ishlari olib borilgan hududlarda
yuqori bo‘lgan.
Tadqiqot natijalari shuni ta’kidlaydiki, emlash strategiyalarini ishlab chiqishda hududiy va
sotsiomadaniy xususiyatlarni inobatga olgan holda individual yondashuv zarur. Yuqori
darajadagi emlash qamrovi va jamoaviy immunitetga erishish uchun aholiga muntazam ravishda
tushuntirish ishlari olib borish, vaksinalarga kirish imkoniyatlarini kengaytirish va tibbiyot
tizimiga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash lozim.
Xulosa:
Farg‘ona vodiysi aholisida emlanganlar orasida postkovid holatini o‘rganish shuni
ko‘rsatdiki, emlash nafaqat COVID-19 ning og‘ir shakllaridan himoya qiladi, balki postkovid
sindromi simptomlari va asoratlari yuzaga kelish ehtimolini sezilarli darajada kamaytiradi.
Emlash pandemiyaga qarshi kurashda asosiy vosita bo‘lib qolmoqda. Biroq, emlanganlarning bir
qismining o‘zida ham postkovid holatining rivojlanishi bu sindromga olib keluvchi xavf
omillarini chuqurroq o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi.
Tadqiqot natijalari shuni anglatadiki, emlangan aholi salomatligini monitoring qilishda kompleks
yondashuv zarur. Eng zaif qatlamlar — keksa yoshdagilar va surunkali kasalliklarga ega bo‘lgan
bemorlar — yanada sinchkov tibbiy kuzatuv va individual profilaktika strategiyalariga muhtoj.
Revaksinatsiya, muntazam tibbiy ko‘riklar va reabilitatsiya dasturlarini o‘z ichiga olgan
profilaktik choralar COVID-19 dan so‘ng bemorlarning hayot sifatini oshirish hamda uzoq
muddatli asoratlar ehtimolini kamaytirishga yordam beradi.
Kelgusidagi faoliyatning muhim yo‘nalishlaridan biri — postkovid bemorlarda jismoniy va
psixoemotsional funksiyalarni tiklashga qaratilgan reabilitatsiya dasturlarini yaratish, shuningdek,
postkovid simptomlarini o‘z vaqtida aniqlash va nazorat qilish uchun epidemiologik
monitoringni takomillashtirishdan iborat. Sog‘liqni saqlash tizimida profilaktika va reabilitatsiya
bo‘yicha o‘z vaqtida amalga oshirilgan choralar ommaviy immunitetni mustahkamlash,
postkovid sindromi bilan kasallanishni kamaytirish va pandemiyaning oqibatlariga qarshi kurash
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar :
1. Desai A., Gupta R., Advani S., Ouellette L., Kuderer N. M., Lyman G. H., Li A. Saraton
kasalligi bilan shifoxonaga yotqizilgan bemorlarda COVID-19 bilan bogʻliq oʻlim holatlari:
kohort tadqiqotlarining tizimli tahlili va metaanalizi // Cancer (Saraton). 2021. T. 127, № 9. B.
1459–1468. doi: 10.1002/cncr.33386.
2. Leung W. F., Chorlton S., Tyson J., Al-Rawahi G. N., Jassem A. N., Prystajecky N., Masud
S., Deans G. D., Chapman M. G., Mirzanejad Y., Murray M. C. M., Wong P. H. P. Immuniteti
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
zaif bemorda COVID-19: SARS-CoV-2 virusining faol shaklini uzoq vaqt ajratilishi va bir necha
mutatsiyalarning paydo boʻlishi (kliniko-namunaviy holat) // International Journal of Infectious
Diseases. 2022. T. 114. B. 178–182. doi:
https://doi.org/10.1016/j.ijid.2021.10.045
3. Kuderer N. M., Choueiri T. K., Shah D. P. va boshq. COVID-19 kasalligining saratonli
bemorlarga taʼsiri (CCC19): kohort tadqiqot // The Lancet. 2020. T. 395, № 10241. B. 1907–
1918. doi: 10.1016/S0140-6736(20)31187-9.
4. Kostinov M. P. SARS-CoV-2 virusining immunopatogen xususiyatlari: patogenetik terapiya
tanlash uchun asos // Immunologiya. 2020. T. 41, № 1. B. 83–91. doi: 10.33029/0206-4952-
2020-41-1-83-91.
5. Kostinov M. P. Yangi koronavirus infeksiyasi (COVID-19)da immun tiklash asoslari:
shifokorlar uchun qo‘llanma. M.: MDV guruhi, 2020. 112 bet.
6. ESMO. Saraton kasalligiga chalingan bemorlar uchun COVID-19 ga qarshi emlash bo‘yicha
ESMO bayonotlari. URL: https://www.esmo.org/covid-19-and-cancer/covid-19-vaccination
7. Shumilov E., Hoffknecht P., Koch R., Peceny R., Voigt S., Schmidt N., Peeck M., Bacher
U., Scheithauer S., Trümper L., Lenz G., Kerkhoff A., Bleckmann A. Saraton kasalligi bo‘lgan
bemorlarda SARS-CoV-2 infeksiyasi: uchta Germaniya saraton markazida o‘tkazilgan
retrospektiv tahlil // Cancers (Basel). 2021. T. 13, № 12. B. 2917. doi: 10.3390/cancers13122917.
8. SARS-CoV-2 pandemiyasi davrida va undan keyin respirator infeksiyalarga qarshi emlash
ustuvorligi: shifokorlar uchun qo‘llanma / tahr. M. P. Kostinov, A. G. Chuchalin. M.: MDV
guruhi, 2020. 32 bet.
9. Kostinov M. P., Svitich O. A., Markelova E. V. COVID-19 yuqish xavfi yuqori bo‘lgan
guruhlarda potensial immunoprofilaktika: vaqtinchalik shifokorlar uchun qo‘llanma. M.: MDV
guruhi, 2020. 64 bet.
