Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
78
КОРРУПЦИЯГА
ОИД
ЖИНОЯТЛАРНИ
ФОШ
ҚИЛИШ
ВА
ТЕРГОВ
ҚИЛИШДА
ЖАМОАТЧИЛИК
ЁРДАМИДАН
ФОЙДАЛАНИШ
Хушвактова
Нодира
Aкрамовна
Ўзбекистон
Республикаси
ички
ишлар
вазирлиги
Aкадемияси
Олий
таълимдан
кейинги
таълим
факултети
докторанти
E-mail: akbaraliramazonovich@gmail.com
Aннотация
:
Мақола
жамиятимиз
ва
давлат
бошқаруви
соҳаси,
унинг
тараққиёти
учун
катта
хавф
туғдирадиган
коррупцион
жиноятларни
фош
этиш
ва
уларни
тергов
қилишда
жамоатчилик
иштирокини
таъминлаш
масалаларига
бағишланади.
Муаллиф
томонидан
мазкур
турдаги
жиноятларни
тергов
қилишда
ишни
судга
қадар
юритишга
масъул
давлат
органларининг
жамоатчилик
билан
ҳамкорлик
қилиш
заруратлари
ва
шартлари
тўғрисида
фикр
юритилган.
Шунингдек,
ишни
судга
қадар
юритишда
тергов
органлари
ва
жамоатчилик
ҳамкорлигининг
самарадорлигини
оширишнинг
ҳуқуқий
асослари
ва
аҳамияти
тавсифланган.
Таянч
сўзлар:
коррупция,
жиноят
-
процессуал
муносабатлар,
ишни
судга
қадар
юритиш,
жамоатчилик,
ҳамкорлик
,
рағбатлантириш.
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролари
жамият
ва
давлат
ишларини
бошқаришда
бевосита
ҳамда
ўз
вакиллари
орқали
иштирок
этиш
ҳуқуқига
эгадирлар.
Шу
жумладан,
давлатнинг
қонунийлик
ва
ҳуқуқ
-
тартиботни
таъминлаш,
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликлари,
жамият
ва
давлат
манфаатлари,
тинчлик
ва
хавфсизликни
ишончли
ҳимоя
қилиш
функциясининг
бажарилишида
жамоатчиликнинг
фаол
иштироки
таъминланиши
лозим.
Бугунги
кунда
жамият
ҳаётининг
барча
соҳаларида
инсониятнинг,
фуқаролар
бирлашмаларининг,
турли
ташкилот
-
ларнинг
ўзаро
ҳамкорлигисиз
бирор
бир
ижобий
натижага
эришиш
қийин
.
Бундай
ҳамкорликка
бўлган
эҳтиёжнинг
кучайишига,
айниқса,
бугунги
глобаллашув
жараёнлари
катта
таъсир
кўрсатмоқда
[1; 34].
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
Бош
ассамблеясининг
2015
йил
сентябрида
«Барқарор
ривожланиш»
бўйича
ўтказилган
саммитида
қабул
қилинган
70-
резолюциясига
мувофиқ
барқарор
ривожланиш
мақсадларида
ҳам
айнан
давлат
бошқарувининг
барча
шаклларида
халқ
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
79
иштироки
ва
ошкораликнинг
таъминланиши
зарурлиги
кўрсатилган
[2].
Зеро,
ошкоралик
ва
жамоатчилик
иштироки
демократиянинг
энг
муҳим
хусусиятидир
[3; 67].
Жамоатчилик
вакилларининг
содир
этилган
ёки
тайёрланаётган
жиноят
тўғрисидаги
хабар
билан
мурожаат
қилишлари
ва
уларни
бартараф
этишда
иштирок
этишларини
қўллаб
-
қувватлаш
ва
рағбатлантириш
ўта
муҳим
ҳисобланади
.
Чунки
фуқароларнинг
фаол
ёрдамисиз
жиноятларни
аниқлаш,
очиш
ва
уларга
қарши
кураш
ҳеч
қачон
самарали
бўлмайди.
Хусусан,
мамлакатимизда
коррупцияга
қарши
кураш
соҳасига
жамоатчилик
вакилларини
жалб
этиш
учун
кўплаб
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинмоқда
.
