JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Abduvaxopova Mahliyoxon Azizillo qizi
abduvaxopovamahliyo@gmail.com
Genetika va biotexnologiya kafedrasi o’qituvchisi,ADU
Ismoilov Azizxon Saydamirxon oʻgʻli
tibbiyot fakulteti davolash ishi talabasi, KuAf
ismoilovazizxon979@gmail.com
TUPROQ, XAVO MIKROFLORASI SANITAR KO’RSATKICH
MIKROORGANIZMLARINI AHAMIYATI
Annotatsiya:
Ushbu ishda tuproq va atmosfera havosida uchraydigan sanitar ko‘rsatkich
mikroorganizmlarning biologik va gigiyenik ahamiyati o‘rganiladi. Tuproq va havoda mavjud
mikroorganizmlar inson salomatligiga ta’sir etuvchi muhim omillardan biri bo‘lib, ularning soni
va turlari muhitning ifloslanish darajasini aniqlashda muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Ishda
asosan ichak tayoqchasi guruhi, stafilokokklar, streptokokklar kabi sanitar ko‘rsatkich
mikroorganizmlarining mavjudligi va ularning ko‘rsatkich sifatida qo‘llanishi tahlil qilinadi.
Shuningdek, ularni aniqlash usullari, sanitar-gigiyenik nazoratda tutgan o‘rni va ekologik
muhitdagi roli yoritilgan. Tadqiqot natijalari tuproq va havoning sanitariya holatini baholash,
kasalliklarning oldini olish va atrof-muhit monitoringini olib borishda muhim ilmiy-amaliy asos
bo‘lib xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
tuproq mikroflorasi, havo mikroflorasi, sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlar,
gigiyena, ichak tayoqchasi, ekologik monitoring, mikrobiologik tahlil.
Kirish
Atrof-muhit gigiyenasi sohasida tuproq va havo muhitining mikrobiologik holatini baholash
muhim o‘rin tutadi. Tuproq va atmosfera havosi inson salomatligiga bevosita yoki bilvosita ta’sir
ko‘rsatadigan turli xil mikroorganizmlarni o‘z ichiga oladi. Ularning ichida sanitar ko‘rsatkich
mikroorganizmlar alohida ahamiyatga ega bo‘lib, ular muhitning ifloslanish darajasini, ayniqsa
fekal ifloslanishni aniqlashda asosiy mezon hisoblanadi.
Sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlar – bu odatda sog‘lom muhitda bo‘lmasligi kerak bo‘lgan,
ammo ma’lum ifloslanish natijasida muhitda paydo bo‘ladigan mikroorganizmlar bo‘lib, ular
orasida Escherichia coli, enterokokklar, stafilokokklar va boshqa patogen yoki shartli-patogen
turlar mavjud. Ularning mavjudligi yoki ko‘pligi sanitariya qoidalarining buzilganidan darak
beradi va atrof-muhit gigiyenasini nazorat qilish uchun muhim ko‘rsatkich vazifasini bajaradi.
Tuproq va havodagi sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlarning biologik xususiyatlari, ularni
aniqlash usullari, ularning tarqalish omillari hamda sanitariya-gigiyenik ahamiyati keng yoritiladi.
Bu boradagi ilmiy-amaliy tadqiqotlar sog‘lom ekologik muhitni ta’minlashda, kasalliklarning
oldini olishda va monitoring tizimlarini takomillashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqot metodikasi
Tadqiqot ishida mikrobiologik tahlilning klassik usullari qo‘llanildi. Namuna sifatida sanoat
hududlari, aholi yashash joylari va toza hududlardan olingan tuproq va havo namunalaridan
foydalanildi. Har bir namuna steril sharoitda yig‘ilib, laboratoriyaga yetkazildi. Tuproq
namunalari 10 g miqdorda steril probirkalarga joylanib, fiziologik eritmada aralashtirildi va
seriyali suyultirish usuli bilan tahlil qilindi. Havo namunalari esa Petri idishlariga joylashtirilgan
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
toite muhitlar (endi, meat-peptone agar (MPA), Endo, Saburo va boshqalar) yordamida
gravimetrik usulda to‘plandi. Sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlar — ichak tayoqchasi
(Escherichia coli), enterokokklar, stafilokokklar, protey kabi bakteriyalar aniqlanishi uchun
selektiv o‘stirish muhitlari va identifikatsiya testlaridan foydalanildi (oksidaza testi, katalaza,
laktoza fermentatsiyasi va boshqalar).
Tadqiqot natijalari
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, sanoat va aholiga yaqin joylardagi tuproq va havo namunalarida
sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlarining soni nisbatan yuqori bo‘lib chiqdi. Jumladan: Ichak
tayoqchasi (E. coli) har 1 g tuproqda 10³–10⁴ danasigacha aniqlandi;
Havo namunalarida stafilokokk va enterokokklar 1 m³ havoda 50–120 dona CFU (koloniya hosil
qiluvchi birlik) oralig‘ida uchradi;
Toza hududlarda esa bu ko‘rsatkichlar minimal darajada yoki mavjud emas edi.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, tuproq va havo muhitida sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlarning
mavjudligi hududning ifloslanish darajasi va gigiyenik holatiga bevosita bog‘liq. Ushbu
ko‘rsatkichlar ekologik monitoring va sanitariya nazorati uchun muhim signal hisoblanadi
.
Tuproqdan olingan zamburug’lar .
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Xavodan olingan Zamburug’.
Xulosa;
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, tuproq va atmosfera havosida uchraydigan sanitar
ko‘rsatkich mikroorganizmlar ekologik va gigiyenik muhitning holatini baholashda muhim
mezon hisoblanadi. Aholi zich joylashgan va sanoat faoliyati olib boriladigan hududlarda bu
mikroorganizmlarning soni ancha yuqori bo‘lib, bu o‘sha hududlarda atrof-muhitning ifloslanish
darajasi yuqoriligini ko‘rsatadi. Sanitar ko‘rsatkich mikroorganizmlarning aniqlanishi orqali
ekologik xavflarni oldindan aniqlash, yuqumli kasalliklarning profilaktikasi va sanitariya-
gigiyenik chora-tadbirlarni ishlab chiqish mumkin. Bu boradagi mikrobiologik monitoring ishlari
muntazam olib borilishi lozim, ayniqsa odamlar yashaydigan va ko‘p harakatlanadigan joylarda.
Ushbu tadqiqot atrof-muhit gigiyenasi va ekologik barqarorlikni ta’minlashda muhim ilmiy-
amaliy asos bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Жалилов, Н.Н. Микробиология с основами санитарии. – Ташкент: Фан, 2019.
2.Бекназаров, Ш.Ж., Сафаров, К.С. Гигиена и экология. – Тошкент: Илм Зиё, 2020.
3.Cheesbrough, M. Medical Laboratory Manual for Tropical Countries. – Cambridge University
Press, 2006.
4.Tortora, G.J., Funke, B.R., Case, C.L. Microbiology: An Introduction. – Pearson Education,
2018.
5.Ганиева, З.Т. Почвенная микрофлора и ее санитарное значение. – Журнал "Экология и
здоровье", №2, 2021.
6.WHO. Guidelines for environmental monitoring of microorganisms in air and soil. – Geneva:
World Health Organization, 2015
.