Улардан
бири,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2020
йил
31
декабрдаги
«Коррупцияга
оид
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
хабар
берган
ёки
коррупцияга
қарши
курашишга
бошқа
тарзда
кўмаклашган
шахсларни
рағбатлантириш
тартиби
тўғрисидаги
низомни
тасдиқлаш
ҳақида»ги
829-
сонли
Қароридир
[4].
Фикримизча,
мазкур
Қарорнинг
қабул
қилиниши
Ўзбекистон
Республикасини
нафақат
давлат
сиёсати,
балки
халқаро
майдондаги
мустақил
субъект
сифатидаги
нуфузининг
ошиши
ва
ўз
олдидаги
мажбуриятларини
бажариши
учун
яна
бир
илдам
қадам
бўлди.
Чунки,
Олий
Мажлис
томонидан
ратификация
қилинган
«Коррупцияга
қарши
кураш
тўғрисида»ги
конвенциянинг
37-
моддасига
кўра,
конвенцияга
аъзо
мамлакатлар
бу
турдаги
жиноятларни
аниқлаш,
тергов
қилиш
,
исботлаш
ёки
бошқа
турдаги
зарур
маълумотларни
ваколатли
органларга
тақдим
этадиган
шахсларни
рағбатлантириши
учун
тегишли
чораларни
кўриш
мажбуриятини
юклайди
[5].
Мазкур
Низомнинг
8-
бандига
асосан,
коррупцияга
оид
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
хабар
берган
ёки
коррупцияга
қарши
курашишга
бошқа
тарзда
кўмаклашган
шахслар
қуйидаги
асослардан
бири
мавжуд
бўлганда
бир
марталик
пул
мукофоти
билан
рағбатлантирилади:
1)
фуқаролар
ёки
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
томонидан
ўзларига
нисбатан
пора
талаб
қилган
шахс
ҳақида
ёки
ўзларига
маълум
бўлган
коррупцияга
оид
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
коррупцияга
қарши
курашувчи
органларга
берган
хабари
асосида
бундай
ҳуқуқбузарлик
фош
этилиши;
2)
нодавлат
тижорат
ташкилотининг
ёки
бошқа
нодавлат
ташкилотининг
ёхуд
давлат
органининг,
давлат
иштирокидаги
ташкилотнинг
ёки
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органининг
хизматчиси
ўзига
нисбатан
пора
беришни
таклиф
этган
ёки
пора
талаб
қилган
шахс
ҳақида
ёхуд
ўзига
маълум
бўлган
коррупцияга
оид
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
80
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
коррупцияга
қарши
курашувчи
органларга
(коррупцияга
қарши
курашувчи
органларнинг
ходимлари
эса
бевосита
ўз
раҳбарига)
берган
хабари
асосида
ҳуқуқбузарлик
фош
этилиши;
3)
коррупцияга
оид
жиноятни
содир
этганлиги
учун
қидирувда
бўлган
шахс
тўғрисида
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларга
берилган
хабар
асосида
қидирувдаги
шахс
ушланиши,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
ходимлари
бундан
мустасно.
Халқимиз
кундалик
равишда
оммавий
ахборот
воситалари
орқали,
шунингдек,
мазкур
қарор
ижроси
учун
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
бюджетидан
ҳар
йили
қўшимча
ўрта
ҳисобда
300-500
млн
сўм
маблағлар
ажратилиши
кутилаётганлиги
[6],
ходимлар
томонидан
пора
олмаганликлари
сабабли
тақдирланганликларини,
фуқаролар
ва
жамоат
ташкилотлари
томонидан
коррупцияга
қарши
курашганликлари
учун
рағбатлантирилганлари
тўғрисидаги
хабарларни
кузатиб
боришмоқда.
Агентликнинг
жамоатчилик
кенгаши
томонидан
берилган
маълумотларга
таянадиган
бўлсак,
2021
йилда
республика
бўйича
жами
5483
нафар
шахсга
нисбатан
3769
та
коррупцияга
оид
жиноят
ишлари
кўриб
чиқиш
учун
тегишли
тартибда
судларга
юборилган
[7].
Тадқиқотимиз
давомида
Вазирлар
Маҳкамасининг
2020
йил
31
декабрдаги
«Коррупцияга
оид
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
хабар
берган
ёки
коррупцияга
қарши
курашишга
бошқа
тарзда
кўмаклашган
шахсларни
рағбатлантириш
тартиби
тўғрисидаги
низомни
тасдиқлаш
ҳақида»ги
829-
сонли
Қарори
ижроси
юзасидан
Коррупцияга
қарши
кураш
агентлигига
сўров
хати
юборилган.
Агентликнинг
2022
йил
4
апрельдаги
03-09/1378-
сонли
жавоб
хатига
асосан,
2021
йил
давомида
мазкур
қарор
доирасида
18
нафар
шахс,
улардан
16
нафари
пора
олиш
ва
2
нафари
бюджет
маблағларини
талон
-
тарож
қилганликлари
учун
рағбатлантирилган
[8].
Энди
ушбу
ҳолатни
қиёсий
таҳлил
этадиган
бўлсак,
коррупция
соҳасида
жами
кўриб
чиқилган
ишларнинг
0,47%
ёки
бошқача
айтадиган
бўлсак,
ҳар
200
та
ишнинг
1
таси
доирасидагина
уни
фош
этишда
иштирок
этган
фуқаролар
тақдирланганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Фикримизча,
бу
жуда
ҳам
паст
кўрсаткич
ҳисобланади
.
Зеро
мазкур
масаланинг
асосий
сабабларидан
бири,
Вазирлар
Маҳкамасининг
ушбу
қарори
ижроси
юзасидан
нафақат
фуқаролар,
балки
ишни
судга
қадар
юритишга
масъул
бўлган
баъзи
ходимларнинг
ҳам
хабарсиз
эканлигини,
хабари
борлари
ҳам
ушбу
нормани
қўлламаганликларини
гувоҳи
бўлишимиз
мумкин.
Жумладан,
ўтказилган
сўровда
иштирок
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish masalalari
”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
81
этган
амалиёт
ходимларидан
иборат
респондентларнинг
респондентларнинг
73%
мазкур
нормаларни
қўлламагнликларини
, 7%
тергов
органларига
кўмаклашиш
фуқароларнинг
бурчи
бўлганлиги
сабабли
уларни
рағбатлантиришни
лозим
топмаслигини,
13%
жамоатчилик
вакилларининг
иш,
ўқиш
ёки
яшаш
манзилларига
тақдимнома
киритганлигини
ва
7%
уларни
пул
ёки
совғалар
билан
рағбатлантирганлигини
маълум
қилганлар
[9].
Демак,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
ва
фуқароларимизнинг
мазкур
масалада
ҳуқуқий
билимларини
ошириш
олдимизда
турган
муҳим
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
Чунки,
коррупция
соҳасидаги
жиноятларни
содир
этаётган
иккала
томон
ҳам
унинг
фош
этилмаслигидан
манфаатдор
бўлади.
Мазкур
жиноятлардан
эса,
жамиятимиз
зарур
кўради.
Шундай
экан,
унга
қарши
кураш
кенг
жамоатчилик
билан
йўлга
қўйилган
мустаҳкам
ҳамкорлик
орқали
амалга
оширилиши
лозим
бўлади.
Зеро,
Шавкат
Мирзиёев
таъкидлаганларидек:
«Агар
ҳамма
бирдек
жон
куйдириб,
оилалар
муаммоларидан
тўлиқ
хабардор
бўлиб,
уларни
ҳал
этишга
кўмаклашган,
жиноятчиликнинг
барвақт
олдини
олганда
эди,
бугун
натижалар
умуман
бошқача
бўларди.
Афсуски,
жиноятчиликка
қарши
курашишда
ҳалигача
эскича
ишлаш
тизимидан
воз
кеча
олмаяпмиз.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
идоралар
бу
фаолиятга
кўрсаткичларни
олдинги
давр
билан
таққослаш
орқали
баҳо
бериб
келмоқда.
Аслида
битта
бўлса
ҳам
жиноят
бўлгани
ҳаммамизни
ташвишга
солиши
керак»
[10].
«Бугунги
кунда
ислоҳотларимиз
самараси
кўп
жиҳатдан
тўртта
муҳим
омилга
–
яъни,
қонун
устуворлигини
таъминлаш,
коррупцияга
қарши
қатъий
курашиш,
институционал
салоҳиятни
юксалтириш
ва
кучли
демократик
институтларни
шакллантиришга
боғлиқ»
[11].
Хулоса
ўрнида
айтишимиз
мумкинки,
жиноятларни
олдини
олиш
соҳасида
ишни
судга
қадар
юритишга
масъул
органлар
ва
жамоатчиликнинг
ўзаро
ҳамкорлигини
такомиллаштириш
кўп
жиҳатдан
қонунларимиз
,
қонуности
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларимизни
такомиллаштиришга,
шунингдек
амалиётчи
ходимларимиз
томонидан
ишни
юритиш
давомида
мавжуд
нормалар
ва
таъсир
чораларидан
самарали
фойдалана
олишларига
боғлиқдир.
ФОЙДАЛАНИЛГАН
АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ:
1.
Якубов
Ш.У
Давлат
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
ҳамкорлигининг
ҳуқуқий
механизмларини
такомиллаштириш
12.00.02
–
Конституциявий
ҳуқуқ
.
Маъмурий
ҳуқуқ
.
Молия
ва
божхона
ҳуқуқи
.
Davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyaviy xavf-xatarlarni bartaraf etish mehanizmlarini
takomillashtirish
masalalari”
mavzusida respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
82
Юридик
фанлари
доктори
DcS
илмий
даражасини
олиш
учун
тайёрланган
диссертация
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
Бошқаруви
Академияси
–
Тошкент
2018.
–
Б.34
(270
б)
.
https://www.un.org/sustainabledevelopment/ru/sustainable-
development-goals/
(Мурожаат
қилинган
сана:
21.01.2022)
3.
Жамоатчилик
назорати:
назария
ва
амалиёт
/
Масъул
муҳаррирлар:
фалсафа
фанлари
доктори,
профессор
Ш.О.
Мамадалиев,
тарих
фанлари
доктори,
профессор
К.Норматов.
–
Тошкент:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академия,
2017.
–
Б.
67 (166
б).
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2020
йил
31
декабрдаги
«Коррупцияга
оид
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
хабар
берган
ёки
коррупцияга
қарши
курашишга
бошқа
тарзда
кўмаклашган
шахсларни
рағбатлантириш
тартиби
тўғрисидаги
низомни
тасдиқлаш
ҳақида»ги
829-
сонли
Қарори
https://lex.uz/docs/5193571
(Мурожаат
қилинган
сана:
09.03.2022)
5.
Конвенция
Организации
Объединенных
Наций
Против
Коррупции
Нью
-
Йорк,
31
октября
2003
года
https://lex.uz/docs/1461327
(Мурожаат
қилинган
сана:
09.03.2022)
6.
Коррупция
ҳақида
хабар
берганларни
рағбатлантириш
учун
йилига
500
млн
сўмгача
маблағ
ажратилиши
кутилмоқда
https://kun.uz/news/2021/01/08/korrupsiya-haqida-xabar-berganlarni-
ragbatlantirish-uchun-yiliga-500-mln-somgacha-mablag-ajratilishi-
kutilmoqda
(Мурожаат
қилинган
сана:
09.03.2022)
7. 2021
йил
коррупцион
жиноятлар
оқибатида
Ўзбекистонга
110
миллион
доллардан
ортиқ
зарар
етказилди
https://kun.uz/news/2022/03/11/2021-yil-korrupsion-jinoyatlar-
oqibatida-ozbekistonga-110-million-dollardan-ortiq-zarar-yetkazildi
(Мурожаат
қилинган
сана:
29.03.2022)
8.
Коррупцияга
қарши
кураш
агентлигининг
2022
йил
4
апрельдаги
03-09/1378-
сонли
жавоб
хати
9.
Сўровнома
https://t.me/Science_and_Innovation_uz/200
10.
Шавкат
Мирзиёев:
жиноятчиликка
қарши
курашишда
ҳалигача
эскича
ишлаш
тизимидан
воз
кеча
олмаяпмиз
/ https://kun.uz/17729101
(Мурожаат
қилинган
сана:
19.02.2022)
11.
Ўзбекистон
Республикаси
Президети
Шавкат
Мирзиёевнинг
Олий
Мажлисга
Мурожаатномаси
/ https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-
respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020
(Мурожаат
қилинган
сана:
13.02.2022).
